Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige Kinderopvang 2

Transcriptie

1 Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Vakgroep Sociale Agogiek Dunantlaan 2, 9000 Gent Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige Kinderopvang 2 Evoluties Maart 2011 Michel Vandenbroeck en Naomi Geens

2 Dit onderzoek is een initiatief van Minister Brigitte Grouwels, uitgevoerd door de Vakgroep Sociale Agogiek, UGent.

3 Colofon Dit onderzoek werd uitgevoerd door de Vakgroep Sociale Agogiek van de Universiteit Gent, in opdracht van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) en het bevoegde collegelid Brigitte Grouwels. Wij danken hen van harte voor het in ons gestelde vertrouwen en voor hun betrokkenheid bij de sociale functie van de kinderopvang. Het onderzoek werd uitgevoerd door Naomi Geens, onder leiding van Michel Vandenbroeck. Het werd ondersteund door een stuurgroep bestaande uit (in alfabetische volgorde): - Guy Bonsecour: Verantwoordelijke Gemeentelijke Kinderdagverblijven Anderlecht - Marijke Chielens: bestuurslid KOCB - Tom Cornelis: VGC, Meet- en Weetcel - Thomas Derveaux: VGC, Meet- en Weetcel - Luc De Smet: Gezinsbond - Laura De Soomer: Meet- en Weter, Directie Onderwijs - Ilse Haesendonck: Kind & Gezin - Antoinette Huysmans: VGC, Entiteit Gezin - Anne Lambrechts: Elmer vzw - Viviane Lauwens: Coördinator Woluland - Catherine Legein: Kabinet Chantal Noël - Anne Moisson: Kinderdagverblijven Gemeenschapsonderwijs - Stijn Van Keer: Kind & Gezin - Ellen Van Wellen: PPJ - Ilse Verbeke: VGC, Entiteit Gezin - Jan Verbelen: VGC, Meet- en Weetcel - David Vits: Adviseur kabinet VGC-collegelid Brigitte Grouwels Verder danken we uitdrukkelijk de Meet- en Weetcel van de VGC, Stijn Van Keer (Kind & Gezin) en de studiedienst van ONE voor het aanleveren van het nodige cijfermateriaal. Dank ook aan Hans Berten (Vakgroep Sociale Agogiek) en Ruben Brondeel voor de vele tips in verband met SPSS Uit dit rapport mag onbeperkt geciteerd worden, mits correcte bronvermelding. Dat is: Vandenbroeck, M. & Geens, N. (2011). Cartografie van de Nederlandstalige Brusselse kinderopvang 2. Evoluties Gent Brussel: Vakgroep Sociale Agogiek UGent VGC.

4 Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 2

5 Inhoud Figuren... 5 Tabellen... 7 Afkortingen... 9 Samenvatting Inleiding De Brusselse context Voorschoolse kinderopvang Kinderopvang erkend of onder toezicht van K&G in Brussel Inschrijvingsbeleid Opnamebeleid Perceptie van het beleid Profiel van de gebruikers Het zoekproces van ouders Conclusies Bijlage 1: Enquête erkende kdv Bijlage 2: Enquête zelfstandigen Bijlage 3: Thema s focusgroepen Bijlage 4: Enquête ouders Bijlage 5: Aanvullende tabellen Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 3

6 Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 4

7 Figuren Figuur 1: Bevolkingspiramide BHG, Vlaams Gewest en België Figuur 2: Bevolkingsevolutie in het BHG en VG Figuur 3: Percentage eenoudergezinnen in België, Vlaams Gewest en BHG Figuur 4: Aandeel niet-belgen afkomstig van binnen en buiten de EU Figuur 5: Aandeel niet-belgen (EU en niet EU) bij de groep 0-4 jarigen Figuur 6: Interne werkgelegenheid en actieve beroepsbevolking in het BHG ( ) Figuur 7: Aantal plaatsen erkend en onder toezicht van ONE en K&G ( ) Figuur 8: Aantal voorzieningen naar type opvang Figuur 9: Aantal opvangplaatsen naar type opvang (capaciteit) Figuur 10: Opvangaanbod erkend of onder toezicht K&G in het VG en BHG ( ) Figuur 11: Groei van het opvangaanbod ( ) Figuur 12: Dekkingsgraad per gemeente (aanbod Kind & Gezin Brussel-norm) Figuur 13: Omgangstaal per gemeente (erkend of onder toezicht van Kind & Gezin) Figuur 14: Dekkingsgraad Nederlandstalige opvang (extrapolatie resultaten responsgroep) Figuur 15: Nederlandstalig aanbod i.f.v. Barcelona-norm (33%) en Pact 2020 (50%) Figuur 16: Verdeling ouderbijdragen in de Z-KDV en ZOO voor een maand voltijdse opvang.. 47 Figuur 17: Inkomensgerelateerde opvangplaatsen per gemeente in 2005 en Figuur 18: Verband tussen de inkomenscoëfficiënt en de IKG dekkingscoëfficiënt Figuur 19: Bezetting volgens net in het BHG (cijfers Kind & Gezin 2004) Figuur 20: Bezetting volgens net in het BHG (cijfers Kind & Gezin 2009) Figuur 21: Bezetting in het VG (cijfers Kind & Gezin 2004) Figuur 22: Bezetting in het VG (cijfers Kind & Gezin 2009) Figuur 23: Bezetting van de gesubsidieerde kinderdagverblijven Figuur 24: Vooraf inschrijven voor een vaste opvangplaats Figuur 25: Vooraf inschrijven voor een flexibele of occasionele plaats Figuur 26: Evolutie voorrangsbeleid ( ) Figuur 27: Aantal ingeschreven kinderen per net Figuur 28: Aandeel ingeschreven kinderen volgens woonplaats Figuur 29: Aandeel ingeschreven kinderen per woonplaats per gemeente Figuur 30: Aandeel ingeschreven kinderen per gezinstaal in de netten Figuur 31: Percentage werkende ouders ( ) Figuur 32: Inkomen van de gebruikers Figuur 33: Verdeling volgens inkomen binnen de netten Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 5

8 Figuur 34: Aandeel eenoudergezinnen in de verschillende netten Figuur 35: Erkende kinderdagverblijven (%) i.f.v. hun bereikte voorrangsgroepen (%) Figuur 36: % van de voorzieningen die al dan niet de 20%-regel behalen volgens net Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 6

