Dossier Armoede in Vlaams-Brabant

Transcriptie

1 steunpunt sociale planning Dossier Armoede in Vlaams-Brabant 2011 Filip De Maesschalck, Tine De Rijck en Wendy Broos Kubis

2

3 Voorwoord Armoede vind je, helaas, overal. Vlaams-Brabant heeft de naam een rijke provincie te zijn en die reputatie is terecht. Toch zijn er ook in onze provincie veel mensen in armoede, zowel in de steden, als in de rand rond Brussel, als op het platteland. Bovendien kent Vlaams-Brabant een grotere inkomensongelijkheid dan andere Vlaamse provincies. Armoede is onaanvaardbaar. Tegelijk zien we dat de laatste jaren steeds meer gezinnen nauwelijks rondkomen. Er is dus werk aan de winkel. Alle overheden hebben daarin een verantwoordelijkheid op te nemen. Zeker lokale besturen kunnen een belangrijke rol spelen. Zij staan het dichtst bij de bevolking, zien het best waar er dingen fout lopen en kunnen het snelst ingrijpen. Vanuit de provincie willen we steden, gemeenten en OCMW's een duwtje in de rug geven. Met acties op het terrein, zoals op de internationale dag van verzet tegen armoede, maar ook bijvoorbeeld door de ondersteuning van groepswerkingen waar armen zelf hun problemen trachten te overwinnen. Armoede is erg complex, en raakt je tot in de kern van je bestaan. Daarom kiezen we bij de provincie voor een brede aanpak: in alle beleidsdomeinen gaat aandacht naar armoede. Zo staat zowel in onze scholen als in het onderwijsflankerend beleid het bevorderen van gelijke kansen centraal. Want scholen kunnen de armoedespiraal doorbreken. We zetten ook sterk in op het verkleinen van de gezondheidskloof. Ondanks ons sociale zekerheidsstelsel, dat terecht wereldwijd benijd wordt, glippen nog velen door de mazen van het net. Via deze publicatie willen we de armoede in Vlaams-Brabant beter zichtbaar maken. We geven armoedecijfers over de verschillende levensdomeinen. Hiermee willen we beleidsmakers bij lokale besturen en welzijnsorganisaties ondersteunen bij het voeren van een onderbouwd armoedebeleid. Naast nuttige cijfers en boeiende analyses maken we ook plaats voor de ervaringen van de mensen in armoede zelf. We bedanken hiervoor de participatieraad armoede van de provincie. Organisaties die werken met mensen in armoede, en personen in armoede zelf komen zo veel mogelijk samen naar de vergaderingen. We stellen in deze publicatie ook de verschillende organisaties aan u voor. We hopen van harte dat dit dossier kan bijdragen tot een actief armoedebeleid in onze provincie en wensen u veel leesplezier. Nathalie Van Biesen Persoon in armoede Actief in buurtwerk t Lampeke Karin Jiroflée gedeputeerde voor diversiteit en gelijke kansen 3

4 Voorwoord... 3 Inleiding... 6 DEEL I: Armoede-indicatoren Belastbare inkomens Een grote inkomensongelijkheid Verschillende inkomensgroepen, verschillende inkomensbronnen Grote verschillen tussen de gemeenten Vlaams-Brabant in perspectief Vervangingsinkomens Werkloosheid Het leefloon en het recht op maatschappelijke integratie De inkomensgarantie voor ouderen Tegemoetkomingen voor personen met een handicap Verhoogde tegemoetkoming in de ziekteverzekering DEEL II: Verhoogd risico op armoede Opleiding Demografische factoren Ouderen Eenoudergezinnen Bevolking van niet-belgische origine Gezondheidsproblemen Algemene gezondheidstoestand Personen met een handicap Woonsituatie Hoge woning- en huurprijzen Het huisvestingsaanbod Energie en water Gezinnen met schuldenlast Het aantal mensen met schuldenlast Betalingsproblemen voor elektriciteit en gas DEEL III: Armoede bij gezinnen met kinderen Kinderen in gezinnen zonder werk Kinderen met een voorkeursregeling in de ziekteverzekering Kinderen geboren in kansarme gezinnen Kansarmoedecriteria Geboorten in kansarme gezinnen De GOK-indicatoren Aantal leerlingen met een schooltoelage

5 11.2 Aantal leerlingen waarvan de moeder geen diploma secundair onderwijs heeft GOK-leerlingen Risicoschoolloopbanen Gezinssituatie DEEL IV: Beleid om armoede tegen te gaan Europa Het armoedebeleid van de federale overheid Tweejaarlijks Verslag over bestaanszekerheid, armoede en sociale uitsluiting en ongelijke toegang tot de rechten Het Federaal Plan Armoedebestrijding Het armoedebeleid van de Vlaamse overheid Pact Decreet betreffende armoedebestrijding Vlaamse armoedemonitor Vlaams Actieplan Kinderarmoede Vorming Onderzoek Het provinciale armoedebeleid Provinciale opdrachten Werkgroepen/netwerken in Vlaams-Brabant Provinciale acties in het kader van de internationale dag van het verzet tegen extreme armoede Provinciale subsidies Het lokale armoedebeleid Lokaal Sociaal Beleid OCMW-werking Aanbod voor personen in armoede in Vlaams-Brabant Samenlevingsopbouw Algemeen Welzijnswerk De inloopcentra Verenigingen waar armen het woord nemen Welzijnsschakels Andere vormen van hulp Algemene conclusies Bijlage I: Indicatoren per gemeente Bijlage II: Lijst van kaarten, figuren en tabellen in de tekst BIJLAGE III: Organisaties in de provinciale advies- en participatieraad armoede Eindnoten

