Met ervaring aan de start

Transcriptie

1 Met aan de start Over debutanten, weers en meers Dick Snel Joris Meijaard Zoetermeer, september 2006

2 ISBN: Bestelnummer: A Prijs: 30,- Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat wordt gefinancierd door het Ministerie van Economische Zaken. Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM bv. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM bv. EIM bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM bv. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM bv. EIM bv does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections. 2

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding 7 2 Achtergrondkenmerken 9 3 Eigen oordeel sterke eigenschappen 11 4 Motieven 13 5 Financiering en investeringen 15 6 Verschuivingen in doelstellingen 17 7 Inspanning en combinatie met andere activiteiten 19 8 Prestaties 23 3

4

5 Samenvatting Ervaring speelt een belangrijke rol in de prestaties van startende bedrijven in het Nederlandse MKB. Herstarters, dat wil zeggen s die na het stoppen met een eerder bedrijf nog een keer een onderneming beginnen, doen het niet beter dan debutants. Wel beter presteren bedrijven waarbij de een bestaand bedrijf doorstart en bedrijven waarbij de tegelijkertijd ook nog eigenaar is van een ander bedrijf. In dit onderzoek maken wij vergelijkingen tussen verschillende typen s. Wij gaan specifiek uit van de onderstaande typering van s op basis van de die de diverse s meenemen in het starten van het nieuwe bedrijf: de ' plus': bij de start van het bedrijf tegelijk ook nog steeds van een eerder opgerichte onderneming; de 'herstarter': eerder onderneming opgericht, alleen niet meer actief met deze onderneming; de 'overnemer': verse doorstartend met bestaande onderneming: geen met starten van onderneming, een bestaande onderneming overgenomen de 'starter met -': verse met in de : nieuwe onderneming gestart, met kennis; de 'starter ': verse kennis: nieuwe onderneming gestart, kennis. Personeelsgroei In 2003 is het percentage bedrijven met personeel voor alle typen starters toegenomen. Eén op de vijftien starters heeft personeel. Eén op de zeven herstarters heeft personeel, één op de vijf starters met en 38 respectievelijk 44% van de pluss en overnemers hebben personeel. Vooral de laatste twee typen starters hebben het vaakst ook echt extra personeel aangenomen in de moeilijke jaren , beide in ruim 30% van de gevallen. Vooral de herstarters zijn in vrij veel gevallen nog steeds blijven hangen in de wens om personeel aan te nemen (één op de zeven tegen minder dan één op de vijftien voor alle andere typen). De s die personeel wilden, hebben dat dus in het merendeel van de gevallen ook daadwerkelijk aangenomen. In 2003 hebben vooral de overnemers meer personeel in dienst genomen. Zij deden dit dubbel zo vaak als de pluss en de starters met in de en bijna vier keer zo vaak als de herstarters en de starters. Omzetgroei Omzetgroei wordt in 2003 door bijna 40% van alle s gerealiseerd, waarbij herstarters qua omzetgroei duidelijk minder vaak goed presteren dan de anderen. Voor 2004 waren vooral de pluss veel positiever. Dit kan een kwestie van bravoure, maar ook een kwestie van beter inzicht in de economische ontwikkelingen zijn. We weten immers inmiddels dat die groei voor veel s na de zomer van 2004 echt is gekomen. Het valt tot slot op dat de pluss in veel groteren getale winstgevend zijn geworden (van één op de twee naar drie op de vier). De stijging van deze proportie is bij de starters trouwens minstens even indrukwekkend: van iets meer dan één op de drie in het eerste jaar naar bijna twee op de drie in De pluss en de overnemers presteren van de diverse typen starters het beste na enkele jaren. 5