9 Tabellen Tabel 1: Samenstelling steekproef ouderbevraging Tabel 2: Gemiddeld inkomen naar gemeente Tabel 3: Procentueel aandeel van de besteding aan kinderopvang Tabel 4: Gesubsidieerd en niet gesubsidieerd aanbod in het VG en het BHG (2010) Tabel 5: Taal leidinggevende in voorzieningen met AVT op 31 december Tabel 6: Starters en stoppers in de Z-KDV en ZOO in het BHG (cijfers Kind & Gezin 2009).. 38 Tabel 7: Omgangstaal in de zelfstandige opvang Tabel 8: Motivering keuze voor Kind & Gezin bij Franstalige verantwoordelijken Tabel 9: Aantal extra Nederlandstalige plaatsen nodig om de 33% en 50% norm te behalen Tabel 10: Redenen om niet in te stappen in het IKG systeem Tabel 11: Gemiddelde ouderbijdragen in de Z-KDV en ZOO voor een maand voltijdse opvang 47 Tabel 12: Dagprijzen in de niet inkomensgerelateerde opvang (voltijdse opvang) Tabel 13: Niet inkomensgerelateerde capaciteit i.f.v. dagprijs IKG systeem Tabel 14: Nederlandstalige capaciteit in de Z-KDV met dagprijs lager dan IKG-bedrag Tabel 15: Inkomenscoëfficiënt en IKG dekkingscoëfficiënt per gemeente ( ) Tabel 16: Status gerapporteerde capaciteitsuitbreiding Tabel 17: Evolutie in subsidiebezettingscijfer Erk-KDV ( ) Tabel 18: Aantal personeel in VTE in de gesubsidieerde kinderdagverblijven Tabel 19: Vooraf inschrijven voor een vaste opvangplaats (excl. DVO) Tabel 20: Gebruik van een wacht- of registratielijst Tabel 21: Aantal kinderen op de wacht-, registratie- of reservatielijst Tabel 22: Aantal geweigerde kinderen op de wachtlijst Tabel 23: Gebruik van voorschotten, inschrijvingskosten en waarborgen (% ja-antwoorden) Tabel 24: Gemiddelde bedragen in Euro Tabel 25: Somscore autonomie van de verantwoordelijke bij het opnamebeleid Tabel 26: Voorrangsregels bij de gesubsidieerde kinderdagverblijven in Tabel 27: Perceptie van het project Kinderopvang met een sociale functie Tabel 28: Perceptie van beleid in relatie tot uitbreidingsmogelijkheden Tabel 29: Perceptie van CKO 2 Brussel* Tabel 30: Perceptie van de 20%-regel voor kansengroepen Tabel 31: Moet het beleid meer inspanningen doen voor de toegankelijkheid? (% ja) Tabel 32: Aantal kinderen per gemeente in de laagste inkomenscategorieën Tabel 33: Gebruikte informele en formele opvang Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 7

10 Tabel 34: Tijdsintervallen in het zoekproces Tabel 35: Contact met voorzieningen Tabel 36: Reden van opvang Tabel 37: Geschiktheid van de opvangplaats Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 8

11 Afkortingen BHG VG WG VGC K&G ONE IKG VTE Erk-KDV Gem KDV-GO Z-KDV ZOO DVO Z-KDV EU Brussels Hoofdstedelijk Gewest Vlaams Gewest Waals Gewest Vlaamse Gemeenschapscommissie Kind & Gezin Office de la Naissance et de l Enfance Inkomensgerelateerde opvang Voltijds equivalent Erkende kinderdagverblijven (= gemeentelijke en vrije kinderdagverblijven) Gemeentelijk Kinderdagverblijven Gemeenschapsonderwijs Zelfstandige kinderdagverblijven Zelfstandige onthaalouders Dienst voor Onthaalouders Zelfstandige kinderdagverblijven van de Europese Unie M Stdv. n N n/n gemiddelde (mean) Standaardafwijking (standard deviation) aantal respondenten aantal bevraagden respons Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 9

12 Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 10

13 Samenvatting Situering Onderzoek naar de in- en uitstroom in de Brusselse kinderopvang in 2005 toonde aan dat: - Er een groot tekort aan toegankelijke Nederlandstalige kinderopvang was. - Een belangrijk deel van de zelfstandige kinderopvang met attest van toezicht van Kind en Gezin de facto Franstalig was. - De zelfstandige kinderopvang bovendien erg hoge prijzen hanteerde. - De gesubsidieerde kinderopvang ongelijk verdeeld was: meer gegoede gezinnen hadden meer kans om gesubsidieerde kinderopvang in hun buurt te vinden dan armere gezinnen. - De criteria die verantwoordelijken gebruikten (bv. wie eerst inschrijft, krijgt eerst plaats) discriminerende effecten hadden voor eenoudergezinnen, gezinnen in armoede, ouders met een precaire werksituatie en allochtonen. - Deze kansengroepen bijgevolg ondervertegenwoordigd waren in de gesubsidieerde kinderopvang. Sindsdien zijn verschillende initiatieven genomen om hieraan tegemoet te komen, waaronder: - Een toegenomen voorafname voor Brussel bij uitbreiding van de kinderopvang. - De 20% regel vanwege de Vlaamse overheid die stelt dat inkomengerelateerde voorzieningen voor minimaal 20% van hun capaciteit voorrang moeten geven aan kansengroepen. - De voorrang bij uitbreidingen voor kinderdagverblijven die aandacht besteden aan de sociale functie. - Een begeleidingsproject, uitgevoerd door VBJK, waarin verantwoordelijken in regiogroepen ondersteund worden om die sociale functie te realiseren. In dit rapport geven we uitgebreid verslag van een onderzoek dat vijf jaar later nagaat wat de evoluties van 2005 tot 2010 zijn in verband met de aangegeven knelpunten. De Brusselse context In vergelijking met Vlaanderen en België kent Brussel meer jonge kinderen, meer inwoners in de vruchtbare leeftijd, meer eenoudergezinnen, meer allochtonen en meer gezinnen met een laag inkomen, hoewel vrouwen er vaker voltijds werken. De gemeenten met de meeste jonge kinderen, hebben ook een lager gemiddeld inkomen. Het deel van het gezinsbudget dat aan kinderopvang besteed wordt, ligt in het BHG aanzienlijk hoger dan in Vlaanderen. De prognoses voorspellen dat er in het komende decennium in Brussel in verhouding meer kinderen geboren zullen worden dan in Vlaanderen. Dat alles stelt de Brusselse kinderopvang voor grote sociale uitdagingen. Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 11