6 Inleiding Vlaams-Brabant is gemiddeld een rijke provincie, maar dat zegt niet meer dan wat het is: een gemiddelde waarde. Armoede is immers ook in onze provincie een werkelijkheid. Bovendien kampen armen in Vlaams-Brabant met specifieke problemen, zoals het beperkt aantal sociale huurwoningen en hoge huurprijzen. In dit dossier wordt de armoede in Vlaams-Brabant onder de loep genomen, waar mogelijk op gemeentelijk niveau. Het is bedoeld om lokale beleidsmakers en welzijnsorganisaties te helpen in de strijd tegen armoede, en vormt een bijkomend instrument bovenop de bestaande, maar meer algemene publicaties over armoede in België. Het jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting, dat zich vooral op Vlaanderen richt, is al aan zijn 19de editie toe. 1 Het Brussels armoederapport verschijnt ook al sinds Het eerste federale jaarboek Armoede en Sociale uitsluiting werd uitgegeven in Wat is armoede? Armoede is in de eerste plaats een materieel probleem. Wie niet voldoende bestaansmiddelen heeft om algemeen aanvaarde leefpatronen te kunnen opbouwen, wordt beschouwd als arm. Maar het is ook meer dan dat. Iemand die zich zowel op het domein van opleiding, gezondheid, woonsituatie als gezinssituatie in een moeilijke positie bevindt, kan veel moeilijker uit de armoede klimmen dan iemand die minder problemen cumuleert. Ook andere factoren kunnen de situatie bemoeilijken. Denken we maar aan intergenerationele armoede, of de omvang van de armoede. Armoede is met andere woorden multidimensioneel, en draait niet enkel om een beperkt inkomen. Men spreekt in die context vaak over sociale uitsluiting: armoede kan worden beschouwd als een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt de armen van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving. 4 De oorzaak van die armoede kan op verschillende manieren worden benaderd: men kan de nadruk leggen op verschillende schalen (individueel, institutioneel, maatschappelijk), en men kan vertrekken van een schuldmodel (interne oorzaken) of een ongevalmodel (externe oorzaken). Ervaring uit een Welzijnsschakel Een tekort aan geld is één van de zwaarste beproevingen die ik moest meedragen in mijn leven. Je vervreemdt in de samenleving: omdat je steeds het gevoel hebt dat je bekeken wordt, omdat je er met niemand over durft praten, omdat je denkt dat je de enige bent en je daardoor onbegrepen voelt, omdat de communicatie zoals tv en telefoon je veel te duur zijn, omdat een auto niet meer in je budget past, omdat je, als je de voordeur opentrekt, voor alles en nog wat geld nodig hebt en het leven - al beweren ze van niet - steeds duurder wordt, omdat het sociaal contact voor het grootse deel afgebroken wordt, omdat je jezelf onwaardig voelt tegenover de rest van de gemeenschap, omdat je vindt dat je er niet meer bij hoort. 6

7 DEEL I: Armoede-indicatoren Het meten van armoede Om armoede te meten baseert men zich vaak op enquêtegegevens. Daarbij stelt men een reeks vragen aan een deel van de bevolking en doet op basis daarvan schattingen voor de gehele bevolking: hoe omvangrijk is de groep die een beschikbaar inkomen heeft onder een bepaalde drempel, wat is hun opleidingsgraad, wat is de kwaliteit van hun woning, enz. Omwille van het relatief beperkt aantal respondenten, zijn de resultaten van deze enquêtes enkel betrouwbaar op het niveau van het gehele Vlaams Gewest, en kunnen ze dus geen beeld geven van de situatie in Vlaams-Brabant. Bijgevolg moeten we in dit dossier vertrekken van administratieve gegevens. Administratieve gegevens worden door de overheid verzameld en hebben het grote voordeel dat ze meestal de hele bevolking omvatten. Het nadeel is dat ze maar een deel van de werkelijkheid weergeven. 5 Zo kunnen we bijvoorbeeld nagaan hoeveel mensen een voordeeltarief in de ziekteverzekering krijgen omwille van een laag inkomen, maar we weten tegelijkertijd dat er mensen zijn die wel recht hebben op dit voordeeltarief maar het niet hebben aangevraagd. Een recente studie schat het aantal personen dat recht heeft op het leefloon, maar het niet opneemt op 57% tot 67% van het totaal aantal rechthebbenden. 6 Deze waarden zijn vergelijkbaar met de omvang van de niet-opname in het buitenland. Bovendien is het relatief belang van deze niet-opname ongetwijfeld ook verschillend van gemeente tot gemeente. Ook dat blijkt uit studies in het buitenland. 7 De redenen voor niet-opname zijn divers, en gaan van gebrek aan informatie over problemen met de administratieve afhandeling tot sociale en psychologische factoren als stigma en schaamtegevoelens. Met deze factoren moet rekening gehouden worden bij de interpretatie van de gegevens. Overzicht dossier In een eerste deel worden een reeks armoede-indicatoren op een rijtje gezet. Het gaat om gegevens die wijzen op een beperkte financiële armslag. In een tweede deel worden een aantal groepen afgebakend die een verhoogd armoederisico kennen, zoals alleenstaande ouders of personen met een zwakke gezondheid. Deze cijfers wijzen dus niet op armoede zelf. Zo hebben alleenstaande ouders een groter armoederisico, maar dit wil niet zeggen dat alle alleenstaande ouders arm zijn. De richting van het verband is ook niet altijd eenduidig: is men arm omdat men een slechte gezondheid heeft of heeft men een slechte gezondheid omdat men arm is? Het oorzakelijk verband is meestal wederzijds. In een derde deel wordt ingegaan op het beleid om armoede tegen te gaan en op participatie van de armen zelf. In dit dossier worden een hele reeks gegevens samengebracht, verwerkt, toegelicht en weergegeven in tabellen, grafieken en kaarten. Waar mogelijk worden de gegevens van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest meegenomen. 8 Op die manier kan worden nagegaan in hoeverre er een ruimtelijke continuïteit bestaat tussen de Vlaams-Brabantse en Brusselse gemeenten. Veel ontwikkelingen stoppen immers niet aan de administratieve grenzen, en er bestaat een sterke wisselwerking tussen Brussel en de rand. Achteraan in het dossier kan u voor alle Vlaams-Brabantse gemeenten de belangrijkste gegevens terugvinden in tabelvorm. Andere gegevens die in het dossier worden voorgesteld, kan u steeds opvragen bij het steunpunt sociale planning. In dit dossier komen echter niet alleen cijfers aan bod. Ook heel wat getuigenissen van mensen in armoede zijn opgenomen, telkens gericht op een specifiek thema. 7

