Zeven chef-koks aan het woord pagina 2. pagina 10

Transcriptie

1 1 Vrijvallende lijfrente Over mogelijkheden, wensen en keuzes De kracht van een gift Gerichte geefstrategie Jeugddromen zijn uitgekomen Interview Fred Greter Sterren van de hemel Zeven chef-koks aan het woord pagina 2 pagina 3 pagina 1 pagina 12 Lean and mean anno nu Oog voor detail(s) Een meer dan zestig jaar oude methode zorgt dat bedrijven beter en duurzamer kunnen werken. Het geheim zit hem in de details. 18 minuten. Zoveel sneller kan een vliegtuig vertrekken als elke handeling na aankomst op de luchthaven wordt geoptimaliseerd. Een ogenschijnlijk kleine tijdsbesparing. Tot deze wordt afgezet tegen de 5 vluchten die per dag alleen al op luchthaven Schiphol aankomen. Door kleine verbeteringen in onder andere de werkwijze van cabinepersoneel wordt vertraging voorkomen en kunnen vliegtuigen efficiënter worden ingezet. De veranderingen staan niet op zichzelf, ze zijn geïnspireerd door de werkmethode van het Japanse Toyota. De autofabrikant ontdekte meer dan zestig jaar geleden dat ogenschijnlijk kleine aanpassingen tot grote besparingen in tijd, geld en grondstoffen kunnen leiden. Bovendien verbetert de kwaliteit van de dienstverlening. Juist in de huidige tijd spreekt dit zogenoemde lean management ondernemingen aan. Niet alleen luchtvaartmaatschappijen, ook multinationals als Philips en online winkel Amazon gebruiken het om efficiënter en duurzamer te werken. Lopende band Na de Tweede Wereldoorlog ontdekten de ingenieurs bij Toyota dat de productie van auto s op de lopende band minder efficiënt was dan gedacht. Afdelingen moesten vaak op elkaar wachten en fouten werden pas in een laat stadium ontdekt. Een gedetailleerde analyse van de productie Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. abnamromeespierson.nl twitter.com/aa_meespierson linkedin.com/company/ abn-amro-meespierson - samen met alle werknemers - zorgde voor een opzienbarende verbetering. Relatief simpele aanpassingen minimaliseerden de wachttijd, verplaatsingen en voorraden. De kern van lean management is nog steeds hetzelfde, zegt Jacques Reijniers, voormalig Hoogleraar Inkoopmanagement aan Nyenrode Business Universiteit. Tot medio 214 gaf hij ook leiding aan het LEArN Center van diezelfde universiteit, een onderzoeksorganisatie voor lean management. Management speelt een cruciale rol bij het succesvol doorvoeren van het lean gedachtengoed, aldus Reijniers. De basis is simpel, zegt hij. Breng het bedrijfsproces in kaart en vraag je bij elke activiteit af of deze waarde toevoegt voor de klant. Lees verder op pagina 2 no 42 Jaargang 5 CijferScan 1948 was het jaar waarin autofabrikant Toyota startte met de uiterst efficiënte productiemethode van auto s. Dit principe wordt nog altijd door bedrijven wereldwijd toegepast om beter en verantwoord te produceren. (zie ook het artikel op deze pagina) 6% van de Nederlanders is bezorgd over het gebruik van hun persoonlijke informatie door bedrijven en overheid. Toch delen veel van hen gegevens online als daarom wordt gevraagd. Vooral omdat er voordeel te behalen valt. (bron: onderzoek Alert Online, in opdracht van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid) 1 januari is de fiscale peildatum voor het vermogen in box 3. Door eventuele kleine schulden vóór deze datum af te lossen uit het eigen vermogen kan 1,2 procent vermogensrendementsheffing worden bespaard. De eerste 2.9 euro van alle schulden gezamenlijk verminderen namelijk het vermogen in box 3 niet. (bron: Kenniscentrum VermogensAdvies & Beleggen ABN AMRO MeesPierson. Lees meer eindejaarssuggesties op abnamromeespierson.nl) 56% van de werkende Nederlanders schat de eigen AOW-leeftijd te laag in. Momenteel wordt de leeftijd langzaam maar gestaag verhoogd tot 67 jaar in 223. Er ligt nu een wetsvoorstel om de AOW-leeftijd zelfs versneld te verhogen. (bron: onderzoek in opdracht van Wijzer in Geldzaken) Financial Focus vernieuwt! Met ingang van januari 215 krijgt Financial Focus een vernieuwde vorm. Ook inhoudelijk wordt de formule volledig opgefrist. Onze lezers zijn nu al heel tevreden over Financial Focus, zo bleek uit recent onderzoek. Toch zien wij mogelijkheden om nóg actueler en relevanter voor u te zijn. En daar kiezen we dan ook voor. De meest in het oog springende wijziging is de verandering van formaat. We gaan over van tabloid naar een magazineformaat, met méér pagina s op mooi, duurzaam papier. In het magazine beschrijven we op zowel inhoudelijke als op meer luchtige wijze de wereld van de vermogende particulier en ondernemer. De ruggengraat van Financial Focus blijft bestaan uit de expertise die ABN AMRO MeesPierson met u wil delen. De vorm waarin we die kennis delen, zal vaker visueel zijn. Op die manier kunnen we gecompliceerde onderwerpen namelijk beter inzichtelijk maken en dat wordt door de meeste lezers als prettig ervaren. Naast de vele inhoudelijke onderwerpen staan ook mensen uit onze doelgroep centraal: van succesvolle ondernemers tot kunstenaars en van wetenschappers tot ondernemende geesten. De vernieuwde Financial Focus verschijnt zes keer per jaar. Een belangrijke aanvulling is financialfocus.abnamro.nl. Deze website wordt straks dé thuisbasis van alle artikelen, video s, infographics en columns die we vanuit Financial Focus voor u maken. Bovendien biedt deze site ons de mogelijkheid om nog sneller op de actualiteit in te spelen met relevante artikelen. De eerste vernieuwde Financial Focus verschijnt medio januari 215. We zijn straks uiteraard zeer benieuwd naar uw oordeel. Voor nu: heel veel leesplezier met de laatste Financial Focus in deze vorm.

2 2 3 Vermogensbeheerder Amundi is een van de grootste vermogensbeheerders in Europa Vlees en vis Sterrenkoks maken overal iets heerlijks van Langer thuis Met passende zorg blijft thuis wonen langer mogelijk (zie artikel op pagina 9) (zie artikel op pagina 12) (zie artikel op pagina 11) Besparen Wat is er mogelijk met vrijvallend lijfrentekapitaal? Aan het eind van het jaar valt weer bij veel mensen lijfrentekapitaal vrij. Een weloverwogen keuze uit de diverse mogelijkheden van deze polissen kan veel geld besparen. In het verleden werden de meeste lijfrentepolissen afgesloten in de maanden december en juli. Omdat polissen vaak hele jaren lopen, betekent dit dat er binnenkort weer kapitaal vrijvalt bij bezitters daarvan. Het fiscale regime van de lijfrentepolis bepaalt welke mogelijkheden de bezitter van de lijfrente heeft met zijn polis. Sommige lijfrentes kunnen alleen voor de eigen pensioenaanvulling worden gebruikt, andere bieden meer mogelijkheden. Ze kunnen bijvoorbeeld fiscaal aantrekkelijk worden geschonken. Op het moment van vrijvallen hoeft niet direct een keuze te worden gemaakt. Meestal heeft de bezitter het jaar van expiratie en het daaropvolgende jaar de tijd om een keuze te maken. Het is echter geen optie deze termijn te overschrijden. Dan wordt de polis fiscaal gezien namelijk afgekocht. Over het totale bedrag moet dan inkomstenbelasting worden betaald en vaak ook nog een boete. Doel Om een goede keuze te kunnen maken moet eerst duidelijk zijn welke fiscale regels van toepassing zijn. Sommige polissen vallen onder verschillende regimes. Als duidelijk is welke regels van toepassing zijn, kan worden bepaald wat het doel is van het kapitaal, rekening houdend met de mogelijkheden. Zijn de uitkeringen bijvoorbeeld bedoeld om het pensioen aan te vullen? Of is er geen concreet bestedingsdoel aan de polis verbonden? In dat laatste geval kan de polis fiscaal vriendelijk worden geschonken. Dat kan natuurlijk alleen als de regels waaronder de polis valt dat toestaan. Dit verschilt per polis. Wanneer duidelijk is wát de mogelijkheden en de wensen zijn, wordt gekeken hóe de wensen te realiseren zijn, tegen een zo laag mogelijke belastingdruk. Dan wordt ook duidelijk of het verstandig is het kapitaal onder te brengen bij een bank of bij een verzekeraar. Voorbeeldpolis Een voorbeeld maakt de diverse mogelijkheden duidelijk. Jan (6) heeft in 1985 een lijfrentepolis afgesloten, het kapitaal valt dit jaar vrij. Op de polis zijn diverse regimes van toepassing. Met een deel van het kapitaal heeft Jan veel vrijheid, hij mag dit deel van het geld bijvoorbeeld schenken aan een ander. Het andere deel mag hij alleen aan zichzelf laten toekomen. Dit laatste deel kan hij gebruiken om eerder te stoppen met werken. Jan wil zo veel mogelijk schenken aan zijn vijfjarige kleindochter, voor haar studie in de toekomst. Het andere kapitaal wil hij laten uitkeren, het liefst tegen een zo laag mogelijke belastingdruk. Keuzes rond vrijgevallen lijfrentekapitaal zijn persoonlijk en complex Kleinkind Het geld ten behoeve van de kleindochter van Jan kan op verschillende manieren worden geschonken. Zo kan een polis aan de kleindochter zelf worden geschonken of aan haar ouders. Of opa kan het geld zelf in beheer houden voor zijn kleindochter. Een persoonlijke keuze. Wat alle opties gemeen hebben, is dat de polis niet eerder mag uitkeren dan de achttiende verjaardag van de kleindochter. Omdat er verschillende mogelijkheden zijn, kan overleg met een van de private bankers nuttig zijn. Dat geldt ook voor de manier waarop het overige geld in de polis het beste uitgekeerd kan worden. Inzichtelijk Omdat er zo veel verschillende polissen zijn met uiteenlopende voorwaarden, zijn er ook heel veel mogelijkheden. Wat voor de ene persoon een verstandige keuze is, is dat niet per se voor een ander. De keuzes rond vrijgevallen lijfrentekapitaal zijn persoonlijk en complex. Onvoldoende inzicht in regelgeving, fiscaliteit, uitvoerder en termijnen kan veel geld kosten. De private banker en een specialist van de bank kunnen indien gewenst helpen bij het inzichtelijk maken van de gevolgen van de verschillende keuzes. Masha Bril Pensioenexpert masha.bril@nl.abnamro.com Lean and mean anno nu (vervolg pagina 1) De rest is - zo benadrukt hij - verspilling. Een visie die goed aansluit bij de aandacht voor duurzaamheid. Zo bleek bij de Zuid-Koreaanse winkelketen Lotte dat het verwerken en opslaan van verpakkingsmateriaal van aangeleverde producten veel tijd en ruimte kostte in de warenhuizen. De stroom van afval werd aanzienlijk verminderd toen leveranciers werden verplicht de spullen met slechts een minimum aan verpakking te leveren. Ook de Amerikaanse Disneypretparken namen hun processen onder de loep Klantbelang Consultants als McKinsey en PwC zien de aandacht voor lean wereldwijd toenemen. Mede door de focus op duurzaamheid en de toegenomen concurrentie tussen bedrijven. Maar lean was niet altijd zo populair. Het kreeg een slechte naam toen sommige bedrijven de term gebruikten om grote kostenbesparingen door te voeren. Reijniers: Niet het beperken van kosten, maar het klantbelang moet altijd