14 Het opvangaanbod Het totale opvangaanbod in Brussel (K&G + ONE) bereikt nipt de Barcelona-norm. Er is een relatieve inhaalbeweging tegenover Vlaanderen geweest sinds 2005, maar deze kan de bevolkingsgroei niet bijhouden. Gezien de verwachte bevolkingsaangroei moeten er tegen 2015 ruim 3000 plaatsen bijkomen om de Barcelona-norm te blijven halen. Langs Nederlandstalige kant bestaat de groei vooral uit zelfstandige opvangvoorzieningen tot Sinds dan is er een stagnatie. Die zelfstandige opvang hanteert erg hoge prijzen in vergelijking met Vlaanderen en in verhouding tot de gemiddelde Brusselse inkomens. Dat maakt het weinig waarschijnlijk dat de Brusselse zelfstandige kinderopvang in dezelfde mate de Vlaamse trend zal volgen om met inkomensgerelateerde ouderbijdragen te werken. Bovendien zijn bijna drie op vier van de zelfstandige kindplaatsen met attest van toezicht van Kind en Gezin de facto louter Franstalig. Om aan zowel de Brussel-norm (Nederlandstalige voorzieningen voor 30% van de Brusselse bevolking) als de Barcelona-norm (kinderopvang voor 33% van de 3 jarigen) te voldoen is er daarom vandaag een tekort van 600 plaatsen. Om ook in 2015 aan die normen te voldoen, zijn bijkomende Nederlandstalige plaatsen nodig. Wil men bovendien aan de normen van het Pact 2020 voldoen (plaats voor 50% van de kinderen) tegen 2020, dan moeten er plaatsen bijkomen, hetzij 455 per jaar. De kloof tussen arme en rijke gemeenten (meer betaalbare kinderopvang in de rijkste gemeenten) is vergroot sinds Die kloof zal bij ongewijzigd beleid nog toenemen tot Er moet dus een voluntaristisch beleid komen, dat niet enkel rekent op spontane uitbreidingen, maar nieuwe vestigingplaatsen van bestaande kinderdagverblijven helpt organiseren in de blinde vlekken (met Sint-Joost-ten- Node, Schaarbeek, Vorst, Sint-Gillis, Anderlecht en Molenbeek als prioriteiten). Verband tussen de IKG dekkingscoëfficiënt en de inkomenscoëfficiënt. Het opnamebeleid Er is een grote mentaliteitswijziging opgetreden in het voorrangsbeleid ten opzichte van Verantwoordelijken hechten vandaag veel meer belang aan sociale opnamecriteria zoals eenoudergezinnen, lage inkomens en ouders in opleiding. Daardoor zijn de aantallen eenoudergezinnen en gezinnen met een lager dan gemiddeld inkomen in de kinderopvang meer dan verdubbeld tegenover Beduidend meer kinderdagverblijven bereiken de 20% norm van de Vlaamse regering dan in Vlaanderen. Dat betekent dat het beleid, dat een top down druk op de kinderopvang combineert met bottom-up ondersteuning, haar vruchten Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 12

15 afwerpt. Het beleid van de VGC van de afgelopen jaren, kan dus een inspiratie betekenen voor andere steden in Vlaanderen. Die inspanningen dienen volgehouden te worden: hoewel de Nederlandstalige Brusselse kinderdagverblijven beter scoren op het vlak van hun sociale functie dan hun collega s in het Vlaams Gewest, zijn de doelstellingen nog niet overal bereikt. Er is bovendien een groot draagvlak in de sector om dit beleid verder te zetten. Het is vandaag algemeen aanvaard dat de VGC een voortrekkersrol speelt inzake het implementeren van een sociaal gecorrigeerd opnamebeleid en hier verder initiatieven in blijft nemen. Het zoekproces van de ouders Ouders wensen kinderopvang zowel om praktische redenen (werk, opleiding, ) als om educatieve redenen: de sociale ontwikkeling van hun kind, en het verwerven van de Nederlandse taal zijn belangrijke en terechte motieven. 15% van de ouders in onze steekproef vond geen plaats in de kinderopvang en nog eens 20% vond geen plaats op het gewenste moment. Dat is heel wat meer dan in Vlaanderen. Het blijft zo dat allochtone en lager geschoolde moeders later beginnen aan hun zoektocht naar een schaarse plaats dan autochtone en hoger geschoolde moeders, waardoor ze minder kans hebben om ook geschikte opvang te vinden. De gevolgen hiervan (minder of niet meer werken, een opleiding afzeggen, ) worden haast uitsluitend door de moeders gedragen. Het tekort vergroot dus de genderkloof en in het bijzonder voor die vrouwen die het al erg moeilijk hebben op de arbeidsmarkt. Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 13

16 Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 14

17 Inleiding Doelstellingen van het onderzoek In 2005 voerden we een onderzoek uit naar de Nederlandstalige Brusselse kinderopvang in opdracht van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) en het bevoegde collegelid, Minister Brigitte Grouwels 1. Het toenmalige onderzoek had zowel een wetenschappelijke als een beleidsmatige, politieke waarde. Het toonde de in- en uitsluitingsmechanismen aan in de reguliere gesubsidieerde opvang, die maken dat kansarme en allochtone gezinnen minder kans hadden om een plaats in de schaarse kinderopvang te bemachtigen. Het vormde op die manier een voorafspiegeling van een later door de bevoegde Vlaamse Minister besteld, grootschaliger onderzoek, dat dezelfde tendensen vaststelde in Vlaanderen 2. Het Brusselse onderzoek toonde in 2005 aan dat de zelfstandige opvang in Brussel voornamelijk Franstalig was (ook al was die dan onder toezicht van Kind & Gezin) en dat voor de facto Nederlandstalige kinderopvang de Barcelona-norm in Brussel niet gehaald werd. In de maanden na het onderzoek is de voorafname voor Brussel toegenomen. Het onderzoek wees er ook op dat de discrepantie tussen vraag en aanbod specifieke discriminerende elementen bevatte, die het Mattheüs-effect veroorzaakten. Een eerste zeer belangrijke factor was dat de gesubsidieerde (en dus inkomensgerelateerde) opvang te weinig vertegenwoordigd was in kansarmere gemeenten, terwijl de gemiddelde ouderbijdragen in de zelfstandige kinderopvang dermate hoog was, dat die niet toegankelijk was voor de modale Brusselaar. Met andere woorden: inwoners uit rijkere gemeenten hadden veel meer kans om betaalbare kinderopvang in hun woonomgeving te hebben, dan inwoners uit armere gemeenten. Een tweede belangrijke factor was dat het voorrangsbeleid, gehanteerd door de voorzieningen, in zijn doelstellingen neutraal, maar in zijn effecten discriminerend was voor de socioeconomisch zwakkere groepen. Door vooral voorrang te geven aan wie eerst inschrijft en aan werkende ouders, vielen eenoudergezinnen, mensen die een opleiding volgden of allochtonen meer systematisch uit de boot. Daarnaast werden de andere wettelijk bepaalde voorrangscriteria (voorrang voor crisissituaties, eenoudergezinnen en de laagste inkomens) zelden gevolgd. Een laatste vaststelling in relatie tot het Mattheüs-effect was dat de bezettingscijfers ruimte lieten voor verdere uitbreiding: nogal wat kinderdagverblijven hadden bezettingscijfers onder de 70%. Intussen zijn we 5 jaar laten en is er heel wat gebeurd. Nieuwe plaatsen zijn bij gecreëerd, met voorrang voor wie een sociaal beleid voerde; er zijn vormingen en begeleidingen opgezet in het kader van kinderopvang met een sociale functie, waaraan meer dan twee derden van de gesubsidieerde sector participeert; er is een project CKO geweest, dat ook de toegankelijkheid als een van de aandachtspunten had. Ook op het vlak van het Vlaamse beleid zijn inspanningen geleverd, zoals de mogelijkheid om inkomensgerelateerd te werken voor 1 Vandenbroeck, M. & Van Nuffel, K. (2006). Cartografie van de Nederlandstalige Brusselse Kinderopvang. Gent Brussel: UGent VGC. De belangrijkste bevindingen uit het onderzoek werden ook wetenschappelijk gepubliceerd als Vandenbroeck, M., De Visscher, S., Van Nuffel, K., & Ferla, J. (2008). Mothers search for infant child care: the dynamic relationship between availability and desirability in a continental European welfare state. Early Childhood Research Quarterly, 23(2), MAS. (2007). Analyse van het zoekproces van ouders naar een voorschoolse kinderopvangplaats.leuven, Market Analysis & Synthesis. Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 15

