Inzicht in de toekomst. Een financieel plan helpt om keuzes te maken. Zeven keer wonen in erfgoed pagina 2. pagina 11. Delen levert veel op

Transcriptie

1 1 Het nut van kunsttaxaties Juiste dekking voor schade door diefstal Wie wil, kan ver komen Interview Marlies van Wijhe Inzicht in de toekomst Een financieel plan helpt om keuzes te maken Daar bij die molen Zeven keer wonen in erfgoed pagina 2 pagina 10 pagina 11 pagina 12 Deeleconomie Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. abnamromeespierson.nl twitter.com/aa_meespierson linkedin.com/company/ abn-amro-meespierson Delen levert veel op Is delen het nieuwe hebben, zoals kunstenaar Daan Roosegaarde beweert? Of zijn initiatieven als Spotify of Peerby uiteindelijk van voorbijgaande aard? En als we inderdaad meer goederen gaan delen dan bezitten: welk effect heeft dit op onze omgeving en de wereld als geheel? Wie niet kan delen, kan ook niet vermenigvuldigen, luidt het aloude spreekwoord. Maar dit delen had meestal betrekking op diensten of inzichten: als ik jou help, dan help jij mij misschien mettertijd. Tegenwoordig heeft dit delen een letterlijker betekenis: er zijn talloze bedrijven die een businessmodel hebben waarbij het gezamenlijk gebruiken van spullen of diensten centraal staat. Greenwheels is een van de eerste bedrijven die op basis van dit concept de markt op ging. Inwoners van grote steden kunnen een abonnement nemen om een auto te gebruiken op momenten dat het hen uitkomt. Ideaal voor diegenen die niet dagelijks met de auto op pad hoeven. Plus een oplossing voor gebieden waar het woekeren is met parkeerruimte. GreenWheels bestaat inmiddels bijna twintig jaar en heeft zo n uitgiftepunten in Nederland. Zowel in Nederland als Duitsland is het bedrijf marktleider. 1+1=3 Er zijn meer bedrijven die op een soortgelijke manier opereren. Peerby is voor consumenten die bijvoorbeeld geen schuur vol gereedschappen (willen) hebben, maar liever gebruikmaken van de cirkelzaag van de buurman twee straten verderop. Diezelfde buurman kan later weer een videocamera lenen bij een inwoner op de hoek. Via een app is precies te zien wie welke spullen te leen aanbiedt. Het scheelt geld: je hoeft niet meer alles te kopen. Het is duurzaam: een product wordt intensiever gebruikt voordat het wordt afgeschreven. Lees verder op pagina 2 no 35 Jaargang 5 CijferScan 6 weken heeft de huiseigenaar om bezwaar te maken tegen de door de gemeente bepaalde WOZwaarde van de woning. De zes weken starten vanaf de dagtekening van het aanslagbiljet gemeentebelastingen. (bron: Rijksoverheid) beleggingsfondsen van Nederlandse beheerders zijn er sinds eind vorig jaar. Een recordaantal. Het beheerd vermogen van al deze fondsen samen steeg in het vierde kwartaal van 2013 met 3 procent tot 644,1 miljard euro. 72% (bron: De Nederlandsche Bank) van de Nederlanders is van plan in 2014 een of meer vakanties te ondernemen. Dat is het laagste percentage sinds procent van de Nederlanders twijfelt nog, 13 procent gaat niet op vakantie dit jaar. (bron: NBTC Nipo Research) 48,5 miljoen euro werd in 2013 door de overheid uitgekeerd aan eigenaren van rijksmonumenten. Het geld moet gebruikt worden voor de instandhouding van het monument. (bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed) Ontwikkelingen Internet Bankieren Internet Bankieren is in januari vernieuwd, omdat de klanttevredenheid de afgelopen jaren een flinke daling liet zien. Tegelijkertijd was er een stijging van klanttevredenheid binnen Snel Bankieren en Mobiel Bankieren, waarbij snelheid en eenvoudigheid goed bevonden werden. Om deze werelden bij elkaar te brengen is de vormgeving veranderd en zijn er functionaliteiten toegevoegd aan Internet Bankieren. Na de introductie werd helaas duidelijk dat de nieuwe versie na uitvoerige testen toch niet voldoet aan alle verwachtingen. Verbeteren Na de introductie van het vernieuwde Internet Bankieren, hebben veel klanten feed back gegeven. Op dit moment is ABN AMRO bezig om de functionaliteiten die zijn weggevallen zo spoedig mogelijk terug te zetten in Internet Bankieren, bijvoorbeeld de printknop en het specifiek zoeken op bij- en afschrijvingen. Daarnaast is er onderzoek gedaan naar de traagheid van het systeem en probeert de bank dit op korte termijn te verhelpen. Persoonlijke uitleg Op abnamro.nl/instructievideo staan instructievideo s die kunnen helpen bij het gebruik van Internet Bankieren. Klanten die een persoonlijke uitleg op prijs stellen, zijn van harte welkom bij de ABN AMRO MeesPierson workshops over Internet Bankieren. Deze worden georganiseerd op diverse private banking kantoren door het hele land. Interesse? Neem contact op met de private banker.

2 2 De waarde van kunst fluctueert Taxatie kan financiële tegenvaller na verlies voorkomen Kunsttaxatie Deeleconomie (vervolg pagina 1) Het belang van het taxeren van kunst Voor het verzekeren van kunst, antiek en andere kostbare objecten wil een verzekeraar doorgaans een recent taxatierapport ontvangen. Waarom stelt de verzekeraar deze eis en waarom is dit belangrijk? Een verzekeringnemer wordt geacht alle relevante informatie over het te verzekeren risico aan de verzekeraar te melden, zodat deze het verzekeringsrisico goed kan beoordelen. Stel dat iemand een verzekeraar vraagt een inboedel te verzekeren met een waarde van euro. Dan beoordeelt de verzekeraar het risico als gemiddeld. Het risico van diefstal is over het algemeen immers gering. En bij een klein schadegeval hoeft de verzekeraar meestal maar een geringe schadevergoeding te betalen. De verzekeraar baseert de premie op deze overwegingen en verlangt van de verzekerde geen alarm. Nu vindt een inbraak plaats en worden enkele zeer kostbare aquarellen gestolen. De verzekeraar voelt zich op het verkeerde been gezet. Was hij goed geïnformeerd geweest, dan had hij een alarm en beter hang- en sluitwerk geëist. Ook de premie zou weleens anders uitgevallen kunnen zijn. Misschien niet zozeer vanwege het diefstalrisico, maar zeker omdat enkele objecten veel waardevoller waren en de claim bij schade veel hoger uitvalt dan bij een louter huishoudelijke inboedel. Bindend taxatierapport Wat nu als de verzekerde helemaal niet aannemelijk kan maken dat hij een paar waardevolle kunstwerken had hangen? Na de inbraak resteren slechts bleke plekken op het behang. De verzekerde dient een stevige schadeclaim in bij de verzekeraar, terwijl deze veronderstelt dat hij slechts potten en pannen heeft verzekerd. De verzekerde kan rekenen op een onplezierige discussie en een grote teleurstelling als de claim afgewezen wordt. Ook vanwege dit soort situaties vraagt de verzekeraar een taxatierapport: als bewijs van de samenstelling van de inboedel en van de actuele waarde van de betreffende objecten. Wanneer de verzekeraar een taxatierapport heeft geaccepteerd, is dat bindend. Hij mag dan bij een schade niet afwijken van de getaxeerde waarde, ook al is het object sinds de taxatie in waarde gedaald. Dat wordt overigens anders wanneer de overeengekomen geldigheidsduur van het rapport inmiddels is