Interview Ronald Bakker. 7 jonge ondernemers over hun toekomstplannen pagina 2. pagina 10. Tijdelijke winkel, blijvend fenomeen

Transcriptie

1 1 Uitkopen of verkopen Eigen woning is bij scheiding vaak discussiepunt Sociaal en rendabel Er zijn steeds meer mogelijkheden om te beleggen in microkredieten Mijn eigen 06 staat onder elk menu Interview Ronald Bakker Ondernemen is doen 7 jonge ondernemers over hun toekomstplannen pagina 2 pagina 3 pagina 10 pagina 12 TREND Sommige crisisverschijnselen brengen hun eigen oplossing mee. Leegstaande winkelpanden bijvoorbeeld, worden steeds vaker gebruikt door ondernemers die er een tijdelijke pop-up store beginnen. Vaak als aanvulling op een webshop, zonder dat ze aan een lang huurcontract vastzitten. Ook grote merken ontdekken het concept van de pop-up store. Volgens deskundigen is het een blij- Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. abnamromeespierson.nl twitter.com/aa_meespierson linkedin.com/company/ abn-amro-meespierson Tijdelijke winkel, blijvend fenomeen Zo is een etalage leeg en zo zit er plots een hippe designwinkel of een eettentje. Zaakjes die even snel weer verdwijnen. Pop-up stores veroveren het straatbeeld en lijken een blijvende aanvulling op het winkelaanbod. vend fenomeen, ook na de crisis. De handgemaakte Indiase meubels die wij verkopen in onze webshop, moet je eigenlijk kunnen aanraken. Alleen een fotootje op de website trekt klanten niet over de streep, zegt Daniëlle Pelucarte, die met haar man de internetwinkel Eetkaamer.nl runt. We stonden al eens op een braderie met onze spullen. Klanten zeiden: Leuk! Waar zitten jullie? Dan komen we een keer winkelen. Tja, dan hadden we ze bij ons op zolder moeten uitnodigen. Zo ontstond het idee voor een tijdelijke winkel. Pelucarte had het geluk dat de gemeente in haar woonplaats Uden bezig was de leegstand op een winkelplein aan te pakken. Ze kreeg de vraag of ze niet een tijdelijke winkel wilde beginnen in een voormalige schoenenzaak. Binnen een maand had ze de sleutel; begin juli opende De Eetkaamer de deuren, als eerste pop-up store in het Brabantse dorp. Zeecontainer Het fenomeen pop-up store is niet helemaal nieuw, zegt Laurens Sloot, hoogleraar retailmarketing aan de Rijksuniversiteit Groningen. Je had bijvoorbeeld al de fietsenmaker die in de week voor oud en nieuw z n zaak ombouwde tot vuurwerkhandel. Maar de nieuwe, tijdelijke winkels die je nu veel ziet, zijn vooral kleine ondernemers met een webshop, die wat aan hun naamsbekendheid willen doen. Leegstand speelt natuurlijk ook een rol. Vastgoedeigenaren zijn opportunistisch. Staat er eenmaal een winkel leeg, dan volgen er snel meer in dezelfde straat. Leegstand is echt een groeiend gezwel. Het is dus altijd beter om iets in je pand te hebben zitten, Lees verder op pagina 2 no 28 Jaargang 4 CijferScan 750 euro is de gemiddelde lening die als microkrediet wordt uitgeleend aan mensen in ontwikkelingslanden. Lees meer in het artikel over microfinanciering in dit nummer. (bron: Mix data, 2012) elektrische voertuigen staan er geregistreerd bij de Rijksdienst voor het Wegverkeer. 93 procent hiervan zijn personen- en bestelauto's. (bron: Bovag, cijfers juni 2013) Bron: PBL en ASRE, rapport Gebiedsontwikkeling en commerciële vastgoedmarkten 34 miljoen keer per maand wordt de Mobiel Bankieren App van ABN AMRO gebruikt. (bron: ABN AMRO) euro is de gemiddelde verkoopprijs van een huis in het eerste kwartaal van (bron: Vereniging Eigen Huis) Nieuwe Rijksbegroting ontrafeld Gerrit Zalm en Han de Jong van ABN AMRO lichten tijdens een bijzondere bijeenkomst de belangrijkste kwesties rond de nieuwe Miljoenennota toe. Zoals elk jaar wordt op de derde dinsdag van september de Miljoenennota gepresenteerd. Dan wordt duidelijk welke inkomsten en uitgaven in de Nederlandse Rijksbegroting voor het jaar 2014 staan. De ingrijpende plannen van het kabinet zullen dit jaar heel wat vragen oproepen. Over de bezuinigingen, lastenverzwaringen en de verwachtingen rond de economische groei bijvoorbeeld. Daarom organiseert ABN AMRO MeesPierson op de woensdagavond na Prinsjesdag een bijzondere bijeenkomst voor klanten: De Derde Woensdag In September. Dan geven Gerrit Zalm, voorzitter Raad van Bestuur en hoofdeconoom Han de Jong van ABN AMRO hun visie op de Rijksbegroting. Perspectief Zalm en De Jong geven tijdens het event in Amsterdam hun eigen kijk op de tijdens Prinsjesdag gepresenteerde cijfers. Ze benoemen de belangrijkste veranderingen en plaatsen de effecten ervan voor klanten in perspectief. Ook wordt de stand van de Nederlandse economie besproken en horen beleggers wat ze op basis daarvan kunnen verwachten. Journalist Fons de Poel zal als moderator de discussie in goede banen leiden. Bijwonen Klanten kunnen de bijeenkomst op 18 september live volgen via internet. Aanmelden hiervoor kan op abnamromeespierson.nl/ derdewoensdag

2 2 Pop-up stores van merken Ontwerp je eigen Magnum (links) en H&M Beachwear voor het hele gezin (rechts) waren een groot succes Uit elkaar TREND (vervolg pagina 1) Verkoop eigen woning zet echtscheiding op scherp Bij scheiding vormt de bestemming van de eigen woning vaak een punt van discussie. Zeker nu de situatie op de woningmarkt snelle verkoop belemmert. Fiscale regelingen kunnen de afwikkeling vergemakkelijken. De bestemming van de eigen woning is één van de belangrijkste aandachtspunten als een relatie wordt verbroken. Als de woning op naam van beide partners staat, moeten beiden instemmen met de verkoop ervan. Vaak is het de wens om de woning zo snel mogelijk te verkopen. Soms wil een van de partners in de woning blijven wonen. Dit kan echter alleen als één van beiden de hypotheeklening volledig overneemt, anders is verkoop van de woning noodzakelijk. Momenteel zit er in de huizenmarkt weinig beweging en kan het lang duren voordat de woning is verkocht. De afwikkeling van de scheiding kan hierdoor flinke vertraging oplopen. Meestal wordt de eigen woning in de tussentijd door één of beide partners verlaten. In principe zou daarmee een eind komen aan de renteaftrek van de partner die de woning verlaat. Alleen de rente over de eigen woningschuld is immers aftrekbaar. Dit zou de problemen van huiseigenaren die uit elkaar gaan verder vergroten. De wet voorziet daarom in fiscale regelingen. Hierdoor is hypotheekrenteaftrek voor een bepaalde periode toch mogelijk. Overwaarde Lukt het de woning te verkopen dan moeten partners de overwaarde of het verlies verdelen. Een eventuele overwaarde wordt op basis van de onderlinge eigendomsverhouding verdeeld. Als men bijvoorbeeld in gemeenschap van goederen is gehuwd, ontvangt ieder bij verkoop van de woning de helft van de overwaarde. De overwaarde kan nog financiële gevolgen hebben voor een expartner die binnen drie jaar weer een nieuwe woning wil kopen. Dat komt door de bijleenregeling. Deze regeling voor huiseigenaren bepaalt dat de overwaarde van de oude woning moet worden geïnvesteerd in de nieuwe eigen woning. Alleen de rente van de hypotheek die nodig is om de resterende koopsom te financieren, is nog aftrekbaar. Voor gescheiden partners is het belangrijk hier rekening mee te houden. Zeker als er plannen zijn om met een eventuele nieuwe partner in de toekomst een woning te kopen. Restschuld Tegenwoordig zijn er veel koopwoningen waarvan de waarde onder de bestaande hypotheek is gedaald. Bij verkoop resteert dan een restschuld die tussen partners moet worden verdeeld. Net als in Een eventuele restschuld moet tussen partners worden verdeeld een situatie van overwaarde, is de eigendomsverhouding daarbij leidend. Als een restschuld wordt verwacht, is het verstandig om dit met een private banker te bespreken, voordat de verkoopprocedure wordt gestart. De mogelijkheden om een restschuld af te betalen of te financieren kunnen dan worden besproken. Vaak kan een restschuld direct uit spaargeld of door verkoop van beleggingen worden afgelost. Afhankelijk van onder andere de persoonlijke financiële situatie is het ook mogelijk om een restschuld geheel of gedeeltelijk met een lening te financieren en