8 DEEL I: Armoede-indicatoren DEEL I: Armoede-indicatoren 1 Belastbare inkomens i De fiscale gegevens geven een beeld van het inkomen dat gezinnen ter beschikking hebben. Het gaat natuurlijk alleen om de inkomens die aan de fiscus worden doorgegeven. Zo ontbreken meestal de inkomsten uit roerend goed, zoals spaarboekjes en beleggingen. Uit een recente studie in Wallonië, waar rekening gehouden werd met alle inkomsten, blijkt dat het werkelijke inkomen meestal hoger ligt dan het inkomen dat aangegeven werd. 9 Dit was echter vooral het geval in de grensgemeenten, waar heel wat werknemers in het buitenland werken. Specifiek in Vlaams-Brabant, en zeker in de gemeenten ten oosten en ten zuiden van Brussel, speelt een gelijkaardig fenomeen. Daar wonen immers een groot aantal werknemers van internationale organisaties. Heel wat van deze groepen zijn vrijgesteld van belastingen. Zo zijn de beroepsinkomsten die EU-ambtenaren ten laste van de EU verkrijgen bij overeenkomst vrijgesteld van belastingen in België. Hierdoor dienen deze inkomsten niet te worden aangegeven in de belastingaangifte. Andere inkomsten (bv. uit onroerend goed of andere beroepsinkomsten in het fiscale huishouden) moeten wel worden aangegeven, zodat de aangegeven inkomsten van deze huishoudens sterk beneden de werkelijke inkomsten liggen. In onderstaande cijfers wordt meestal het inkomen per aangifte gebruikt, en niet het inkomen per inwoner. Het inkomen per aangifte houdt geen rekening met de grootte van het huishouden, maar heeft wel het voordeel dat aangiften zonder fiscale inkomsten niet worden meegeteld in de cijfers. Het gaat om niet-belastbare aangiften, bijvoorbeeld omwille van een erg laag inkomen, of omdat men ambtenaar is bij de EU. Van de aangiften zijn er niet-belastbare aangiften. Dat is 7,5% van de aangiften. Natuurlijk zijn ook de huishoudens die geen aangifte hebben gedaan niet inbegrepen. In deze statistiek wordt meestal het netto belastbaar inkomen gebruikt. Dat bestaat uit alle netto inkomsten verminderd met de aftrekbare uitgaven. Netto inkomsten zijn de inkomsten vóór aftrek van belastingen, zoals bedrijfsvoorheffing, maar na aftrek van de solidariteitsbijdrage (RSZ). Het gaat niet alleen om inkomsten uit arbeid: aangegeven inkomsten van onroerende goederen, inkomsten en opbrengsten van roerende goederen en kapitalen, bedrijfsinkomsten en diverse inkomsten zijn inbegrepen. 1.1 Een grote inkomensongelijkheid i Het totale inkomen is erg ongelijk verdeeld, ook nadat belastingen werden geïnd. Figuur 1 geeft het totale inkomen weer, na aftrek van belastingen, van een aantal inkomensgroepen. Deze tien inkomensgroepen werden bepaald door 10% van de aangiften te nemen met het laagste inkomen, vervolgens 10% met het op één na laagste inkomen, enz. Daaruit blijkt dat de helft van de Vlaams-Brabantse aangiften meer dan drie kwart van het totale inkomen cumuleert. Een tiende van de aangiften totaliseert zelfs meer dan een kwart van het totale inkomen. Deze aangiften omvatten een groter inkomen dan de 50% laagste aangiften. Bovendien neemt de inkomensongelijkheid toe. Figuur 2 stelt de evolutie van het gemiddeld inkomen per aangifte voor van elke inkomensgroep (eveneens na belastingen). Zoals in de figuur hierboven werd een onderverdeling gemaakt in 10 inkomensgroepen die net evenveel aangiften omvatten. Het inkomen in 1977 van elk van deze groepen werd gelijk gesteld aan de waarde 100, en het inkomen in elk van de volgende jaren werd uitgedrukt als een percentage van dit bedrag. Deze grafiek is indicatief omdat de fiscale wetgeving continu verandert. De jaren waarin de grootste veranderingen plaatsvonden zijn weggelaten op de figuur. 10 8