het uitgangspunt zijn. Dat levert opmerkelijke inzichten op, weet hij. Zo besloot Philips tot verrassing van de concurrentie de scheerapparaten niet langer in Azië te laten produceren. De Chinese producenten konden niet snel genoeg inspelen op de veranderende vraag naar innovatieve scheerapparaten. Door deze weer in Nederland te produceren, kon Philips de modellen snel aanpassen aan de trends. De hogere Nederlandse loonkosten bleken dus niet van doorslaggevende betekenis te zijn. Klacht De lean methode werkt bij oude en nieuwe bedrijven. Onlinewinkel Amazon nam samen met het personeel alle processen onder de loep. Bij de bestudering van het klachtenproces bleek dat een ondeugdelijk product nog wekenlang na de eerste Kleine aanpassingen leiden tot grote besparingen klacht zorgde voor een stroom aan retourzendingen. Die legden een grote druk op de organisatie. De oplossing bleek simpel. Na een klacht wordt het product nu na enkele minuten automatisch uit het assortiment van de website verwijderd. Totdat duidelijk is hoe de klacht moet worden opgelost. Een kleine verandering in het proces die een eind maakt aan duizenden dollars aan retourzendingen, onnodig transport en vooral ergernis van klanten. Reijniers legt uit dat door de beschikbaarheid van informatie in bedrijven steeds beter te zien is waar verbeteringen mogelijk zijn. Naast de visie van medewerkers, wordt ook de ervaring van de klant steeds vaker meegenomen in lean trajecten. Gebruikersdata en reacties via social media blijken uiterst waardevol bij het verbeteren van producten en diensten, zo laat een studie van McKinsey zien. Dit verbetert de dienstverlening, zoals bijvoorbeeld bleek na bestudering van klantenreacties in de Amerikaanse Disney pretparken. De acteurs in de poppen van Mickey Mouse en andere figuren passen hun begroeting van bezoekers sinds enige tijd aan op het tijdstip van de dag. Een actieve begroeting werd in de ochtend op prijs gesteld. Later in de middag viel diezelfde begroeting echter in minder goede aarde bij de inmiddels vermoeide ouders en kinderen. Een meer kalme begroeting in de middag vertaalde zich direct in een meetbaar betere beoordeling van het pretparkbezoek. Focus op lean biedt beleggingskansen Beleggers kunnen profiteren van de focus op duurzaamheid en efficiëntie bij bedrijven, zegt Edith Thouin, hoofd Thematische Aandelenresearch van ABN AMRO MeesPierson. Thouin ziet hierin een rol weggelegd voor robotisering. Een belangrijk beleggingsthema voor de toekomst. Robots zullen steeds meer zwaar en vervelend werk van mensen gaan overnemen. Robots functioneren immers goed in een donkere of koude werkomgeving. Denk aan verpakkingsbedrijven en distributiecentra. Ook hebben ze geen moeite met nachtdiensten, zoals mensen op lange termijn. Bedrijven kunnen door de inzet van robots efficiënter werken, snellere service bieden en minder energie en grondstoffen verbruiken. Een voorbeeld is onlinewinkel Amazon. De onderneming is continu bezig met het optimaliseren van de bedrijfsvoering en de voorraden, onder andere door het gebruik van robots. Thouin ziet ook goede perspectieven voor bedrijven die zijn betrokken bij de productie van robots zelf. De Duitse robotfabrikant Kuka is daarbij een van de aantrekkelijkste spelers. Kuka beschikt over expertise die maar weinig bedrijven hebben. Daarmee is het niet alleen een interessante belegging, maar ook een potentiële overnamekandidaat, aldus Thouin. Goede doelen Filantropie kreeg afgelopen maand veel aandacht door de komst van Bill Gates naar Nederland. De Microsoftoprichter en één van de grootste filantropen van onze tijd, wist zijn publiek onder andere te boeien met zijn visie op geven. De kern van zijn aansprekende verhalen is een weloverwogen geefstrategie. Door gericht te geven aan een beperkt aantal doelen slaagt hij er in veranderingen teweeg te brengen. Een gedegen geefstrategie is niet voorbehouden aan ervaren filantropen, zegt Jasmijn Melse, specialist Filantropie Advies. Ze spreekt dagelijks met betrokken klanten die een deel van hun vermogen willen inzetten voor het verbeteren van de maatschappij. Geven brengt echter vele vaak complexe keuzes met zich mee, zo blijkt in de praktijk. Filantropie Advies helpt klanten bij het bepalen van een gerichte geefstrategie. Melse: Geven gaat om het maken van een verschil. Hoe gerichter de geefstrategie, hoe groter het verschil dat je kunt maken. Geefstrategie Het doel - de basis van een effectieve geefstrategie - ligt meestal dicht bij het hart van de donateur. Zoals het vinden van een medicijn tegen een ernstige ziekte die in de familie voorkomt of het beschermen van een natuurgebied in de regio waar iemand woont. Voor een gerichte geefstrategie is echter meer nodig, zegt Melse. Ze vraagt klanten daarom naar de verandering die ze willen bereiken. Klanten leggen we vaak een voorbeeld voor. Stel, je wilt de mensen helpen die een beroep doen op de Voedselbank. Steun je dan de directe diensten; zoals het doneren van voedselpakketten? Of kies je ervoor deze mensen structureel te helpen, bijvoorbeeld door opleidingen aan te bieden? Of zie je het vooral als een politiek probleem en moet het geld worden gebruikt voor onderzoek en lobby? Een duidelijke visie helpt bij de keuze uit het overweldigende aanbod aan goede doelen. De gekozen goede doelen moeten onder andere aansluiten bij de normen en waarden van de gever, zegt Melse. Stel je wilt bijdragen aan natuurbehoud. Voel je je dan prettig bij een meer activistische benadering, zoals die van Greenpeace of Milieudefensie? Of past de aanpak van Natuurmonumenten meer bij je? Stel vragen Wanneer duidelijk is welke goede doelen de voorkeur hebben, is het tijd voor meer onderzoek, zegt Melse. Ga praten met een aantal goededoelen-organisaties en hoor zelf waar ze mee bezig zijn. Als het aan Melse en haar collega s ligt, mag de donateur zich daarbij Vaak is er sprake van voortschrijdend inzicht, zoals bijvoorbeeld de veranderde visie op de bescherming van de zeehond en de Waddenzee De kracht van een gift Wie aan een goed doel geeft, wil met zijn gift een zo groot mogelijk verschil maken. Maar wat is de beste aanpak? Specialist Filantropie Advies Jasmijn Melse van ABN AMRO MeesPierson over het nut van een goede geefstrategie. Hoe gerichter de geefstrategie, hoe groter het verschil dat je kunt maken meer laten horen. Stel veel vragen: wat wil de organisatie bereiken en hoe gaan ze de doelgroep en de donateurs daarbij betrekken? Op welke projecten zijn ze trots en welke zijn minder geslaagd? Vaak hoor je dan de meest inspirerende verhalen. De meeste goededoelen-organisaties nemen graag de tijd voor vragen van donateurs. Maar niet allemaal. Met sommige organisaties krijgen wij moeizaam of geen contact als we inlichtingen inwinnen voor onze klanten. Zo had een klant vijf goededoelen-organisaties uitgekozen die elk 5. euro zouden ontvangen. Door één zijn we nooit teruggebeld en met een ander kwam het contact moeizaam tot stand. Dergelijke ervaringen zijn ook leerzaam, betoogt Melse. Meer kennis maakt betere keuzes mogelijk. Illustratief is een ervaring van Gates in 26, toen hij de ontwikkeling van een Aidsvaccin financieel wilde steunen. Bij een eerste verkenning bleek tot zijn verbazing dat veel onderzoekslaboratoria hun onderzoeksresultaten om politieke en financiële redenen niet deelden met collega-wetenschappers. Reden voor Gates om de miljoenen dollars alleen te schenken aan wetenschappers die hun bevindingen wél wilden delen met de rest van de wereld. Niet alleen kunnen wetenschappers zo wereldwijd kennis nemen van de onderzoeksresultaten, het bracht ook een maatschappelijke discussie op gang over de beschikbaarheid van belangrijke onderzoeksdata. Realistisch over kosten Bij de uiteindelijke keuze voor één of meer goede doelen spelen diverse overwegingen een rol. Het Filantropie Onderzoek dat ABN AMRO MeesPierson recent uitvoerde in samenwerking met onderzoekers van Maastricht University gaf inzicht in wat donateurs belangrijk vinden. Zij hechten vooral waarde aan transparantie over de uitgaven en beheersing van de directiesalarissen. Terecht, zegt Melse. Ze betoogt dat de cijfers wel in het juiste perspectief moet worden gezien om organisaties goed te kunnen beoordelen. Filantropie Advies kan klanten daarbij helpen. Wij merken bijvoorbeeld dat veel donateurs terughoudend zijn om de kosten van personeel en investeringen in IT te financieren. Sommige complexe projecten vereisen echter de inzet van goedopgeleide medewerkers. Neem een stichting die strijdt voor eerlijke asielprocedures. Die hebben bevlogen advocaten nodig om asielzoekers bij te staan die dreigen tussen wal en schip te vallen. IT-investeringen kunnen ook relevant zijn, mits ze bijdragen aan de efficiëntie van een goed doel. Een voorbeeld is Stichting Opkikker, die speciale dagen organiseert voor ernstig zieke kinderen. Met behulp van een goed IT-systeem zetten ze vele vrijwilligers in en maken ze voor elk kind een draaiboek voor die speciale dag. Dat bespaart tijd voor de vrijwilligers en maakt dat zo n dag soepel verloopt. Zo kunnen meer kinderen met een uitstapje mee. Leren van fouten Het is belangrijk om van goede doelen te horen wat er is bereikt. Maar ook welke projecten er misgingen, zegt Melse. Dat laatste hoeft, zo benadrukt ze, geen reden te zijn om de financiële steun te stoppen. Het gaat erom hoe er met minder geslaagde projecten wordt omgegaan. Je moet een organisatie niet straffen omdat een project is mislukt, als men maar wil leren van de gemaakte fouten. Vaak is er sprake van voortschrijdend inzicht. Melse wijst op de veranderde visie op de bescherming van de zeehond en de Waddenzee. Daarbij stond in het verleden de zeehond centraal, nu wordt naar het leefgebied in z n geheel gekeken. Of denk aan de keuze van het Astma Fonds om te verbreden naar het Longfonds. Juist uit verandering kan veel moois voortkomen. Effecten meten De specialisten van Filantropie Advies zien bij goededoelen-organisaties een steeds grotere focus op effectiviteit. Steeds vaker wordt het effect van de geboden hulp gemeten. Dat kan tot waardevolle inzichten leiden. Jasmijn Melse noemt als voorbeeld de Max Foundation. Deze stichting zet zich in om kindersterfte te voorkomen, onder andere door water- en sanitaire voorzieningen in Bangladesh te verbeteren. Uit onderzoek van de organisatie blijkt dat goede sanitaire voorzieningen belangrijk zijn, maar dat het grootste verschil wordt gemaakt door mensen voor te lichten over het belang van handen wassen. Dit voorbeeld laat zien dat het bij de uitvoering belangrijk is om regelmatig de vragen te stellen Doen we de dingen goed? en Doen we de goede dingen?. Met een doordachte strategie zijn deze vragen gemakkelijker te beantwoorden en neemt de kans op succes toe.