binnen 10 jaar af te lossen. De rente over zo n lening is maximaal 10 jaar aftrekbaar in box 1. Dit geldt voor restschulden die ontstaan tussen 28 oktober 2012 tot en met 31 december Jacques Hogerwerf Specialist Vermogensstructurering jacques.hogerwerf@nl.abnamro.com ook al is het maar tijdelijk. Het zijn niet alleen de kleine, creatieve zelfstandigen die pop-up stores openen. Ook grote ketens en bekende merken gebruiken steeds vaker een tijdelijke winkel. Zo liet Magnum passanten hun persoonlijke Magnumijsje samenstellen met een keuze uit drie soorten chocolade en 18 verschillende toppings, en opende online elektronicareus Conrad.nl een aantal pop-upwinkels om de naamsbekendheid te vergroten. H&M zette twee jaar geleden een zeecontainer neer op het strand en maakte daar een pop-up store van. Afgelopen zomer stond H&M op de camping van het Belgische festival Tomorrowland, HEMA heeft jaarlijks een winkel op Lowlands. Voor grote ketens is het vaak een duale operatie, zegt Sloot. Aan de ene kant ben je bezig met branding - je merk laten zien op plaatsen waar veel mensen komen - en aan de andere kant verkoop je ook wat. Test Niet alleen winkels, ook eettentjes, galerieën en clubs lijken vaker te kiezen voor een tijdelijk onderkomen, al zijn exacte cijfers niet bekend. Hun doel is vooral klanten te verrassen met een bijzondere locatie. Zo kun je bij club Trouw in Amsterdam eten in een oude krantendrukkerij, en hadden jonge rondreizende koks een restaurant in een vroegere timmerfabriek in Vlissingen. Wij vinden het leuk om een plek helemaal eigen te maken, zegt Mischa Oudewater van pop-uprestaurant Asian BBQ in Rotterdam. Soms is het lastig om een goede locatie te vinden. Als restauranthouder moet je aan veel meer vergunningeisen voldoen dan een winkeleigenaar. Iets opbouwen in een voormalig zwembad is dan nog niet zo makkelijk. Vaak werken vast- De grootste (en de kleinste) Een van de grootste pop-upinitiatieven in Nederland is de Swan Market in Rotterdam. Begonnen met leegstaande winkels in de Zaagmolenstraat, is het nu ook een paar keer per jaar een markt waar zo n driehonderd internetwinkeliers hun waar verkopen in kraampjes aan het Rotterdamse Museumpark. Vooral mode, sieraden, kunst en tweedehands spullen worden er verkocht. De volgende editie is in het weekend van 28 en 29 september. Dat een pop-up store heus niet groot opgezet hoeft te zijn, bewees overigens technologiebedrijf Hewlett Packard. HP opende vorig jaar een tijdelijk winkeltje ín een bushokje. De abri deed dienst als etalage voor het nieuwste model laptop, een medewerkster stond erbij om klanten te helpen. Niet geheel toevallig was de pop-up store gevestigd in een bushokje op het Leidseplein in Amsterdam, tegenover de Apple Store. Bij club Trouw in de Amsterdamse Wibautstraat kun je eten in de voormalige krantendrukkerij. goedeigenaren mee aan Oudewaters tijdelijke restaurant om te testen of een leeg pand wellicht geschikt is voor permanente horeca. Bij leegstaande winkelpanden hebben vastgoedeigenaren vaak weinig te kiezen, zegt Jaap Wisse van beleggingsmaatschappij Nieuw Winkel Vastgoed. Voor beleggers is één ding belangrijk: een steady cashflow. Pop-upwinkels zijn dan misschien niet ideaal, bij leegstand geldt toch: iets is beter dan niets. De vraag naar winkelruimte neemt af. Dat biedt kansen voor tijdelijke winkels Volgens Wisse krijgen tijdelijke winkeliers geen enorme kortingen op de huur. Meestal wordt de prijs juist hoger bij een kort contract. Klachten van andere winkeliers dat pop-up stores met korte contracten en een lagere huur oneerlijk concurreren, krijgt Wisse eigenlijk nooit. Ook voor de buren is het beter als een winkel gebruikt wordt. Leegstand is sowieso funest. Marktkooplui Leuk en aardig, al die pop-upinitiatieven, maar als straks de economie aantrekt en eigenaren van retailvastgoed weer huurders voor langere termijn vinden, is het dan voorbij met de rage? Hoogleraar Sloot verwacht dat de pop-up zal blijven. In tijden van hoogconjunctuur hadden vastgoedbeleggers hun panden altijd gevuld. Goed voor de inkomsten, maar het maakt je niet creatiever. Nu zijn vastgoedbeleggers gedwongen het anders aan te pakken. Dat dit soort crisisoplossingen nu pas worden gebruikt, betekent niet dat het slechte ideeën waren. Voor een winkelcentrum als Hoog Catharijne zou het best een goed idee zijn: een aantal winkels waar steeds iets anders zit. Het is een misvatting dat pop-up stores alleen een concept zijn tegen leegstand. Het komt duidelijk ook Cijfers Leegstand winkels neemt opnieuw sterk toe De leegstand van winkelpanden is het afgelopen jaar nog verder toegenomen. Steeg het aantal leegstaande winkelpanden tussen 2009 en 2010 nog met 9 procent, afgelopen jaar steeg dit zelfs met 10 procent. Steeds meer panden staan structureel leeg. Van de winkelpanden in Nederland staan er op dit moment leeg (5,96%). Het aantal leegstaande panden is daarmee in twee jaar tijd met 20 procent gestegen. Deze groeiende leegstand is nog steeds te wijten aan de economische crisis en de consument die daardoor de hand op de knip houdt. Tegelijkertijd met de stijging van de winkelleegstand, is ook het aantal vierkante meters winkelverkoopvloeroppervlak (wvo) toegenomen. In een jaar tijd is er ruim m² wvo bijgekomen (1,5%), waardoor het totaal aantal op komt. Hiervan staat bijna m² wvo (5,94%) leeg. voort uit de behoefte van internetwinkels om een tijdje een fysieke locatie te hebben. De verwachting is dat de vraag naar winkelruimte blijft afnemen, terwijl het aantal webshops doorgroeit. Dat biedt kansen voor tijdelijke winkels. Zij kunnen op verschillende plaatsen in het land tijdelijk hun spullen verkopen. A-locaties favoriet Een pop-up store hoeft niet per se op een drukke plek met veel publiek te zitten. Ook een afgelegen industrieterrein kan een prima locatie zijn. Even via Twitter en Facebook aan potentiële klanten laten weten waar je zit en de handel kan beginnen. Toch heeft een tijdelijke winkel in een drukke winkelstraat nog steeds de voorkeur van veel ondernemers. Zeker als je nieuwe klanten wil trekken, is de aanloop in een winkelgebied juist heel welkom. Ook op de website popupsquare.com, een platform waar vraag en aanbod voor tijdelijke winkels bij elkaar komen, zijn winkelstraten in Amsterdam en Utrecht de meest gewilde locaties. Groei in % t.o.v. vorige periode Detailhandel totaal -0,4 4,5 4,2 3,4-4,1-0,2 0,2 Online winkelen Bron: CBS, Thuiswinkel.org, Blauw Research, GfK Retail & Technology

3 3 Social Enterprises Herinvesteren een groot deel van hun winst in hun bedrijf en in de gemeenschap 40 jaar Het fenomeen microkrediet kwam veertig jaar geleden van de grond in Bangladesh Beleggen Microkrediet met macro-impact Microkredieten helpen niet alleen honderden miljoenen mensen vooruit. Voor wie sociaal en rendabel wil beleggen, blijken het tevens interessante beleggingen. Een krediet van 550 euro maakte voor de eigenaar van de kruidenierswinkel in São Paolo Brazilië een wereld van verschil. Hij kocht er een koelkast mee voor de winkel. Zo hoeft hij niet langer melk en yoghurt aan het eind van de dag weg te gooien vanwege bederf. De kruidenier slaagt er zo in zijn kosten te verlagen en de winst te verhogen tegen een beperkte rente. Een strategie die niet verschilt van die van andere ondernemers in de wereld. Grootste verschil is dat microkredieten, net als hun naam suggereert, doorgaans een bescheiden omvang hebben. De gemiddelde lening is 750 euro. Het effect is er echter niet minder om. Wereldwijd staat er circa 70 miljard euro uit aan kredieten. Vooral in ontwikkelingslanden, maar het aantal leningen in ontwikkelde landen neemt toe. Wereldwijd maken 200 miljoen mensen gebruik van een microkrediet of hebben dit in het verleden gedaan. Tot enige tijd geleden lag de nadruk bij microkredieten op de ontvanger van het krediet. Nu deze vorm van financiering volwassener wordt, is er meer aandacht voor degenen die het kapitaal verstrekken. Businessplan Het fenomeen microkrediet kwam veertig jaar geleden van de grond in Bangladesh, in eerste instantie Duurzame