6

7 1 Inleiding Dit rapport Dit rapport gaat over startende s en specifiek over hun met schap. Centraal staan de verschillen tussen s met verschillende typen 'bagage' die zij meenemen bij het starten van een nieuw bedrijf. Het gaat expliciet om een typering van de verschillen van de s, hun motieven en de prestaties van hun bedrijven in de eerste jaren na de start. Voor dit onderzoek zijn de s uit de EIM-starterscohorten 1998, 1999 en 2000 nader onder de loep genomen. In opzet zijn in 1998, 1999 en 2000 gestratificeerde, aselecte steekproeven van steeds ongeveer 500 s genomen uit de Nederlandse starterspopulatie van dat jaar. Dezelfde s zijn in de jaren na de start benaderd met de vraag hoe het op dat moment met het bedrijf gaat. Het laatste jaar dat in de analyses voor dit rapport is meegenomen is het jaar Het zijn dus de s die hebben overleefd. In 2003 hebben 656 s meegedaan aan de follow-up enquête. Dit zijn de bedrijven die concreet de basis vormen voor dit onderzoek. In de basis is het dus een onderzoek onder s die in ieder geval de lastige eerste drie jaar van het bedrijf hebben overleefd. Typering op basis van In dit onderzoek maken wij vergelijkingen tussen verschillende typen s. Wij gaan specifiek uit van de onderstaande typering van s op basis van de die de diverse s meenemen in het starten van het nieuwe bedrijf: - de ' plus': bij de start van het bedrijf nog steeds van eerder opgerichte onderneming; - de 'herstarter': eerder onderneming opgericht, alleen niet meer actief met deze onderneming; - de 'overnemer': verse doorstartend met bestaande onderneming: geen met starten van onderneming, een bestaande onderneming overgenomen; - de 'starter met -': verse met in de : nieuwe onderneming gestart, met kennis; - de 'starter ': verse kennis: nieuwe onderneming gestart, kennis. Proporties in de populatie Tabel 1 laat zien in welke proporties bovengenoemde typen starters voorkomen in de populatie. 7

8 tabel 1 verdeling naar type aantal en in procenten van aantal starters percentage plus 4 herstarter 8 overnemer Bron: EIM, starterspanels , metingen In vogelvlucht In de volgende hoofdstukken wordt ingegaan op achtereenvolgens de achtergrondkenmerken, de sterke punten, de motieven, de financiering, de doelen, de inspanning en de prestaties van de verschillende typen s, gegeven de betreffende bij de start. 8

9 2 Achtergrondkenmerken Geslacht Tabel 2 laat allereerst zien dat er relatief veel vrouwen zijn die een bedrijf starten. Er zijn daarnaast minder vrouwen die er meerdere ondernemingen op na houden en/of die na een eerdere onderneming nog een keer een nieuwe onderneming beginnen. In is tweederde van de starters man en een derde vrouw. tabel 2 mannelijke en vrouwelijke starters naar type, en aandeel mannelijke en vrouwelijke starters in mannen vrouwen plus herstarter overnemer aandeel in Bron: EIM, starterspanels , metingen Opleiding Tabel 3 laat zien dat overnemers meestal geen HBO of universiteit hebben gevolgd, in ieder geval aanzienlijk minder dan in de overige categorieën starters. Het valt verder op dat één op de vier overnemers als hoogst genoten opleiding de MAVO noemt. Het relatief lage aandeel hoger opgeleiden onder de herstarters valt eveneens op (één op de vier tegen ruim twee op de vijf voor de overige typen starters). tabel 3 opleidingsniveau van de starters, in procenten van het aantal starters, naar type Universiteit HBO MBO HAVO/VWO MAVO LO/LBO/leerlingstelsel Bron: EIM, starterspanels , meting

10 Sector De meeste starters zijn actief in de financiële en zakelijke dienstverlening (zie tabel 4). Overnemers vinden we opvallend weinig in deze sector. De overnemers vinden we wel relatief vaak in de handel en in de horeca en reparatie. De starters zijn vaak actief in de handel en de overige dienstverlening. Herstarters en starters met - komen binnen de bouw redelijk vaak voor, al geldt voor deze typen starters uiteraard ook dat de meesten in de financiële en zakelijke dienstverlening beginnen. De s met meerdere bedrijfjes zitten ten opzichte van de andere typen starters relatief wat vaker in de industrie en wat minder vaak in de overige dienstverlening (vooral persoonlijke diensten). tabel 4 sectorkeuze, in procenten van het aantal starters, naar type industrie bouw handel horeca, reparatie en vervoer financiële en zakelijke dienstverlening overige dienstverlening Bron: EIM, starterspanels , meting