18 zelfstandige voorzieningen en de regel dat inkomensgerelateerde voorzieningen voor minimaal 20% van hun capaciteit voorrang moeten geven aan kansengroepen. Daarom leek het de VGC en de bevoegde Minister Brigitte Grouwels wenselijk om een vervolgonderzoek uit te voeren, dat de evoluties van 2005 tot 2010 in kaart brengt. De centrale onderzoeksvragen daarbij zijn: - Hoe is het aanbod van de Nederlandstalige Brusselse kinderopvang geëvolueerd in de laatste vijf jaar en hoe verhoudt die evolutie zich tegenover de evoluties in Vlaanderen? Hoe is de spreiding van die evolutie in de verschillende gemeenten? - Hoe is de bevolking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest geëvolueerd in de laatste vijf jaar en hoe verhoudt die evolutie zich tegenover de evoluties in Vlaanderen? Hoe is de spreiding van die evolutie in de verschillende gemeenten? - Wat betekenen deze evoluties voor de behoefte aan / het tekort aan kinderopvang in het Brussels Hoofdstedelijk gewest en per gemeente? - Welke evoluties zijn er merkbaar inzake de toegankelijkheid van de kinderopvang en haar sociale functie? Zijn er evoluties inzake voorrangsbeleid? Zijn er evoluties inzake de populatie in de inkomensgerelateerde kinderopvang? - Welke beleidsaanbevelingen kunnen op basis hiervan gedaan worden om te komen tot goede en betaalbare kinderopvang voor iedereen? Onderzoeksopzet De Brusselse context De demografische analyse van de gezinnen met jonge kinderen per gemeente uit 2005, werd geactualiseerd met de meest recent beschikbare cijfergegevens van De data hiervoor werden aangeleverd door de Meet- en Weetcel van de Vlaamse Gemeenschapscommissie. De gegevens werden geanalyseerd tot op gemeentelijk niveau aangezien niet alle data beschikbaar waren tot op statistisch sectorniveau. De data over het aanbod inzake kinderopvang erkend of met attest van toezicht (AVT) van Kind & Gezin werden aangeleverd door Kind & Gezin. De data met betrekking tot de kinderdagverblijven van het Gemeenschapsonderwijs werden aangeleverd door het Gemeenschapsonderwijs. De data met betrekking tot de kinderopvang geregistreerd bij de Franstalige Gemeenschap werden aangeleverd door de studiedienst van ONE (Office de la Naissance et de l Enfance). Bevraging van de kinderopvang Alle opvangvoorzieningen voor kinderen van 0 tot 3 jaar werden aangeschreven met een schriftelijke enquête: de door Kind & Gezin erkende en gesubsidieerde kinderdagverblijven, de kinderdagverblijven met een attest van toezicht (waaronder de kinderdagverblijven van het Gemeenschapsonderwijs, de zelfstandige kinderdagverblijven en de zelfstandige onthaalouders) en de dienst voor onthaalouders. De respons van de erkende en gesubsidieerde kinderdagverblijven en van de kinderdagverblijven van het Gemeenschapsonderwijs werd nauw opgevolgd door een eerste persoonlijke telefonische herinnering na drie weken, en daarna door wekelijkse telefonische herinneringen tot we volgende respons bekwamen: - Gemeentelijke kinderdagverblijven (Gem KDV): 16/16 = 100% - Vrije kinderdagverblijven (vrije KDV): 42/42 = 100% - Gemeenschapsonderwijs (KDV-GO): 30/31 = 96,77% - Dienst voor onthaalouders (DVO): 1/1 = 100%. Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 16

19 De zelfstandige voorzieningen kregen eveneens een telefonische herinnering na drie weken. Uit de ervaringen met het onderzoek in 2005 wisten we dat de respons op de schriftelijke vragenlijst laag zou zijn (mede door het grote aantal Franstalige voorzieningen dat een attest van toezicht heeft van Kind & Gezin). 3 Daarom werd na de herinnering voorgesteld om een verkorte telefonische enquête af te nemen. De totale respons 4 is de volgende: - Zelfstandige kinderdagverblijven (Z-KDV): 108/140 = 77,14% - Zelfstandige onthaalouders (ZOO): 30/35 = 85,71% Dit betekent een totale respons van 85,66%. De schriftelijke enquête bevatte (zie bijlage 1): - Vragen naar de personeelsomkadering, geplande capaciteitsuitbreiding en de inschrijvingsprocedure. - Vragen naar het voorrangsbeleid: we stelden dezelfde vragen als in de enquête uit 2003 (in het kader van het project Open Armen 5 ) om de resultaten te kunnen vergelijken. Deze vragen gaan over de intenties eerder dan over het feitelijk handelen. We legden de verantwoordelijkheden een lijst van 14 mogelijke prioriteiten voor, met de vraag om deze te scoren naar hun belangrijkheid op een 5-puntenschaal. - Vragen naar het bereikte publiek: hierbij verzamelden we gegevens over de ouders die daadwerkelijk bereikt worden en wordt dus de feitelijke toegankelijkheid nagegaan. Dit laat toe om evoluties in gebruik ten opzichte van 2005 na te gaan. - Vragen naar de perceptie van het beleid: gezien de vele inspanningen van het beleid op verschillende niveaus, lijkt het ons zinvol om een aantal vragen toe te voegen over hoe dit beleid door de verantwoordelijken van de voorzieningen wordt beleefd en hoe ze daar in hun concrete situatie betekenis aan verlenen. We legden de verantwoordelijken een aantal stellingen voor met de vraag om die te beoordelen op een 5-puntenschaal. De focus bij de verkorte vragenlijst bij de zelfstandige voorzieningen lag op de kostprijs, de omgangstaal, de motivering van de keuze voor een attest van toezicht bij Kind & Gezin en de houding ten opzichte van inkomensgerelateerde opvang in de zelfstandige sector (IKG) (zie bijlage 2). De data verkregen uit de schriftelijke vragenlijsten en de telefonische opvolging werden ingevoerd in een SPSS databestand voor verdere analyse. De belangrijkste resultaten van die analyse werden eind januari voorgelegd aan twee focusgroepen van verantwoordelijken van kinderdagverblijven uit de drie netten (10 vrije KDV, 2 gemeentelijke KDV en 1 KDV-GO). We stelden daarbij steeds open vragen naar de mate waarin ze deze resultaten herkenden en konden onderschrijven en naar verklaringen voor de vastgestelde evoluties (zie bijlage 3). Dezelfde centrale vragen kwamen in beide focusgroepen aan bod. Bevraging van de ouders Om het zoekproces van de ouders in kaart te brengen werd eveneens een schriftelijke vragenlijst opgesteld. Die vragenlijst werd uitgetest door een proefgroep ouders, dankzij de medewerking van het Brusselleer project en kinderdagverblijf Elmer. De definitieve vragenlijst (zie bijlage 4) werd vertaald in het Frans en het Engels. 3 De respons op de schriftelijke vragenlijst in de zelfstandige sector was als volgt: - Z-KDV: 10/140 = 7,14% - ZOO: 9/35 = 25,71% 4 Schriftelijke en verkorte telefonische enquête. 5 Project (actie, onderzoek en vorming) over diversiteit en non-discriminatie in de Brusselse kinderopvang in opdracht van de VGC, uitgevoerd door het Vormings- en Begeleidingscentrum voor het Jonge Kind (VBJK) Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 17