initiatieven Steeds meer beleggers vinden het belangrijk dat een belegging niet alleen financieel rendement oplevert, maar ook een meetbare impact heeft. ABN AMRO verkent de mogelijkheden op dit gebied, legt Solange Rouschop van ABN AMRO MeesPierson uit. Duurzaamheid is erg belangrijk voor de bank en dus ook binnen de MFI-markt. Zo n nieuwe markt leren kennen doe je het best door eraan deel te nemen. Dit is voor ons een verkennende fase. De komende tijd wordt de beleggingsportefeuille van het fonds opgebouwd en wordt een historisch track record opgebouwd. Binnen twee jaar moeten klanten erin kunnen stappen. Een van de initiatieven is het in augustus gestarte ABN AMRO Social Impact Fund, dat zich bezighoudt met zogeheten impact investing. Het fonds belegt in bedrijven en projecten die een meetbare positieve impact hebben op sociaal en ecologisch terrein. Het beperkt zich daarbij tot bedrijven en projecten in Nederland of sterk daaraan gerelateerd. Het fonds investeert in projecten op het gebied van technologie, milieu, zorg en educatie. Er wordt nauw samengewerkt met Socialenterprise.nl, een platform dat partijen verbindt die zich bezighouden met maatschappelijk verantwoord ondernemen in Nederland. vooral gedragen door NGO s (nongouvernementele organisaties). Inmiddels zijn veel microfinancieringsinstellingen (MFI s) niet langer afhankelijk van NGO s of andere vormen van donaties. Ze houden zichzelf overeind, vaak vrij goed zelfs, weet Solange Rouschop. Zij volgt als duurzaamheidsexpert van ABN AMRO MeesPierson de ontwikkelingen rond microfinanciering op de voet. Rouschop benadrukt dat Uitdaging We willen als bank graag bijdragen aan een betere wereld. Het fonds is daar een uitdrukking van, zegt Eric Buckens, verantwoordelijk voor het Social Impact Fund. Niet alleen zeggen dat we bijdragen, maar het ook doen: door onze expertise en ons kapitaal in te zetten voor sociale en duurzame doelen. Het fonds richt zich onder meer op sociale vraagstukken, zoals toegang tot arbeidsmarkten, wijkproblematiek en milieu, zorg, educatie, sociale en economische ontwikkeling. De eerste investeringen worden binnenkort gedaan. Buckens: Wij richten ons op sociale ondernemingen, bedrijven die een primair maatschappelijk doel nastreven en dat doen op winstgevende basis. Daarbij dienen ze ook een innovatief karakter te hebben, door hun businessmodel of door een verandering in de duurzame markt teweeg te brengen. Het fonds wil in zo n vijftien sociale ondernemingen participeren. Daarbij worden geen start-ups geselecteerd, maar ondernemingen die al enigszins op weg zijn. Buckens: Belangrijk voor de klant en voor ons is dat het maatschappelijke effect meetbaar wordt. Dilemma s Een ander fonds waarin op korte termijn belegd kan worden, is het ABN AMRO Global SRI Fund (SRI staat voor Social Responsible Investments) belegt vanuit het ESG*-principe. Dat houdt in dat ondernemingen waarin wordt belegd, zich onder meer verre houden van kinderarbeid en wapenindustrie, goede arbeidsvoorwaarden en een transparante bedrijfsvoering kennen en zeer zorgvuldig omgaan met het milieu. Het ABN AMRO Global SRI Fund selecteert samen met het gerenommeerde duurzame onderzoeksbureau Sustainalytics bedrijven die aan deze strenge criteria voldoen. Een uitdaging, weet Rouschop. Als voorbeeld noemt ze levensmiddelenconcern Unilever dat ambitieus bezig is om de C0 2 -footprint binnen enkele jaren met vijftig procent terug te brengen. Maar Unilever gebruikt ook genetisch gemodificeerde grondstoffen, zegt Rouschop. Duurzaamheid gaat per definitie gepaard met dilemma s. Het fonds is op 21 augustus gestart met het opbouwen van de beleggingsportefeuille. Vanaf de eerste helft 2014 kunnen klanten van ABN AMRO MeesPierson hierin beleggen. Rouschop: De trend van duurzaamheid en verantwoord ondernemen is niet meer te keren. Ik ben ervan overtuigd dat over tien jaar alle beleggingsfondsen volgens ESG-criteria beleggen. *ESG staat voor Environmental, Social en Governance. Met behulp van een microkrediet startte Jeroen van Wieren in 2009 de eerste zoutwinkel van Nederland: de Zoutkamer. Hij koopt zout van coöperaties en boeren, die het zelf winnen en ontdekt ook regelmatig nieuwe producenten en onbekende zouten. salsamentum.nl MFI s zich van andere kredietverstrekkers onderscheiden door hun sociale en commerciële kenmerken Enerzijds biedt het geleende geld mensen de kans iets op te bouwen. Anderzijds is de zelfredzaamheid van mensen belangrijk; de lening moet immers op tijd worden afgelost. Ruim 97 procent van de leningen wordt terugbetaald. Het selectieproces is in de praktijk cruciaal. Voorwaarde voor het verkrijgen van microfinanciering is een businessplan. Daarnaast is de wil om zo n plan ook uit te voeren doorslaggevend voor het verstrekken van een krediet. En die drive is er, volop zelfs, benadrukt Rouschop. Duurzaam Het succes van microkredieten doet de vraag naar deze leningen stijgen. Een groeimarkt, zegt Rouschop. Volgens deskundigen is aan 20 procent van de vraag naar kredieten voldaan. Dan is er dus nog 80 procent over. Het kapitaal om deze leningen te verstrekken, komt steeds vaker van investeerders. De mogelijkheden om te beleggen in speciale fondsen voor microkredieten neemt toe, evenals de kwaliteit van de fondsen. Rouschop: Hiermee wordt ingespeeld op een groeiende vraag van beleggers naar Aan 20 procent van de vraag naar microkredieten is voldaan beleggingen die rekening houden met de drie P s: people, planet, profit, zegt Rouschop, Deze beleggers willen dat hun beleggingen of een deel ervan én rendement opleveren én duurzaam zijn. Keurmerk Beleggen in microfinancieringen kan door middel van speciale fondsen. Deze investeren in microfinancieringsinstellingen met een bewezen trackrecord. MFI s die al vele jaren microkredieten verlenen en daarmee goede rendementen halen. Sommige MFI s zijn zelfs beursgenoteerd. Rou- Qredits: Microleningen voor Nederlandse ondernemers Microfinanciering is niet voorbehouden aan ontwikkelingslanden. Vergelijkbare leningen worden ook in Nederland verstrekt. De Stichting Microkrediet Nederland opereert onder de naam Qredits. Qredits richt zich op startende en bestaande ondernemers die om wat voor reden dan ook geen krediet kunnen krijgen. Wie een goed plan heeft, kan niet alleen een microkrediet krijgen, maar ook ondernemerstools en persoonlijke coaching. Het maximale krediet is euro. Het doel van Qredits is om ondernemerschap in Nederland toegankelijker te maken. Wie hier gebruik van wil maken, dient een gedegen ondernemingsplan te hebben en open te staan voor coaching/begeleiding. Vanzelfsprekend moet de ondernemer in staat zijn de lening af te lossen. Qredits is ontstaan uit een samenwerking van ABN AMRO, ING, Rabobank en diverse ministeries. Het is de enige landelijke microfinancieringsorganisatie ter wereld. Het project is tot stand gekomen met steun van Koningin Máxima, die microkredieten niet alleen propageert voor ontwikkelingslanden, maar ook voor Nederland. schop benadrukt dat bij de intensieve selectie van MFI s door de fondsen financiële én maatschappelijke aspecten worden getoetst. In het verleden werden sommige MFI s in verband gebracht met corruptie en woekerrentes. Voordat er wordt belegd, vindt er daarom altijd eerst grondig onderzoek plaats om na te gaan of een MFI op rendabele, sociale en integere wijze opereert. Binnen enkele maanden wordt een officieel keurmerk voor goed presterende MFI s verwacht. Dat kan het beleggen in deze instellingen door de fondsen vergemakkelijken. ABN AMRO MeesPierson onderzoekt momenteel diverse microkredietfondsen (zie kader hiernaast). Belangrijk voordeel van de fondsen ten opzichte van individuele microkredieten is de diversiteit, zegt Rouschop. De fondsen investeren gespreid: over MFI s in vele landen, op verschillende continenten. De leningen zijn bovendien verdeeld over diverse sectoren, zoals landbouw en retail. Op die manier loopt de belegger zo min mogelijk risico, zegt Rouschop. In de praktijk blijkt dat het een relatief veilige manier van beleggen is met prima rendement.