verstreken. Soorten taxaties Voor een verzekering van kunst wordt uitgegaan van een taxatie op basis van vervangingswaarde: de kosten die gemoeid zijn met het aanschaffen van een object dat naar soort, kwaliteit, hoeveelheid, staat en ouderdom gelijkwaardig Wie de markt volgt, weet dat werk van bepaalde kunstenaars aanzienlijk in waarde kan toenemen is aan het object dat wordt vervangen. Na diefstal of een total loss schade moet met de schade-uitkering een vergelijkbaar voorwerp gekocht kunnen worden. Regelmatige taxaties Omdat kunstvoorwerpen, antiek en sieraden in waarde fluctueren, vragen verzekeraars periodiek om hertaxatie, meestal om de drie jaar. Over de vraag of dat echt noodzakelijk is, is uiteraard discussie mogelijk, afhankelijk van bijvoorbeeld het type kunst. Wie de prijzen op de markt volgt, weet dat de werken van bepaalde kunstenaars in enkele jaren aanzienlijk in waarde kunnen toenemen. De teleurstelling over een lage uitkering na een schade kan het gevolg zijn van een verouderd taxatierapport. Het taxeren van kunst is een lastig vak en het vereist ervaring en deskundigheid. Na het behalen van een zwaar vakbekwaamheidsexamen kan een taxateur zich als gecertificeerd taxateur binnen een specifiek vakgebied laten registreren. Dit register is te raadplegen op Klik onder het kopje personen op taxateur/makelaar. Geert Offergelt Hoofd Private Insurance En het is sociaal: mensen treden met elkaar in contact. Andere bekende deelbedrijven zijn Spotify (voor het delen van favoriete muziek), Thuisafgehaald (tegen een kleine vergoeding een huisgekookte maaltijd afhalen bij een hobbykok) en Huizenruil (van huis ruilen tijdens de vakantie). Ook Broodfondsen, waarbij zelfstandigen een soort coöperatie oprichten voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering, passen in deze traditie. En dan zijn er ook nog diverse initiatieven voor gezamenlijke voorzieningen voor energie of zorg. Bezit Toegegeven, bovenstaande organisaties zijn lastig met elkaar te vergelijken. GreenWheels is immers een organisatie met winstoogmerk, terwijl een Broodfonds eerder gaat over het samen dragen van een risico. Maar de grote gemene deler is dat het gaat om organisaties waarbij consumenten het gebruik van goederen of diensten met elkaar delen, zonder die goederen of diensten daadwerkelijk te bezítten. Jan Rotmans is professor Transitiekunde en een van de experts op het gebied van de deeleconomie. Waarom vindt deze ontwikkeling juist nu plaats? Voor sommigen komt deze ontwikkeling misschien als een verrassing. Maar het is iets wat al langer gaande is bij de nieuwe orde. Overigens slaat nieuwe orde niet alleen op jongeren: deze ontwikkeling loopt door alle generaties heen. De nieuwe orde wil eenvoudiger, transparanter, goedkoper en slimmer producten en diensten gebruiken. Ze wordt hierbij geholpen door technologische ontwikkelingen en sociale media. Maar ook de betere organisatiekracht van deze groep en de hang naar autonomie maakt dat ze in staat is om nieuwe initiatieven succesvol op te tuigen. Volgens Rotmans kijken voorstanders van deze deeleconomie essentieel anders naar bezit. Men wil mobiel zijn om goedkoop van A naar B te kunnen. Maar moet je daarvoor een auto bezitten? Nee. Een auto is in de ogen van deze groep geen statussymbool, maar een middel om een doel te bereiken. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld verlichting. Heb je een lamp nodig om je huis van licht te voorzien? Nee, ook niet. Dus huur je een lamp en betaal je voor verlichting. Als je de lamp zat bent, breng je hem terug naar de eigenaar en kies je een nieuwe uit. Volgens Rotmans heeft de crisis deze ontwikkeling doen versnellen: Maar het is oneerlijk om dit af te doen met een conjuncturele verklaring. Uit onderzoek blijkt dat we niet gelukkiger worden van de toename van bezit. We zijn de afgelopen veertig jaar driemaal zo welvarend geworden, maar ons geluksniveau is niet toegenomen. Lokale verbondenheid Ook kunstenaar en ondernemer Roosegaarde onder meer bekend van de interactieve snelweg Smart Highway die hij samen met aannemer Heijmans ontwikkelde ziet de economische crisis zeker niet als Juist als we de natuur als voorbeeld nemen, kunnen we heel ver komen enige reden voor deze ontwikkeling. Het heeft ook te maken met het feit dat grondstoffen uitgeput raken en er eenvoudigweg te weinig middelen zijn om onze huidige levensstijl te kunnen voortzetten. Tegelijkertijd heeft de digitalisering ons anders leren nadenken over netwerken en over de vraag hoe je gezamenlijk dingen kunt starten. Maar die digitalisering zorgt ook weer voor een intrinsiek verlangen naar het lokale. Virtueel gebeurt immers van alles, maar we willen ook graag een lokale verbondenheid met goederen of diensten. Grote organisaties hebben nog moeite met deze gedachte, maar ik denk wel dat er heel spannende dingen kunnen gebeuren als multinationals deze nieuwe gedachte omarmen. Roosegaarde gelooft er niets van als mensen zeggen dat de deeleconomie van voorbijgaande aard is. Het is niet over als de economie weer aantrekt. We kunnen niet meer terug, alleen al vanwege die uitputting van grondstoffen en de invloed van onze levensstijl op de natuur. Maar juist als we de natuur als voorbeeld nemen, kunnen we heel ver komen. De natuur kent immers het concept afval niet: hoe zou ons dat kunnen helpen? Misschien dat sommige mensen het nog vaag vinden, maar de deeleconomie is geen hippieideaal. Ik zou liever zeggen: de deeleconomie is voor hippies met een businessplan. Achter de voordeur Rotmans schat dat er nu zo n mensen in Nederland actief onderdeel zijn van de deeleconomie. Maar hij geeft toe dat het lastig is om exacte aantallen te noemen. We weten dat er zo n initiatieven zijn waarbij het begrip delen centraal staat. En van sommige organisaties, zoals GreenWheels, weten we hoeveel mensen er aangesloten zijn. Maar we kunnen niet bij alle initiatieven achter de voordeur kijken natuurlijk. Mijn inschatting is dat deze nieuwe orde het echt voor het zeggen krijgt als er zo n 2,5 miljoen actieve deelnemers zijn. Wanneer dat zal zijn, is koffiedik kijken. Maar dat het gaat gebeuren, daarvan ben ik overtuigd. De oude orde zal moeten meeveranderen, anders heeft ze straks het nakijken. Maar ook van de overheid vraagt dit een andere houding: die moet minder zorgen voor... en meer regelen dat.... En nee, dit is niet hetzelfde als het promoten van zelfredzaamheid. Het gaat om samenredzaamheid : een combinatie van zelf en samen. ABN AMRO deelt mee Onlangs besprak ABN AMRO het thema Deeleconomie tijdens een StartUp Friday met een aantal beginnende bedrijven, om te begrijpen welke invloed dit soort modellen heeft op bedrijfsvoeringen. Bovendien kijkt de bank of er behoeftes zijn die met financiële diensten kunnen worden ingevuld. Op deze manier wil ABN AMRO bedrijven aan een nieuw verdienmodel helpen en zelf in een nieuwe rol stappen. Samen met de buren eten is niets nieuws, maar tuingereedschap delen is een typisch voorbeeld van de nieuwe deeleconomie