20 Vervolgens werd een gewogen steekproef van Nederlandstalige scholen in het BHG gemaakt, op basis van locatie (gemeente), het aandeel GOK en niet-westerse leerlingen, om een maximale diversiteit van ouders te bereiken. Op die manier werden 20 scholen van verschillende netten geselecteerd. Met de medewerking van de betrokken directies en de leraren werden de vragenlijsten (in het Nederlands, Frans en/of Engels) aan deze scholen verzonden, waarbij de leraren de vragenlijsten aan de kinderen uit de eerste kleuterklas en/of onthaalklas bezorgden. In totaal werden 433 vragenlijsten verspreid en kregen we er 150 terug, wat een respons betekent van 34,64%. In drie scholen werd de vragenlijst niet verspreid, in één school was er geen respons. Deze respons lijkt laag, maar is hoger dan recente onderzoeken bij de Brusselse jeugd met een gelijkaardige methodiek. Daar bedroeg de responsgraad gemiddeld 21%. 6 De data van de ouderbevraging werden eveneens ingevoerd in een SPSS bestand voor verdere analyse. De samenstelling van de steekproef ziet er als volgt uit: Tabel 1: Samenstelling steekproef ouderbevraging moeder Naar gebruik formele/informele opvang 65% geen opvang, maar wel gewenst 6% geen opvang nodig 29% Naar type opvang formele opvang 72% informele opvang 28% vader Naar woonplaats BHG 89% 92% VG 10% 8% WG 1% 0% Naar gezinstaal Nederlands 55% 37% Frans 52% 59% Andere (vnl. Arabisch en Turks) 32% 28% 7 laaggeschoold 12% 13% Naar diploma middengeschoold 35% 27% Naar tewerkstelling Naar type job hooggeschoold 53% 51% niet van toepassing 0% 9% actief 62% 82% niet actief 34% 7% studerend 4% 2% niet van toepassing 0% 9% arbeider 7% 25% bediende 44% 43% zelfstandige 8% 10% in opleiding 4% 2% werkloos 12% 6% 6 Bv. het vrijetijdsonderzoek bij de Brusselse jeugd met een handicap. HUB, Onderzoek naar behoeften op het gebied van vrijetijdsbesteding van de Brusselse jeugd met een handicap, HUB, in opdracht van de VGC, Brussel, maart 2010, p Laaggeschoold = maximaal diploma lager secundair onderwijs; middengeschoold = diploma hoger secundair onderwijs; hooggeschoold = diploma hoger onderwijs. Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 18

21 huisman/huisvrouw 20% 0% tijdelijk thuis 3% 1% andere 4% 4% niet van toepassing 0% 9% Naar gezinssamenstelling getrouwd/samenwonend 89% 98% alleenstaand 11% 2% Naar aantal kinderen 1 15% 2 45% 3 25% 4 9% 5 6% 6 0% 7 1% Naar nationaliteit Belg 86% 86% Andere 14% 14% Naar origine België 51% 50% Andere 49% 50% Naar geboorteland oma langs moederszijde België 45,0% Marokko 25,5% Turkije 10,7% Andere 18,8% We bereikten met de vragenlijst zowel gebruikers als niet gebruikers van formele én informele opvang, als ouders die aangaven dat ze geen opvang buitenshuis nodig hadden (29%). 65% van de kinderen werd regelmatig opgevangen buiten het gezin, 6% wenste dit, maar gebruikte geen opvang. De groep ouders die geen opvang nodig hadden bestaat volledig uit allochtone ouders, de moeders behaalden hoofdzakelijk een diploma hoger secundair onderwijs en één op drie onder hen is een alleenstaande ouder. De helft van de moeders en vaders heeft minimaal een diploma hoger onderwijs. Ook de ervaringen van eenoudergezinnen komen aan bod. Er is een kleiner aandeel niet-belgen (op basis van nationaliteit) dan het BHG, maar we zien tegelijk dat de helft van de ouders van een andere origine is. Als we het geboorteland van de oma langs moederszijde nemen om een onderscheid te maken tussen autochtonen en allochtonen, dan zien we dat 45% autochtoon is. 8% van de gezinnen uit de steekproef heeft geen inkomen uit arbeid, 35% van de gezinnen heeft één inkomen uit arbeid (waaronder de éénoudergezinnen) en 57% zijn tweeverdienergezinnen. Deze steekproef is niet representatief in vergelijking met het BHG wat betreft gezinssamenstelling, opleidingsniveau van de moeder en de vader, tewerkstelling van de moeder en de vader en nationaliteit van de ouders. Er zijn minder jonge kinderen die opgroeien in een éénoudergezin 8 in vergelijking met de Brusselse populatie. Er is een ondervertegenwoordiging van het aandeel actieve moeders 9 en een oververtegenwoordiging van het aandeel actieve vaders 10, hooggeschoolde moeders 11 en hooggeschoolde vaders 12. Er 8 One sample t-test: t = 2,761 ; df = 146 ; p < 0,007 9 t = -3,089; df = 141; p < 0, t = 6,474; df = 114; p < 0, t = 4,868; df = 142; p < 0, t = 4,616; df = 114; p < 0,000 Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 19

22 zijn ook meer Belgen (nationaliteit) 13 in de steekproef in verhouding tot de Brusselse populatie. De resultaten uit deze ouderbevraging kunnen bijgevolg niet veralgemeend worden naar de Brusselse populatie, aangezien bepaalde groepen onder- en oververtegenwoordigd zijn. 13 t = 6,628; df = 265; p < 0,000 Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 20