3 4 5 Van oud ijzer tot nieuwe filters Fred Greter vond als jongeling vele manieren om geld te verdienen Lean and mean Productiemethodes anno 215 Sparen voor later Vrijvallende lijfrente kan bijvoorbeeld een aanvulling op het pensioen zijn (zie artikel op pagina 1) (zie artikel op pagina 1) (zie artikel op pagina 2) Beleggingsvisie Macro-economie Economisch groeitempo versnelt in 215 In veel regio s kan de economische groei volgend jaar versnellen. De kracht waarmee dat herstel zich aftekent, verschilt echter van land tot land. De wereldeconomie vertoont de laatste twee kwartalen in de verschillende regio's een gemengd beeld. In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk is sprake van een relatief sterke groei. In de eurozone is in de meeste landen de economische groei teruggekeerd. Die groei verloopt echter nog steeds in een slakkengang. Bovendien zijn er opvallende verschillen tussen Europese landen onderling. Japan bevindt zich juist al twee kwartalen in een recessie, die voor een deel het gevolg is van de verhoging van de omzetbelasting. In China ligt de economische groei nog het hoogst, maar de groeisnelheid neemt wel af. In de meeste regio s kan de economische groei in 215 toenemen. De belangrijkste uitzondering is Japan, waar de groei naar verwachting pas in 216 wordt ingezet. Verschillen in Europa Binnen de eurozone lopen de groeicijfers uiteen. Aan de ene kant staat Italië met twee kwartalen van lichte krimp. Daartegenover staan andere Zuid- Europese landen zoals Spanje en ook Griekenland, die de recessie die volgde op de bezuinigingen opvallend krachtig van zich hebben afgeschud. Duitsland heeft zich slechts licht hersteld van de lichte krimp in het tweede kwartaal en Nederland heeft het groeitempo van het tweede kwartaal niet weten vast te houden. Overigens laten de vertrouwensindicatoren van Duitsland in november een verheugend herstel zien. Andere factoren die een aantrekkende economische groei ondersteunen, zijn de gedaalde energieprijzen, de gedaalde rente en het vooruitzicht dat de rente in de eurozone en Japan voorlopig ook laag blijft. Daardoor blijven ook de leenkosten laag en de koers van de euro en de yen zal onder druk blijven staan. De concurrentiepositie van de eurozone ten opzichte van het dollargebied zal dan verbeteren. De relatief snel groeiende Amerikaanse economie moet dat stootje wel kunnen hebben. De gedaalde energieprijzen - vooral het gevolg van een ruim aanbod bij een op peil blijvende vraag - zijn gunstig voor de koopkracht van consumenten. Hoewel de risico's het komende jaar wat groter zijn dan in de afgelopen periode sinds 212, ligt een nieuwe uitbraak van de eurocrisis niet voor de hand. Bij verkiezingen in Spanje - en mogelijk in Griekenland - gaan eurosceptische partijen weliswaar aan kop in de peilingen, maar de economie in deze landen begint al te verbeteren. Bovendien leert de ervaring dat ook deze partijen uiteindelijk de consensus zoeken. Andere risico's liggen in een abrupte renteverhoging door de Amerikaanse Federal Reserve (Fed) en een harde landing van de Chinese economie. Ervaringen uit het verleden laten zien dat een renteverhoging van de Fed niet slecht hoeft uit te pakken voor beleggingen, zeker als de economie zoals nu de weg naar een duurzaam en De gedaalde energieprijzen zijn gunstig voor de koopkracht van consumenten krachtig herstel is ingeslagen. Mocht het herstel door een hogere rente gaan haperen dan kan de Fed het beleid temporiseren of kan ze zelfs van koers veranderen. Het risico van een harde landing van de Chinese economie wordt vooral veroorzaakt door de hoge schuldenlast en de wens van de autoriteiten om die op een ordelijke manier te verlagen. Voorlopig hebben de autoriteiten echter voldoende instrumenten om dit te realiseren zonder dat een terugval van de investeringen de groei te zeer afremt. ECB zal vermoedelijk niet alles doen wat nodig is Hoewel Mario Draghi sinds 212 heeft herhaald dat hij als president van de Europese Centrale Bank (ECB) alles zal doen wat nodig is om de euro(zone) te redden, is de kans klein dat de centrale bank een opkoopprogramma van overheidsobligaties start. Het belangrijkste doel van zo n programma is het verlagen van het rentepeil. De rente in de eurozone is echter al extreem laag. Daarnaast zijn er landen, met Duitsland als meest uitgesproken voorbeeld, die pertinent tegen een dergelijk programma zijn. Een opkoopprogramma zou wel bijdragen aan een verdere daling van de euro ten opzichte van andere valuta. Hierdoor zou de inflatie in de eurozone iets oplopen, maar dat doel kan ook met andere middelen worden bereikt. De ECB heeft eerder al een programma met een potentiële omvang van 1. miljard euro gestart voor het opkopen van door onderpand gedekte obligaties. Het is twijfelachtig of dat doelbedrag wordt gehaald. Vermoedelijk zal de bank daarvoor een beroep doen op de markt voor bedrijfsobligaties (waaronder overheidsbedrijven). In tegenstelling tot de ECB haalt de Bank of Japan (BoJ) wel alles uit de kast. Het bestaande opkoopprogramma van 6 tot 7 biljoen yen (41 tot 478 miljard euro) was naar verhouding al het grootste ter wereld. In oktober werd dit verder uitgebreid tot 8 biljoen yen (546 miljard euro). Daarmee probeert de BoJ de dreigende deflatie af te wenden. De inflatie is nu met ruim 3 procent betrekkelijk hoog, dat is vooral het gevolg van de recente verhoging van de omzetbelasting. Een eenmalig effect dat over een jaar niet meer in de inflatiecijfers terugkomt. Het Japanse staatspensioenfonds (GPIF) maakt ruimte voor de obligatieaankopen door de BoJ door zijn belang in binnenlandse obligaties te verminderen ten faveure van buitenlandse obligaties. Naast een verdere daling van de al zeer lage rente en een stimulering van de economie leidt het beleid ook tot een terugval van de yen ten opzichte van andere valuta s. Behalve Japan heeft ook China betrekkelijk onverwacht naar monetaire maatregelen gegrepen. De Bank of China had ruimte om de rente met,4 procentpunt te verlagen tot 5,6 procent. Daarmee werd de stijging van de yuan afgeremd en kan de economische groei op de beoogde 7,5 procent worden gehouden. Ben Steinebach is hoofd beleggingsstrategie van ABN AMRO MeesPierson. Elke maand signaleert hij voor Financial Focus de belangrijkste ontwikkelingen wereldwijd. % t.o.v. voorgaand kwartaal Index: 1 januari 27 = 1 % jaar op jaar % ,5 1,,5, -,5-1, -1,5-2, -2, Het rendement op 1-jaars staatsobligaties is in Duitsland sinds eind augustus onder de 1 procent gezakt. Ook in andere landen - waaronder Spanje en Italië - is de rente fors gedaald vooruitlopend op een mogelijk meer stimulerend beleid door de ECB. Dit is een van de redenen voor de verwachting dat ook de Europese economische groei in 215 verder zal aantrekken. De mondiale economische groei is na het zwakke eerste kwartaal in de Verenigde Staten in de daaropvolgende kwartalen versneld, ook in het Verenigd Koninkrijk. In de eurozone is het groeitempo in het tweede en derde kwartaal traag m.u.v. Spanje en ook Nederland. In Italië is er sprake van negatieve groei, het land bevindt zich in een recessie. Dat laatste is sterker het geval voor Japan als gevolg van de verhoging van de omzetbelasting in april S&P-5 Eurotop-1 Opkomende markten Nikkei-225 AEX De aandelenbeurzen hebben zich allemaal in meer of mindere mate weten te herstellen van de correctie in oktober. In de Verenigde Staten en Japan was het herstel het sterkst als uitvloeisel van respectievelijk een sterk verbeterende economie en een sterke stimulans door de centrale bank. In Europa komt het herstel aarzelender op gang. 27 Verloop 1-jaars rente in Duitsland, Spanje en Italië Staten Verenigde Duitsland Spanje Italië 28 Verenigd Koninkrijk e kwartaal e kwartaal 214 Eurozone Verloop aandelenindices Duitsland 21 Frankrijk De inflatie staat overal in de wereld onder neerwaartse druk, vooral als gevolg van een daling van de olieprijs. Dat is goed voor de koopkracht van consumenten. In de eurozone en ook in Japan leidt het ondanks een recente stijging van de inflatie tot neerwaartse aanpassing van inflatieverwachtingen en (dreigende) deflatie waardoor consumptiebeslissingen worden uitgesteld Verloop consumptieprijzen in de VS, de eurozone en Japan 5 VS Eurozone 4 Japan Italië 212 Mondiale economische groei Spanje 213 Nederland 213 Japan Beleggingsvisie Allocatie Aandelenmarkten veren op De onrust die financiële markten in september en oktober in zijn greep had, is weggeëbd. Op de meeste aandelenmarkten hebben de koersen zich volledig hersteld. AANDELEN De meeste aandelenmarkten zijn sinds half oktober met ruim 1 procent opgeveerd. Daarbij waren er regionaal geen grote verschillen. Alleen de Japanse Nikkei 225 stak er met een winst van bijna 18 procent ruim bovenuit. Die rally was te danken aan nieuwe stimuleringsmaatregelen die de centrale bank van Japan bekend maakte. In Europa liepen de rendementen uiteen van 8,5 procent voor de Britse FTSE-index 1 tot 14 procent voor de Duitse DAX-index 3. In Nederland boekte de AEX-index een mooie winst van 12,4 procent. Ten opzichte van eind 213 zijn de onderlinge verschillen wat groter. De Amerikaanse aandelenmarkten springen er dan uit met een winst van 12 procent voor de S&P 5-index en bijna 14 procent voor de Nasdaq. Het rendement van Europese en Japanse indices ligt tussen 2 en 7 procent. Dat geeft aan dat de koersen weer ruim OBLIGATIES terug zijn tot boven het niveau van voor de correctie van september en de eerste helft van oktober. Het herstel wordt voor een deel veroorzaakt doordat de zorgen over de Europese economie zijn afgenomen. Ook speelt mee dat veel bedrijven meevallende winstcijfers publiceren. In de Verenigde Staten lag 79 procent van de resultaten die bedrijven uit de S&P 5 naar buiten brachten boven de verwachting. Bij de Eurostoxx 6 kwam dat percentage op 57 procent en bij de Nikkei 225 was dat 65 procent. Renteverschil zal toenemen Het herstel van de aandelenkoersen Bovenstaand overzicht is een weergave van de huidige aanbevolen tactische allocatie voor de verschillende beleggingscategorieën. Deze allocatie is gebaseerd op een neutraal risicoprofiel. Bron: ABN AMRO MeesPierson Beleggingsvisie INzoomen laat zien dat beleggers bereid zijn om meer risico te nemen. Dat leidt echter amper tot een verkoop van vastrentende waarden, die op financiële markten als veilige havens worden gezien. Alleen op de Amerikaanse