9 DEEL I: Armoede-indicatoren Figuur 1: Aandeel l van de verschillende inkomensgroepen in het totale inkomen in Vlaams-Brabant (2007) 0,6% 3,7% 5,4% 29,5% 6,4% 7,4% 10% laagste inkomens 50% laagste inkomens 8,5% 50% hoogste inkomens 10% hoogste inkomens 16,1% 10,0% 12,3% Bron data: ADSEI, FOD Economie Figuur 2: : Evolutie van het gemiddeld inkomen van de verschillende inkomensgroepen in Vlaams-Brabant % laagste inkomens 50% laagste inkomens index (1977=100) % hoogste inkomens 50% hoogste inkomens Bron data: ADSEI, FOD Economie Tot aan de economische crisis van de jaren 1980 steeg het inkomen van de laagste inkomensgroep nog het sterkst en dat van de hoogste inkomensgroep het minst sterk, maar sindsdien gebeurt het omgekeerde. De laatste jaren neemt de inkomensongelijkheid nog sterker toe. Vooral de daling van het inkomen van de laagste inkomensgroep is opvallend. De figuur toont dus duidelijk aan dat de inkomensongelijkheid toeneemt in de tijd: het inkomen van de hoogste inkomensgroepen stijgt sterk, dat van de laagste stijgt minder sterk of daalt zelfs. 9

10 DEEL I: Armoede-indicatoren 1.2 Verschillende inkomensgroepen, verschillende inkomensbronnen Figuur 3 geeft, voor de 10 verschillende inkomensgroepen, het belang van de verschillende inkomensbronnen. Zoals rechts op de figuur aangegeven zijn wedden en lonen gemiddeld de belangrijkste inkomensbron (64,5%), vervolgens de pensioenen (19,2%), dan de bedrijfsinkomens van zelfstandigen (9,7%) en pas helemaal op het einde komen onroerend goed (2,7%), ziekte- en invaliditeitsuitkeringen (2,0%) en werkloosheidsuitkeringen (1,8%). Andere inkomsten, bijvoorbeeld een leefloon, zijn erg beperkt (0,2%). Figuur 3: : Inkomensbronnen van de verschillende inkomensgroepen in Vlaams-Brabant (2007) Bron data: ADSEI, FOD Economie Er zijn echter grote verschillen tussen de inkomensgroepen. We zien algemeen een stijging van het aandeel van wedden en lonen naarmate het inkomen stijgt. Alleen de laagste inkomensgroepen vormen hierop een uitzondering. Mogelijk speelt hier de invloed van deeltijds werk, bijvoorbeeld van jobstudenten, of van inkomens uit arbeid die gedeeltelijk vrijgesteld zijn van belastingen. Het aandeel van ziekte- en invaliditeitsuitkeringen en werkloosheidsuitkeringen daalt naargelang het inkomen stijgt. De laagste inkomensgroep vormt hier wel opnieuw een uitzondering. Het aandeel van andere inkomsten, zoals leeflonen, kent eveneens een dalende trend naarmate het inkomen stijgt. De pensioenen kennen een oververtegenwoordiging in de derde laagste inkomensgroep, om vervolgens aan belang in te boeten naarmate het inkomen stijgt. De andere inkomensbronnen kennen een minder duidelijk verloop, hoewel bedrijfsinkomens van zelfstandigen wel het grootste aandeel kennen bij de hoogste inkomensgroepen. Algemeen kunnen we dus stellen dat rijke huishoudens hun inkomsten vooral uit wedden en lonen en in mindere mate uit bedrijfsinkomens halen, terwijl dat voor arme huishoudens vaak leeflonen, ziekte- en invaliditeitsuitkeringen en werkloosheidsuitkeringen zijn. Huishoudens die hun inkomen in belangrijke mate uit pensioenen halen, vallen eerder onder de lagere inkomensgroepen. 10

11 DEEL I: Armoede-indicatoren 1.3 Grote verschillen tussen de gemeenten Kaart 1 geeft het netto belastbaar inkomen per aangifte weer. Dit is vooral hoog in de residentiële rand rond Leuven en de residentiële rand rond Brussel, vooral in het zuidoosten. Leuven en Brussel zelf kennen een lager gemiddeld inkomen, wat vooral in Brussel uitgesproken is. De laagste inkomens in Vlaams-Brabant vinden we in het industriële gebied van de Zennevallei, van Halle tot Vilvoorde, en in de plattelandsgemeenten in het oosten van het Hageland. Ook de gemeente Liedekerke kent een opvallend lage waarde. Kaart 1: Gemiddeld inkomen per aangifte (2008) in euro (Brussel: ) Vlaams-Brabant: Bever Galmaarden Herne Liedekerke Affligem Roosdaal Gooik Opwijk Ternat Asse Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Zemst Kampenhout Kortenberg Zaventem Hoeilaart Keerbergen Boortmeerbeek Steenokkerzeel Machelen Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Overijse Haacht Bertem Huldenberg Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Linter Landen Geetbets Zoutleeuw Wanneer we kijken naar het aandeel van de lagere aangiften (kleiner of gelijk aan euro) en naar het aandeel van de hoge aangiften (meer dan euro), zien we een gelijkaardig beeld. Een groot aandeel lage aangiften vinden we in de Zennevallei, in het oosten van het Hageland en in een aantal andere gemeenten als Leuven, Wemmel, Tremelo en Bever (Kaart 2). Een groot aandeel hoge aangiften vinden we in de rand rond Leuven, in de zuidoostelijke rand rond Brussel en in een aantal andere residentiële gemeenten als Meise, Keerbergen en Zemst (Kaart 3). 11