23 De Brusselse context Aantal jonge kinderen en leeftijdsverdeling Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) telt ongeveer 1 miljoen inwoners (exact inwoners 14 ) waarvan kinderen onder de drie jaar (4,52%) 15. Dit is beduidend meer dan het Vlaams Gewest (3,12%) en België (3,31%) 16. Ook in de steden Antwerpen (4,17%), Gent (3,67%), Charleroi (3,73%) en Luik (3,54%) is het aandeel kinderen in deze leeftijdsgroep lager. Daarnaast zijn de 25- tot 39-jarigen ten opzichte van de andere leeftijdsgroepen het sterkst vertegenwoordigd in het BHG. Er is met andere woorden een sterke vertegenwoordiging van jonge gezinnen in het BHG. In Vlaanderen en België is de sterkst vertegenwoordigde leeftijdsgroep de 40 tot 54-jarigen. Figuur 1: Bevolkingspiramide BHG, Vlaams Gewest en België Brussels Hoofdstedelijk Gew est Vlaams Gew est België Mannen bevinden zich aan de linkerzijde en vrouwen aan de rechter. Ieder blok staat voor een leeftijdscategorie van vijf jaar. Onderaan bevindt zich de jongste populatie en bovenaan de oudste. Binnen het BHG merken we grote verschillen tussen het aantal kinderen jonger dan drie. Deze leeftijdsgroep is het sterkst vertegenwoordigd ten opzichte van het BHG in stad Brussel (15%) en in de gemeenten Schaarbeek (13,6%), Sint-Jans-Molenbeek (10,8%) en Anderlecht (10,5%). De gemeenten Watermaal-Bosvoorde (1,5%), Ganshoren (1,9%) en Sint-Agatha-Berchem (1,9%) herbergen daarentegen het minst aantal kinderen onder de drie jaar. Ook in de verdeling van de leeftijdsgroepen vinden we grote verschillen tussen de gemeenten. Zo vinden we het grootste aandeel kinderen onder de 14 jaar in de gemeenten Molenbeek, 14 Dit is het aantal in 2008, op 1 januari 2010 zijn er inwoners. 15 Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Bevolking per sector op 01/01/2008, Brussel, Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, 2008, CD-rom), bewerkingen meet en weetcel VGC. 16 Studiedienst Vlaamse Regering, Bevolking naar leeftijd en geslacht per gewest, , Brussel, SVR, (SVR, , _naar_leeftijd_en_geslacht_per_gewest.xls), bewerkingen meet- en weetcel VGC. Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 21

24 Sint-Joost-ten-Node, Schaarbeek en Koekelberg, is de leeftijdsgroep 25- tot 39-jarigen het sterkst vertegenwoordigd in Elsene, Sint-Gillis en Etterbeek en zijn de 65-plussers proportioneel de grootste groep in Ganshoren, Sint-Pieters-Woluwe, Watermaal-Bosvoorde en Ukkel. 17 Ten opzichte van 2005 is het aantal kinderen onder de drie jaar gestegen met 10,54%, wat een sterkere stijging is dan in het Vlaams Gewest (7,66%). Volgens de bevolkingsvooruitzichten 18, zal dit aantal verder stijgen en tegen 2015 toenemen met 19,5%. Deze bevolkingsgroep zal dus in het BHG bijna vier maal zo snel toenemen als in het Vlaams Gewest (toename: 5,4%). Figuur 2: Bevolkingsevolutie in het BHG en VG 6,00% Aandeel (0-2) op totale bevolking 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% Brussels Hoofdstedelijk Gewest Vlaams Gewest Jaar Volgens de bevolkingsvooruitzichten is deze situatie in 2015 nog steeds dezelfde. Wel zal het aantal jonge kinderen (0 tot en met 2 jaar) tot 2015 het sterkst toenemen in Anderlecht (30,2%), Evere (26,1%), Sint-Jans-Molenbeek (25,2%) en Sint-Agatha-Berchem (24,7%), terwijl het aantal jonge kinderen het minst zal gestegen zijn in Sint-Pieters-Woluwe (1,1%) en Elsene (4%). 19 Gezinssituatie In het BHG zijn er familiekernen met kinderen, waarvan echtparen, alleenstaande moeders en alleenstaande vaders. Brussel telt in verhouding veel meer eenoudergezinnen dan Vlaanderen en België. 17 STUDIEDIENST VLAAMSE REGERING, Bevolking naar leeftijdgroepen per gemeente, , Brussel, SVR, (SVR, , dgroepen_gemeente.xls). 18 BRUSSELS INSTITUUT VOOR STATISTIEK EN ANALYSE, Bevolkingsprojecties voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in De Cahiers van het BISA, 2010, nr. 1, Brussel, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, BRUSSELS INSTITUUT VOOR STATISTIEK EN ANALYSE, Bevolkingsprojecties voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in De Cahiers van het BISA, 2010, nr. 1, Brussel, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 2010, p.36. Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 22

25 Figuur 3: Percentage eenoudergezinnen in België, Vlaams Gewest en BHG 20 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% moeders met ongehuwde kinderen vaders met ongehuwde kinderen 5,00% 0,00% België Vlaams Gewest BHG Er zijn in Brussel ook meer kinderen onder de drie jaar bij alleenstaande ouders dan in Vlaanderen. Zo woont in Brussel 18,4% van deze kinderen bij een alleenstaande ouder (waarvan 16,2% bij een alleenstaande moeder en 2,2% bij alleenstaande vader) en 76,5% bij een paar. In het Vlaams Gewest liggen deze cijfers beduidend lager voor het aandeel jonge kinderen bij een alleenstaande ouder (7,3% waarvan 6,4% bij een alleenstaande moeder en 0,9% bij de vader) en hoger voor het aandeel jonge kinderen bij een paar (87,5%). Ten opzichte van 2000 neemt het aandeel jonge kinderen bij een alleenstaande ouder in het BHG sneller toe dan in Vlaanderen (32,5% vs. 13,3%). Herkomst 28 % van de Brusselse bevolking is niet Belg. Onder hen is een groot aandeel inwoners van buiten de Europese Unie (37,71%). Ten opzichte van Vlaanderen en België heeft Brussel veruit het grootste aandeel inwoners van buiten de Europese Unie (10,8% vs. 2,1% voor Vlaanderen en 2,9% in België). Er wonen bijna even veel inwoners van buiten de EU in Brussel dan in heel Vlaanderen ( in BHG vs in Vlaanderen). 21 Dit is een onderschatting van de werkelijke diversiteit wat betreft herkomst, gezien het een indeling betreft op basis van de nationaliteit. Heel wat personen van vreemde afkomst hebben de Belgische nationaliteit. 20 ADSEI, Familiekernen naar het aantal kinderen, , Brussel, ADSEI ( , ADSEI, 21 ADSEI, Bevolking per nationaliteit, geslacht, leeftijdsgroepen op , , Brussel, ADSEI ( , ADSEI, leeftijdsgroepen.jsp). Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 23