3 3 Nieuw in Zwolle ABN AMRO MeesPierson opende onlangs haar deuren in Zwolle. Klanten uit deze regio kunnen vanaf nu terecht in de IJsseltoren van ABN AMRO. Kijk voor meer informatie op abnamromeespierson.nl/zwolle De financiële toekomst Leg keuzes en wensen vast in een financieel plan (zie artikel op pagina 11) Bedrijfsoverdracht Tijdelijk lager tarief In 2014 geldt een tijdelijk verlaagd tarief voor de inkomstenbelasting van 22 procent in box 2, over maximaal euro per persoon. Geld uit de onderneming halen moet echter wel kúnnen, zegt specialist Vermogensstructurering Peter Pleijsant. Zo zijn er bijvoorbeeld strenge regels rond de reserves in een bv met een pensioenvoorziening. Als de bv niet meer aan de lopende verplichtingen kan voldoen, kan dat vervelende gevolgen hebben. zegt hij. In een gesprek met de ondernemer en de opvolger blijkt dat de volgende generatie vaak een duidelijke visie heeft. Zo zie je dat de huidige generatie zaken op gevoel doet, bijvoorbeeld op het gebied van personeel en voorraadbeheer. Een opvolger uit de volgende generatie heeft die kennis niet, maar weet vaak heel goed hoe hij deze processen kan vastleggen en stroomlijnen. Dat kan een soepele overname bespoedigen. Voorbereiden op de verkoop Ondernemers laten nogal eens kansen liggen bij de voorbereiding van de bedrijfsoverdracht. Zo kan aanpassing van de structuur het bedrijf aantrekkelijker maken. Wie zijn huis wil verkopen, zorgt dat het er piekfijn uitziet. Zodat potentiële kopers alle mogelijkheden van het huis zien. De voorbereiding voor een goede bedrijfsoverdracht is niet veel anders, weet specialist Vermogensstructurering Peter Pleijsant van ABN AMRO MeesPierson. Veel ondernemers laten echter kansen liggen, merken Pleijsant en zijn collega s. Aanpassingen in de structuur maken een onderneming niet alleen aantrekkelijker voor potentiële kopers. De ondernemer en zijn opvolger kunnen door de juiste strategie en timing ook optimaal gebruikmaken van de fiscale en financiële mogelijkheden. Of die opvolger nu de volgende generatie in het familiebedrijf is of een externe koper. Soms vergt het vinden van een opvolger veel tijd. Pleijsant raadt ondernemers desondanks aan niet te wachten met de voorbereidingen van de overdracht. Veranderingen kosten vaak meer tijd dan de ondernemer denkt. Zo gelden wettelijke termijnen voor diverse fiscale aanpassingen. Flexibel Pleijsant en collega Jaap Engbers, senior vermogensstructureerder bij ABN AMRO MeesPierson, dagen de Een flexibele structuur vergroot de kans op succes voor de opvolger ondernemer uit om al in een vroeg stadium door de ogen van een koper naar de onderneming te kijken, onder meer naar de bedrijfsstructuur. Pleijsant: Die moet flexibel zijn en zo min mogelijk zaken bevatten die de volgende eigenaar als ballast kan zien. De meeste bedrijven bestaan uit een holding met daaronder een werkmaatschappij. Maar we zien ook ondernemingen waarbij alle bedrijfsonderdelen deel uitmaken van één bv, ook de pensioenvoorziening en het bedrijfspand. Niet alleen vanuit risicooogpunt vaak onverstandig. Een opvolger zal immers niet graag een bv kopen waarin een pensioenverplichting aan de vorige eigenaar is opgenomen. Hetzelfde geldt voor een hypothecaire lening aan de dga. Makkelijk maken voor de koper De bank kan de ondernemer ook adviseren bij het financieel licht maken van de onderneming. Dit kan een eventuele financiering door de koper vergemakkelijken. Pleijsant: Als de onderneming over overtollige liquide middelen beschikt, kan de ondernemer ervoor kiezen meer dividend uit te keren aan zichzelf. Dat is nu aantrekkelijk door het tijdelijk lagere tarief in box 2 van de inkomstenbelasting. Houd wel rekening met eventuele wettelijke beperkingen. (zie kader). De middelen kunnen ook worden gebruikt om ondernemingsschulden af te lossen: soms extra aantrekkelijk als het bedrijf aan de volgende generatie wordt geschonken of nagelaten. De belastingfaciliteit van de bedrijfsopvolgingsregeling (BOR) geldt alleen voor ondernemingsvermogen. De BOR is een gunstige regeling in de inkomstenbelasting en in de schenken erfbelasting voor ondernemingsvermogen. Door ondernemingsschulden af te lossen met liquide middelen, vergroot je de mate waarin het kind gebruik kan maken van de BOR. Bedrijfspand Engbers en Pleijsant merken dat de overname van het onroerend goed nogal eens een obstakel vormt voor een potentiële nieuwe eigenaar, zeker als er financiering nodig is voor de overname. De overname van het pand verhoogt de financieringsbehoefte en daarmee het risico voor de opvolger. Onderzoek van de Hogeschool Utrecht onder bijna honderd bedrijven laat zien dat de kans op succes van de nieuwe ondernemer groter is als bij de overname geen vastgoed wordt overgenomen. Pleijsant: Door het onroerend goed in een aparte bv onder te brengen bij een bv-structuur kan hier in een vroeg stadium op worden geanticipeerd. Mogelijk wil de ondernemer het pand zelf houden om het na de bedrijfsoverdracht aan de onderneming te kunnen verhuren. Keuzemenu Ook kan de ondernemer ervoor kiezen om de structuur van de onderneming aan te laten sluiten op specifieke wensen van de opvolger. Engbers: Neemt een volgende generatie het bedrijf over? Dan ligt daar een belangrijke taak voor de ondernemer. In de praktijk zie je vaak dat het kind in het overdrachtsproces een wat afwachtende houding aanneemt. Een gemiste kans, Spiltsen van de onderneming Soms zijn er meer kinderen die in het bedrijf willen komen, zegt Pleijsant. Het splitsen van de onderneming kan in dat geval een optie zijn. Engbers: Zo hebben we geadviseerd bij de splitsing van een onderneming, in een deel dat zich bezighoudt met de productie en een handelsmaatschappij. Die verdeling sluit goed aan bij de kwaliteiten van de twee kinderen die de bedrijven overnemen. Soms kunnen delen van de onderneming worden ondergebracht in aparte bv s. Denk aan winkels op verschillende locaties. Pleijsant geeft aan dat een dergelijk keuzemenu ook interessant kan zijn voor kopers buiten de familie. Ook een splitsing tussen een beleggingstak en een ondernemingstak vindt in de praktijk nog weleens plaats. De ondernemer kan ervoor kiezen de kinderen die niet direct bij de onderneming betrokken zijn een groter aandeel in de beleggingsvennootschap te geven. Voor de kinderen die niet in het bedrijf werken, gaat het immers vaak meer om het rendement dan om het bedrijf zelf. Zo n structuur helpt ook de zoon of dochter die het bedrijf wel gaat leiden, zegt Pleijsant. Die kan zich volledig richten op de bedrijfsvoering, zonder zich grote zorgen te maken over de financiële gevolgen voor broers en zussen. Vragen rond de overdracht De specialisten van ABN AMRO MeesPierson bespreken een groot aantal onderwerpen met de ondernemer die overdracht overweegt. Wat zijn de wensen van de ondernemer? Is de bedrijfsstructuur flexibel genoeg? Zijn de wensen van de opvolger duidelijk? Wordt er optimaal gebruikgemaakt van financiële en fiscale faciliteiten? Welke wettelijke termijnen gelden er voor eventuele veranderingen? Welk effect heeft de overdracht op de familie?