4 4 Japanse groei De economische groei in Japan is twee keer zo hoog als de Europese groei. Beleggingsvisie Macro-economie Groei Amerikaanse economie trekt aan Een aantrekkende Amerikaanse economie wakkerde bij beleggers de vrees aan dat stimuleringsmaatregelen straks worden teruggedraaid. Centrale banken hebben deze crisis bezworen, zodat de nadruk verschuift naar het positieve effect van een hoger groeitempo. Centrale banken in de Verenigde Staten en Europa hebben de afgelopen jaren geprobeerd om met speciale stimuleringsmaatregelen de zwakke economische groei aan te zwengelen. Het moment dat de Amerikaanse economie weer op eigen benen kan staan komt nu steeds dichterbij. Een positieve ontwikkeling, maar op financiële markten ontstond deze zomer enige onrust nadat de voorzitter van de Amerikaanse Federal Reserve aankondigde dat het zeer stimulerende beleid geleidelijk zou worden afgebouwd. Pas toen Amerikaanse centrale bankiers en ook hun collega s van andere belangrijke centrale banken uitlegden dat dit gepaard diende te gaan met een verbeterende economie, trad vrij snel de rust weer in. De marktreactie leek voorbarig. Het geleidelijk afbouwen van stimulerende maatregelen zoals de aankopen van obligaties is niet gelijk aan het daadwerkelijk verkrappen van het beleid, via bijvoorbeeld het verhogen van de rente. Dat laatste komt hoogstwaarschijnlijk pas in 2015 aan de orde. Eerst zal het beleidsbepalende comité van de Federal Reserve in september of uiterlijk december aangeven wanneer dat afbouwen gaat beginnen en in welk tempo dat zal gaan. Omdat de financiële markten hier inmiddels op zijn voorbereid, zal dat niet tot grote koersschokken leiden. Ook in Europa en het Verenigd Koninkrijk bereiden centrale banken beleggers er vast op voor dat de stimuleringsmaatregelen uiteindelijk worden teruggedraaid. Aantrekkende groei In de Verenigde Staten komen steeds meer signalen die wijzen op een versnelling van de economische groei. In juli zijn de inkoopmanagers in zowel de industrie als in de dienstensector ineens veel optimistischer geworden. De index die dit weergeeft steeg in de industrie van 50,9 in juni tot 55,4 en in de diensten van 52,2 tot 56. Dit duidt op groei, aangezien een niveau van 50 als een neutrale groei-noch-krimp -stand geldt. Een ander gunstig signaal is dat het herstel op de arbeidsmarkt door lijkt te zetten. Dat zorgt ervoor dat via het toenemend aantal inkomens de economie een wat bredere basis krijgt. Ook de Japanse economie heeft de wind Vooruitzichten economische groei (in %) p 2014p Eurozone -0,5-0,5 1,3 Verenigde Staten 2,8 1,6 3,2 Japan 1,9 1,9 2,1 China 7,8 7,5 8,0 India 3,4 5,5 6,0 Brazilië 0,9 2,5 4,0 p=prognose in de rug. De economische groei van 0,6 procent over het tweede kwartaal op de financiële markten werd gezien als een kleine tegenvaller. Toch is het groeitempo tweemaal zo hoog als de Europese groei en ook hoger dan de Amerikaanse groei over hetzelfde kwartaal. Tegelijkertijd ondergaan de economieën van veel opkomende landen een lichte groeivertraging. Voor een deel heeft dit te maken met de gedaalde prijzen van veel grondstoffen. Dat speelt grondstofexporterende landen zoals Rusland en Brazilië parten. Een tweede factor is dat het vooruitzicht dat de Amerikaanse stimuleringsmaatregelen worden afgebouwd ervoor zorgt dat veel partijen hun vermogen nu liever even aan de zijlijn houden in plaats van het in opkomende markten te investeren. Ten slotte verhogen veel van deze landen de rente om zo de lokale munt te beschermen, maar dat gaat ten koste van de economische groei. Europa uit recessie In het tweede kwartaal van dit jaar is de economie van de eurozone met 0,3 procent gegroeid ten opzichte van het eerste kwartaal. Vergeleken met de cijfers in dezelfde periode van vorig jaar is echter nog sprake van een daling met 0,7 procent. Niettemin tekent zich een geleidelijke verbetering af. In het vierde kwartaal van 2012 en het eerste kwartaal van dit jaar lag het vergelijkbare cijfer rond de -1,0 procent. Toch baren de onderlinge verschillen binnen de eurozone zorgen. Duitsland en Frankrijk doen het relatief goed, Italië, Spanje en Nederland blijven achter en Portugal is herstellende. Duitsland en Frankrijk zagen de economie in het tweede kwartaal met respectievelijk 0,7 en 0,5 procent groeien. Dat waren de beste groeicijfers van de grote eurolanden. Het duo dankte de groei aan een relatief sterke toename van de particuliere consumptie. In Italië, Spanje en Nederland stagneerde de consumptie en kromp de economie in het tweede kwartaal nog steeds. De krimp neemt overigens wel af, maar ook over de afgelopen drie kwartalen tezamen genomen is er nog steeds sprake van kleiner wordende economieën. Portugal was in de eurozone een gunstige uitzondering met een groei van liefst 1,1 procent in het tweede kwartaal. Als gevolg van de zware krimp in vooral het laatste kwartaal van 2012 resteert er ook voor dit land over het afgelopen jaar een krimp van de economie. Griekenland heeft nog geen gegevens over het Bruto Binnenlands Product gepresenteerd, maar vermoedelijk bevindt dat land zich ook nog in een recessie. De meeste Oost-Europese lidstaten en Finland die omwille van de overzichtelijkheid buiten de grafiek zijn gelaten hebben de eerste twee kwartalen van dit jaar hun groei zien herstellen. Daarmee zijn de verschillen binnen de eurozone opvallend, dit wijst er op dat van een evenwichtige ontwikkeling binnen de regio nog geen sprake is. Ondanks de onderlinge verschillen zijn de perspectieven voor de Europese economie aan het verbeteren. In veel van de Zuid-Europese landen is dat te zien aan een vermindering van de tekorten op de betalingsbalans. Dit wordt niet alleen veroorzaakt door een afname van de invoer maar ook door een beperkte toename van de uitvoer. Dat wijst op een verbetering van de concurrentiepositie van deze landen, wat een voorwaarde is om de economie weer aan het groeien te krijgen. Tegelijkertijd hebben de bezuinigingen hun grootste negatieve invloed gehad. De komende jaren nemen de overheidsbezuinigingen in omvang en in