12 DEEL I: Armoede-indicatoren Kaart 2: : Aangiften kleiner of gelijk aan euro (2008) % van de aangiften 45,4-49,8 (Brussel: 45,4-72,7) 43,9-45,3 42,4-43,8 40,9-42,3 37,2-40,8 Vlaams-Brabant: 42,4 Bever Galmaarden Herne Liedekerke Affligem Roosdaal Gooik Opwijk Ternat Asse Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Aantal Zemst Kampenhout Kortenberg Zaventem Hoeilaart Keerbergen Boortmeerbeek Steenokkerzeel Machelen < euro van tot euro Overijse Haacht Bertem Huldenberg Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Linter Landen Geetbets Zoutleeuw Kaart 3: : Aangiften groter dan euro (2008) % van de aangiften 21,0-24,4 19,0-20,9 17,0-18,9 15,0-16,9 10,1-14,9 (Brussel: 3,4-14,9) Vlaams-Brabant: 17,0 Bever Galmaarden Herne Liedekerke Affligem Roosdaal Gooik Opwijk Ternat Asse Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Aantal Zemst Kampenhout Kortenberg Zaventem Hoeilaart Keerbergen Boortmeerbeek Steenokkerzeel Machelen Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Overijse Haacht Bertem Huldenberg Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Linter Landen Geetbets Zoutleeuw 12

13 DEEL I: Armoede-indicatoren Binnen enkele gemeenten zijn er ook grote verschillen tussen de deelgemeenten. Kaart 4 geeft het gemiddeld inkomen per aangifte weer op dit niveau. 11 Daaruit blijkt dat de verschillen tussen deelgemeenten vooral groot zijn in drie groepen gemeenten. De eerste groep omvat enkele gemeenten rond Brussel: Asse, Grimbergen, Pieters-Leeuw, Beersel, Zaventem. De tweede groep zijn de steden (Tienen, Diest, Leuven), waar er een groot verschil is tussen het centrum en sommige andere deelgemeenten. Daarnaast zijn er enkele gemeenten waarvan minstens een deel behoort tot de residentiële rand van Leuven of Brussel (Lubbeek, Boutersem, Hoegaarden, Holsbeek, Oud-Heverlee, Kortenberg, Huldenberg, Lennik). In die laatste groep van gemeenten is het inkomen in de minst rijke deelgemeente echter nog relatief hoog in vergelijking met enkele deelgemeenten rond Brussel en de stadskernen. De grote verschillen worden er vooral veroorzaakt door erg hoge inkomens in een aantal deelgemeenten. Kaart 4: Gemiddeld inkomen per aangifte op het niveau van deelgemeenten (2008) in euro (Brussel: ) geen gegevens beschikbaar Vlaams-Brabant: Bever Galmaarden Herne Liedekerke Roosdaal Gooik Affligem Ternat Lennik Pepingen Opwijk Asse Merchtem Halle Dilbeek Londerzeel Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos Zemst Grimbergen Vilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Kraainem Hoeilaart Wezembeek- Bertem Oppem Tervuren Boortmeerbeek Kampenhout Overijse Huldenberg Keerbergen Haacht Herent Tremelo Rotselaar Leuven Begijnendijk Holsbeek Bierbeek Oud-Heverlee Lubbeek Aarschot Boutersem Hoegaarden Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Linter Diest Landen Geetbets Zoutleeuw 13

14 DEEL I: Armoede-indicatoren Hoge inkomens trekken naar de rand rond de steden De hoge inkomens in de rand rond de steden en de lage inkomens in de stadscentra (Brussel, Leuven, Halle, Vilvoorde, maar ook Diest, Tienen en Aarschot), zijn het resultaat van suburbanisatie. Dit is een proces dat geleidelijk op gang kwam in de periode na de tweede wereldoorlog en waarbij steeds meer mensen uit de stad de groene rand opzochten, wat mogelijk werd door de stijging van het algemene welvaartspeil en door de veralgemening van het autobezit. Een vergelijking van een kaart van het inkomen in 1963 en in 2008 illustreert dit. In 1963 waren de hoogste inkomens nog te vinden in de steden zelf en in een aantal randgemeenten waar de suburbanisatie vroeg op gang kwam. Het platteland kende algemeen lage inkomens. In 2008 zijn de laagste inkomens te vinden in de steden, en zijn de hoogste inkomens te vinden in de ruime rand rond die steden. Alleen in de plattelandsgemeenten in het uiterste oosten van de provincie blijft het inkomen nog erg laag. Gemiddeld inkomen per aangifte (1963) in EURO (geïndexeerd) Vlaams-Brabant: geen gegevens beschikbaar Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Gemiddeld inkomen per aangifte (2008) in EURO Vlaams-Brabant: geen gegevens beschikbaar Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) 14