4 4 Onzekerheid door spanning De gevolgen van de bezetting van de Krim zijn moeilijk te voorspellen Beleggingsvisie Macro-economie Beurskoersen ogenschijnlijk ongevoelig voor Krim-effect Beleggers maken zich zorgen over de gebeurtenissen op de Krim. Door de gunstige economische ontwikkelingen in Europa en de Verenigde Staten, komt dat meer tot uitdrukking op obligatie- dan op aandelenmarkten. De ontwikkelingen op de Krim met een oplopende spanning tussen Rusland en de Oekraïne heeft de nervositeit op financiële markten verhoogd. Dat leidde overigens niet tot grote koersdalingen. De beurskoersen waren aan het begin van 2014 immers al wat teruggevallen door onrust over de economische ontwikkelingen in opkomende markten zoals China. Tegelijkertijd verbeteren de economische vooruitzichten in de meeste regio s. Dat geldt zeker voor Europa. Onder de huidige omstandigheden lijkt het ontstaan van deflatie minder waarschijnlijk. Daarom wekt het geen verbazing dat de Europese Centrale Bank (ECB) de eigen rentetarieven niet verder verlaagde en ook geen andere stimulerende maatregelen aankondigde. In de Verenigde Staten bleef het strenge winterweer de meeste economische indicatoren verstoren. Spannend op Krim De ontwikkelingen in Oekraïne en de bezetting van de Krim laten zich moeilijk voorspellen. Bij economen lokt een dergelijke ontwikkeling vaak het gebruik uit van verschillende scenario s met daarbij behorende waarschijnlijkheden. Maar voor beleggers telt vooral dat de onzekerheid op de financiële markten is toegenomen. Dat leidt tot risico-aversie die tot uitdrukking komt in een geldstroom uit riskante beleggingscategorieën zoals aandelen en bedrijfsobligaties en een instroom in veilige havens zoals goud, de Zwitserse frank en Duitse en Amerikaanse staatsobligaties (treasuries en bunds). Vooralsnog is het effect op de wereldeconomie beperkt. Bij aanhoudende onrust dreigt een prijsstijging van energie en ook van agrarische grondstoffen, want Oekraïne is een grote graanproducent. Als het conflict tussen Rusland en het westen escaleert en langer voortduurt, leiden die prijsstijgingen tot oplopende inflatie. Dat doorkruist dan het beleid van centrale banken. Vooruitgang In Europa beginnen de goede vooruitzichten ook zichtbaar te worden in de hardere cijfers over de productie en orderinname. De grootste verbetering is te zien in voormalige probleemlanden in het zuiden van Europa, zoals Spanje en Italië. Zowel op het gebied van de overheidsfinanciën als op het gebied van de buitenlandse handel is een behoorlijke vooruitgang geboekt. De economische groei in de Verenigde Staten is weliswaar gedrukt door het winterweer, maar de verhoogde energieconsumptie zal dit vermoedelijk enigszins compenseren. In Japan wordt in april de omzetbelasting verhoogd. In de periode daarna zal duidelijk worden in hoeverre die maatregel het stimuleringsprogramma van premier Abe doorkruist. In de opkomende landen treedt weliswaar geen groeiversnelling op, maar voor een scherpe terugval van de groei hoeft evenmin te worden gevreesd. Vooral in een aantal Aziatische landen, waaronder China, blijft de groei hoog. Latijns- Amerika blijft kwetsbaar en de Oost- Europese opkomende landen kunnen door hun deels op export gerichte industriesector profiteren van de verbeteringen in de Europese Unie. Arbeidsmarkt onder de loep Eind 2012 heeft het Amerikaanse Federal Open Market Committee (FOMC) aangegeven dat de zogeheten federal funds rate het belangrijkste rentetarief van de Amerikaanse centrale bank op het lage niveau van 0 tot 0,25 procent zou blijven. Daarin zou pas verandering kunnen komen als de werkloosheid onder de 6,5 procent van de beroepsbevolking zakt. Aanvankelijk had de FOMC aangegeven dat het rentetarief in ieder geval tot eind 2014 op het lage niveau zou blijven zonder daaraan een voorwaarde te stellen. De Federal Reserve (de Fed) had in de tussentijd nog een tandje bijgezet in haar obligatie-opkoopprogramma, dat in september 2012 een omvang van 85 miljard dollar per maand bereikte. Deze maatregelen moesten de Amerikaanse economie stimuleren. Vanaf mei 2013 heeft de omvang van het obligatie-opkoopprogramma ter discussie gestaan, aangezien de Amerikaanse economie tekenen van zelfstandig herstel begon te vertonen. Op de financiële markten werd verontrust gereageerd op signalen van de Fed over het afbouwen van de steunmaatregelen. Dat kwam tot uiting in een gevoelige stijging van de kapitaalmarktrente op obligatiemarkten. Vergeleken met eind 2012, toen de Fed de belangrijke werkloosheidsgrens bekendmaakte, is de werkgelegenheid met ruim 2,8 miljoen banen toegenomen. Deze sterke groei is des te opmerkelijker, omdat de werkgelegenheidsgroei in december en januari beperkt bleef, vooral als gevolg van het strenge winterweer. De werkloosheid bedroeg eind ,9 procent van de beroepsbevolking en is gedaald tot 6,7 procent in februari Daarmee is het niveau waarop de fed funds rate kan worden verhoogd bijna bereikt. Toch ligt het niet voor de hand dat dit spoedig zal gebeuren. In de eerste plaats is de Fed pas in januari begonnen met het afbouwen van het opkoopprogramma van obligaties. Nog altijd wordt er op maandbasis voor 65 miljard dollar aan obligaties opgekocht. Daarmee staat de Fed niet op de rem, maar wordt hooguit de voet licht van het gaspedaal gehaald. De volledige afbouw van het programma is voor de Fed een voorwaarde voor een renteverhoging. Dat zal tegen het einde van het jaar het geval zijn. Ontmoedigde arbeiders In de verwachtingen rond de afbouw van de stimulering speelt mee dat de huidige werkloosheid een te rooskleurig beeld van de arbeidsmarkt geeft. Janet Yellen, de net aangetreden voorzitter van de Fed, lijkt meer belang te De Fed haalt de voet licht van het gaspedaal hechten aan een diepgaandere analyse van de arbeidsmarkt bij de beleidsvoorbereiding. Ze kijkt daarbij naar drie andere indicatoren. In de eerste plaats het relatief hoge aantal parttimers dat in werkelijkheid een fulltime baan zou willen hebben. Ten tweede