markt voor 1-jaars staatsobligaties vond een beperkte koersdaling plaats. Op de meeste andere toonaangevende obligatiemarkten stabiliseerden koersen en rendementen zich. Een uitzondering waren de landen aan de rand van de eurozone, zoals Spanje en Italië. Daar stegen de obligatiekoersen licht als gevolg van een meer stimulerend beleid van de ECB, met als gevolg dat het rendement op deze leningen LIQUIDITEITEN licht daalde. In Spanje en Italië kwam de 1-jaarsrente op respectievelijk 2, en 2,2 procent. De verwachtingen zijn dat de rente in 215 en 216 geleidelijk zal oplopen. De stijging van de 1-jaarsrente zal in de Verenigde Staten waarschijnlijk oplopen richting 3,5 procent eind 216. Dat is een sterkere stijging dan in Duitsland wordt voorzien (richting 1,6 procent in 216), wat het hogere Amerikaanse groeitempo weerspiegelt. Het renteverschil tussen Europa en de Verenigde Staten loopt zo verder op. Dat draagt bij aan een verdere versterking van de dollar en een verzwakking van de euro. ALTERNATIEVEN Portefeuille-invulling: Europa aantrekkelijker Geleidelijk ontvouwt zich een positief scenario voor de wereldeconomie. Zo nemen de winsten van bedrijven toe en lijkt de Europese Centrale Bank af te koersen op een meer stimulerend beleid. Het vooruitzicht van een laagblijvende rente maakt meer risicovolle beleggingen aantrekkelijk ten opzichte van veilige investeringen zoals staatsobligaties. De overweging in aandelen blijft dan ook gehandhaafd. Omdat het dividendrendement op Europese aandelen wat hoger ligt dan elders, wordt de bestaande overweging van Europese aandelen wat verder vergroot. Dit ten koste van aandelen van opkomende markten. Die laatste zijn momenteel licht overwogen. Deze kleine bijstelling wordt vooral ingegeven door de druk op de grondstoffenprijzen, die naar verwachting zal aanhouden. Vooral de grondstofexporterende landen hebben daarvan te lijden. De bestaande onderweging van Amerikaanse aandelen en de neutrale opinie op Japan blijven gehandhaafd. In de sectorale voorkeuren worden eveneens geen wijzigingen aangebracht. Voor de sectoren informatietechnologie, gezondheidszorg en basismaterialen geldt een overwogen belang. Dat gaat ten koste van een positie in de sectoren nutsbedrijven, telecom en consumentengoederen. Onderwogen in obligaties De verwachting is dat de Fed medio 215 zal beginnen met het verhogen van de officiële rentestand. Samen met het afronden van het obligatie-opkoopprogramma zal dat leiden tot een geleidelijke stijging van de Amerikaanse obligatierente. Die stijging kan gevolgd worden door een oplopende Europese rente. Als de rente stijgt, daalt de waarde van obligaties. Dat vooruitzicht is aanleiding om de bestaande onderweging in obligaties intact te houden. Binnen de obligatieportefeuille geldt nog altijd een onderwogen positie in staatsobligaties. In deze categorie zijn Spaans en Italiaans staatspapier favoriet. Voor bedrijfsobligaties (zowel van zeer kredietwaardige bedrijven als high yield) geldt een overwogen belang in het vastrentende segment van de portefeuille. Dit vloeit voort uit de positieve verwachtingen voor de wereldeconomie, waarbinnen de faillissementsrisico s van bedrijven lager liggen dan gemiddeld. Hedgefunds, vastgoed en grondstoffen Het belang in hedgefunds dat vorige maand werd vergroot - blijft gehandhaafd. Hierbij ligt de nadruk op strategieën die gevoelig zijn voor de bewegingen op de aandelenmarkten. Op deze wijze wordt geprofiteerd van de verwachte stijging van de beurskoersen. Beleggingen in vastgoed hebben het afgelopen jaar uitstekende rendementen opgeleverd. Dat is voor een deel te dan- ken aan de lage rente. Omdat er een stijging wordt voorzien van vooral de Amerikaanse rente, is de bestaande overwogen positie in de Verenigde Staten minder aantrekkelijk geworden. Daarom wordt het belang in vastgoed teruggebracht tot een neutrale positie. Hoewel de gunstige economische vooruitzichten steun zouden moeten geven aan grondstofprijzen, zijn veel grondstoffen de afgelopen maanden in prijs gedaald. Vooral de olieprijs is gedaald als gevolg van een ruim aanbod. Prijzen van edele metalen staan eveneens onder druk door de verwachte rentestijging in de Verenigde Staten. De meeste agrarische grondstoffen hebben ook terrein moeten inleveren, met uitzondering van koffie en suiker. Per saldo blijft de neutrale weging voor grondstoffen onveranderd. bron: ABN AMRO MeesPierson

4 6 7 DMG Mori Seiki doet het goed Internationale fabrikant bouwt machines voor onder meer autoindustrie en luchtvaart (zie artikel pagina 9) Volg ons Volg de experts van ABN AMRO MeesPierson via LinkedIn. Kijk hiervoor op linkedin.com/ company/abn-amro-meespierson Razendsnel China Het groeitempo van de Chinese economie neemt af, maar blijft hoog (zie artikel op pagina 4) Funds recommended list in euro per eind oktober 214 % laatste % laatste % afgelopen % sinds drie twaalf drie jaar 1 januari Lopende Beleggingsstijl maanden maanden cumulatief rendement 214 % risico kosten categorie/indexnaam Fondsnaam Valuta Koers rendement in euro rendement in euro rendement in euro rendement in euro drie jaar * per jaar DUURZAAM AANDELEN Duurzaam Wereldwijd / Best in class ABN AMRO GLOBAL SUSTAINABLE EQUITIES FUND EUR 118,4 7,4 13,6 11,1,9 Wereldwijd / All Cap / Groei F&C STEWARDSHIP INTERNATIONAL EUR 13,17 8, 12,8 56,4 1, 7,5 1,9 Wereldwijd / Large Cap ING SUSTAINABLE GROWTH FD EUR 243,69 7,7 16, 53,4 13,5 7, 1,9 Wereldwijd / Passief VANGUARD SRI GLOBAL STOCK FD EUR 117,25 6,4 14,5,3 Wereldwijd / Passief / Gelijkgewogen THINK SUSTAINABLE EQUITIES ETF EUR 63,76 4,6 15,2 12,1,3 Wereldwijd / Passief ISHARES DJ GLOBAL SUSTAINABILITY SCREENED ETF EUR 25,35 4,2 14,8 53,1 13,8 7,4,6 Groei CALVERT EQUITY USD 51,71 13, 25,3 75,3 18,5 1,3 1,2 Duurzaam / Large Cap CANDRIAM SUSTAINABLE NORTH AMERICA FD USD 37,73 9, 22,3 76,3 18,3 1, 1,8 Large Cap / Groei ROBECOSAM SUSTAINABLE EUROPEAN EQUITIES EUR 43,54,8 8,4 43,4 5,3 8,6 1,5 Duurzaam CANDRIAM SUSTAINABLE EUROPE FD EUR 17,65,7 2,7 33, 1,2 9,2 1,8 Europa / Passief VANGUARD SRI EUROPEAN STOCK FD EUR 18,91,3 5,,2 Europa / Passief ISHARES DJ EUROPE SUSTAINABILITY SCREENED ETF EUR 33,61,7 9,3 53,3 7,4 9,4,5 Duurzaam CANDRIAM SUSTAINABLE PACIFIC FD JPY 2.873, 4,8 12,3 45,5 13,2 18, 1,9 Opkomende landen / Groei NORDEA EMERGING STARS EQUITY EUR 87,82 6,3 19,5 41,8 21,2 13,5 1,9 Alternatieve energie / Groei ROBECOSAM SMART ENERGY FD EUR 18,32 1,3 11,8 26,3 1,2 9,2 2,2 Alternatieve energie / Groei PICTET CLEAN ENERGY FD EUR 67,15 3,8 13,2 43,5 7,9 9,7 1,8 Water / All Cap PICTET WATER FD EUR 245,79 7,7 16,2 13,4 1,9 Water / Small & Mid Cap ROBECOSAM SUSTAINABLE WATER FD EUR 214,95 4,6 15,2 66,4 11,3 7,9 2,2 Staatsobligaties PETERCAM GOVERNMENT SUSTAINABLE EUR 1.247,53 2,1 7,4 15,9 8,5 4,,6 Duurzaam / Gemengd CANDRIAM SUSTAINABLE EURO BONDS EUR 267,7 1,8 7, 16,1 7,6 3,2,9 Bedrijfsobligaties ROBECO EURO SUSTAINABLE CREDITS EUR 13,13 1,5 6, 22,1 6,1 3,7,9 Duurzaam CANDRIAM SUSTAINABLE EURO CORPORATE BONDS EUR 38,24 1,5 6,3 2,4 6,5 4,1,8 Obligaties opkomende landen PIMCO SOCIALLY RESPONSIBLE EMERGING MARKET BONDS EUR 11,9,6 5,9 15,5 8, 6,8 1,2 AANDELEN Wereldwijd Wereldwijd / Best in class ABN AMRO GLOBAL SUSTAINABLE EQUITIES FUND EUR 118,4 7,4 13,6 11,1,9 Duurzaam / All Cap / Groei F&C PORTFOLIO STEWARDSHIP INTERNATIONAL EUR 13,17 8, 12,8 56,4 1, 7,5 1,9 Duurzaam / Large Cap ING SUSTAINABLE GROWTH FD EUR 243,69 7,7 16, 53,4 13,5 7, 1,9 Wereldwijd / Passief VANGUARD SRI GLOBAL STOCK FD EUR 117,25 6,4 14,5,3 Wereldwijd / Passief / Gelijkgewogen THINK SUSTAINABLE EQUITIES ETF EUR 63,76 4,6 15,2 12,1,3 Duurzaam / Passief ISHARES DJ GLOBAL SUSTAINABILITY SCREENED ETF EUR 25,35 4,2 14,8 53,1 13,8 7,4,6 Large Cap JP MORGAN GLOBAL FOCUS FD EUR 119,72 6, 16,8 14,9 1,2 Large Cap / Kwaliteit ABERDEEN WORLD EQUITY FD EUR 15,4 1,3 11,2 42,4 12,8 8,4 1,7 Groei tegen redelijke prijs FIDELITY GLOBAL FOCUS FD EUR 43,13 5,2 15, 55,4 12,3 7,1 2, Hoog dividend DWS TOP DIVIDENDE EUR 15,46 4,6 15,8 45,5 14,3 7,4 1,5 Hoog dividend KEMPEN GLOBAL HIGH DIVIDEND FD EUR 26,39,1 8,9 45,2 9,3 8, 1,5 Hoog dividend THREADNEEDLE GLOBAL EQUITY INCOME EUR 1,48 1,2 8,9 33,7 8,3 9,6,9 Hoog dividend M&G GLOBAL DIVIDEND FD EUR 21,31 3, 11,7 57,3 9,6 8,9 1, Contrair / Waarde SKAGEN GLOBAL FD NOK 1.174,86-1,6 6,1 44, 6, 8,8 1,3 Gediversificeerd BLACKROCK GLOBAL ALLOCATION FD EUR 34,34-1,5 3,4 18,5 1, 7,6 1,8 Sector-rotatie / Fundamenteel DB PLATINUM CROCI SECTORS FD EUR 12,5 5,4 18,8 2,2,9 Passief, ontwikkelde landen, indexfund VANGUARD GLOBAL STOCK INDEX FD EUR 117,71 6,8 15,,2 Passief, ontwikkelde landen, ETF ISHARES CORE MSCI WORLD ETF EUR 29,1 6,7 17,4 64,9 15, 7,1,5 Passief, alle landen VANGUARD FTSE ALL WORLD ETF USD 69,49 6,2 16,8 15,2,3 Passief / Gelijkgewogen-25 THINK GLOBAL EQUITY ETF EUR 32,52 5,1 13,5 58,2 1,9 7,8,2 Noord Amerika All Cap ROBECO US PREMIUM EQUITIES FD EUR 262,42 1,5 23, 85,4 18,8 8,5 1,7 All Cap / Groei ALGER AMERICAN ASSET GROWTH USD 46,94 1,9 26,4 86,4 2,6 1,7 2,2 Large Cap JP MORGAN US VALUE USD 121,27 9,7 24, 2,1 1,2 Large Cap BLACKROCK US GROWTH EUR 13,97 13,5 25,7 17,2 1,8 Large Cap / Waarde AMUNDI US RELATIVE VALUE FD USD 152,77 8,6 2,4 82,9 15,4 11,4 1,9 Large & Mid Cap JP MORGAN HIGHBRIDGE STEEP US EUR 97,54 13, 28,9 23,9 1,2 Large Cap / Groei / Kern LEGG MASON CLEARBRIDGE US APPRECIATION USD 118,17 11,4 1,1 Groei CALVERT EQUITY USD 51,71 13, 25,3 75,3 18,5 1,3 1,2 Duurzaam / Large Cap CANDRIAM SUSTAINABLE NORTH AMERICA FD USD 37,73 9, 22,3 76,3 18,3 1, 1,8 Passief BLACKROCK NORTH AMERICA EQUITY INDEX EUR 144,96 9,8 25, 2,8,2 Large Cap / Passief VANGUARD S&P 5 ETF USD 38,31 11, 26, 21,9,1 MidCap / Passief SPDR S&P 4 US MIDCAP ETF EUR 31,28 1, 19,7 17,2,3 Passief / NASDAQ LYXOR ETF NASDAQ 1 USD 54,61 11,6 17, 24,4 26,1 1,4 1, Passief / Hoog dividend SPDR S&P DIVIDEND ARISTOCRATS ETF EUR 31,46 13,3 21,6 76,5 2,1 9,1,4 Passief / Laag risico ISHARES S&P 5 MINIMUM VOLATILITY ETF USD 35,58 12,6 23,8 23,,2 Europa All Cap / Waarde JP MORGAN EUROPE STRATEGIC VALUE FD EUR 112,85 -,8 7,7 4,5 1,2 All Cap / Groei tegen redelijke prijs HENDERSON PAN EUROPEAN EQUITIES EUR 21,73,9 6,2 51,5 1,8 9,5 1,9 Large & Mid Cap BLACKROCK EUROPEAN FD EUR 98,65 1, 3,2 48,2, 9,4 1,8 Small & Mid Cap / Kwaliteit / Groei THREADNEEDLE PAN EUROPEAN SMALLER COMPANIES EUR 1,87,4 6,7 57,6 2,9 9,5 1,7 Small Cap / Groei FIDELITY EUROPEAN SMALLER COMPANIES FD EUR 33,88-3,1 1,7 5, -2,8 11,2 1,9 Small Cap