15 DEEL I: Armoede-indicatoren De bestaande verschillen tussen de gemeenten versterkten zich. Kaart 5 geeft de evolutie van het inkomen in de laatste 10 jaar. 12 In de gemeenten waar het inkomen (in absolute cijfers) het sterkst gestegen is, was het inkomen meestal al erg hoog, en omgekeerd. Dit betekent dat residentiële gemeenten over het algemeen een sterke inkomensstijging kennen, door verdere suburbanisatie of door een inkomensstijging van de bestaande bewoners. Het omgekeerde geldt voor de stedelijke gemeenten (inclusief de gemeenten van de Zennevallei). Ook een aantal landelijke gemeenten kennen een relatief sterke inkomensstijging. Dit is vooral het geval in het Pajottenland. Mogelijk speelt inwijking van hogere inkomensgroepen ook hier een rol. Kaart 5: : Inkomensevolutie gemiddeld inkomen per aangifte gemiddeld inkomen per aangifte (Brussel: ) Vlaams-Brabant: Bever Galmaarden Herne Liedekerke Affligem Roosdaal Gooik Opwijk Ternat Asse Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Zemst Steenokkerzeel Machelen Kampenhout Kortenberg Zaventem Hoeilaart Boortmeerbeek Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Overijse Keerbergen Bertem Huldenberg Haacht Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Linter Landen Geetbets Zoutleeuw 1.4 Vlaams-Brabant in perspectief Uit bovenstaande kaarten bleek al dat het inkomen in Vlaams-Brabant gemiddeld veel hoger ligt dan dat in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Ook in vergelijking met Vlaanderen als geheel en Wallonië is dit het geval. Het gemiddeld inkomen in het arrondissement Halle-Vilvoorde is nog wat hoger dan dat in Leuven. Op Figuur 4 werd het gemiddeld inkomen per aangifte afgebeeld voor de verschillende gewesten, voor Vlaams-Brabant en voor de Vlaams-Brabantse arrondissementen. Ook het mediaan inkomen per aangifte werd weergegeven (dat is het inkomen van de middelste aangifte: er zijn evenveel aangiften met een lager inkomen en evenveel aangiften met een hoger inkomen). Die vertoont dezelfde tendens als het gemiddeld inkomen per aangifte. Vlaams-Brabant kent gemiddeld het hoogste inkomen van alle provincies. Meer dan de helft van de 20 rijkste gemeenten van het land bevinden zich in Vlaams-Brabant: Keerbergen, Oud- Heverlee, Wezembeek-Oppem, Kraainem, Genesius-Rode, Tervuren, Overijse, Lubbeek, Bierbeek, Herent en Meise. 15

16 DEEL I: Armoede-indicatoren Figuur 4: : Gemiddeld en mediaaninkomen per aangifte (2008) bedrag (euro) Brussels Hoofdstedelijk Gewest Waals Gewest België Vlaams Gewest Arrondissement Leuven Provincie Arrondissement Vlaams-Brabant Halle-Vilvoorde Bron data: ADSEI, FOD Economie Gemiddeld inkomen per aangifte Mediaan inkomen per aangifte Figuur 5: : Relatief belang van de inkomenscategorieën (links ) en van de inkomensbronnen (rechts ) 100% 90% 80% 8,8 4,9 9,3 12,8 7,0 11,2 17,0 7,3 100% 90% 80% 11,2 10,0 9,7 3,4 2,3 2,7 20,1 20,8 19,2 70% 60% 50% 18,8 22,6 11,6 21,6 70% 60% 50% 2,7 6,5 2,5 2,5 2,0 1,8 40% 35,5 40% 30% 30,4 26,7 30% 56,0 61,8 64,5 20% 20% 10% 22,6 15,9 15,7 10% 0% Brussels Hoofdstedelijk Gewest Vlaams Gewest > EURO EURO EURO EURO EURO =< EURO Bron data: ADSEI, FOD Economie Provincie Vlaams- Brabant 0% Brussels Hoofdstedelijk Gewest Wedde en lonen Ziekte en invaliditeit Onroerende goederen Andere Vlaams Gewest Werkloosheid Pensioenen Bedrijfsinkomens Provincie Vlaams- Brabant 16

17 DEEL I: Armoede-indicatoren Op Figuur 5 (links) is te zien dat het aandeel hoge inkomens hoger is en het aandeel lage inkomens lager dan in Vlaanderen als geheel. Dat is nog meer het geval in vergelijking met Brussel. De provincie Vlaams-Brabant kent ook een veel groter aandeel inkomens uit wedden en lonen dan Vlaanderen als geheel (Figuur 5, rechts) Het omgekeerde geldt voor alle andere inkomensbronnen, afgezien van de inkomsten uit onroerend goed. Deze verschillen zijn meestal nog meer uitgesproken als er vergeleken wordt met het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, hoewel daar de inkomens uit onroerend goed een wat hoger aandeel hebben. Tegelijkertijd is de inkomensongelijkheid in Vlaams-Brabant, en vooral in Halle-Vilvoorde, heel wat groter dan in Vlaanderen als geheel, maar lager dan in Brussel. Figuur 6 geeft voor deze gebieden de evolutie van de gini-coëfficiënt, die een indicatie geeft van de inkomensongelijkheid (na belastingen). Wanneer deze coëfficiënt nul bedraagt, heeft iedereen perfect hetzelfde netto inkomen. Wanneer deze coëfficiënt één bedraagt is al het inkomen in handen van één huishouden. De inkomensongelijkheid neemt toe voor alle deelgebieden. Figuur 6: Evolutie van de inkomensongelijkheid kheid (gini ( gini-coëfficiënt coëfficiënt) 0,375 0,35 0,325 0,3 0,275 0,25 0,225 0, Provincie Vlaams-Brabant Vlaams Gewest Arrondissement Halle-Vilvoorde Brussels Hoofdstedelijk Gewest Arrondissement Leuven Bron data: ADSEI, FOD Economie 2 Vervangingsinkomens Om na te gaan of iemand in armoede leeft of een armoederisico kent, wordt vaak gebruik gemaakt van de armoedegrens of armoederisicogrens. Deze grens wordt vaak gebruikt in internationale vergelijkingen, onder meer door de EU. De waarde hiervan wordt vastgelegd op 60% van het nationaal mediaan inkomen, gemeten in de door Europa gecoördineerde SILCenquêtes. 13 Wanneer iemand een inkomen heeft lager dan deze waarde, wordt hij of zij beschouwd als arm of blootgesteld aan een armoederisico. In België gold dit in 2008 voor 14,7% van de bevolking, in Vlaanderen voor 10,1% en in Brussel voor 26,3%. Personen met een vervangingsinkomen zijn een bijzondere risicogroep voor armoede. De uitkeringen liggen immers vaak onder de armoedegrens. Tabel 1 geeft de sociale uitkeringen in België als aandeel van deze grens, zowel voor alleenstaanden als voor een koppel met twee kinderen. Ook het minimumloon wordt als referentie aangegeven. Daaruit blijkt dat de situatie vooral problematisch is voor koppels met kinderen, en dat vooral het leefloon, de 17