11 3 Eigen oordeel sterke eigenschappen Sterke eigenschappen De diverse s verschillen flink qua eigenschappen die zij zelf als sterke punten zien. Herstarters zien hun in de en het risico's durven nemen veel als een sterk punt, meer nog dan de andere typen starters. Bijna 40% van de 'pluss' ziet zijn vermogen om vreemd vermogen aan te trekken als belangrijk sterk punt (naast de sterke punten die ook de andere typen starters noemen). Overnemers vinden vooral het bijblijven bij technologische ontwikkelingen en de participatie in relevante netwerken minder vaak een sterke eigenschap van henzelf dan de andere typen starters. In tabel 5 staat een overzicht van de diverse 'self assessments'. tabel 5 sterke eigenschappen (zeer sterk of sterk), in procenten van het aantal starters, naar type onderne- overne- mer plus herstarter mer binnen scapaciteiten financieel-administratieve kennis risico's durven nemen openstaan voor nieuwe ontwikkelingen participatie in relevante netwerken vreemd vermogen durven aantrekken bijblijven op technologisch gebied Bron: EIM, starterspanels , meting De sterkste eigenschap Ervaring in de wordt door alle s die deze hebben het vaakst als de belangrijkste eigenschap gezien. Ondernemerscapaciteiten en openstaan voor nieuwe ontwikkelingen worden verder door aanzienlijke proporties genoemd. Vooral erg veel starters noemen het openstaan voor nieuwe ontwikkelingen als hun belangrijkste sterke eigenschap. Herstarters en overnemers noemen opvallend vaak het risico's durven nemen als sterkste eigenschap (één op de zeven). Bijna één op de drie 'pluss' vindt zijn scapaciteiten zijn belangrijkste persoonlijke eigenschap. Vrij veel starters noemen overigens als belangrijkste eigenschap de financiële en administratieve kennis (één op de tien). In tabel 6 staan de sterkste eigenschappen per type samengevat. 11

12 tabel 6 sterkste eigenschap, in procenten van het aantal starters, naar type onderne- herstar- overne- mer plus ter mer binnen scapaciteiten financieel-administratieve kennis risico's durven nemen openstaan voor nieuwe ontwikkelingen participatie in relevante netwerken vreemd vermogen durven aantrekken bijblijven op technologisch gebied Bron: EIM, starterspanels , meting

13 4 Motieven Motieven om te starten Onder herstarters is relatief vaak werkloosheid één van de motieven om opnieuw een bedrijf te beginnen (één op de vier!). Slecht iets meer dan één op de drie overnemers noemt de gunstige economische conjunctuur als drijfveer om te starten. Alle andere typen halen meer dan de helft. Een gat in de markt, werkloosheid, eigen baas zijn en meer geld verdienen dan in loondienst worden door overnemers ook aanzienlijk minder vaak genoemd. Veel pluss en herstarters starten een onderneming mede vanwege de 'nood' van privéomstandigheden (één op de vier in plaats van één op de zes voor de meeste andere typen). Overnemers noemen opvallend vaak dreigende werkloosheid als één van de motieven (bijna één op de vier). Pluss en overnemers geven minder vaak ontevredenheid over een baan in loondienst als motivatie (ruim één op de drie in tegenstelling tot bijna twee op de drie voor de herstarters en starters met ). Geld verdienen wordt door herstarters (relatief) het meest belangrijk gevonden, door starters duidelijk het minst. Twee op de drie herstarters noemen het als motief tegen minder dan één op de drie voor de starters. Voor ruim 80% van alle starters is de uitdaging één van de motieven op te starten. In tabel 7 staat het overzicht van de diverse motieven voor de diverse typen starters. tabel 7 motieven om een eigen bedrijf te starten (enigszins of sterk), in procenten van het aantal starters, naar type werkloosheid ontevreden over baan in loondienst dreigende werkloosheid gunstige econ. conjunctuur beschikbaarheid eigen financiële middelen vanzelf ingegroeid ontdekking gat in de markt meer geld verdienen dan in loondienst combinatie gezin en arbeid eigen baas zijn verrichten specifieke werkzaamheden uitdaging uit nood door privéomstandigheden Bron: EIM, starterspanels , meting