DBX MSCI EUROPE SMALL CAP ETF EUR 28,48 -,8 6,5 67,8 2,6 11,,4 Defensief / Groei tegen redelijke prijs COMGEST GROWTH EUROPE EUR 17,7 1,4 4,4 53,1 3,3 7,6 1,6 Hoog Dividend JP MORGAN EUROPE STRATEGIC DIVIDEND EUR 111,31,1 1,2 7, 1,2 Fusies, overnames en herstructureringen EDM ROTHSCHILD EUROPE SYNERGIE EUR 157,94-1,4 1,9 44,8 1,7 8,3 1,9 Flexibel / Opportunistisch FIDELITY ACTIVE STRATEGY EUROPE FD EUR 31,55 1,7 7, 48, 3,6 8,7 1,9 All Cap / Kwantitatief / Lage volatiliteit INVESCO PAN EUROPEAN STRUCTURED EQUITIES EUR 14,4 1,8 12,7 62, 9,4 8,2 1,6 Medium risico NEUFLIZE OPTIMUM EUR 674,87 -,3-2,4-6,7-1,9 4,4 1,7 Duurzaam / Large Cap / Groei SAM SUSTAINABLE EUROPEAN EQUITIES EUR 43,54,8 8,4 43,4 5,3 8,6 1,5 Duurzaam CANDRIAM SUSTAINABLE EUROPE FD EUR 17,65,7 2,7 33, 1,2 9,2 1,8 Passief / Indexfund VANGUARD EUROPEAN STOCK INDEX FD EUR 19,6,4 5,1,2 % laatste % laatste % afgelopen % sinds drie twaalf drie jaar 1 januari Lopende Beleggingsstijl maanden maanden cumulatief rendement 214 % risico kosten categorie/indexnaam Fondsnaam Valuta Koers rendement in euro rendement in euro rendement in euro rendement in euro drie jaar * per jaar Europa Passief ISHARES MSCI EUROPE ETF EUR 21,17,3 7,2 48,9 4,9 9,2,4 Duurzaam / Passief VANGUARD SRI EUROPEAN STOCK FD EUR 18,91,3 5,,2 Duurzaam / Passief ISHARES DJ EUROPE SUSTAINABILITY SCREENED ETF EUR 33,61,7 9,3 53,3 7,4 9,4,5 Eurostoxx 5 / Passief ISHARES CORE EUROSTOXX 5 ETF EUR 85,26,3 5,8 43, 3,5 13,2,1 Individuele landen Europa Nederland ROBECO HOLLANDS BEZIT EUR 23,73-2,1 7,1 38,4 3,3 12,7 1,1 Nederland / Passief THINK AEX ETF EUR 41,15 2,2 7,3 45,4 4,5 1,8,3 Nederland / Midcap / Passief THINK AMX ETF EUR 59,93-2,3,2 33,9-3,7 11,3,4 Groot-Brittannië / Passief ISHARES CORE FTSE 1 ETF EUR 8,34 -,7 8,4 43,8 4,9 8,4,4 Duitsland / Passief DB X-TRACKERS DAX ETF EUR 91,9 -,6 3,1 5,3-2,8 12,4,1 Frankrijk / Passief AMUNDI ETF CAC 4 EUR 53,33, 1,7 45,7 1,8 11,9,3 Japan Core SCHRODER JAPANESE EQUITIES JPY 999,74 4,4 1, 46,9 9,7 17,2 1,1 Large Cap / Contrair GLG JAPAN CORE ALPHA FD EUR 135,44,5 9,2 36,9 5, 13,5 1,1 Passief / Indexfund BLACKROCK JAPAN EQUITY INDEX EUR 126,9,4 5,7 5,4 Passief DBX NIKKEI 225 ETF EUR 12,1 8,1 14,3 8,8,1 Asia / Pacific Kwaliteit ABERDEEN ASIAN PACIFIC EQUITY FD USD 74,34 2,6 9,6 3,6 16,6 14, 2, Hoog Dividend HENDERSON ASIAN DIVIDEND INCOME FD USD 11,83 1,7 8,5 41,6 12,7 13,3 2,2 Hoog Dividend NEWTON ASIAN INCOME FD EUR 1,13 3,8 1,8 19, 1,7 Passief / Indexfund BLACKROCK PACIFIC EX-JAPAN EQUITY INDEX EUR 19,79 2,3 1,8 18,2 Duurzaam CANDRIAM SUSTAINABLE PACIFIC FD JPY 2.873, 4,8 12,3 45,5 13,2 18, 1,9 opkomende landen Large & Mid Cap COMGEST GROWTH EMERGING MARKETS EUR 27,84 9,7 18,1 35,6 18,7 11,4 1,6 Kwaliteit ABERDEEN GLOBAL EMERGING MARKETS EQUITY FD USD 66,3 1,3 5,9 23,1 14,4 16,7 2, Agressief ROBECO EMERGING STARS EQUITY FD EUR 172,64,7 6,9 25, 11,7 13,2 1,8 Contrair / Waarde SKAGEN KON TIKI NOK 656,12-3,1 3,8 22,2 4,4 11,5 2,1 Defensief / Kwantitatief ROBECO EMERGING CONSERVATIVE HIGH DIVIDEND EQUITIES EUR 117,67 5,8 13,6 46, 18,4 1,2 1,7 Flexibel / Opportunistisch FIDELITY FAST EMERGING MARKETS USD 138,14 6,6 11,3 53,7 11,6 14, 2,1 Large & Mid Cap / Kwaliteit FIDELITY EMERGING MARKETS FUND USD 23,9 6,1 12,1 38,8 12, 13,8 2, Duurzaam / Large Cap / Groei NORDEA EMERGING STARS EQUITY EUR 87,82 6,3 19,5 41,8 21,2 13,5 1,9 Next-11 GOLDMAN SACHS NEXT-11 EQUITY PORTFOLIO EUR 12,49 1,5 11,4 29,3 14,9 11,1 2,2 Passief / Indexfund VANGUARD EMERGING MARKETS STOCK INDEX FUND EUR 113,14 2,3 13,7,2 Passief ISHARES CORE MSCI EMERGING MARKETS IMI ETF EUR 19,7 2,2,3 Verre Oosten excl. Japan Large & Mid Cap FIDELITY SOUTH-EAST ASIA FD EUR 11,21 2,7 1,2 9,7 2, Gemengd ABN AMRO ASIAN EQUITIES USD 11,21 3,1 1,4 9,8,9 Individuele landen Azië Taiwan SCHRODERS TAIWANESE EQUITIES USD 15,23 4,1 15,4 47,1 15,1 14, 2, Korea JF KOREA EQUITY FD EUR 81,25-6,5-1, -,3 1,2 Hong Kong ALLIANZ RCM HONG KONG USD 24,5 5,6 17,2 4,1 15,4 15,4 2,1 India GOLDMAN SACHS INDIA EQUITY FD USD 14,2 16,5 63,6 58,4 1,4 Indonesië FIDELITY INDONESIA FD USD 27,84 2,7 15,3 14, 36,5 2,9 2, China / Groei tegen redelijke prijs FIDELITY CHINA FOCUS FD EUR 1,87 5,4 13,8 34,7 12,6 13,2 2, China / Passief ISHARES FTSE CHINA 25 ETF GBP 7.55, 4,8 17,2 31,1 16,6 17,5,7 Greater China SCHRODER ISF GREATER CHINA FD USD 46,86 7,4 19,7 43,4 19,1 14,9 1,3 Greater China / Mid & Small cap UBS GREATER CHINA FD USD 243,69 6,5 17,5 47,6 14,5 15,4 2,4 China / Mid & Small cap UBS CHINA OPPORTUNITIES FD USD 15,68 7, 1,6 Latijns Amerika Gemengd JP MORGAN LATIN AMERICA FD USD 28,21-1, 2,7 2,4 9,1 19,6 1,9 Large Cap / Groei tegen redelijke prijs AMUNDI LATIN AMRICA EQUITIES FD USD 465,21-1,6,4-6,5 8,7 21, 2,3 Brazilië / Passief ISHARES MSCI BRAZIL ETF EUR 27,49-6, -5, -17,2 7,6 23,2,7 Centraal & Oost Europa Large Cap SCHRODER EMERGING EUROPE FD EUR 22,4-1,5-1,4 16,1-6,4 16,9 2, Thema s Agri / Mid & Small Cap DWS INVEST GLOBAL AGRIBUSINESS FD EUR 134,51 2,8 9,6 21,8 1,3 1,3 2, Alternatieve energie / Groei ROBECOSAM SMART ENERGY FD EUR 18,32 1,3 11,8 26,3 1,2 9,2 2,2 Alternatieve energie / Groei PICTET CLEAN ENERGY FD EUR 67,15 3,8 13,2 43,5 7,9 9,7 1,8 Consumptie opkomende landen UBS ASIAN CONSUMPTION FD USD 111,12 1,5 8,9 27,9 11,5 13,1 2,1 Terugkeer van de consument PICTET PREMIUM BRANDS EUR 141,46 5, 3,6,4 1,9 Terugkeer van de consument ROBECO CONSUMER TRENDS EQ FD EUR 126,94 6,9 7,7 71,7 6,2 9,5 1,7 Infrastructuur INVESCO ASIA INFRASTRUCTURE FD USD 13,51 4,7 11,9 18, 17,8 13,3 2,1 Water / All Cap PICTET WATER FD EUR 245,79 7,7 16,2 13,4 1,9 Water / Small & Mid Cap ROBECOSAM SUSTAINABLE WATER FD EUR 214,95 4,6 15,2 66,4 11,3 7,9 2,2 Frontier markets SCHRODER FRONTIER MARKETS EUR 145,68 3,7 41, 31,8 1,6 OBLIGATIES Wereldwijd Staatsobligaties / Euro-hedged ROBECO LUX-O-RENTE FD EUR 132,68 3, 4,3 8,5 6, 3,7,8 Staatsobligaties JP MORGAN GLOBAL GOVERNMENT BOND FD EUR 12,26 1,7 5,1 11,2 6,1 2,8,6 Investment Grade PIMCO GLOBAL INVESTMENT GRADE CREDIT FD EUR 13,24 1,7 6,2 19,5 6,8 4,1,8 Investment Grade / Euro-hedged SCHRODER GLOBAL CORPORATE BOND FD EUR 15,27,6 5,5 15,8 5,4 3,9 1,1 Inflatie SCHRODER GLOBAL INFLATION FD EUR 3,46 1,4 5,4 11,2 7,3 4,8,7 Inflatie / Passief ISHARES GLOBAL INFLATION-LINKED GOVERNMENT BONDS ETF USD 149,46 4,8 11,1 17,5 14,4 6,5,3 Inflatie / Inv Grade / Euro-hedged PIMCO GLOBAL REAL RETURN EUR 13,37 1,1 4,9 12,1 8, 5,7,8 Gediversificeerd PIMCO DIVERSIFIED INCOME EUR 14,46,3 5,9 2,9 6,2 5,2 1, Total return / Laag risico JP MORGAN INCOME OPPORTUNITY FD EUR 76,3 -,4,3,1,8 Total return / Laag risico M&G GLOBAL MACRO BOND FD EUR 11,18 4,4,7 3,9,8 Absolute return / Laag risico M&G OPTIMAL INCOME FD EUR 19,22,7 5,3 27,6 4,8 4,5 1, * Schommeling van het rendement, gemeten als standaarddeviatie op jaarbasis. Voor actuele gegevens over deze fondsen kijk op: abnamromeespierson.nl/fondsen

5 8 9 Het goede doel Gevers willen het verschil maken Volg ons ABN AMRO MeesPierson is te volgen op Twitter. Kijk hiervoor op twitter.com/ aa_meespierson Voor alle soorten bedrijven Leanprincipes werken bij alle typen bedrijven (zie artikel op pagina 3) (zie artikel op pagina 1) Funds recommended list in euro per eind oktober 214 % laatste % laatste % afgelopen % sinds drie twaalf drie jaar 1 januari Lopende Beleggingsstijl maanden maanden cumulatief rendement 214 % risico kosten categorie/indexnaam Fondsnaam Valuta Koers rendement in euro rendement in euro rendement in euro rendement in euro drie jaar * per jaar OBLIGATIES Euro-zone Gemengd BLACKROCK EURO BOND FD EUR 24,6 2,1 9,6 27,1 9,6 3,9 1, Gemengd / Passief BLACKROCK EURO AGGREGATE BOND INEDX EUR 16,78 2,2 8,6 8,9,2 Staatsobligaties / Passief VANGUARD EURO GOVERNMENT BOND INDEX EUR 19,75 2,1 9,8,1 Staatsobligaties / Passief BNP PARIBAS EURO GOVERNMENT BOND INDEX EUR 16,36 1,3 7,2 21, 7,5 4,3,1 Staatsobligaties / Passief ISHARES EURO GOVERNMENT BOND 3-5 YEAR ETF EUR 164,56,7 5,5 18, 5, 6,,2 Staatsobligaties Duitsland / Passief ISHARES EB.REX. GOVERNMENT GERMANY ETF EUR 143,32 1,3 4,1 9,3 5,4 2,8,2 Staatsobligaties JPMORGAN EUR GOVERNMENT BONDS EUR 14,14 2, 1, 26,3 1,3 4,7,6 Korte looptijd BLACKROCK EURO SHORT DURATION BOND FD EUR 15,74,3 2,7 11,3 2,4 1,6,8 Inflatie AMUNDI EURO INFLATION BONDS EUR 13,4 -,5 5,9 15,6 6,3 5,9 1,2 Gemengd BNY MELLON EUROLAND BOND FD EUR 1,28 1,9 9,5 27,8 9,3 3,7,7 Duurzaam / Staatsobligaties PETERCAM GOVERNMENT SUSTAINABLE EUR 1.247,53 2,1 7,4 15,9 8,5 4,,6 Duurzaam / Gemengd CANDRIAM SUSTAINABLE EURO BONDS EUR 267,7 1,8 7, 16,1 7,6 3,2,9 Covered bonds DWS COVERED BOND FD EUR 55,42 2,8 8,8 25,8 8,9 2,9,7 Covered bonds / Passief ISHARES MARKIT IBOXX EURO COVERED BOND ETF EUR 154,85 2,1 6,8 22,5 7, 3,2,2 Staatsobligaties Italië / Passief ISHARES ITALY GOVERNMENT BONDS ETF EUR 152,57 1,7 12,8 11,5,2 Staatsobligaties Spanje / Passief ISHARES SPAIN GOVERNMENT BONDS ETF EUR 155,5 2,5 13,7 13,,2 Ondernemingen Euro-zone Defensief SCHRODER EURO CORPORATE BOND EUR 19,48 1,8 8,3 7,9,6 Opportunistisch BLUEBAY INVESTMENT GRADE BOND FUND EUR 167,47,6 5,8 24,5 5,3 3,9,9 Flexibel M&G EUROPEAN CORPORATE BOND FD EUR 16,95 1,1 6,3 23,9 6,2 3,8 1,2 Excl financiële sector ROBECO INVESTMENT GRADE CORPORATE BOND FD EUR 17,87 1,6 7,8 18,6 8,3 3,4,9 Achtergestelde obligaties ROBECO FINANCIAL INSTITUTIONS BOND FD EUR 15,91 1, 8,9 8,,6 Duurzaam ROBECO EURO SUSTAINABLE CREDITS EUR 13,13 1,5 6, 22,1 6,1 3,7,9 Duurzaam CANDRIAM SUSTAINABLE EURO CORPORATE BONDS EUR 38,24 1,5 6,3 2,4 6,5 4,1,8 Passief ISHARES BARCLAYS EURO CORPORATE BOND ETF EUR 134,34 1,7 6,8 2,4 7,1 3,9,2 US Dollar Gemengd PIMCO TOTAL RETURN BOND FD USD 16,75 7,3 11, 25,3 13,7 3,6,9 Gemengd SCHRODER US DOLLAR BOND FD USD 13,6 7,9 14,5 24,4 16,7 3,4,7 Bedrijfsobligaties UBS CORPORATE BONDS USD USD 16,64 7,5 13,9 26,2 16,2 4,9 1,2 Azië Staatsobligaties ABERDEEN ASIA LOCAL CURRENCY SHORT DURATION BOND FD USD 6,86 5,5 7,7 11,7 1,9 3,8 1,4 Gemengd SCHRODER ASIA LOCAL CURRENCY BOND FD EUR 97,9 -,1 2, 6,,9 Geldmarkt Renminbi ALLIANZ RCM RENMINBI CURRENCY FD EUR 16,42 1,5 1,6 9,2,9 1,9,7 Gemengd ABN AMRO ASIAN BONDS EUR 13,49,6 3,5 3,6,7 Opkomende landen Kern PIMCO EMERGING MARKETS BONDS FD EUR 35,31 -,2 5,1 17,3 7,4 7,2 1,1 Actief / Fundamenteel ABERDEEN SELECT EMERGING MARKETS BONDS EUR 1,72 -,8 7,2 1,3 Westerse en lokale valuta UBS EMERGING ECONOMIES BONDS FUND USD 1.751,83 4,2 7,7 17,5 13,1 1,2 1,8 Duurzaam PIMCO SOCIALLY RESPONSIBLE EMERGING MARKET BONDS EUR 11,9,6 5,9 15,5 8, 6,8 1,2 Total Return HSBC