effect af, zodat een belangrijke rem op de economische groei in Zuid-Europa wegvalt. De De perspectieven voor de Europese economie zijn aan het verbeteren teruggekeerde groei in Duitsland en Frankrijk biedt overigens perspectief voor de overige landen in de eurozone, hun exportmogelijkheden nemen immers toe. Dit geldt ook voor Nederland, dat geplaagd wordt door structurele problemen in de vorm van dalende huizenprijzen en relatief hoge hypotheekschulden. Hierdoor is het consumentenvertrouwen ernstig onder druk komen te staan. Nederland kan de impuls van een aantrekkende groei in Duitsland dan ook goed gebruiken. De sterke positie als toeleverancier van de Duitse automobielen kapitaalgoederenindustrie zorgt ervoor dat Nederland daar flink van meeprofiteert. Inflatievooruitzichten (in %) p 2014p Eurozone 2,5 1,4 1,1 Verenigde Staten 2,1 1,4 1,8 Japan 0,0-0,1 2,0 China 2,7 3,0 3,9 India 9,3 9,1 7,3 Brazilië 5,4 6,5 5,8 Bijgewerkt 19 augustus 2013 Ben Steinebach is hoofd beleggingsstrategie van ABN AMRO MeesPierson. Elke maand signaleert hij voor Financial Focus de belangrijkste ontwikkelingen wereldwijd. Index: 50 = het groei-noch-krimp -niveau % t.o.v. voorgaande kwartaal Index: 1 januari 2010 = % ,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5-2, Verloop van de stemming onder inkoopmanagers Verloop rendement 10-jaars staatsobligaties Verenigde Staten Duitsland Italië Spanje Duitsland Eurozone Verenigde Staten China Verloop economische groei over de afgelopen drie kwartalen 4e kwartaal e kwartaal e kwartaal 2013 Frankrijk Sinds juli 2012 bewegen de rendementen van staatsobligaties uit enerzijds de Verenigde Staten en Duitsland en anderzijds Italië en Spanje naar elkaar toe. Aanvankelijk was dit het gevolg van een daling in Italië en Spanje, meer recentelijk ook van een stijging in beide andere landen. Italië 2009 De stemming onder inkoopmanagers is in de Verenigde Staten en Europa verder verbeterd. In Europa is de index weer boven de groei-noch-krimp-grens van 50 uitgekomen. In China blijft de stemming enigszins bedrukt, maar de groei is er nog steeds veel hoger dan in beide andere regio s. Spanje Nederland Portugal De gemiddelde groei in eurozone was in het tweede kwartaal 0,3%, maar de verschillen tussen landen waren groot. Duitsland en Frankrijk presteerden van de grote landen het sterkst, terwijl Portugal sterk herstelde van een diepe recessie. In Italië, Spanje en Nederland verminderde de krimp verder S&P-500 Nikkei-225 Eurotop-100 AEX Opkomende markten Verloop aandelenmarkten sinds 2010 De aandelenmarkten hebben een korte periode van sterke - met name neerwaartse - fluctuaties achter de rug. Dat is een uitvloeisel van vrees voor een omslag in het Amerikaanse monetaire beleid. Nu de rust is weergekeerd hervatten de meeste beurzen hun opgaande lijn bron: Datastream bron: Datastream bron: Datastream bron: Datastream

5 5 Bord in de tuin Het duurt gemiddeld 9 maanden voor een huis wordt verkocht (bron: Centraal Economisch Plan 2012) Neutrale weging De verwachtingen van een stijgende rente doet de invloed van een aantrekkende economie op vastgoedprijzen teniet Beleggingsvisie Allocatie Rentestijging remt aandelen niet Het rendement op Amerikaanse en Duitse staatsobligaties loopt op. Normaal komen aandelenkoersen hierdoor onder druk te staan, maar deze keer ligt dat anders. De financiële markten bereiden zich voor op de onvermijdelijke afbouw van het zeer ruime beleid van centrale banken. Dat begint in de Verenigde Staten, maar andere landen ondervinden hiervan ook al de invloed. De obligatierendementen lopen wereldwijd op. Hierdoor wordt deze beleggingscategorie relatief aantrekkelijker. Normaal gesproken kan dan enige druk op de aandelenkoersen worden verwacht. Het positieve effect van de aantrekkende economische groei en de verbeterende winstvooruitzichten wegen hier echter ruimschoots tegenop. De Fed koopt momenteel voor 85 miljard dollar per maand aan waardepapieren en de Amerikaanse obligatiemarkt moet straks deze rugwind missen. Het rendement op 10-jaars staatsobligaties is tussen medio juli en medio augustus in de Verenigde Staten met 0,25 procentpunt gestegen. In Duitsland liep dat rendement evenveel op. Dat brengt de stijging in de Verenigde Staten dit jaar op een vol procentpunt en in Duitsland op de helft daarvan. Daarmee lijkt het afbouwen van het Amerikaanse opkoopprogramma van obligaties wel ongeveer in de prijzen te zijn verwerkt. Verdere stijging van de rendementen kan niet worden uitgesloten, maar die beweging zal relatief klein zijn. Op de markten van staatsobligaties van Europese probleemlanden zoals Spanje en Italië blijft het mogelijk minder rustig. In Italië en Spanje daalde de rente dit jaar met respectievelijk 0,3 en 0,8 procentpunt. De onevenwichtigheden en risico s zijn niet geheel verdwenen en kunnen bij tijd en wijle tot heftige koers- en rentefluctuaties leiden. Aandelen in herstelmodus De aandelenmarkten lieten tussen medio juli en medio augustus een divers beeld zien. Terwijl de koersstijgingen in de Verenigde Staten heel beperkt bleven met een winst van 0,5 procent voor de S&P-500, stegen de koersen op de meeste Europese aandelenmarkten veel sterker. In Duitsland stegen aandelen gemiddeld met 3 procent, in Frankrijk was dat bijna 7 procent. In Japan vond per saldo juist een daling plaats van de Nikkei met bijna 4 procent. Daarentegen hebben de opkomende markten een lichte stijging met gemiddeld 3 procent weten te realiseren. Als gekeken wordt naar heel 2013 ziet het beeld er volstrekt anders uit. De Japanse Nikkei staat 35 procent hoger, de Amerikaanse beurzen hebben een winst die ongeveer half zo groot is en de meeste Europese beurzen staan op een winst van 8 tot 13 procent. De opkomende markten staan dan nog steeds op een verlies van circa 3 procent. In de afgelopen maanden hebben Europa en de opkomende markten dus Sterk onderwogen Sterk onderwogen Neutraal AANDELEN Neutraal LIQUIDITEITEN Telecom Sterk overwogen Energie = Basismaterialen = Industrie Luxegoederen = & Diensten Consumptiegoederen Gezondheidszorg = Financiële