14 Het belangrijkste motief Het eigen baas zijn is voor alle groepen starters het motief dat het vaakst als meest belangrijk wordt aangemerkt. Eén op de drie herstarters en overnemers, één op de vier pluss en starters met en één op de vijf starters vinden het eigen baas zijn het belangrijkste motief. Opvallend genoeg is ontevredenheid voor veel overnemers het belangrijkste motief (terwijl relatief weinig overnemers het als één van de motieven noemde). Starters starten duidelijk het minst vaak met het negatieve motief van ontevredenheid over een baan als belangrijkste drijfveer (minder dan één op de twintig). Werkloosheid en dreigende werkloosheid zijn in opvallend weinig gevallen het belangrijkste motief. Dit kan natuurlijk deels een rationalisatie achteraf zijn. Bij de starters is de combinatie werk en gezin in één op de vijf gevallen het belangrijkste motief. Bij herstarters en starters met is dat één op de tien, bij overnemers en pluss één op de twintig. Weinig herstarters beginnen opnieuw vanwege de uitdaging, in schril contrast met de pluss (één op de vijftig tegen één op de vijf). tabel 8 belangrijkste motief, in procenten van het aantal starters, naar type werkloosheid ontevreden over baan in loondienst dreigende werkloosheid gunstige econ. conjunctuur beschikbaarheid eigen financ.middelen vanzelf ingegroeid ontdekking gat in de markt meer geld verdienen dan in loondienst combinatie gezin en arbeid eigen baas zijn verrichten specifieke werkzaamheden uitdaging uit nood door privéomstandigheden Bron: EIM, starterspanels , meting

15 5 Financiering en investeringen Startkapitaal De hoogte van het startkapitaal ligt structureel hoger bij overnemers en bij de pluss die ook zijn van een eerder opgericht bedrijf. Het ligt uiteraard voor de hand dat deze twee typen s makkelijker startkapitaal kunnen regelen. Het valt verder op dat de herstarters net zo klein beginnen als de starters. De debutants met beginnen ietsje groter. Tabel 9 toont de verdeling van het startkapitaal naar type starter. tabel 9 hoogte startkapitaal, in procenten van het aantal starters, naar type startkapitaal in euro s minder dan tot tot tot of meer Bron: EIM, starterspanels , meting Vermogensstructuur Overnemers en pluss starten ongeveer dubbel zo vaak als de andere s met alleen geleend geld (één op de vijf in tegenstelling tot één op de tien). Overnemers hebben in 40% van de gevallen een combinatie van geleend en eigen geld, terwijl ruim één op de vier herstarters en ruim één op de vijf pluss met een combinatie van vreemd en eigen vermogen begint. Tabel 10 toont de diverse verdelingen. tabel 10 herkomst startkapitaal, in procenten van het aantal starters, naar type alleen eigen geld alleen geleend geld beide Bron: EIM, starterspanels , meting Investeringen In het eerste jaar hebben vooral de herstarters meer (zij het onzekere) plannen dan de andere s. De plannen van de 'pluss' zijn in een grotere propor- 15