GLOBAL EMERGING MARKETS DEBT TOTAL RETURN EUR 1,6 1,3 4,6 6,2,9 Passief BLACKROCK EMERGING MARKETS GOVERNMENT BOND INDEX EUR 12,91 8,1 18,6 21,5,2 High Yield Wereldwijd / Euro-hedged ROBECO HIGH YIELD FD EUR 25,19,4 4,7 28,4 3,6 5,4 1,1 Wereldwijd / Euro-hedged SCHRODER GLOBAL HIGH YIELD FD EUR 36,96 -,4 5,6 26,3 4,2 5,5 1,3 Europa FIDELITY EUROPEAN HIGH YIELD FD EUR 1,5-2,2 4,7 33,7 3, 6, 1,4 US Dollar FIDELITY US HIGH YIELD FD EUR 12,1,8 5,7 25, 4,7 5,4 1,4 US Dollar / Korte looptijd AXA US SHORT DURATION HIGH YIELD FD EUR 91,31,7 1,7 12,9 1,1 2,3 1,1 Korte looptijd / Euro-hedged MUZINICH SHORT DURATION HIGH YIELD FD EUR 118,9,6 1,7 12,9 1,1 2, 1,5 US Dollar / Passief ISHARES USD HIGH YIELD BOND ETF USD 19,39 8,2 13,4 38,5 14,1 6,9,5 Wereldwijd / Passief ISHARES GLOBAL HIGH YIELD BOND ETF USD 13,61 6,2 11,2 11,1,5 Converteerbare obligaties Wereldwijd / Kern BNP PARIBAS CONVERTIBLE WORLD FD EUR 121,9 -,5 3,2 23, 1,2 5,5 1,5 Waarde JUPITER GLOBAL CONVERTIBLES EUR 11,6 -,6 1, 17,9, 4,7 2, Actief / Fundamenteel BLUEBAY CONVERTIBLE BOND FD USD 1,51 3,4 9,7 9,6 2, Europa AMUNDI CONVERTIBLE EUROPE EUR 98,55 -,9 1, Alternatieve beleggingen onroerend goed Wereldwijd HENDERSON GLOBAL PROPERTY EQUITIES USD 15,54 5,3 13,3 46,5 18,7 13,1 1,2 Wereldwijd / Passief BLACKROCK DEVELOPED REAL ESTATE INDEX FD EUR 11,78 8,3 18,9 24,7,3 Europa PETERCAM SECURITIES REAL ESTATE EUROPE EUR 263,13 2,8 19,2 53,4 18,5 1,2 1,8 Europa HENDERSON EUROPEAN PROPERTY EQUITIES EUR 26,56 1,3 19, 6,8 17,2 11,3 1,3 Wereldwijd / Passief ISHARES DEVELOPED MARKETS PROPERTY YIELD ETF EUR 19,46 8,9 21,6 55,3 28,8 1,8,6 Grondstoffen Passief BARCLAYS ROLL YIELD COMMODITIES FD EUR 87,27-1,6 4,6 5,5,2 Passief LYXOR ETF COMMODITIES CRB EUR 2,12-2,3 4,8-7,7 5,2 1,1,4 Goud SOURCE PHYSICAL GOLD ETC USD 114,81-3,3-4,6-25,2 6,6 17,9,3 Total Return Medium risico / Volatiliteit AMUNDI ABSOLUTE VOLATILITY EURO EQUITIES FD EUR 129,82,1-5,4-14,2-3,5 4,6 1,4 Hedge Funds Multimanager, multistrategie LYXOR DYNAMIC STRATEGY FD EUR 11,13-2,6,9 8,1-1,3 4, 1,3 Multimanager, multistrategie PICTET MOSAIC FD EUR 78,17,4 3,8 15, 1,1 4,1 1,6 Multimanager, multistrategie EDM ROTHSCHILD PRIFUND ALPHA UNCORRELATED EUR 21,4 1,4 4,9 16,2 1,7 3,8 2,9 Long/short Equity PICTET SELECT GLOBAL LONG/SHORT EQUITY EUR 98,99 DMG Mori Seiki Houden = Machinebouwer zet in op groei DMG Mori Seiki is een toonaangevende internationale fabrikant van gereedschapsmachines zoals draaibanken en freesmachines. De bedrijfsstrategie is gebaseerd op markt- en innovatieleiderschap. DMG Mori Seiki, het voormalige Gildemeister, richt zich op groeisectoren zoals luchtvaart, medische technologie, auto-industrie en duurzame energie. Ook in geografisch opzicht zoekt de onderneming groei op, via expansie in landen als China en Rusland. De nadruk ligt op product- en serviceinnovatie. Het concern is van plan om het productaanbod op het gebied van IT Solutions en Energy Solutions flink uit te breiden. Daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor producten ten dec 6 dec 6 dec 7 dec 7 Koersverloop DMG Mori Seiki dec 8 dec 8 dec 9 dec 1 De opinies kunnen tussentijds wijzigen. Informeer bij de private banker of kijk op Internet Bankieren voor de meest actuele opinies dec 9 dec 1 TomTom is een leverancier van navigatieoplossingen en gerelateerde diensten. Veel mensen kennen het bedrijf vooral van de draagbare navigatiesystemen. TomTom heeft een zeer gedetailleerde digitale kaart van meer dan honderd landen. Die schat aan informatie gebruikt het concern bij de productie van navigatieapparatuur via draagbare apparaten en horloges. Daarnaast levert het bedrijf softwarecomponenten aan de automobielindustrie en biedt het telematicadiensten aan. De afgelopen jaren is TomTom veranderd van een leverancier van navigatiesystemen voor consumenten in een aanbieder van software, kaarten en diensten voor de auto-industrie. Na een moeilijke periode heeft het concern de balans overbehoeve van efficiënt energiebeheer. In de divisies Machine Tools en Industrial Services wordt de samenwerking van de Duitse activiteiten van Gildemeister met die van het Japanse Mori Seiki verder geïntensiveerd. Het bedrijf rapporteerde winst- en omzetcijfers over het derde kwartaal die op jaarbasis groei lieten zien, maar die wel iets lager zijn dan waar beleggers op rekenden. Het bedrijf hield vast aan zijn winstverwachting voor het hele jaar. Dat is aanleiding om een houdenadvies te handhaven voor DMG Mori Seiki, dat op de langere termijn profiteert van de trend van robotisering. Analist: Independent Research ABN AMRO aandelenexpert: Ralph Wessels TOMTOM Houden = Profiteren van de nieuwe trends in automotive dec 11 Koersverloop TomTom dec 11 dec 12 dec 12 koersdoel 21 euro dec 13 koersdoel 9 euro tuigend versterkt. Volgens TomTom is het bedrijf klaar om nieuwe investeringen te doen in activiteiten met goede groeivooruitzichten. De onderneming kan de komende jaren profiteren van de trend dat auto s in toenemende mate uitgerust worden met elektronica die met het internet zijn verbonden (connected cars). Bovendien liggen er kansen voor het bedrijf op het gebied van zelfsturende auto s. De digitale kaarten van TomTom en de zeer accurate verkeersinformatie kunnen hierbij een belangrijke rol gaan spelen. Het aandeel verdient een koopadvies. ABN AMRO analist: Marc Hesselink ABN AMRO aandelenexpert: Maurits Heldring dec 13 Amundi Convertible Europe Fonds Middenweg tussen aandelen en obligaties Het Amundi Convertible Europe Fonds belegt in converteerbare obligaties. Dit zijn leningen die tegen een vooraf vastgestelde omwisselprijs door de houders omgezet kunnen worden in aandelen. Voor sommige beleggers is dit een interessante investeringscategorie, aangezien de zekerheid van obligaties wordt gecombineerd met het opwaarts potentieel van aandelen. Amundi is in 21 ontstaan door de combinatie van Société Generale met Crédit Agricole. Het is een van de grootste vermogensbeheerders in Europa. Op deze markt heeft die schaalgrootte duidelijk voordelen. Fondsbeheerder Pierre-Luc Charron heeft veel contact met zowel de aandelen- als obligatieafdeling van Amundi, waar in totaal 4 specialisten werken. Aan Index: 31 oktober 29 = okt 9 okt 1 Capital Holdings Amundi Convertible Europe Fonds okt 11 de hand van cashflowanalyses wordt positie gekozen en ingespeeld op de kansen die ontstaan doordat de obligaties omgezet kunnen worden in aandelen. Daarbij maakt Charron ook gebruik van derivaten. Zo kan hij het risicoprofiel van de portefeuille ook bijstellen in periodes waarin er relatief weinig handel is op de markt voor converteerbare obligaties. Het fonds weet onder de meeste marktomstandigheden een bovengemiddeld rendement te boeken, met uitzondering van tijden waarin de beurskoersen snel stijgen. In die periode wordt het koersverloop van converteerbare obligaties sterk beïnvloed door de mogelijkheid om de leningen om te zetten in aandelen. Het risico van sommige van deze obligaties is dan vergelijkbaar met het aandelenrisico. Om het risico van de okt 12 okt 13 Benchmark Rendement okt 14 portefeuille te beperken kiest Charron in deze tijden sterk positie in meer defensieve leningen die in deze fase minder snel stijgen dan het marktgemiddelde. Op deze wijze offert hij een beetje rendement in goede tijden op in ruil voor betere prestaties onder andere marktomstandigheden. Het fonds heeft een plaats op de Aanbevolen Lijst. Analist: Sophie Chauveau ISIN-code: LU Benchmark: TReuters CB Europe Focus Index Fondsmanager: Pierre-Luc Charron Rendement: (jaargemiddelde): 1 jaar: 1,4% 3 jaar: 7,53% 5 jaar: 6,67% Alternatieven gaan beter met de tijd mee Capital Holdings is in 1969 ontstaan. In datzelfde jaar werd Leveraged Capital Holdings (LCH) geïntroduceerd. Daarmee is dit het oudste hedgefonds in zijn soort. In de jaren daarna zijn European Capital Holdings, Asian Capital Holdings en Trading Capital Holdings aan de reeks toegevoegd. De fondsen hebben beleggers sindsdien mooie rendementen opgeleverd, maar recent gaan zij niet altijd even goed met de tijd mee. Een voorbeeld daarvan zijn de relatief hoge kosten die in rekening worden gebracht. Zo rekent LCH een vaste beheervergoeding van 1,5 procent per jaar en een prestatievergoeding van 3 procent van het behaalde rendement. Een andere beweging binnen het segment van alternatieve fondsen is dat toezichthouders en beleggers steeds meer nadruk leggen op transparantie. Traditioneel kenmerkt het hedgefondssegment zich door een hoge mate van geheimhouding. Steeds meer partijen geven echter meer openheid van zaken over de samenstelling van de portefeuille en over het selectieproces. Hierdoor wordt het makkelijker om in kaart te brengen hoe het beleggingsbeleid van een partij in elkaar steekt. Aan de hand van deze kennis kan beoordeeld worden of in het verleden behaalde resultaten zijn toe te schrijven aan geluk of aan een gedegen strategie die ook in de toekomst mooie resultaten kan opleveren. Capital Holdings geeft echter alleen een overzicht van de vijf grootste posities en laat zich verder niet in de kaart kijken. In de praktijk is het rendement van de fondsen voor een deel gekoppeld aan dat van de aandelenmarkt. In de financiële wereld wordt de mate waarin het koersverloop van een belegging overeenkomt met het beursgemiddelde aangeduid als beta. LCH heeft een beta van gemiddeld meer dan,5 en dat betekent dat de koers in dezelfde richting maar minder krachtig - beweegt als de prijsschommelingen op aandelenmarkten. Hoewel de fondsen van Capital Holdings in het verleden mooie rendementen hebben behaald en er geen aanwijzingen zijn dat daar in de toekomst verandering in komt, zijn er door veranderingen in de markt alternatieven beschikbaar gekomen die voordelen bieden op het gebied van transparantie, kosten en verhandelbaarheid. Dat is aanleiding om de fondsen van Capital Holdings van de Aanbevolen Lijst te verwijderen. Alternatief Het Pictet Select Global Long/Short Equity Fonds is in verschillende opzichten een goed alternatief voor de fondsen van Capital Holdings. De bovenkant van de bandbreedte voor de beta is,4 maar in de praktijk schommelt dat getal meestal tussen,2 en,3. Dit betekent dat het rendement minder overeenkomst vertoont met het rendement van aandelenbeleggingen. Daardoor is het beter geschikt als diversificatiemiddel in een gespreide portefeuille. De jaarlijkse beheervergoeding bedraagt,45 procent en Pictet brengt geen prestatievergoeding in rekening. De fondsbeheerders geven inzicht in de volledige portefeuille en bovendien belegt het fonds op alle belangrijke markten. Dat kan een voordeel zijn voor beleggers die op zoek zijn naar een strategie met een wereldwijde aanpak. Capital Holdings heeft voor verschillende regio s namelijk aparte fondsen: voor de Verenigde Staten (LCH), Azië (Asian Capital Holdings) en Europa (European Capital Holdings). Pictet Select Global Long/Short Equity Fonds heeft een plaats op de Aanbevolen Lijst. Voor actuele gegevens over deze fondsen kijk op: abnamromeespierson.nl/fondsen * Schommeling van het rendement, gemeten als standaarddeviatie op jaarbasis. Indien uw belangstelling is gewekt door de beschrijving van deze fondsen, raden wij u aan de brochure of het prospectus van deze fondsen te lezen, alvorens u besluit in deze fondsen te beleggen. Hierin treft u relevante informatie aan over onder meer de werking, de risico s, de kosten en de verhandelbaarheid van deze fondsen.