kijkt Yellen naar het eveneens relatief hoge niveau van de langdurige werkloosheid. En tot slot is er het verschijnsel van de ontmoedigde arbeiders. Dat zijn werklozen die zich niet hebben laten registreren en geen uitkering krijgen. Zodra de werkgelegenheid verder toeneemt en ze meer uitzicht krijgen op een baan, gaat deze groep echter wel concurreren om de beschikbare arbeidsplekken. Op basis van deze drie factoren acht Yellen de situatie op de arbeidsmarkt minder goed dan de gunstige daling van het werkloosheidscijfer. De verwachting is dan ook dat de eerste renteverhoging zeker niet dit jaar, maar vermoedelijk pas in de loop van 2015 zal plaatsvinden. Ben Steinebach is hoofd beleggingsstrategie van ABN AMRO MeesPierson. Elke maand signaleert hij voor Financial Focus de belangrijkste ontwikkelingen wereldwijd. Index: 50 = het groei-noch-krimp -niveau Index: januari 2007 = 100 x 1000 (3-mnds voortschrijdend gemiddelde) % 5,0 4,0 3, Eurozone Verenigde Staten China 2006 Sentiment inkoopmanagers Het sentiment onder inkoopmanagers verbetert verder, voornamelijk in Europa. In de Verenigde Staten heeft het sentiment te leiden onder het effect van een strenge winter. In China is de stemming onder inkoopmanagers enigszins gedrukt, ondanks dat de economische groei veel hoger ligt dan in beide andere regio s Aandelenindices S&P-500 Nikkei-225 Eurotop AEX Opkomende markten De meeste aandelenmarkten hebben een prima 2013 achter de rug, met uitzondering van de opkomende markten. In 2014 zorgden oplopende spanningen in opkomende markten tijdelijk voor dalende koersen. Omdat aandelenmarkten al onder druk stonden, leidde de onrust op de Krim niet tot een nieuwe terugval Werkgelegenheid en werkloosheid in de Verenigde Staten 2013 Verloop obligatierente in de Verenigde Staten en Duitsland 2013 Werkgelegenheid Werkloosheid (as rechts) De Amerikaanse werkloosheid is sinds 2009 scherp gedaald richting een niveau van 6,5 procent van de beroepsbevolking. Het ligt niet voor de hand dat de Federal Reserve op korte termijn de rente zal verhogen aangezien de centrale bank ook kijkt naar andere ontwikkelingen in de arbeidsmarkt Verenigde Staten Duitsland in % van de beroepsbevolking bron: Datastream bron: Eurostat bron: Datastream Vooruitzichten economische groei (in %) p 2015p Eurozone -0,6-0,4 1,3 1,8 Verenigde Staten 2,8 1,9 3,3 3,9 Japan 1,4 1,9 1,8 1,2 China 7,7 7,7 7,5 7,0 India 3,3 4,5 5,0 5,5 Brazilië 1,0 2,5 2,5 3,0 p=prognose Inflatievooruitzichten (in %) p 2015p Eurozone 2,5 1,4 0,5 0,8 Verenigde Staten 2,1 1,5 1,7 2,0 Japan 0,0 0,4 1,6 1,2 China 2,6 2,6 2,8 3,2 India 9,7 10,1 8,8 8,1 Brazilië 5,4 6,2 5,8 5,9 Bijgewerkt 18 maart , De obligatierente is vooral in de Verenigde Staten fors opgelopen nadat de Federal Reserve had aangegeven dat de stimulerende obligatie aankopen geleidelijk zouden worden gestopt. Hoewel enige daling is opgetreden als gevolg van onrust (opkomende markten en Oekraïne), is de verwachting dat in de loop van het jaar de rente in zowel de Verenigde Staten als Duitsland verder zal stijgen bron: Datastream

5 5 Windows XP Vanaf 8 april levert Microsoft geen automatische veiligheidsupdates meer voor Windows XP. Dit kan onveilig zijn bij het intertnetbankieren. Kijk voor meer informatie op abnamro.nl/windowsxp Sectorvoorkeuren Gezondheidszorg en basismaterialen worden overwogen Beleggingsvisie Allocatie Goede vooruitzichten voor aandelen Twijfels over de economische groei in opkomende landen en oplopende spanning op de Krim hoeven een koersstijging in Europa en de Verenigde Staten niet in de weg te staan. De financiële markten moeten dit jaar over de nodige veerkracht beschikken. In de laatste week van januari vond een correctie op de aandelenbeurzen plaats die medio februari al weer was weggewerkt. De koersval die volgde op Russische inval in de Krim duurde zelfs maar een dag. De oorzaken van de correcties, namelijk onrust rond de opkomende landen en de Russische inval, leidden tot een toename van de risico-aversie. Daarbij stegen de koersen van staatsleningen en de obligatierente daalde. Hoewel de aandelenkoersen in beide gevallen vrij snel herstelden, is de rente sinds ultimo 2013 zowel in de Verenigde Staten als in Duitsland met 0,25 procentpunt gedaald. De meeste toonaangevende aandelenindices staan per saldo iets lager dan aan het begin van het jaar. Alleen de Japanse Nikkei-225 heeft meer verloren. De index daalde met ruim 6 procent, maar dat had dan ook andere oorzaken. De belangrijkste is dat er wordt getwijfeld aan het beleid van premier Shinzo Abe. Vorig jaar heeft dat beleid, samen met maatregelen van de Japanse centrale bank, een enorme stimulans aan de Japanse economie gegeven. Nu de yen weer wat aan kracht wint en Japanse exportbedrijven aan concurrentiekracht verliezen, wordt een deel van die stimulans weer teniet gedaan. Bovendien hangt de verhoging van de omzetbelasting van 5 tot 8 procent sinds 1 april jl. als een donkere wolk boven de markt. In de andere ontwikkelde landen in Noord-Amerika en Europa blijven de vooruitzichten voor de aandelenmarkten gunstig. Dit is het gevolg van doorzettende economische groei, laagblijvende inflatie, overvloedige liquiditeit en aantrekkelijke waarderingen. Overigens groeiden de winsten van Amerikaanse bedrijven in het vierde kwartaal van 2013 sterker dan die van Europese bedrijven. De verwachting is echter dat Europa dit jaar een inhaalslag zal maken op basis van de verbeterende economische vooruitzichten. Rentestijging in 2014 en 2015 Als gevolg van de toegenomen risicoaversie zijn de obligatierentes in traditioneel veilige havens zoals de Verenigde Staten en Duitsland opnieuw gedaald. Onder invloed van de aantrekkende economische groei en de terugtrekkende beweging die de lagere obligatieaankopen door de Fed wordt voor dit jaar een rentestijging verwacht. Tot 3,5 procent in de Verenigde Staten (nu 2,7 procent) en tot 2,2 procent in Duitsland (nu 1,6 procent). Voor 2015 ligt een verdere stijging in het verschiet. Op grond van de onrust in