16 tie al concreet (drie op de tien pluss hebben concrete plannen tegen minder dan één op de vier voor de andere typen). Tabel 11 toont het overzicht van de investeringsplannen in het eerste jaar. tabel 11 investeringsplannen in het eerste jaar, in procenten van alle starters, naar type geen plannen wel plannen, maar nog onzeker concrete plannen Bron: EIM, starterspanels , meting In 2003, dat wil zeggen meer dan drie jaar na de start, doen de pluss aanzienlijk meer investeringen dan de andere typen starters. Ruim één op de vier pluss doet investeringen van meer dan euro, tegen minder dan één op de zeven voor de andere typen. Vooral de overnemers doen weinig (zie tabel 12). Zij hebben wel veruit de meeste grote investeringsplannen (40%). Bij de pluss heeft slechts 20% plannen om meer te investeren. Gegeven de economische context waren de pluss blijkbaar wat meer geneigd risico's te nemen tijdens de laagconjunctuur en keken de overnemers nog wat meer de kat uit de boom. Deze twee groepen zijn van de diverse typen starters wel duidelijk de meest ambitieuze (zie tabel 13). Het valt op dat de herstarters net als de debutantstarters met en niet erg investeringsbereid zijn. tabel 12 investering 2003, in procenten van het aantal starters, naar type Nee ja, tot euro ja, euro of meer Bron: EIM, starterspanels , meting tabel 13 investering 2004, in procenten van het aantal starters, naar type nee ja, tot euro ja, euro of meer Bron: EIM, starterspanels , meting

17 6 Verschuivingen in doelstellingen De doelstellingen van de s verschuiven naarmate de en zijn bedrijf ouder worden. De meeste doelstellingen worden steeds minder belangrijk. Dit geldt eigenlijk voor alle typen starters. De ambities worden blijkbaar steeds minder belangrijk. Het runnen van het bedrijf wordt steeds meer een 'gewoon' bestaan. Steeds meer s vinden het bedrijf 'wel mooi zo'. Dit geldt ook voor de pluss en overnemers. Ook zij streven steeds minder naar uitbreiding van het bedrijf. Van de pluss is wel nog steeds ruim 40% op zoek naar nieuwe markten. Bij de overnemers valt op dat het aandeel van de s dat op zoek is naar extra vestigingen licht is gegroeid. Blijkbaar zoeken de ambitieuze overnemers vooral nog naar schaalvergroting, de ambitieuze pluss vooral naar nieuwe markten. Voor de meeste groepen geldt dat één op tien s nog op zoek is naar verdere uitbreiding. Voor de herstarters ligt dat op één op de twintig. Tot slot valt nog op dat voor de starters het behalen van een maximale winst steeds meer een prioriteit wordt, net als dat voor de andere typen geldt. In eerste instantie waren de starters vooral op zoek naar andere voldoening dan de winst (zie tabellen 14 en 15). tabel 14 nastreven van doelstellingen op middellange termijn, in procenten van het aantal starters, naar type bij de start 2003 bij de start 2003 bij de start 2003 eigen vakmanschap verbeteren nieuwe markten bewerken uitbreiding personeel uitbreiding pand/verhuizing naar ander pand kwaliteit producten verhogen nieuwe vestiging(en) openen behouden van een overzichtelijk bedrijf behalen van een zo hoog mogelijke winst Bron: EIM, starterspanels , metingen en

18 tabel 15 nastreven van doelstellingen op middellange termijn, in procenten van het aantal starters, naar type bij de start 2003 bij de start 2003 bij de start 2003 eigen vakmanschap verbeteren nieuwe markten bewerken uitbreiding personeel uitbreiding pand/verhuizing naar ander pand kwaliteit producten verhogen nieuwe vestiging(en) openen behouden van een overzichtelijk bedrijf behalen van een zo hoog mogelijke winst Bron: EIM, starterspanels , metingen en