instellingen = Informatietechnologie Nutsbedrijven Sterk overwogen Sterk onderwogen Sterk onderwogen Het bovenstaande overzicht is een weergave van de huidige aanbevolen tactische allocatie voor de verschillende beleggingscategorieën. Deze allocatie is gebaseerd op een neutraal risicoprofiel. Bron: ABN AMRO MeesPierson iets van de in de eerste helft van het jaar opgelopen achterstand goedgemaakt. Het recente herstel is overigens vooral een reactie op de onrust die eerder deze zomer de stemming op de financiële markten bepaalde. Sindsdien hebben de aandelenmarkten de blik weer meer gericht op de middellange termijn, mede dankzij de gunstige macro-economische ontwikkelingen. Op de beurs kan dat een verschuiving op gang brengen, aangezien dit klimaat sectoren die profiteren van economische groei meer in de kaart speelt dan meer defensieve ondernemingen. Neutraal OBLIGATIES Neutraal ALTERNATIEVEN Sterk overwogen Sterk overwogen Beleggingsvisie INzoomen Sectoren Begin juni is het sterk overwogen belang in aandelen verlaagd. Het belangrijkste argument daarvoor waren de onzekerheden die voorvloeiden uit het afbouwen van het stimulerende beleid van het Amerikaanse stelsel van centrale banken. De onrust kwam deze zomer tot uitdrukking in koersdalingen op de internationale aandelenmarkten. Mede door geruststellende uitspraken van centrale banken is de rust snel weer teruggekeerd. Met het Energie = Basismaterialen = Industrie Luxegoederen & Diensten = Consumptiegoederen Gezondheidszorg = Financiële instellingen = Informatietechnologie Telecom Nutsbedrijven Vastrentend Aandelen attractiever De afgenomen angst voor economische terugval is aanleiding om weer enthousiaster te worden over aandelen. Staatsobligaties* iets aan het verslechteren. Grondstofexporterende landen worden geraakt Bedrijfsobligaties (hoge kwaliteit) door lagere grondstofprijzen en andere landen hebben hun rente verhoogd om de eigen munt te bescher- oog Convertible op de verbeterende economische = vooruitzichten obligaties wordt daarom het aandelenbelang men. Bovendien bevinden veel van High Yield weer teruggebracht naar deze landen zich in een overgang van sterk obligaties overwogen. Nu de economische een exportgedreven naar een meer vooruitzichten Schuld van inmiddels ook voor consumptiegedreven economie. Daar Europa opkomende verbeteren, landen geldt voor deze daar horen iets lagere groeicijfers bij. regio nu een neutrale weging in plaats De obligatierendementen zijn sinds van *Inclusief een onderweging. inflatiegerelateerde obligaties Dat gaat ten koste van de overweging in opkomende half juli in het algemeen verder gestegen. Dit had enerzijds te maken met landen, die op neutraal wordt de verwachtingen dat opkooppro- gesteld. De nog altijd positieve groeivooruitzichten voor deze markten zijn centrale banken binnenkort gramma's van staatsobligaties door Onderwogen Overwogen = Neutraal zullen Staatsobligaties* Bedrijfsobligaties (hoge kwaliteit) Convertible obligaties = High Yield obligaties Schuld van opkomende landen *Inclusief inflatiegerelateerde obligaties Onderwogen Overwogen = Neutraal worden afgebouwd. Anderzijds vloeit het ook voort uit een verbetering van de economische vooruitzichten. Hoewel de rentestijging in de rest van het jaar beperkt zal blijven, blijft de sterk onderwogen positie in staatsobligaties gehandhaafd. Binnen het segment ligt de nadruk op Spaanse en Italiaanse staatsobligaties, waarvan de rendementen nog wat kunnen dalen. In de bestaande overwogen belangen in bedrijfsobligaties en van obligaties van opkomende landen komt geen verandering. Alternatieven In de meer defensieve profielen blijft de overwogen positie in hedgefunds gehandhaafd, omdat ze daarin een goed alternatief zijn voor obligaties. In de meer offensieve profielen geldt nog altijd een onderwogen advies. De positionering wordt bepaald door de betere vooruitzichten voor aandelen. In de meer neutrale profielen blijft een neutraal belang in hedgefunds gehandhaafd. Binnen de grondstoffensector zorgt de grote productiecapaciteit ervoor dat er binnen veel markten sprake is van overcapaciteit. De vooruitzichten van een hogere dollar en een hogere rente zijn ook nadelig voor grondstoffen. Deze negatieve factoren worden in evenwicht gehouden door signalen die wijzen op een hogere economische groei die kan leiden tot een hogere grondstofvraag. Per saldo blijft de neutrale weging voor deze beleggingscategorie ongewijzigd. Vastgoed is gevoelig voor verwachtingen van een stijgende rente. Dat doet de gunstige invloed van een aantrekkende economie op vastgoedprijzen en de kasstromen binnen de sector op de beurs teniet. Daarom komt er geen verandering in de neutrale weging van vastgoed. Regionale spreiding aandelen Regio Trend Europa (incl. Nederland) = Noord-Amerika = Japan = Pacific ex-japan = Opkomende landen = bron: ABN AMRO MeesPierson

6 6 Fietsenmakers pionieren De fietsenmakers die hun zaak verbouwden tot vuurwerkhandel waren de eerste tijdelijke winkels (zie artikel op pagina 1) Funds recommended list in euro per eind juli 2013 % laatste % laatste % afgelopen % sinds drie twaalf drie jaar 1 januari % total Beleggingsstijl maanden maanden cumulatief rendement 2013 % risico expense categorie/indexnaam fondsnaam valuta Koers rendement in euro rendement in euro rendement in euro rendement in euro drie jaar* ratio AANDELEN Duurzaam Wereldwijd / All Cap / Groei F&C STEWARDSHIP INTERNATIONAL EUR 11,13 2,5 12,8 31,7 13,0 9,3 1,9 Wereldwijd / Large Cap ING SUSTAINABLE GROWTH FD EUR 203,53 0,8 10,7 31,7 10,3 9,3 1,9 Wereldwijd / Passief ISHARES DJ GLOBAL SUSTAINABILITY SCREENED EUR 21,09 0,7 12,7 11,3 0,6 Large Cap / Groei SAM SUSTAINABLE EUROPEAN EQUITIES EUR 37,65 1,2 18,6 25,8 10,1 13,5 1,5 Europa / Passief ISHARES DJ EUROPE SUSTAINABILITY SCREENED EUR 28,35 0,9 18,8 7,4 0,5 Opkomende landen / Groei NORDEA EMERGING STARS EQUITY EUR 70,24-10,1-2,0-6,5 1,9 Alternatieve energie / Groei SAM SMART ENERGY FD EUR 15,99-3,0-5,6-8,4 2,4 11,7 2,2 Alternatieve energie / Groei PICTET CLEAN ENERGY FD EUR 54,18 2,9 10,7-6,4 13,1 