veel opkomende landen raadde ABN AMRO Sterk onderwogen Sterk onderwogen Neutraal AANDELEN Neutraal LIQUIDITEITEN MeesPierson begin dit jaar aan om het belang in obligaties uit deze landen te verkopen. Weliswaar ligt een echte crisis niet in de lijn der verwachtingen, maar kapitaaluitstroom uit deze landen als gevolg van het Amerikaanse monetaire beleid maakt ze Sterk overwogen Sterk overwogen Sterk onderwogen Sterk onderwogen Het bovenstaande overzicht is een weergave van de huidige aanbevolen tactische allocatie voor de verschillende beleggingscategorieën. Deze allocatie is gebaseerd op een neutraal risicoprofiel. Bron: ABN AMRO MeesPierson wel extra kwetsbaar. Dat geldt zeker voor landen die afhankelijk zijn van de uitvoer van grondstoffen en landen die een tekort hebben op de lopende rekening van de betalingsbalans. De perspectieven voor bedrijfsobligaties zowel van kredietwaardige bedrijven als het zogeheten high yield blijven goed met het oog op de verder verbeterende wereldeconomie. Neutraal OBLIGATIES Neutraal ALTERNATIEVEN Sterk overwogen Sterk overwogen Beleggingsvisie INzoomen Sectoren Regionale spreiding aandelen Vastrentend Energie = Europa (incl. Nederland) Basismaterialen Noord-Amerika Industrie = Japan Luxegoederen = Pacific ex-japan & Diensten Opkomende landen = Consumptiegoederen Gezondheidszorg Financiële instellingen = Informatietechnologie Telecom Nutsbedrijven Staatsobligaties* Bedrijfsobligaties (hoge kwaliteit) Convertible obligaties = High Yield obligaties Schuld van opkomende landen = *Inclusief inflatiegerelateerde obligaties Onderwogen Overwogen = Neutraal Nieuwe sectorvoorkeuren Binnen het aandelensegment krijgen de sectoren basismaterialen en gezondheidszorg een zwaardere weging. Dat gaat ten koste van de positie in telecombedrijven en fabrikanten van consumptiegoederen. Nadat begin februari het belang in aandelen wat werd afgebouwd om recht te doen aan de toegenomen risico-aversie, blijft deze keer de resterende overwogen positie gehandhaafd. Dit wordt gerechtvaardigd door de verbeterende wereldeconomie, de overvloedige liquiditeit en de relatief aantrekkelijke waarderingen. Binnen de portefeuille geldt een voorkeur voor Europa en in mindere mate voor Japan, ten koste van Amerikaanse aandelen. In de sectorvoorkeuren zijn deze maand een paar nieuwe accenten aangebracht. Naast de bestaande voorkeur voor informatietechnologie op basis van de verwachte investeringsgroei is de cyclische sector basismaterialen van een neutraal naar een overwogen belang gebracht. Datzelfde is gebeurd met de meer defensieve sector gezondheidszorg op basis van aantrekkelijke waardering en veelbelovende ontwikkelingen. Tegelijkertijd zijn de sectoren telecom en consumptiegoederen van neutraal naar onderwogen gebracht. Beide branches kenmerken zich door een tegenvallende fundamentele ontwikkeling. Voor de sector nutsbedrijven wordt het onderwogen belang gehandhaafd op basis van een overmaat aan regelgeving die de groeipotentie aantast en de marges onder druk zet. Onderweging in obligaties De verwachte stijging van de rente op staatsobligaties in zowel de Verenigde Staten als Europa zal de koersen van deze obligaties onder druk zetten. Omdat ook voor bedrijfsobligaties in de verschillende (risico) segmenten van deze markt een lichte rentestijging wordt voorzien, blijft de forse onderweging van deze beleggingscategorie als geheel ongewijzigd. Binnen de portefeuille worden staatsobligaties fors onderwogen. In dit segment geldt een voorkeur voor Spaanse en Italiaanse obligaties. Nadat eerder dit jaar de positie in schuld van opkomende landen geheel werd verkocht, resteert nog een overwogen belang in bedrijfsobligaties waarvoor beperkte positieve totaalrendementen worden verwacht. Dit wordt deels ingevuld met obligaties van kredietwaardige bedrijven en deels met high yield. Het hogere risico van deze laatste categorie is gerechtvaardigd, omdat door de verbeterende economische omgeving het risico op faillissement is afgenomen. Binnen het segment alternatieve beleggingen komt er geen verandering in de over- wogen positie in hedgefunds in de meer defensieve profielen. Daarbinnen vormen ze een goed alternatief voor obligaties. In de meer offensieve profielen worden hedgefunds onderwogen, omdat daarin meer geprofiteerd kan worden van de blijvend goede vooruitzichten voor aandelen. In de meer neutrale profielen geldt ten slotte een neutraal belang. Per saldo hoort bij grondstoffen een neutrale weging, met een overweging voor basismetalen en een onderweging voor goud en olie. Ook de visie op vastgoed is neutraal. De sector is vooral interessant voor beleggers die op zoek zijn naar vastgoed dat direct inkomsten genereert. Vanwege de verbeterende wereldeconomie zal een beperkte rentestijging een minder negatief effect hebben dan de rentestijging in bron: ABN AMRO MeesPierson

6 6 Delen met velen Er komen steeds meer initiatieven om auto s, tuingereedschap en andere producten en diensten te delen (zie artikel op pagina 1) Funds recommended list in euro per eind februari 2014 % laatste % laatste % afgelopen % sinds drie twaalf drie jaar 1 januari lopende Beleggingsstijl maanden maanden cumulatief rendement 2014 % risico kosten categorie/indexnaam fondsnaam Valuta Koers rendement in euro rendement in euro rendement in euro rendement in euro drie jaar * per jaar DUURZAAM Duurzaam Wereldwijd / All Cap / Groei F&C STEWARDSHIP INTERNATIONAL EUR 11,76-0,7 12,3 27,4-1,8 9,2 1,9 Wereldwijd / Large Cap ING SUSTAINABLE GROWTH FD EUR 214,26 0,2 10,8 23,1-0,2 9,4 1,9 Wereldwijd / Passief / Indexfund VANGUARD SRI GLOBAL STOCK FD EUR 103,03 0,6 0,3 Wereldwijd / Passief / ETF ISHARES DJ GLOBAL SUSTAINABILITY SCREENED EUR 22,56 1,1 11,7 1,3 0,6 Large Cap / Groei SAM SUSTAINABLE EUROPEAN EQUITIES EUR 41,84 2,3 17,7 20,4 1,2 13,4 1,5 Europa / Passief / Indexfund VANGUARD SRI EUROPEAN STOCK FD EUR 106,71 2,9 0,2 Europa / Passief / ETF ISHARES DJ EUROPE SUSTAINABILITY SCREENED EUR 32,33 4,0 18,1 3,3 0,5 Opkomende landen / Groei