18 DEEL I: Armoede-indicatoren inkomensvervangende tegemoetkoming (IVT), de werkloosheidsuitkering en de inkomensgarantie voor ouderen (IGO) niet volstaan om iemand uit de armoede te tillen. Op deze uitkeringen wordt in dit onderdeel dieper ingegaan. Tabel 1: : Sociale uitkeringen als percentage van de armoederisicogrens Koppel met Alleenstaande twee kinderen* Minimumloon Pensioen Invaliditeit IGO Werkloosheid IVT Leefloon Bron: De interfederale armoedebarometer 2010 *bij de IGO en het pensioen gaat het om een koppel zonder kinderen 2.1 Werkloosheid De werkloosheidscijfers die hier worden gebruikt zijn jaargemiddelden. 14 Het gaat om alle niet werkende werkzoekenden (NWWZ) ingeschreven bij de VDAB. Dat wil zeggen dat zowel uitkeringsgerechtigde als niet uitkeringsgerechtigde werkzoekenden zijn opgenomen. De werkloosheidsgraad is de verhouding tussen het aantal NWWZ van 18 tot 64 jaar oud en de beroepsbevolking van 18 tot 64 jaar oud. De beroepsbevolking is de som van de niet-werkende werkzoekende bevolking en de werkende bevolking. 15 Dat wil zeggen dat bijvoorbeeld huisvrouwen en -mannen niet worden meegerekend Werkloosheidsgraad Werk is een sterke buffer tegen armoede, hoewel ook werkenden onder de armoededrempel kunnen vallen. Het gaat in vergelijking met werklozen echter over relatief kleine aantallen. Terwijl 4,8% van de werkenden arm is, is dat voor werklozen 34,8% 16. Figuur 7 geeft de evolutie van de werkloosheidsgraad in de Vlaams-Brabantse arrondissementen, in Vlaams-Brabant als geheel en in het Vlaams Gewest. Daaruit blijkt dat de werkloosheidscijfers sterk afhankelijk zijn van de economische conjunctuur. Sinds 2005 was er een daling van de werkloosheid merkbaar, maar sinds 2009 zijn de werkloosheidscijfers opnieuw sterk gestegen. Het arrondissement Halle-Vilvoorde kent nu een hogere werkloosheidsgraad dan het arrondissement Leuven, maar ligt nog ruim beneden de waarde voor het Vlaams Gewest. De werkloosheidsgraad in Brussel ligt meer dan drie maal hoger dan in Vlaams-Brabant, met 17,4%. 17 Ook de werkloosheidsduur varieert met de economische conjunctuur. Figuur 8 geeft de evolutie van het aandeel langdurig werklozen (een jaar of meer werkloos) en het aandeel werklozen dat minder dan een jaar werkloos is. Wanneer het economisch goed gaat daalt het aandeel langdurig werklozen en omgekeerd. De langdurige werkloosheid is in Vlaams-Brabant minder uitgesproken dan in het Vlaams Gewest. In het Brusselse gewest zijn de cijfers nog hoger; daar is meer dan de helft van de werkzoekenden langer dan 1 jaar werkloos. 18

19 DEEL I: Armoede-indicatoren Figuur 7: : Evolutie van de werkloosheidsgraad 9 % van de beroepsbevolking arr. Halle-Vilvoorde arr. Leuven prov. Vlaams-Brabant Vlaams Gewest Bron data: VDAB, via ARVASTAT Figuur 8: : Aandeel van langdurige werklozen onder de werkzoekenden % van de NWWZ <1 jaar arr. Halle-Vilvoorde >=1 jaar arr. Halle-Vilvoorde <1 jaar arr. Leuven >=1 jaar arr. Leuven <1 jaar prov. Vlaams-Brabant >=1 jaar prov. Vlaams-Brabant <1 jaar Vlaams Gewest >=1 jaar Vlaams Gewest Bron data: VDAB, via ARVASTAT 19