12,0 1,8 Water / All Cap PICTET WATER FD EUR 179,25-1,0 6,2 34,8 9,2 10,1 1,9 Water / Small & Mid Cap SAM SUSTAINABLE WATER FD EUR 173,11 1,7 14,3 21,0 11,9 10,9 2,2 Staatsobligaties PETERCAM GOVERNMENT SUSTAINABLE EUR 1152,68-2,5 0,3 12,1-1,4 4,8 0,7 Bedrijfsobligaties ROBECO EURO SUSTAINABLE CREDITS EUR 102,18-1,4 5,2 14,1 0,5 4,5 0,9 Obligaties opkomende landen PIMCO SOCIALLY RESPONSIBLE EMERGING MARKET BONDS EUR 10,99-8,0-3,3-7,7 1,2 Wereldwijd MSCI All Country World 0,9 12,5 37,5 11,0 9,8 All Cap FRANKLIN GLOBAL GROWTH FD EUR 11,93-1,1 5,1 25,8 3,6 11,4 1,9 Large Cap JP MORGAN GLOBAL FOCUS FD EUR 23,90 4,1 11,4 23,9 12,3 13,0 1,9 Large Cap / Kwaliteit ABERDEEN WORLD EQUITY FD EUR 13,07-3,2 4,2 32,4 5,5 10,6 1,7 Large & Mid Cap / Groei M&G GLOBAL BASICS EUR 23,92-4,0 1,2 13,3 0,6 13,4 1,9 Groei tegen redelijke prijs FIDELITY GLOBAL FOCUS FD EUR 36,51 1,8 11,4 37,6 11,8 10,3 2,0 Hoog dividend DWS TOP DIVIDENDE EUR 92,98-1,2 6,5 36,4 10,0 8,4 1,5 Hoog dividend KEMPEN GLOBAL HIGH DIVIDEND FD EUR 25,06-2,1 8,4 40,0 10,2 8,9 1,5 Hoog dividend M&G GLOBAL DIVIDEND FD EUR 17,20-1,7 10,0 43,8 12,4 10,9 2,0 Contrair / Waarde SKAGEN GLOBAL FD NOK 954,16 0,1 11,4 33,5 6,6 11,4 1,3 Duurzaam / All Cap / Groei F&C PORTFOLIO STEWARDSHIP INTERNATIONAL EUR 11,13 2,5 12,8 31,7 13,0 9,3 1,9 Duurzaam / Large Cap ING SUSTAINABLE GROWTH FD EUR 203,53 0,8 10,7 31,7 10,3 9,3 1,9 Gediversificeerd BLACKROCK GLOBAL ALLOCATION FD EUR 32,12 1,0 11,1 19,5 7,4 10,7 1,8 Passief / Indexfund BLACKROCK WORLD EQUITY INDEX EUR 112,47 2,7 14,6 Passief / ETF ISHARES MSCI WORLD EUR 24,22 2,7 14,3 39,8 14,7 9,8 0,5 Passief / ETF SPDR MSCI ALL COUNTRY WORLD EUR 63,99 0,7 11,7 10,9 0,5 Duurzaam / Passief / ETF ISHARES DJ GLOBAL SUSTAINABILITY SCREENED EUR 21,09 0,7 12,7 11,3 0,6 Noord-Amerika MSCI North America 4,8 15,1 56,5 17,4 10,4 All Cap ROBECO US PREMIUM EQUITIES FD EUR 209,75 10,7 23,3 55,8 24,5 11,9 1,7 All Cap / Groei ALGER AMERICAN ASSET GROWTH USD 37,23 5,4 12,1 53,4 15,2 15,7 2,2 Large Cap JP MORGAN US VALUE USD 19,96 6,8 16,7 59,8 22,0 13,0 1,9 Large Cap BLACKROCK US GROWTH EUR 10,91 5,2 Large Cap / Waarde AMUNDI US RELATIVE VALUE FD USD 133,31 6,5 22,3 56,2 21,7 17,6 1,9 Large & Mid Cap JP MORGAN HIGHBRIDGE STEEP US EUR 11,61 5,3 19,0 66,3 22,5 11,1 1,9 Large Cap / Groei / Kern LEGG MASON CLEARBRIDGE US APPRECIATION USD 129,23 3,7 11,4 47,9 16,1 11,9 Duurzaam / Large Cap DEXIA SUSTAINABLE NORTH AMERICA FD USD 32,27 4,4 15,1 55,7 17,8 13,5 1,8 Passief / Indexfund BLACKROCK NORTH AMERICA EQUITY INDEX EUR 116,63 5,8 19,1 Large Cap / Passief / ETF VANGUARD S&P 500 ETF USD 32,23 5,8 15,4 22,2 0,1 MidCap / Passief / ETF SPDR S&P 400 US MIDCAP ETF EUR 25,44 6,4 21,7 22,3 0,3 Passief / ETF / NASDAQ LYXOR ETF NASDAQ 100 USD 51,70-12,4-17,3 22,2-9,4 12,6 1,0 Passief / ETF / Hoog dividend SPDR S&P DIVIDEND ARISTOCRATS ETF EUR 26,12 4,2 18,1 22,4 0,4 Passief / ETF / Laag risico ISHARES S&P 500 MINIMUM VOLATILITY ETF USD 29,97 3,9 21,0 0,2 Europa MSCI Europe 1,9 17,9 30,3 9,8 12,5 All Cap OYSTER EUROPEAN OPPORTUNITIES FD EUR 343,26 2,7 17,0 26,1 8,3 13,0 1,9 All Cap / Waarde JP MORGAN EUROPE STRATEGIC VALUE FD EUR 12,32 4,5 21,8 22,0 11,5 16,3 1,9 All Cap / Groei BLACKROCK EUROPEAN GROWTH FD EUR 26,50 2,3 17,7 49,0 10,0 12,8 1,8 All Cap / Groei tegen redelijke prijs HENDERSON PAN EUROPEAN EQUITIES EUR 19,33 3,5 19,5 33,8 12,6 12,6 1,9 Large & Mid Cap BLACKROCK EUROPEAN FD EUR 89,63 2,8 20,5 31,9 10,7 13,7 1,8 Large & Mid Cap / Waarde FRANKLIN MUTUAL EUROPEAN FD EUR 18,32 5,7 20,9 27,5 11,1 12,3 1,8 Small & Mid Cap / Kwaliteit / Groei THREADNEEDLE PAN EUROPEAN SMALLER COMPANIES EUR 1,65 2,0 17,8 56,4 8,5 13,0 1,7 Small Cap / Groei FIDELITY EUROPEAN SMALLER COMPANIES FD EUR 30,45 4,7 20,9 39,2 11,7 15,1 1,9 Defensief / Groei tegen redelijke prijs COMGEST GROWTH EUROPE EUR 15,82 0,3 18,7 59,7 10,2 9,6 1,6 Hoog Dividend JP MORGAN EUROPE STRATEGIC DIVIDEND EUR 124,58 2,8 19,9 11,9 1,9 Fusies, overnames en herstructureringen EDM ROTHSCHILD EUROPE SYNERGIE EUR 146,33 4,7 17,7 34,8 10,8 11,8 1,9 Flexibel / Opportunistisch FIDELITY ACTIVE STRATEGY EUROPE FD EUR 271,03 3,2 13,8 37,6 11,9 11,9 1,9 All Cap / Kwantitatief / Lage volatiliteit INVESCO PAN EUROPEAN STRUCTURED EQUITIES EUR 11,99 2,5 16,1 47,9 13,7 10,4 1,6 Medium risico NEUFLIZE OPTIMUM EUR 696,52-2,6-1,8-0,9-5,1 5,8 1,7 Duurzaam / Large Cap / Groei SAM SUSTAINABLE EUROPEAN EQUITIES EUR 37,65 1,2 18,6 25,8 10,1 13,5 1,5 Duurzaam DEXIA SUSTAINABLE EUROPE FD EUR 16,77-0,7 13,8 21,1 5,4 12,5 1,8 Passief / Indexfund BLACKROCK EUROPE EQUITY INDEX EUR 112,63 2,0 9,5 Passief / ETF ISHARES MSCI EUROPE EUR 18,90 1,7 17,1 27,2 9,4 12,5 0,4 Passief / ETF ISHARES EURO STOXX 50 EUR 27,82 3,6 22,6 13,5 7,9 17,6 0,4 Duurzaam / Passief ISHARES DJ EUROPE SUSTAINABILITY SCREENED EUR 28,35 0,9 18,8 7,4 0,5 Individuele landen Europa Nederland / Small Cap DELTA LLOYD DEELNEMINGEN FONDS EUR 34,98 1,8 13,5-0,8 4,7 17,9 1,4 Nederland ROBECO HOLLANDS BEZIT FD EUR 21,02 7,8 16,0 21,8 11,5 17,1 0,1 Nederland / Passief ISHARES AEX EUR 37,05 6,2 16,2 21,9 9,7 15,0 0,3 Groot-Brittannië / Kern THREADNEEDLE UK FD GBP 108,95 2,6 14,5 45,3 10,2 13,9 1,7 Groot-Brittannië / Passief ISHARES FTSE 100 EUR 7,60 1,1 9,5 32,2 7,1 10,7 0,4 Duitsland DWS AKTIEN STRATEGIE DEUTSCHLAND EUR 218,89 8,2 29,6 57,0 16,5 21,9 1,5 Duitsland / Passief DB-X TRACKERS DAX EUR 81,84 4,4 22,0 33,9 8,5 18,8 0,2 Frankrijk / Passief AMUNDI ETF CAC 40 EUR 48,60 5,9 25,6 23,2 12,8 16,6 0,3 Japan MSCI Japan -4,1 17,2 23,2 16,8 14,9 Large Cap / Waarde FIDELITY JAPAN ADVANTAGE FD EUR 16,96-5,9 7,1 20,8 10,1 14,7 2,0 Large Cap / Contrair GLG JAPAN CORE ALPHA FD EUR 119,66 1,1 64,2 27,7 36,0 23,5 1,9 Passief LYXOR ETF TOPIX EUR 85,67-4,4 15,6 21,2 16,2 14,8 0,5