NORDEA EMERGING STARS EQUITY EUR 71,87-2,6-5,9-0,8 1,9 Alternatieve energie / Groei SAM SMART ENERGY FD EUR 17,62 7,0 8,8-7,1 6,0 11,3 2,2 Alternatieve energie / Groei PICTET CLEAN ENERGY FD EUR 64,03 5,4 25,0 8,6 2,9 12,5 1,8 Water / All Cap PICTET WATER FD EUR 196,35 4,0 11,1 36,9 2,7 9,4 1,9 Water / Small & Mid Cap SAM SUSTAINABLE WATER FD EUR 199,56 5,5 20,0 32,8 3,3 9,9 2,2 Staatsobligaties PETERCAM GOVERNMENT SUSTAINABLE EUR 1.174,43 1,0 1,2 15,9 2,2 4,3 0,7 Bedrijfsobligaties ROBECO EURO SUSTAINABLE CREDITS EUR 102,65 1,4 3,4 18,0 1,7 4,2 0,9 Obligaties opkomende landen PIMCO SOCIALLY RESPONSIBLE EMERGING MARKET BONDS EUR 11,23 2,4-4,6 1,9 1,2 AANDELEN wereldwijd MSCI All Country World 0,8 12,5 29,1 0,6 9,6 Large Cap JP MORGAN GLOBAL FOCUS FD EUR 25,06-1,5 12,4 17,1 0,2 13,1 1,9 Large Cap / Kwaliteit ABERDEEN WORLD EQUITY FD EUR 13,28-1,3 2,3 23,3-0,4 10,4 1,7 Groei tegen redelijke prijs FIDELITY GLOBAL FOCUS FD EUR 38,93 2,3 12,0 26,3 1,4 9,7 2,0 Hoog dividend DWS TOP DIVIDENDE EUR 92,84 0,4 7,8 27,6 0,6 8,5 1,5 Hoog dividend KEMPEN GLOBAL HIGH DIVIDEND FD EUR 24,82 0,2 6,4 30,4 0,5 9,1 1,5 Hoog dividend THREADNEEDLE GLOBAL EQUITY INCOME EUR 1,40 0,5 0,1 Hoog dividend M&G GLOBAL DIVIDEND FD EUR 18,12-1,8 10,1 36,3-1,7 11,2 2,0 Contrair / Waarde SKAGEN GLOBAL FD NOK 1.078,79-0,9 9,7 22,4-0,5 11,6 1,3 Duurzaam / All Cap / Groei F&C PORTFOLIO STEWARDSHIP INTERNATIONAL EUR 11,76-0,7 12,3 27,4-1,8 9,2 1,9 Duurzaam / Large Cap ING SUSTAINABLE GROWTH FD EUR 214,26 0,2 10,8 23,1-0,2 9,4 1,9 Gediversificeerd BLACKROCK GLOBAL ALLOCATION FD EUR 34,23 1,6 11,1 12,9 0,7 10,1 1,8 Passief / Indexfund BLACKROCK WORLD EQUITY INDEX EUR 119,35 1,4 15,5 1,5 0,2 Passief / ETF ISHARES MSCI WORLD EUR 25,76 1,5 15,4 31,5 1,0 9,8 0,5 Passief / ETF SPDR MSCI ALL COUNTRY WORLD EUR 67,49-0,6 10,8-0,5 0,5 Wereldwijd / Passief / Indexfund VANGUARD SRI GLOBAL STOCK FD EUR 103,03 0,6 0,3 Duurzaam / Passief / ETF ISHARES DJ GLOBAL SUSTAINABILITY SCREENED EUR 22,56 1,1 11,7 1,3 0,6 Noord-Amerika MSCI North America 2,1 17,7 44,3 0,9 9,5 All Cap ROBECO US PREMIUM EQUITIES FD EUR 222,60 2,6 21,4 45,8 0,7 11,6 1,7 All Cap / Groei ALGER AMERICAN ASSET GROWTH USD 44,22 4,7 23,7 48,4 3,1 14,4 2,2 Large Cap JP MORGAN US VALUE USD 21,42 0,9 16,1 45,5 0,9 12,4 1,9 Large Cap BLACKROCK US GROWTH EUR 12,63 7,1 25,0 3,6 Large Cap / Waarde AMUNDI US RELATIVE VALUE FD USD 145,19 0,5 15,8 37,5-0,5 16,4 1,9 Large & Mid Cap JP MORGAN HIGHBRIDGE STEEP US EUR 12,24 2,3 16,8 49,8 1,4 10,6 1,9 Large Cap / Groei / Kern LEGG MASON CLEARBRIDGE US APPRECIATION EUR 79,58 1,3-0,2 1,1 Duurzaam / Large Cap DEXIA SUSTAINABLE NORTH AMERICA FD USD 36,00 2,4 16,7 45,0 1,4 12,6 1,8 Passief / Indexfund BLACKROCK NORTH AMERICA EQUITY INDEX EUR 123,04 1,7 17,1 1,1 0,2 Large Cap / Passief / ETF VANGUARD S&P 500 ETF USD 35,54 1,7 18,2 1,4 0,1 MidCap / Passief / ETF SPDR S&P 400 US MIDCAP ETF EUR 27,54 4,2 19,3 3,1 0,3 Passief / ETF / NASDAQ LYXOR ETF NASDAQ 100 USD 52,93 0,6-11,2 31,6 6,5 12,4 1,0 Passief / ETF / Hoog dividend SPDR S&P DIVIDEND ARISTOCRATS ETF EUR 26,49 0,3 0,4 0,4 Passief / ETF / Laag risico ISHARES S&P 500 MINIMUM VOLATILITY ETF USD 32,21 0,2 13,3 1,0 0,2 Europa MSCI Europe 3,8 19,6 29,7 3,1 12,7 All Cap OYSTER EUROPEAN OPPORTUNITIES FD EUR 395,71 6,5 18,6 29,6 4,2 12,8 1,9 All Cap / Waarde JP MORGAN EUROPE STRATEGIC VALUE FD EUR 14,19 5,0 27,2 25,5 3,9 15,5 1,9 All Cap / Groei tegen redelijke prijs HENDERSON PAN EUROPEAN EQUITIES EUR 21,85 4,2 23,5 39,3 2,4 12,5 1,9 Large & Mid Cap BLACKROCK EUROPEAN FD EUR 101,79 4,5 21,0 29,9 3,2 13,2 1,8 Small & Mid Cap / Kwaliteit / Groei THREADNEEDLE PAN EUROPEAN SMALLER COMPANIES EUR 1,89 6,3 17,2 51,8 4,2 11,7 1,7 Small Cap / Groei FIDELITY EUROPEAN SMALLER COMPANIES FD EUR 36,95 8,4 28,3 36,3 5,9 13,9 1,9 Defensief / Groei tegen redelijke prijs COMGEST GROWTH EUROPE EUR 16,68 1,7 9,8 54,0 0,9 9,7 1,6 Hoog Dividend JP MORGAN EUROPE STRATEGIC DIVIDEND EUR 138,04 6,0 23,4 4,4 1,9 Fusies, overnames en herstructureringen EDM ROTHSCHILD EUROPE SYNERGIE EUR 159,74 4,6 17,4 27,9 2,9 11,2 1,9 Flexibel / Opportunistisch FIDELITY ACTIVE STRATEGY EUROPE FD EUR 298,94 3,9 19,7 32,6 2,7 11,7 1,9 All Cap / Kwantitatief / Lage volatiliteit INVESCO PAN EUROPEAN STRUCTURED EQUITIES EUR 13,61 6,6 22,7 47,8 4,8 10,5 1,6 Medium risico NEUFLIZE OPTIMUM EUR 691,09-0,3-6,4-9,7 0,4 5,0 1,7 Duurzaam / Large Cap / Groei SAM SUSTAINABLE EUROPEAN EQUITIES EUR 41,84 2,3 17,7 20,4 1,2 13,4 1,5 Duurzaam DEXIA SUSTAINABLE EUROPE FD EUR 17,87 0,7 8,7 12,7 0,2 12,4 1,8 Passief / Indexfund BLACKROCK EUROPE EQUITY INDEX EUR 124,74 3,6 19,0 3,3 0,2 Passief / ETF ISHARES MSCI EUROPE EUR 21,15 3,8 18,4 27,3 2,4 12,4 0,4 Passief / ETF ABN AMRO BASIC EURO STOXX 50 ETF EUR 31,48 0,3 Duurzaam / Passief / Indexfund VANGUARD SRI EUROPEAN STOCK FD EUR 106,71 2,9 0,2 Duurzaam / Passief / ETF ISHARES DJ EUROPE SUSTAINABILITY SCREENED EUR 32,33 4,0 18,1 3,3 0,5 Individuele landen Europa Nederland ROBECO HOLLANDS BEZIT EUR 23,59 1,0 23,6 16,6 0,2 16,0 0,1 Nederland / Passief ABN AMRO BASIC AEX ETF EUR 39,89 0,3 Nederland / Passief THINK CAPITAL AEX ETF EUR 39,95 0,6 19,9 18,1-0,7 14,2 0,3 Nederland / Midcap / Passief THINK CAPITAL AMX ETF EUR 66,80 7,1 27,0 14,0 5,5 14,2 0,3 Groot-Brittannië / Kern THREADNEEDLE UK FD GBP 117,49 6,3 24,1 46,4 4,4 13,2 1,7 Groot-Brittannië / Passief ISHARES FTSE 100 EUR 8,21 3,7 15,4 28,9 1,3 10,9 0,4 Duitsland DWS AKTIEN STRATEGIE DEUTSCHLAND EUR 264,69 5,0 33,7 49,5 2,4 20,8 1,5 Duitsland / Passief DB X-TRACKERS DAX EUR 94,84 2,1 23,0 31,1 0,3 18,9 0,1 Frankrijk / Passief AMUNDI ETF CAC 40 EUR 53,97 2,8 22,3 20,4 3,1 15,6 0,3