6 1 11 TomTom wijst de weg Aanbieder van software, kaarten en diensten voor de auto-industrie Digitaal platform Op financialfocus.abnamro.nl staan relevante artikelen over veel financiële thema s Maak een shortlist Welke doelen passen bij de eigen geefstrategie? (zie artikel op pagina 9) (zie artikel op pagina 3) Ondernemende geesten Wonen en zorg De eerste onderneming van Fred Greter (64) groeide in twintig jaar uit tot een wereldwijd opererend bedrijf in industriële filters. Acht jaar geleden verkocht hij zijn aandelen. Een nieuwe onderneming bleef niet lang uit. Op mijn derde besloot mijn vader Hilversum te verlaten op zoek naar werk. Hij pakte zijn fiets en reed ruim tweehonderd kilometer naar Kerkrade om daar aan de slag te gaan als mijnwerker in de oudste steenkolenmijn van Nederland. Al snel verhuisden wij ook naar Limburg. s Nachts werkte mijn vader 1.5 meter onder de grond in de mijnen. Overdag werkte hij in zijn tweede baan: hij was ook nog stoffeerder. Ook mijn moeder werkte, zij naaide gordijnen. Ondanks deze drie banen waren de inkomsten nauwelijks voldoende om ons gezin, dat inmiddels uit acht personen bestond, draaiende te houden. Vanaf mijn elfde droeg ik mijn steentje bij. Mijn eerste handel was het verkopen van oud ijzer. Ik struinde alle bouwplaatsen af op zoek naar ijzer en verkocht dat voor vijf cent per kilo. Niet afwachten, maar actief op zoek gaan naar kansen. Mijn vader deed dat ook. Ondernemersbloed Sindsdien heb ik alles aangepakt waar geld mee te verdienen was. Zo leerde ik op mijn twaalfde het vak van boekbinden, werkte ik tijdens vakanties als betonkruier in de bouw en haalde ik de nietjes uit tomatenkistjes, voor anderhalve cent per kist. En ik had eigen handel. Ik sneed katjes van de bomen, die ik aan de deur verkocht als voorjaarsboeketten. Mijn ouders konden het extra geld goed gebruiken voor onze dagelijkse levensbehoeften. Maar zij kozen ervoor om het geld dat ik verdiende voor een groot deel in schoolboeken te investeren. Hierdoor kon ik na de middelbare school werktuigbouw aan de mts studeren. Na mijn mts-opleiding ben ik in loondienst gegaan als tekenaar bij een filterbedrijf, uiteindelijk mijn enige echte dienstverband. Ook hier greep ik alle kansen aan die langskwamen. Zo haalde ik in de avonduren mijn hts-diploma en kreeg ik steeds meer verantwoordelijkheden en mogelijkheden om me te specialiseren in productverbetering en -ontwikkeling. Branchekennis en de hoogste kwaliteit leiden altijd tot succes tig miljoen euro. Alle grote industriële bedrijven ter wereld waren klant bij ons: van General Electric en Shell tot Siemens en Hitachi. We waren niet de grootste, maar wel de beste speler in de markt. Op eigen benen Ik was veertig, had inmiddels een goede baan als productmanager bij datzelfde filterbedrijf, toen ik de kans kreeg om samen met een partner een management buyout te doen van het bedrijfsonderdeel dat zich met industriële filters bezighield. Wij hoefden over deze kans niet lang na te denken. Mijn partner was de beste ontwerper van ons bedrijf en met mijn branche- en productkennis wisten we precies wat de markt nodig had. Al in het eerste jaar na onze verzelfstandiging hadden we een omzetgroei van maar liefst vijftig procent behaald. Twintig jaar later was Indufil een van de belangrijkste spelers op de markt, met een kleine 13 medewerkers en een omzet van zo n veerdrijfsvoering, hoefden we daar nauwelijks gebruik van te maken. We hadden meteen een goedgevulde klantenportefeuille en onze klanten betaalden ons binnen dertig dagen. We hielden vast aan onze koers en Werk en privé Driehonderdduizend gulden: dat was het krediet dat de bank ons destijds gaf om dit bedrijf te kunnen starten. Aangezien we een goed product hadden en een strakke bebleven investeren in continue productontwikkeling en -verbetering. Hierdoor hebben we zelfs een aantal patenten op onze naam kunnen zetten. Acht jaar geleden werd ik geconfronteerd met het feit dat je geluk en gezondheid niet met geld kunt kopen: mijn vrouw werd ziek. Een groot deel van mijn aandacht ging op dat moment uiteraard naar haar, waardoor ik de focus en mijn passie voor mijn werk niet meer kon opbrengen. In de disbalans die toen ontstond tussen werk en privé, besloten mijn partner en ik met pijn in ons hart ons bedrijf te verkopen aan John Crane, wereldwijde marktleider in afdichtingssystemen, beursgenoteerd. Een nieuwe passie In 213 vond ik een nieuwe passie: duurzame energie. Ik moest nieuwe verlichting aanbrengen in enkele bedrijfspanden die ik bezat. Waarom leg je geen led-verlichting aan?, zo raadde mij iemand aan. Het biedt beter werklicht, het is er in allerlei vormen en kleuren, gaat langer mee en is energiezuinig. Vooral dat laatste maakte mij nieuwsgierig. Na maandenlang onderzoek kende ik alle ins en outs van de led-techniek en besloot ik om hier zelf een bedrijf mee te starten. Dat werd Uniledlight, nu pionier op het gebied van bedrijfsmatige led-verlichting. We leveren aan ziekenhuizen, horecagelegenheden, kinderdagverblijven, kantoren en fabriekshallen. We produceren Niet afwachten, maar actief op zoek gaan naar kansen. Mijn vader deed dat ook niet zelf, maar kopen alle componenten wereldwijd in. Ook hier geldt, net als bij Indufil, dat branchekennis en de hoogste kwaliteit altijd leiden tot succes. We garanderen minimaal vijftigduizend branduren per lamp, en testen dit ook zelf. Ter vergelijking: een spaarlamp brandt gemiddeld zesduizend uur. Genieten Ondernemen loont alleen als je er ook van kunt genieten. Een aantal jeugddromen is uitgekomen. Ik droomde ooit van een Ferrari en een tweede huis aan het water. Die zijn er beide gekomen: ik heb een Ferrari Fuoco Rosso en een vakantievilla in het Overijsselse Waterresort Bodelaeke. Daar kan ik midden in de natuur een hengeltje uitgooien vanaf mijn eigen steiger en met een boterham met geitenkaas en een kop koffie heerlijk tot rust komen. Op die momenten realiseer ik me in welke bevoorrechte positie ik verkeer en hoezeer je geluk moet koesteren. Zorg aan huis vraagt om financiële voorbereiding Nieuwe regels rond de zorg voor ouderen maken een goede financiële voorbereiding van de oude dag nog belangrijker. Tjarko Denekamp, Specialist Estate Planning van ABN AMRO MeesPierson, gaat in op de belangrijkste veranderingen in 215. De eigen bijdrage wordt ook afhankelijk van de zorgvorm die men kiest Senioren blijven het liefst zo lang mogelijk thuis wonen, ook als er meer zorg nodig is. Door de zorg goed te organiseren is dit vaak mogelijk. Het is belangrijk om ook over de financiële consequenties na te denken, zegt Denekamp. Hij merkt dat klanten vaak geen inzicht hebben in de financiële consequenties van een toenemende behoefte aan zorg. Zeker niet nu de regels volgend jaar veranderen. De zorg en de vergoeding daarvan worden vanaf volgend jaar anders geregeld (zie kader). De AWBZ verdwijnt en wordt vervangen door onder meer de nieuwe Wet langdurige zorg (Wlz). Deze vergoedt de zorgkosten voor mensen die 24 uur per dag zorg nodig hebben. Is er minder zorg nodig, dan is het de bedoeling dat senioren een beroep doen op het sociale netwerk, de eigen zorgverzekering of eventueel op gemeentelijke ondersteuning. Eigen bijdrage De Wlz kan thuis worden georganiseerd, in een verzorgingshuis of in een zorgvilla. Het grootste deel van de kosten wordt uit de volksverzekeringen betaald. Iedereen in Nederland Colofon & Disclaimer Financial Focus Een uitgave van ABN AMRO MeesPierson Nummer 42, december 214 Voor vragen of suggesties kunt u contact opnemen met uw private banker of ABN AMRO MeesPierson Redactie Financial Focus (HQ653) Postbus 283, 1 EA Amsterdam financial.focus@nl.abnamro.com Redactie: Masha Bril, Ramona Chang, Tjarko Denekamp, Hedwig Florijn, Diana van Maasdijk, Els Mannaerts, Jasmijn Melse, IJda Ockers, Michiel Pekelharing, Peter Pleijsant, Annemarie Rosebeek, Cleo Scheerboom, Irene Schoemakers, Ben Steinebach, Mirjam Streefkerk, Natasja van Zanen Vormgeving: Sven van Pel Beeld: Getty Images, Maurice Johan, Adrie Mouthaan, Frank Ruiter, Hollandse Hoogte Prepress: Grafimedia, Amsterdam betaalt daaraan mee. Denekamp: Er moet net als nu bij de AWBZ ook een eigen bijdrage worden betaald. De hoogte daarvan is afhankelijk van het inkomen en vermogen. De maximale eigen bijdrage bedraagt ongeveer 27. euro per jaar (nettobedrag in 214). Hij legt uit dat de bijdrage straks ook afhankelijk is van de zorgvorm die men kiest. Mensen met een 24-uurszorgbehoefte die zelfstandig blijven wonen, kunnen kiezen tussen het zelf inschakelen van een eigen zorgverlener of het gebruikmaken van de diensten van een zorginstelling in de buurt. Maar deze zorg is niet op iedere locatie beschikbaar. Vergoeding De wijze van vergoeden is zoals gezegd afhankelijk van de gekozen zorgvorm. Wie een eigen zorgverlener wil inschakelen, krijgt hiervoor een persoonsgebonden budget (PGB). De gebruiker regelt de zorg binnen de wettelijke eisen zelf. De Sociale Verzekeringsbank betaalt de zorgverleners uit het PGB van de particulier. Een PGB is vaak niet voldoende om 24-uurszorg te organiseren. Een deel van de zorg moet men dan zelf betalen. Er kan ook worden gekozen om de zorg thuis door Over ABN AMRO MeesPierson ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 1 (182 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 124. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: - aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; - bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; - beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten. Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro.nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 9-24 (,1 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer een verzorgingshuis in de buurt uit te laten voeren. Dit wordt Volledig Pakket Thuis (VPT) genoemd. Bij VPT bedraagt de maximale eigen bijdrage ongeveer 1. euro per jaar. Krijgt men een PGB, dan kan de eigen bijdrage hoger uitvallen. De maximale eigen bijdrage is op dit moment echter nog niet bekend. Vanaf volgend jaar wordt daarnaast ook nog een deel van de zorgkosten voor ouderen opgevangen door de eigen zorgverzekering. Het gaat hierbij om de vergoeding van zorg en verpleging die worden uitgevoerd door de wijkverpleging, zoals hulp bij opstaan en wondverzorging. Deze diensten worden vergoed binnen het basispakket van de zorgverzekering. ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL B1. Algemene Disclaimer De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie kan worden Een goede voorbereiding op de zorg voor later is door nieuwe regels nog belangrijker geworden Persoonlijke wensen Wie meer hulp nodig heeft bij het zelfstandig wonen, kan ook een beroep doen op de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). De Wmo wordt uitgevoerd door de gemeente. Die bepaalt of en in welke mate mensen hulp nodig hebben. Het gaat dan onder meer om begeleiding, dagbesteding, (taxi)vervoer en huishoudelijke hulp. Denekamp verwacht dat deze hulp vooral bedoeld zal zijn voor mensen die niet de middelen of het netwerk hebben om de hulp zelf te organiseren. Mensen met een hoger inkomen of vermogen komen waarschijnlijk niet voor deze vergoeding in aanmerking. Hij geeft aan dat de tijd zal leren of gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V., of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te vermenigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik. US Person Disclaimer ABN AMRO Bank N.V. ( ABN AMRO ) is geen geregistreerde verzekerings- of bankinstelling zoals bedoeld in de federale wetgeving en de wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Het is ABN AMRO Bank N.V. daarom niet toegestaan financiële diensten en/of producten, waaronder diensten en/of producten op het gebied van betalingsverkeer (waaronder het accepteren of het aanbieden tot het doen van stortingen), leningen, verzekeringen, hypotheken of creditcards aan te bieden aan Amerikaanse ingezetenen [ US Persons in Zorg anders geregeld in 215 Volgend jaar wordt de AWBZ afgeschaft. De ouderenzorg en vergoeding ervan worden dan geregeld in drie wetten: Wie 24 uur per dag zorg nodig heeft, kan een beroep doen op de Wet langdurige zorg (Wlz). Er bestaat dan het recht op verblijf in een verzorgingshuis. De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is voor mensen die ondersteuning nodig hebben om zo lang mogelijk thuis te kunnen blijven wonen. De wijkverpleging (voor mensen die thuis verpleging nodig hebben) valt onder de Zorgverzekeringswet (Zvw) en wordt vergoed binnen het basispakket van de zorgverzekering. Voor mensen die nu al gebruikmaken van de AWBZ is er een overgangsrecht. Meer informatie hierover staat op hoeverandertmijnzorg.nl de geboden zorg in de nieuwe structuur goed aansluit op de wensen van ouderen. Wellicht vindt men de geboden zorg niet genoeg. Dan is het belangrijk dat er voldoende financiële middelen zijn om de gewenste zorg in te kopen. De kosten van aanvullende hulp en zorg komen immers grotendeels voor eigen rekening. Denekamp benadrukt dat het daarom goed is al tijdig na te denken over de persoonlijke wensen en mogelijkheden. Bijvoorbeeld door een deel van het vermogen te reserveren voor zorg in de toekomst. Dat geeft rust. de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. ABN AMRO Bank N.V. is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 194, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de effectendienstverlening van ABN AMRO Bank N.V. inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven producten en diensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [ US Persons in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen. Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven diensten en/of producten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO Bank N.V. op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Eenieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven diensten en/of producten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO Bank N.V. is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van diensten en/of producten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

7 12 Gemengd beeld De economie van de VS en het Verenigd Koninkrijk groeit, Japan is in recessie (zie artikel op pagina 4) Even voorstellen 7 koks over hun leven met en zonder sterren Naam: Jan Nijland (35) Werkte bij: O.a. Parkheuvel, De Librije Vertrokken in: 211 (bij De Librije) Nu: Eigenaar van De Bovenmeester, Steenwijk Naam: Ron Blaauw (47) Sterren met: Ron Blaauw, Amsterdam Vertrokken in: 213 Nu: O.a. eigenaar van Ron Gastrobar en verantwoordelijk voor de keuken van Bridges, Amsterdam Naam: Leendert Scholtus (39) Sterren met: De Echoput, Apeldoorn Vertrokken in: 214 Nu: Eigenaar van Restaurant de Goudplevier, Peize Restaurant De Bovenmeester staat dit jaar met een mooi artikel in Lekker en werd vorig jaar door Michelin bekroond met een Bib Gourmand, voor een goede prijskwaliteitverhouding. Dat is voor chef-kok Jan Nijland meer waard dan een ster. Sinds Ron Blaauw zijn sterren inleverde door te stoppen met zijn restaurant, voelt hij zich bevrijd. Sterren zorgen voor constante druk, vanwege het verwachtingspatroon van de gasten. Nu kan ik weer koken en serveren wat ik wil. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg, zei de verhuurder van het pand waarin Leendert Scholtus voor zichzelf begon. Gelukkig was dat ook wat hij wilde: een zaak zonder kapsones, waarin hij op zijn eigen manier kan werken. 4 5 Naam: Michèl Kagenaar (45) Sterren met: In d n Dillegaard, Nuth Vertrokken in: 29 Nu: Eigenaar van Pasta By Michèl, restaurant Diverto Amsterdam Een bezoek aan het Oostenrijkse restaurant van een vriend en het begin van de crisis betekenden een keerpunt voor Kagenaar. In dat restaurant in Oostenrijk kende iedereen elkaar. Die sfeer wilde ik ook weer terug in mijn eigen zaak. 6 7 Naam: Lucas Rive (52) Sterren met: De Bokkedoorns, Overveen Vertrokken in: 212 Nu: Eigenaar van Restaurant Lucas Rive, Hoorn Al een paar weken nadat Lucas Rive voor zichzelf was begonnen, kreeg hij iemand van Michelin over de vloer. Ik weet niet of het verstandig is om hier een ster op te plakken, zei ik tegen hem. Ik wilde niemand afschrikken. Naam: Baltasar Tieskens (35) Sterren met: O Mundo, Wageningen Vertrokken in: 211 Nu: Eigenaar van Baltasar Tieskens Food, Health & Lifestyle Al voor z n dertigste had Baltasar Tieskens zijn eerste ster. Maar door de druk die dat meebracht, raakte hij zijn creativiteit kwijt. Mijn gezondheid ging eraan onderdoor: ik kreeg burnoutklachten. Daarmee wilde ik niet doorgaan. Naam: Timo Munts (39) Sterren met: Merlet, Schoorl Vertrokken in: 212 Nu: Accountmanager bij TripleMeat & Specials Toen Timo Munts in 27 promoveerde tot chef bij sterrenrestaurant Merlet, slaagde hij erin de ster te behouden. Maar na vijf jaar als sterrenkok miste hij een uitdaging. Hij koos voor een radicale carrièreswitch. 1Jan Nijland Al vanaf mijn veertiende werk ik in sterrenrestaurants, daar heb ik het kookkunstje geleerd. Eind 211 vertrok ik bij De Librije om voor mezelf te beginnen. Ik wil een gemoedelijke en laagdrempelige zaak. Een sterrenzaak is vaak een beetje stijfjes. Ik zit nu zes avonden per week goed vol, daarom ambieer ik ook geen ster. Dat heb ik vorig jaar ook gezegd tegen iemand van Michelin die hier langskwam. 2Ron Blaauw Met Bridges hebben we nu wel een ster, maar daar gaat alles zoals ik het wil, dus dat voelt niet als extra druk. In de Gastrobar, waar ik zelf in de keuken sta, is het allemaal wat minder geforceerd. Het maakt me nu niet uit of mijn personeel de borden links of rechts inzet, als ze maar lachen met mijn gasten. Ik heb de Michelingids overigens nog steeds heel hoog zitten. 3Leendert Scholtus Dat ik bij De Echoput een ster had, scheelt nu zeker in bekendheid. Maar ik heb een heel andere zaak: er staat hier niemand bij de deur klaar om een jas aan te nemen. Er zijn mensen die dat vanwege mijn verleden wel verwachten. Of ik een ster zou willen? Het is een prachtige aai over je bol natuurlijk, maar ik wil liever eerst even kennismaken met Drenthe. Daarna zien we wel weer verder. 4Michèl Kagenaar Ik veranderde mijn concept en doopte mijn nieuwe restaurant tot Eten By Michèl. Vanaf het begin was de sfeer veel losser en 4,5 jaar lang zaten we elke avond vol. Precies wat ik wilde. Daarnaast ben ik pasta en ravioli gaan produceren onder de naam Pasta by Michèl. Inmiddels is Eten By Michèl gesloten en heb ik met nog twee compagnons een nieuw restaurant geopend: Diverto. We willen ook hier laagdrempelig blijven. 5Baltasar Tieskens Nadat ik ontslag had genomen, kon ik in eerste instantie moeilijk loskomen van die presteermodus. Zelfs als ik voor vrienden ging koken, moest het perfect zijn. Tijdens mijn reis in Australië kwam ik erachter dat ik mijn kennis over eten en koken wilde linken aan gedrag en voeding. Ik laat mensen nu zien dat koken eigenlijk helemaal niet moeilijk is. Zelf heb ik mijn plezier in het koken weer teruggevonden. 6Lucas Rive Een ster is een van de mooiste waarderingen die je kunt krijgen. Maar je krijgt ook al snel het etiket dat je duur en sjiek bent en dat er lakeien rondlopen. Daar moeten ze in West-Friesland niet zo veel van hebben. Ik kreeg die ster alsnog wel, maar daar loop ik niet zo mee te koop. Ik ben vooral blij dat ik in mijn geboorteplaats kan koken. 7Timo Munts Ik was 37 en wist dat als ik iets anders wilde doen, dit het moment was. Nu kook ik bijna nooit meer. Bij vleesleverancier TripleMeat & Specials zit ik wel nog steeds in de horecawereld. Ik ontmoet veel koks en merk dat het meerwaarde heeft dat ik de taal van de keuken spreek en hen kan adviseren. Ik maak nog steeds veel uren, maar de werktijden passen veel beter bij mijn gezinsleven.