7 7 Volg ons ABN AMRO MeesPierson is te volgen op Twitter en LinkedIn. Kijk hiervoor op: twitter.com/aa_meespierson en linkedin.com/company/ abn-amro-meespierson 1887 Prinsjesdag werd van maandag naar dinsdag verplaatst, zodat Kamerleden niet op zondag hoefden te reizen (zie artikel op pagina 1) % laatste % laatste % afgelopen % sinds drie twaalf drie jaar 1 januari % total Beleggingsstijl maanden maanden cumulatief rendement 2013 % risico expense categorie/indexnaam fondsnaam valuta Koers rendement in euro rendement in euro rendement in euro rendement in euro drie jaar* ratio AANDELEN asia / Pacific Kwaliteit ABERDEEN ASIAN PACIFIC EQUITY FD USD 70,35-6,2-1,4 18,2-3,2 17,6 2,0 Hoog Dividend HENDERSON ASIAN DIVIDEND INCOME FD USD 11,65-9,2 3,1 19,3-1,6 16,3 2,2 Hoog Dividend NEWTON ASIAN INCOME FD EUR 1,05-10,3 3,1 0,2 1,7 Passief / Indexfund BLACKROCK PACIFIC EX-JAPAN EQUITY INEDX EUR 97,45-11,5-2,4 Duurzaam DEXIA SUSTAINABLE PACIFIC FD JPY 2371,00-4,8 11,4 15,6 9,6 20,3 1,9 opkomende landen MSCI Emerging Markets -8,3-5,0 2,5-8,8 13,9 Large & Mid Cap COMGEST GROWTH EMERGING MARKETS EUR 22,03-5,4-3,0-0,6-3,9 12,0 1,6 Kwaliteit ABERDEEN GLOBAL EMERGING MARKETS EQUITY FD USD 62,85-11,1-6,9 13,4-9,6 18,9 2,0 Agressief ROBECO EMERGING STARS EQUITY FD EUR 145,46-8,7-2,8 0,1-8,8 14,4 1,8 Contrair / Waarde SKAGEN KON TIKI NOK 543,65-4,9-1,3 8,4-2,4 13,3 2,1 Defensief / Kwantitatief ROBECO EMERGING CONSERVATIVE HIGH DIVIDEND EQUITIES EUR 107,50-7,0-0,1-2,6 1,7 Flexibel / Opportunistisch FIDELITY FAST EMERGING MARKETS USD 121,99-3,0 6,8 3,6 Large & Mid Cap / Kwaliteit FIDELITY EMERGING MARKETS FUND USD 21,33-3,0 0,7 13,2 0,3 18,8 2,0 Duurzaam / Large Cap / Groei NORDEA EMERGING STARS EQUITY EUR 70,24-10,1-2,0-6,5 1,9 Next-11 GOLDMAN SACHS NEXT-11 EQUITY PORTFOLIO EUR 11,17-8,4-1,3-2,5 2,2 Passief / Indexfund BLACKROCK EMERGING MARKETS EQUITY INDEX EUR 94,48-8,3-9,2 Passief / ETF LYXOR ETF MSCI EMERGING MARKETS EUR 7,22-9,1-6,5-2,2-10,0 15,0 0,6 Verre Oosten excl. Japan Large & Mid Cap FIDELITY SOUTH-EAST ASIA FD EUR 4,93-7,3-1,9 10,2-5,3 15,3 2,0 Waarde TEMPLETON ASIAN GROWTH FD EUR 22,72-9,5-3,6 9,7-8,2 15,5 2,2 Individuele landen Azië Taiwan UBS TAIWAN FD USD 134,26-6,9 0,7 11,5-2,5 21,2 1,8 Korea JF KOREA EQUITY FD EUR 7,31-1,3-6,2 9,4-8,4 21,0 1,9 Hong Kong ALLIANZ RCM HONG KONG USD 203,56-5,3-0,6-0,3-6,4 20,9 2,1 Indonesië FIDELITY INDONESIA FD USD 29,84-14,9-1,3 25,1 2,8 20,1 2,0 India FRANKLIN INDIA FD EUR 27,38-14,9-8,5-17,0-14,4 19,9 1,9 China / Groei tegen redelijke prijs FIDELITY CHINA FOCUS FD EUR 8,73-3,5 0,5-6,4-5,0 14,1 2,0 China / Passief ISHARES FTSE CHINA 25 GBP 6584,00-6,8-5,0-11,7-12,5 19,1 0,7 Greater China / Waarde TEMPLETON CHINA FD EUR 15,61-7,3-4,3-6,0-11,7 16,0 2,5 Greater China SCHRODER ISF GREATER CHINA FD EUR 26,46-4,4 0,6-0,3-6,9 15,5 2,0 Greater China / Defensief / Groei COMGEST GREATER CHINA FD EUR 31,41-5,0 3,1-3,4-5,0 16,0 1,8 Latijns-Amerika Gemengd JP MORGAN LATIN AMERICA FD USD 28,14-12,7-10,6-7,1-12,0 22,4 1,9 Large Cap / Groei tegen redelijke prijs AMUNDI LATIN AMRICA EQUITIES FD USD 467,13-18,4-14,6-20,9-16,3 23,9 2,3 Brazilië / Passief ISHARES MSCI BRAZIL EUR 26,24-19,9-21,8-33,1-19,9 20,2 74,0 Centraal & Oost-Europa Large Cap SCHRODER EMERGING EUROPE FD EUR 23,20-3,3 4,8 12,9-2,0 18,7 2,0 Rusland / Blue chips NEPTUNE RUSSIA & GREATER RUSSIA FD USD 122,40-1,4-4,8-8,4-5,3 27,6 2,5 Thema's Agri / Mid & Small Cap DWS INVEST GLOBAL AGRIBUSINESS FD EUR 118,21-11,0-8,4 14,6-5,8 14,1 2,0 Alternatieve energie / Groei SAM SMART ENERGY FD EUR 15,99-3,0-5,6-8,4 2,4 11,7 2,2 Alternatieve energie / Groei PICTET CLEAN ENERGY FD EUR 54,18 2,9 10,7-6,4 13,1 12,0 1,8 Consumptie opkomende landen UBS ASIAN CONSUMPTION FD USD 104,99-4,0-0,8 17,9-3,9 16,8 2,1 Terugkeer van de consument PICTET PREMIUM BRANDS EUR 118,47 3,8 20,8 55,8 13,0 17,2 1,9 Terugkeer van de consument ROBECO CONSUMER TRENDS EQ FD EUR 107,92 8,1 22,3 67,5 19,6 12,7 1,7 Infrastructuur INVESCO ASIA INFRASTRUCTURE FD USD 12,72-9,2-7,3 0,5-7,4 18,9 2,1 Water / All Cap PICTET WATER FD EUR 179,25-1,0 6,2 34,8 9,2 10,1 1,9 Water / Small & Mid Cap SAM SUSTAINABLE WATER FD EUR 173,11 1,7 14,3 21,0 11,9 10,9 2,2 Pioniermarkten TEMPLETON FRONTIER MARKETS EUR 18,60 1,0 14,3 13,8 9,3 12,2 2,6 OBLIGATIES Wereldwijd Staatsobligaties / Euro-hedged ROBECO LUX -O- RENTE FD EUR 125,97-2,3-2,1 8,6-1,5 4,6 0,8 Staatsobligaties JP MORGAN GLOBAL GOVERNMENT BOND FD EUR 11,52-3,0-0,5 8,9-1,4 3,4 0,6 Investment Grade PIMCO GLOBAL INVESTMENT GRADE CREDIT FD EUR 12,74-4,6 1,5 18,0-2,2 4,8 0,8 Investment Grade / Euro-hedged SCHRODER GLOBAL CORPORATE BOND FD EUR 101,61-3,5 0,8 11,5-1,9 4,0 1,0 Inflatie SCHRODER GLOBAL INFLATION FD EUR 27,88-7,3-2,9 13,9-4,6 4,9 1,0 Inflatie / Passief / ETF ISHARES GLOBAL INFLATION-LINKED GOVERNMENT BONDS GBP 92,96-8,8-11,2 11,6-8,2 6,0 0,3 Inflatie / Inv Grade / Euro-hedged PIMCO GLOBAL REAL RETURN EUR 12,79-8,1-3,3 16,2-4,8 5,5 0,8 Staatsobligaties incl. opkomende landen TEMPLETON GLOBAL BOND FD EUR 10,55-4,4 4,5 15,1-1,6 9,3 1,4 Gediversificeerd PIMCO DIVERSIFIED INCOME EUR 13,34-5,9 1,2 21,1-3,3 5,7 1,0 Laag risico / Vastrentend JP MORGAN INCOME OPPORTUNITY FD EUR 121,82-0,1 3,2 9,7 0,9 2,7 1,2 Laag risico / Vastrentend & valuta JULIUS BAER ABSOLUTE RETURN FD EUR 133,61-1,6 1,3 4,9-0,4 2,5 1,7 Medium risico / Vastrentend PIMCO UNCONSTRAINED BOND FD EUR 11,84-2,3-0,1 6,9-1,6 2,2 1,4 Eurozone Citygroup Gov EMU 3-5 yr -0,8 4,8 10,8 0,8 3,4 Gemengd BLACKROCK EURO BOND FD EUR 22,72-1,7 5,9 14,7 0,8 4,4 1,0 Gemengd / Passief / Indexfund BLACKROCK EURO AGGREGATE BOND INEDX EUR 99,11 Staatsobligaties BNP PARIBAS EURO GOVERNMENT BONDS EUR 204,59-2,1 5,2 8,4 0,5 5,3 0,4 Staatsobligaties / Passief / Indexfund BLACKROCK EURO GOVERNMENT BOND INDEX EUR 102,18-2,2 0,9 Staatsobligaties met AAA-rating BNP PARIBAS FLEXI I BOND GOVERNMENT EURO RESTRICTED EUR 105,11-2,3-0,7-1,6 0,4 Staatsobligaties Duitsland / Passief ISHARES EB.REX. GOVERNMENT GERMANY EUR 140,63-1,4-0,4 10,4-0,7 3,6 0,2 Staatsobligaties JPMORGAN EUR GOVERNMENT BONDS EUR 12,65-2,5 5,2 12,5 0,3 5,6 0,6 Korte looptijd BLACKROCK EURO SHORT DURATION BOND FD EUR 15,18-0,1 3,4 8,0 0,7 1,7 0,8 Inflatie AMUNDI EURO INFLATION BONDS EUR 123,15-3,5 0,9 2,8-2,4 6,6 1,2 Gemengd BNY MELLON EUROLAND BOND FD EUR 1,20-2,2 6,9 15,8 0,9 4,4 0,7 Voor actuele gegevens over deze fondsen kijk op: abnamromeespierson.nl/fondsen *Schommeling van het rendement, gemeten als standaarddeviatie op jaarbasis.