26 Figuur 4: Aandeel niet-belgen afkomstig van binnen en buiten de EU 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% Aandeel Niet-Belg (niet EU) op totaal Aandeel Niet-Belg (EU) op totaal 5,00% 0,00% België Vlaams Gewest BHG Er zijn grote verschillen tussen de gemeenten onderling wat betreft het aandeel niet-belgen. De meeste niet-belgen vinden we in de gemeenten Sint-Gillis, Elsene, Etterbeek en Sint-Joost-ten- Node en het minst in Ganshoren, Sint-Agatha-Berchem, Jette en Watermaal-Bosvoorde. 22 Ook wat de 0 tot en met 4 jarigen 23 betreft, zijn er meer niet-belgen in het BHG dan in de rest van het land. 22 ADSEI, Bevolking per nationaliteit en geslacht,oppervlakte en bevolkingsdichtheid op , Brussel, ADSEI, ( , ADSEI, Bevolking_nat_geslacht_opp_bevolkingsdichtheid.jsp2008). 23 Het is niet mogelijk de afzonderlijke cijfers voor de groep 0-2 jarigen te geven, gezien we enkel beschikken over gegevens over het aantal niet-belgen per leeftijdsgroep en niet per leeftijdsjaar. Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 24

27 Figuur 5: Aandeel niet-belgen (EU en niet EU) bij de groep 0-4 jarigen 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% Aandeel Niet-Belg (niet EU) op totaal bij 0 tot 4- jarigen Aandeel Niet-Belg (EU) op totaal bij 0-4-jarigen 5,00% 0,00% België Vlaams Gewest BHG Arbeidssituatie Het percentage werkenden (tegenover de actieve bevolkingsgroep) ligt in Brussel lager dan in het Vlaams Gewest. Dit geldt zowel voor mannen (72,6% vs. 74,6%) als voor vrouwen (58,5% vs. 63,6%). In Brussel werkt een groter aandeel mannen deeltijds dan in Vlaanderen of België. Vooral in de leeftijdsgroep 15- tot 24-jarigen is dit verschil opmerkelijk groot ten opzichte van het Vlaams Gewest en België (23,3% vs. 11,2% en 14,3%). Bij de vrouwen is de situatie echter omgekeerd: meer werkende vrouwen werken in Brussel voltijds, in vergelijking met België en het Vlaams Gewest ( vrouwen of 70,5% in het BHG vs. 59,4% in België en 57,7% in Vlaanderen). 24 Wat de woonwerksituatie betreft, is er een nauw verband tussen Brussel en Vlaams Brabant. De meeste inwoners van het BHG werken er ook (86%). De Brusselaars die niet in het BHG werken, doen dat overwegend in Vlaams Brabant (bijna 60% van de bevolking die niet in Brussel werkt). Daarnaast werkt ook nog een groot deel in Waals Brabant (21,7%). Omgekeerd wordt meer dan de helft van de arbeidsplaatsen in het BHG door inwoners van de twee andere gewesten ingenomen en bedraagt het inkomend pendelverkeer 52,7% 25. Onderstaande figuur geeft hiervan een overzicht. 24 Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, De arbeidsmarkt in relatieve jaarcijfers, 2009 ( , ADSEI, 25 ACTIRIS, Evolutie van de werkgelegenheid en de werkloosheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest , Actiris, Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid, Brussel, maart 2009, p.2. Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 25

28 Figuur 6: Interne werkgelegenheid en actieve beroepsbevolking in het BHG ( ) Inkomen Het gemiddeld inkomen per aangifte in het BHG ligt zowel onder het Vlaamse als onder het Belgische gemiddelde. In vergelijking met Gent en Antwerpen, is het gemiddeld inkomen in het BHG lager. Het BHG kent zelf ook grote schommelingen. Zo is het gemiddeld inkomen het laagst in de gemeenten Sint-Joost-ten-Node, Sint-Gillis, Sint-Jans-Molenbeek, Schaarbeek en Stad Brussel en het hoogst in de gemeenten Sint-Pieters-Woluwe, Oudergem, Ukkel, Sint-Lambrechts- Woluwe en Watermaal-Bosvoorde. 26 Stellen we het gemiddeld inkomen in het BHG gelijk aan 100, dan lopen de inkomens per gemeente uiteen van 70 bij de gemeentes met het laagste gemiddeld inkomen tot 149 bij de gemeentes met het hoogste gemiddeld inkomen. Hieronder vindt men een volledig overzicht. Tabel 2: Gemiddeld inkomen naar gemeente Gemeente Gemiddeld inkomen per aangifte Inkomenscoëfficiënt Brussel Brussel Stad Laken Neder-Over-Heembeek Haren Evere Schaarbeek Sint-Joost-ten-Node Oudergem Sint-Lambrechts-Woluwe Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Fiscale gegevens per gemeente 2008, Brussel, ADSEI, ( , ADSEI, standigheden/fiscale_inkomens_-_per_gemeente_-_2008.jsp). Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 26

29 Gemeente Gemiddeld inkomen per aangifte Inkomenscoëfficiënt Sint-Pieters-Woluwe Watermaal-Bosvoorde Elsene Etterbeek Sint-Gillis Ukkel Vorst Anderlecht Koekelberg Sint-Jans-Molenbeek Ganshoren Jette Sint-Agatha-Berchem BHG Uit het huishoudbudgetonderzoek van 2008 blijkt dat huishoudens uit het BHG per jaar beduidend meer uitgeven aan kinderopvang dan in de rest van het land, terwijl het budget dat deze huishoudens ter beschikking hebben gemiddeld lager is. Kortom: Brusselse gezinnen besteden een behoorlijk groter stuk van hun gezinsbudget aan kinderopvang dan Vlaamse. Tabel 3: Procentueel aandeel van de besteding aan kinderopvang 2008 Totale consumptie Jaarlijks budget kinderopvang Procentueel aandeel België ,34% Vlaams Gewest ,35% BHG ,66% Conclusie Brussel kent een groter aantal inwoners in de vruchtbare leeftijd en een groter aantal jonge kinderen dan Vlaanderen en België. Bovendien zal de groep kinderen onder de drie jaar tot 2015 veel sterker toenemen in het BHG dan in Vlaanderen. Het BHG kent ook een veel groter aandeel eenoudergezinnen dan Vlaanderen en België. Bovendien hebben de Brusselse gezinnen een gemiddeld lager inkomen dan in Vlaanderen, hoewel vrouwen er vaker voltijds werken. Binnen het BHG zelf zien we ook een grote verscheidenheid en merken we dat de gemeenten met de grootste vertegenwoordiging aan jonge kinderen, ook een laag gemiddeld inkomen hebben. Daar komt bij dat het deel van het gezinsbudget dat aan kinderopvang besteed wordt, in het BHG aanzienlijk hoger ligt. Ten slotte zien we zowel in de totale bevolking als onder de jonge kinderen een grote vertegenwoordiging van niet-belgen. Binnen deze groep is er een enorme diversiteit aan nationaliteiten en is een groot aantal niet-belgen afkomstig van buiten de Europese Unie. Al deze factoren stellen de kinderopvang binnen het BHG voor grote uitdagingen om tegemoet te komen aan deze enorme diversiteit. Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 27