19 7 Inspanning en combinatie met andere activiteiten Nevenactiviteiten Bij de start zijn er bij de overnemers veruit de minste s met beduidende nevenactiviteiten. Dit is één op de vier voor de overnemers tegen één op de twee voor de herstarters en de pluss (en zelfs twee op de drie voor de starters ). Na drie tot vijf jaar heeft bijna de helft van de pluss nog steeds een belangrijke andere 'baan' erbij. Voor de starters is dat nog slechts drie op de tien en voor de anderen zelfs minder dan één op de vijf. Voor de overlevers is het schap blijkbaar toch méér aandacht gaan krijgen (zie tabel 16). tabel 16 combinatie van schap met andere activiteiten, in procenten van het aantal starters, naar type andere activiteiten, bij de start andere activiteiten, Bron: EIM, starterspanels , metingen en Afhankelijkheid van de inkomsten De afhankelijkheid van het bedrijf voor het levensonderhoud is slechts licht gestegen voor de meeste typen s. Overnemers zijn het meest afhankelijk, starters het minst. De afhankelijkheid kent natuurlijk twee typen 'uittreders': als je het goed doet, word je steeds minder afhankelijk, als je het niet goed doet vaak ook, omdat er andere inkomsten voor in de plaats komen (bijvoorbeeld van de partner). Ook het percentage dat stelt nauwelijks aangewezen te zijn op de inkomsten uit de onderneming is voor alle groepen minder groot geworden. Ook hier geldt dat de overnemers beduidend minder vaak stellen nauwelijks aangewezen te zijn op de inkomsten uit de onderneming (zie tabel 17). 19

20 tabel 17 mate waarin men voor het levensonderhoud is aangewezen op de inkomsten uit de onderneming, in procenten van het aantal starters, naar type situatie bij start volledig of voor groot deel voor een klein deel zo goed als niet situatie 2003 volledig of voor groot deel voor een klein deel zo goed als niet Bron: EIM, starterspanels , metingen en Tijdsbesteding Het aantal uren dat de diverse s in het betreffende bedrijf besteden is voor alle typen toegenomen, met uiting van de overnemers, die trouwens wel nog steeds meestal en het vaakst van alle typen veertig uur of meer in het bedrijf steken. Na drie tot vijf jaar werkt tweederde van de overnemers meer dan veertig uur in het bedrijf tegen ruim 55% voor de andere typen. De starters vormen een uiting. Van deze laatste groep is ook na enkele jaren nog steeds maar één op de drie een fulltime (zie tabel 18). 20

21 tabel 18 aantal uren per week werkzaam in het bedrijf, in procenten van het aantal starters, naar type situatie bij start parttime, minder dan 20 uur parttime, 20 tot minder dan 40 uur fulltime, 40 uur en meer situatie 2003 parttime, minder dan 20 uur parttime, 20 tot minder dan 40 uur fulltime, 40 uur en meer Bron: EIM, starterspanels , metingen en

22

23 8 Prestaties In dit hoofdstuk gaan wij (tot slot) kort in op een aantal aspecten van de prestaties van de betreffende bedrijven. In 2003 is het percentage bedrijven met personeel voor alle typen starters toegenomen. Eén op de vijftien starters heeft personeel. Eén op de zeven herstarters heeft personeel, één op de vijf starters met en 38% respectievelijk 44% van de pluss en overnemers. Vooral de laatste twee typen starters hebben het vaakst ook echt extra personeel aangenomen in de moeilijke jaren , beide in ruim 30% van de gevallen. Vooral de herstarters zijn in vrij veel gevallen nog steeds blijven hangen in alleen de wens om personeel aan te nemen (één op de zeven tegen minder dan één op de vijftien voor alle andere typen). De s die personeel wilden, hebben dat dus in het merendeel van de gevallen ook daadwerkelijk aangenomen (zie tabel 19). tabel 19 personeel in dienst bij de start en in 2003, bedrijven met groei van het personeelsbestand en bedrijven die nastreven personeel in dienst te nemen, in procenten van het aantal starters, naar type bedrijven met personeel, bij de start bedrijven met personeel, bedrijven met groei van het personeelsbestand nastreven werknemers in dienst te nemen, bij de start nastreven werknemers in dienst te nemen, Bron: EIM, starterspanels , metingen en In 2003 hebben vooral de overnemers meer personeel in dienst genomen. Zij deden dit dubbel zo vaak als de pluss en de starters met in de en bijna vier keer zo vaak als de herstarters en de starters. Omzetgroei wordt in 2003 door bijna 40% van alle s gerealiseerd, waarbij herstarters qua omzetgroei duidelijk minder vaak goed presteren dan de anderen. Voor 2004 waren vooral de pluss veel positiever. Dit kan een kwestie van bravoure, maar ook een kwestie van beter inzicht in de economische ontwikkelingen zijn. We 23