7 7 Monumentale onderkomens Erfgoed krijgt zeven keer een woonbestemming De volgende generatie Aandachtspunten bij bedrijfsovername binnen de familie (zie artikel op pagina 12) (zie artikel op pagina 3) % laatste % laatste % afgelopen % sinds drie twaalf drie jaar 1 januari lopende Beleggingsstijl maanden maanden cumulatief rendement 2014 % risico kosten categorie/indexnaam fondsnaam Valuta Koers rendement in euro rendement in euro rendement in euro rendement in euro drie jaar * per jaar AANDELEN Japan MSCI Japan -5,1 8,4 8,0-4,5 14,1 Core SCHRODER JAPANESE EQUITIES JPY 881,28-4,7 7,6 12,5-3,6 18,5 1,1 Large Cap / Contrair GLG JAPAN CORE ALPHA FD EUR 132,13-0,7 31,0 24,4-5,2 23,8 1,9 Passief LYXOR ETF TOPIX EUR 85,29-4,4 9,3 7,4-4,7 14,3 0,5 Asia / Pacific Kwaliteit ABERDEEN ASIAN PACIFIC EQUITY FD USD 69,43-4,8-11,2 5,9-1,2 16,9 2,0 Hoog Dividend HENDERSON ASIAN DIVIDEND INCOME FD USD 11,56-5,7-8,8 14,6-3,0 15,8 2,2 Hoog Dividend NEWTON ASIAN INCOME FD EUR 1,00-1,6-7,6 0,7 1,7 Passief / Indexfund BLACKROCK PACIFIC EX-JAPAN EQUITY INEDX EUR 98,50-2,1-6,3 1,3 Duurzaam DEXIA SUSTAINABLE PACIFIC FD JPY 2.490,00-5,7-1,8 1,9-3,9 20,7 1,9 Opkomende landen MSCI Emerging Markets -6,3-10,6-5,0-3,5 14,3 Large & Mid Cap COMGEST GROWTH EMERGING MARKETS EUR 22,34-6,5-4,2-2,8-5,2 11,7 1,6 Kwaliteit ABERDEEN GLOBAL EMERGING MARKETS EQUITY FD USD 60,99-7,5-17,0 2,0-4,1 18,9 2,0 Agressief ROBECO EMERGING STARS EQUITY FD EUR 147,84-6,7-9,9-2,5-4,4 14,9 1,8 Contrair / Waarde SKAGEN KON-TIKI NOK 594,99-3,7-2,0 0,8-3,3 13,4 2,1 Defensief / Kwantitatief ROBECO EMERGING CONSERVATIVE HIGH DIVIDEND EQUITIES EUR 100,34-4,3-8,7 17,8-2,8 1,7 Flexibel / Opportunistisch FIDELITY FAST EMERGING MARKETS USD 132,42-3,5 3,2-3,0 Large & Mid Cap / Kwaliteit FIDELITY EMERGING MARKETS FUND USD 22,81-3,5 0,5 7,6-3,0 18,5 2,0 Duurzaam / Large Cap / Groei NORDEA EMERGING STARS EQUITY EUR 71,87-2,6-5,9-0,8 1,9 Next-11 GOLDMAN SACHS NEXT-11 EQUITY PORTFOLIO EUR 10,68-4,0-11,2-1,7 2,2 Passief / Indexfund BLACKROCK EMERGING MARKETS EQUITY INDEX EUR 92,19-5,9-10,4-2,9 0,3 Passief / ETF LYXOR ETF MSCI EMERGING MARKETS EUR 7,10-7,2-12,1-8,6-4,6 15,0 0,6 Verre Oosten excl. Japan Large & Mid Cap FIDELITY SOUTH-EAST ASIA FD EUR 5,13-2,3-3,8 4,9-1,3 15,0 2,0 Individuele landen Azië Taiwan SCHRODERS TAIWANESE EQUITIES USD 14,27-1,9 3,8 20,6-1,4 17,6 2,0 Korea JF KOREA EQUITY FD EUR 7,64-5,8-5,6-1,5-4,1 19,8 1,9 Hong Kong ALLIANZ RCM HONG KONG USD 222,05-4,6-3,2-2,7-3,1 19,9 2,1 India GOLDMAN SACHS INDIA EQUITY FD USD 9,87 5,8-2,9 1,2 1,4 Indonesië FIDELITY INDONESIA FD USD 26,38 12,9-24,1 4,5 16,8 22,6 2,0 China / Groei tegen redelijke prijs FIDELITY CHINA FOCUS FD EUR 9,12-8,7-2,5-1,9-5,5 14,4 2,0 China / Passief ISHARES FTSE CHINA 25 GBP 6.062,50-12,6-11,1-9,1-7,1 19,8 0,7 Greater China SCHRODER ISF GREATER CHINA FD EUR 28,90-2,4 0,2 5,6-0,1 15,2 2,0 Greater China / Mid & Small Cap UBS GREATER CHINA FD USD 231,82-2,6 7,4 8,1-1,2 21,5 2,4 latijns-amerika Gemengd JP MORGAN LATIN AMERICA FD USD 26,43-10,2-23,7-19,3-7,2 22,1 1,9 Large Cap / Groei tegen redelijke prijs AMUNDI LATIN AMERICA EQUITIES FD USD 439,13-10,9-25,6-32,8-7,9 23,8 2,3 Brazilië / Passief ISHARES MSCI BRAZIL EUR 24,31-12,6-26,9-39,5-7,8 22,0 0,7 Centraal & Oost-Europa Large Cap SCHRODER EMERGING EUROPE FD EUR 21,70-11,4-9,4-8,1-9,3 19,7 2,0 Rusland / Blue chips NEPTUNE RUSSIA & GREATER RUSSIA FD USD 119,30-11,4-14,4-30,6-14,4 27,4 2,5 Thema's Agri / Mid & Small Cap DWS INVEST GLOBAL AGRIBUSINESS FD EUR 121,31-0,6-8,7-2,6-0,5 13,7 2,0 Alternatieve energie / Groei SAM SMART ENERGY FD EUR 17,62 7,0 8,8-7,1 6,0 11,3 2,2 Alternatieve energie / Groei PICTET CLEAN ENERGY FD EUR 64,03 5,4 25,0 8,6 2,9 12,5 1,8 Consumptie opkomende landen UBS ASIAN CONSUMPTION FD USD 110,98 0,1-1,9 22,2 1,0 15,6 2,1 Terugkeer van de consument PICTET PREMIUM BRANDS EUR 125,18-1,1 12,6 38,1-1,6 16,3 1,9 Terugkeer van de consument ROBECO CONSUMER TRENDS EQ FD EUR 119,75 1,1 25,9 55,7 0,1 12,3 1,7 Infrastructuur INVESCO ASIA INFRASTRUCTURE FD USD 12,80-3,7-11,1-8,7-0,2 17,7 2,1 Water / All Cap PICTET WATER FD EUR 196,35 4,0 11,1 36,9 2,7 9,4 1,9 Water / Small & Mid Cap SAM SUSTAINABLE WATER FD EUR 199,56 5,5 20,0 32,8 3,3 9,9 2,2 Frontier markets SCHRODER FRONTIER MARKETS EUR 117,89 11,2 6,6 OBLIGATIES Wereldwijd Staatsobligaties / Euro-hedged ROBECO LUX -O- RENTE FD EUR 128,15 0,9 1,2 10,2 2,4 4,2 0,8 Staatsobligaties JP MORGAN GLOBAL GOVERNMENT BOND FD EUR 11,78 1,2 1,0 12,6 1,9 3,2 0,6 Investment Grade PIMCO GLOBAL INVESTMENT GRADE CREDIT FD EUR 12,95 1,5 0,2 17,5 2,1 4,6 0,8 Investment Grade / Euro-hedged SCHRODER GLOBAL CORPORATE BOND FD EUR 104,28 2,4 2,6 14,6 2,1 4,0 1,0 Inflatie SCHRODER GLOBAL INFLATION FD EUR 28,05 0,9-3,9 12,2 1,9 4,7 1,0 Wereldwijd Inflatie / Passief / ETF ISHARES GLOBAL INFLATION-LINKED GOVERNMENT BONDS GBP 87,77-0,4-6,5 11,3 1,8 6,4 0,3 Inflatie / Inv Grade / Euro-hedged PIMCO GLOBAL REAL RETURN EUR 12,81 0,8-5,4 13,6 2,6 5,5 0,8 Gediversificeerd PIMCO DIVERSIFIED INCOME EUR 13,93 2,4 0,4 20,3 2,4 5,5 1,0 Laag risico / Vastrentend JP MORGAN INCOME OPPORTUNITY FD EUR 123,27 0,7 1,6 6,7 0,6 2,6 1,2 Laag risico / Vastrentend & valuta JULIUS BAER ABSOLUTE RETURN FD EUR 134,51 0,6-0,3 5,3 0,7 2,5 1,7 Laag risico / Vastrentend PIMCO UNCONSTRAINED BOND FD EUR 11,79 0,1-2,6 4,5 0,9 2,0 1,4 Medium risico / Vastrentend M&G GLOBAL MACRO EUR 10,75-0,8-7,3-0,1 Eurozone Citigroup Gov EMU 3-5 yr 1,2 4,0 16,3 1,6 3,2 Gemengd BLACKROCK EURO BOND FD EUR 23,33 2,3 5,6 21,8 2,6 4,1 1,0 Gemengd / Passief / Indexfund BLACKROCK EURO AGGREGATE BOND INDEX EUR 102,18 1,8 2,4 Staatsobligaties BNP PARIBAS EURO GOVERNMENT BONDS EUR 213,11 2,3 5,1 16,3 2,9 4,7 0,4 Staatsobligaties / Passief / Indexfund BLACKROCK EURO GOVERNMENT BOND INDEX EUR 105,55 2,3 5,4 2,9 0,2 Staatsobligaties / Passief ISHARES EURO GOVERNMENT BOND 3-5 YEAR GBP 132,63 1,0 4,1 16,6 1,1 7,4 0,2 Staatsobligaties met AAA-rating BNP PARIBAS FLEXI I BOND GOVERNMENT EURO RESTRICTED EUR 106,07 0,8 0,2 2,0 0,4 Staatsobligaties Duitsland / Passief ISHARES EB.REX. GOVERNMENT GERMANY EUR 139,93 0,6 0,6 13,0 1,8 3,4 0,2 Staatsobligaties JPMORGAN EUR GEOVERNMENT BONDS EUR 13,19 2,2 5,3 20,6 2,9 5,2 0,6 Korte looptijd BLACKROCK EURO SHORT DURATION BOND FD EUR 15,49 0,9 2,6 10,2 0,8 1,7 0,8 * Schommeling van het rendement, gemeten als standaarddeviatie op jaarbasis. Voor actuele gegevens over deze fondsen kijk op: abnamromeespierson.nl/fondsen