30 Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 28

31 Voorschoolse kinderopvang In dit hoofdstuk wordt het aanbod voorschoolse kinderopvang in het Brussel Hoofdstedelijk Gewest (BHG) in kaart gebracht. Enerzijds bekijken we dit in relatie tot het aanbod van ONE in het BHG, anderzijds plaatsen we het aanbod van Kind & Gezin in het BHG ten opzichte van het aanbod in het Vlaams Gewest (VG). Kinderopvang in Brussel (Kind & Gezin en ONE) In 2010 heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest opvangplaatsen, erkend of onder toezicht van Kind & Gezin en ONE 27, voor een totaal van kinderen jonger dan drie jaar. Dat is een dekkingsgraad van 33,05%, dat betekent dat het BHG nipt de Europese Barcelonanorm haalt (33% opvangcapaciteit voor de 0- tot 3-jarigen). Brussel blijft daarbij wel achter op Vlaanderen dat een dekkingsgraad haalt van 38,75%. Voortgaand op de bevolkingsprojecties wordt het aantal kinderen jonger dan 3 jaar tegen 2015 in het BHG geschat op kinderen. 28 Om de Europese 33%-norm in 2015 te blijven behouden, moeten er dus opvangplaatsen bijkomen in het BHG (bij ONE én Kind & Gezin samen). In 2004 stelden we vast dat de groei van de opvang erkend of onder toezicht van Kind & Gezin zich sterker manifesteert bij de zelfstandige dan bij de erkende en gesubsidieerde sector. Bij ONE stelden we de omgekeerde tendens vast: een sterkere stijging van de gesubsidieerde dan van de zelfstandige sector. In 2010 blijkt deze tendens nog versterkt. Het gevolg is dat ONE sterk overweegt in de erkende en gesubsidieerde sector, terwijl Kind & Gezin overweegt in de zelfstandige sector. Tot 2009 zien we een sterke groei van de zelfstandige kinderdagverblijven onder toezicht van Kind & Gezin. Sinds 2009 is deze groei gestopt en is er zelfs sprake van een lichte terugval. Of het hier gaat om een trendbreuk, zal de toekomst moeten uitwijzen. Dit breekpunt hangt mogelijk samen met de strengere taalvoorwaarden sinds Sinds 2004 groeien zowel de gesubsidieerde plaatsen bij Kind & Gezin (+ 9,57%) als bij ONE (+ 11,62%). Bij ONE resulteert dit echter in meer dan twee maal zoveel nieuwe gesubsidieerde plaatsen. 27 De haltes accueils (ONE) werden bij de zelfstandige opvang niet meegeteld (hoofdzakelijk occasionele opvang), het betreft dus enkel de Maisons d enfants en de accueillantes autonomes. Enkele kinderdagverblijven hebben zowel een attest van toezicht bij Kind & Gezin als bij ONE, deze plaatsen werden dus mogelijk dubbel meegeteld. 28 Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (2010), Bevolkingsprojecties voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in De Cahiers van het BISA, 2010, nr. 1, Brussel, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 2010, p Artikel 9 van het besluit van de Vlaamse regering van 13 februari 2009 houdende de regeling van het attest van toezicht bepaalt: Alle verantwoordelijken van de opvangvoorzieningen hebben kennis van het Nederlands. Die kennis blijkt uit het kwalificatiebewijs of kan worden bewezen via een taalexamen of een taaltest vastgelegd door de minister. Artikel 13 bepaalt: Opvangvoorzieningen die beschikken over een attest van toezicht op 31 december 2008 krijgen een termijn van vijf jaar na de inwerkingtreding van dit besluit om te voldoen aan artikel 9. Deze overgangstermijn geldt echter niet indien de voorziening een financiële ondersteuning of een vergoeding voor inkomensgerelateerde opvang ontvangt. Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 29

32 Figuur 7: Aantal plaatsen erkend en onder toezicht van ONE en K&G ( ) Gesubsidieerd K&G (incl. KDV-GO) Niet gesubsidieerd K&G Gesubsidieerd ONE Niet gesubsidieerd ONE Besluit Het totale opvangaanbod in Brussel bereikt nipt de Barcelona-norm. Gezien de verwachte bevolkingsaangroei moeten er tegen 2015 ruim 3000 plaatsen bijkomen om die norm te blijven halen. Langs Nederlandstalige kant bestaat de groei vooral uit zelfstandige opvangvoorzieningen. Er is een stagnatie van die groei sinds Kinderopvang erkend door of onder toezicht van Kind &Gezin(VG en BHG) In 2010 waren er in de Vlaamse Gemeenschap voorschoolse opvangplaatsen met een erkenning of een attest van toezicht van Kind & Gezin. 8,67% van deze plaatsen bevinden zich in het BHG, wat overeenstemt met opvangplaatsen, of 46,49% van het Brusselse aanbod kinderopvang. Hiervan zijn echter 778 plaatsen voorbehouden voor de Europese Unie. Deze plaatsen zijn feitelijk niet toegankelijk voor de modale Brusselaar en bovendien wensen zij zelf niet opgenomen te worden in dit onderzoek 32, bijgevolg worden deze plaatsen verder niet 30 Net als in de studie van 2005 werden de kinderdagverblijven van de Europese Unie wel meegerekend en de Haltes accueil niet. Voor de evolutie van de Brusselse kinderopvang van , verwijzen we naar Vandenbroeck, M. & Van Nuffel, K. (2006). Cartografie van de Nederlandstalige Brusselse Kinderopvang. Gent Brussel: UGent VGC. Voor de absolute cijfers van verwijzen we naar bijlage 5. Er kan een (zeer beperkte) overlap zijn tussen Kind & Gezin en ONE, wanneer voorzieningen door beiden erkend zijn. 31 De kinderopvang is een sector in beweging, dit betekent onder andere dat het aantal opvangplaatsen en voorzieningen fluctueert is het aantal opvangplaatsen bij de start van het onderzoek (september 2010). We gebruiken dit aantal in de verdere berekeningen en analyses. Sindsdien is het aantal licht toegenomen tot opvangplaatsen. 32 De verantwoordelijke van deze kinderdagverblijven gaf aan dat het niet zinvol is om in de statistieken van dit onderzoek opgenomen te worden om verschillende redenen: (1) zij bieden Franstalige opvang aan, (2) ze kunnen o.a. uit privacy overwegingen niet op alle vragen antwoorden en (3) ze bezitten enkel een attest van toezicht maar worden Cartografie van de Brusselse Nederlandstalige kinderopvang: Evoluties Michel Vandenbroeck en Naomi Geens - 30