24 weten immers inmiddels dat die groei voor veel s na de zomer van 2004 echt is gekomen. Het valt tot slot op dat de pluss in veel groteren getale winstgevend zijn geworden (van één op de twee naar drie op de vier). De stijging van deze proportie is bij de starters trouwens minstens even indrukwekkend: van iets meer dan één op de drie in het eerste jaar naar bijna twee op de drie in De pluss en de overnemers presteren van de diverse typen starters het beste na enkele jaren. tabel 20 bedrijfsprestaties, diverse indicatoren, in procenten van het aantal starters, naar type werkgelegenheidsgroei in omzetgroei in omzetdaling in verwachte omzetgroei in 2004 verwachte omzetdaling in winst in startjaar winst in Bron: EIM, starterspanels , metingen en

25 De resultaten van het Programma MKB en Ondernemerschap worden in twee reeksen gepubliceerd, te weten: Research Reports en Publieksrapportages. De meest recente rapporten staan (downloadable) op: Recente Publieksrapportages A Global Entrepreneurship Monitor 2005 Nederland A Pensioen voor s A MKB regionaal bekeken A MKB in regionaal perspectief 2006 A De externe adviseur bij bedrijfsoverdrachten in het MKB A Kleinschalig Ondernemen 2006 A Internationale Benchmark 2005: schap, bedrijvendynamiek en snelle groeiers A Bedrijfsopleidingen geen weggegooid geld A Een blik op MKB en Ondernemerschap in 2015 A Small Business Governance A Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid; Periode A Kritisch kopen in het MKB A Financiering van bedrijfsinvesteringen problematisch, of niet? A Entrepreneurship in the Netherlands; Business transfer A Internationale Benchmark Ondernemerschap 2004 A Transsectorale innovatie door diffusie van technologie A Creatieve bedrijvigheid in Nederland A Ondernemen in de Sectoren A Meer MKB-bedrijven in openbare aanbestedingen? A Het Nederlandse MKB en de uitbreiding van de EU A Entrepreneurship in the Netherlands; SMEs and International co-operation A Kleinschalig Ondernemen 2005 A Aandacht voor schap in het HAVO- en VWOonderwijs A Nieuw schap in herstel: Global Entrepreneurship Monitor 2004 A Spin-offs van grote bedrijven in Nederland A Voorbeeldig ondernemen bij bedrijfsoverdracht in het MKB A MKB-locaties A Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid A Internationalisering in het Nederlandse MKB A MKB in een periode van deflatie; risico's en strategieën A Ondernemen in de zorg A De bron van vernieuwing A Oudere versus jongere starters A De kracht van de organisatie A Succesvol op weg op de elektronische snelweg!! A Toetredingsbarrières in de praktijk: Veranderingen in de hoogte van toetredingsbarrières in het notariaat en de makelaardij 25

26 A Ga direct naar een standaard reïntegratietraject, ga niet langs start A Ondernemen in de Sectoren A Innovatief schap en de rol van de organisaties: Een exploratieve toets A Starten in de recessie A Kleinschalig Ondernemen 2004 A Monitor Administratieve Lasten Bedrijven 2003 A Maatschappelijk verantwoord ondernemen in het middenen kleinbedrijf A Wordt de spoeling dun? A Entrepreneurial Attitudes Versus Entrepreneurial Activities (GEM) A Rechtsvormkeuze in het MKB A Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid - periode A Het Eureka-gevoel van ICT-gebruik A Ondernemen in het Ambacht 2004 A Ondernemen in de Industrie 2004 A Ondernemen in de Diensten 2004 A Onevenredig belast! Administratieve lasten in het kleinbedrijf 2002 A Ondernemen in de Detailhandel