20 DEEL I: Armoede-indicatoren Kaart 6 geeft de werkloosheidsgraad per gemeente. Daaruit blijkt dat die vooral hoog is rond Brussel - zij het in mindere mate ten zuidoosten van de stad -, in Leuven en in het Hageland, vooral in de steden (Tienen, Aarschot, Diest, Landen, Zoutleeuw). Kaart 6: : Niet werkende werkzoekenden: w werkloosheidsgraad (2010) % van de beroepsbevolking (18-64 jaar) 7,3-10,1 (Brussel: 7,3-30,7) 5,8-7,2 4,8-5,7 3,8-4,7 2,9-3,7 Vlaams-Brabant: 5,7 Bever Galmaarden Herne Liedekerke Affligem Roosdaal Gooik Opwijk Ternat Asse Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Zemst Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Aantal NWWZ Kampenhout Keerbergen Bertem Haacht Huldenberg Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Tielt-Winge Lubbeek Glabbeek Boutersem Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Bekkevoort Tienen Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: VDAB, via ARVASTAT; ACTIRIS Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets Er zijn ook hier soms grote verschillen tussen de deelgemeenten. Kaart 7 toont het aantal nietwerkende werkzoekenden per deelgemeente, als percentage van het aantal jarigen. 18 Er zijn vooral grote verschillen in enkele gemeenten rond Brussel (Pieters-Leeuw, Asse, Vilvoorde, Zaventem, Grimbergen) en in sommige (andere) steden: Tienen, Leuven en Diest. Op deze kaart is het industriële gebied van de Zennevallei duidelijk te zien, evenals de algemeen hogere waarden in grote delen van het Hageland. Kaart 7: : Niet-werkende werkzoekenden, naar deelgemeente (31/12/2010) % van de jarigen 5,1-39,0 4,0-5,0 3,2-3,9 2,7-3,1 0,9-2,6 Vlaams-Brabant: 3,9 Bever Galmaarden Herne Liedekerke Roosdaal Gooik Affligem Ternat Lennik Pepingen Opwijk Asse Merchtem Halle Dilbeek Londerzeel Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos Zemst Grimbergen Vilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Kraainem Hoeilaart Wezembeek- Bertem Oppem Tervuren Boortmeerbeek Kampenhout Overijse Herent Huldenberg Keerbergen Haacht Tremelo Rotselaar Leuven Begijnendijk Holsbeek Bierbeek Oud-Heverlee Lubbeek Aarschot Boutersem Hoegaarden Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: VDAB; bevolking: Rijksregister, verwerking Steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Diest Landen Geetbets Zoutleeuw 20

21 DEEL I: Armoede-indicatoren Werkloosheidsgraad naar geslacht en leeftijd De werkloosheidsgraad is verschillend bij mannen en bij vrouwen (Figuur 9). De werkloosheidsgraad bij vrouwen is telkens groter dan de werkloosheidsgraad bij mannen, maar het verschil tussen beiden verkleint wel in de tijd. In het arrondissement Leuven liggen beide cijfers nu erg dicht bij elkaar. Mannen blijken gevoeliger te zijn voor de recente economische laagconjunctuur. Figuur 9: : Evolutie van de werkloosheidsgraad naar geslacht 11 % van de beroepsbevolking mannen arr. Halle-Vilvoorde vrouwen arr. Halle-Vilvoorde mannen arr. Leuven vrouwen arr. Leuven mannen prov. Vlaams-Brabant vrouwen prov. Vlaams-Brabant mannen Vlaams Gewest vrouwen Vlaams Gewest Bron data: VDAB, via ARVASTAT Er zijn ook sterke verschillen tussen de leeftijdsgroepen. Jongeren kennen een veel hogere werkloosheidsgraad en zijn gevoeliger voor de economische omstandigheden (Figuur 10). De stijging van de werkloosheid bij ouderen is eveneens opvallend, maar dat is mee te verklaren door de optrekking van de leeftijd (in 2002) waarop men vrijstelling van inschrijving als werkzoekende kan verkrijgen

22 DEEL I: Armoede-indicatoren Figuur 10: : Evolutie van de werkloosheidsgraad naar leeftijd % van de beroepsbevolking, < 25 jaar arr. Halle-Vilvoorde jaar arr. Halle-Vilvoorde >= 50 jaar arr. Halle-Vilvoorde < 25 jaar arr. Leuven jaar arr. Leuven >= 50 jaar arr. Leuven < 25 jaar prov. Vlaams-Brabant jaar prov. Vlaams-Brabant >= 50 jaar prov. Vlaams-Brabant < 25 jaar Vlaams Gewest jaar Vlaams Gewest >= 50 jaar Vlaams Gewest Bron data: VDAB, via ARVASTAT Er zijn ook ruimtelijke verschillen naar geslacht en leeftijd. Werkloosheid onder vrouwen is iets meer uitgesproken in het Hageland dan wat geldt voor de gehele bevolking (Kaart 8). Dit geldt ook voor de jongeren (Kaart 9). Kaart 8: : Vrouwelijke niet-werkende werkzoekenden: werkloosheidsgraad (2010) % van de vrouwelijke beroepsbevolking 7,5-11,2 (Brussel: 7,5-32,7) 6,0-7,4 5,0-5,9 4,0-4,9 2,7-3,9 Aantal NWWZ 600 < 25 jaar jaar 50+ Vlaams-Brabant: 5,9 Opwijk Asse Affligem Liedekerke Ternat Roosdaal Lennik Gooik Galmaarden Pepingen Bever Herne Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Zemst Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Kampenhout Keerbergen Bertem Haacht Huldenberg Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Tielt-Winge Lubbeek Glabbeek Boutersem Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Bekkevoort Tienen Diest Kortenaken Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: VDAB, via ARVASTAT; ACTIRIS Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Linter Zoutleeuw Landen Geetbets 22

23 DEEL I: Armoede-indicatoren Kaart 9: : Jonge niet-werkende werkzoekenden: werkloosheidsgraad (2010) % van de beroepsbevolking (< 25 jaar) 16,7-19,7 (Brussel: 16,7-40,9) 14,5-16,6 12,5-14,4 11,3-12,4 8,2-11,2 Aantal NWWZ 200 mannen vrouwen Vlaams-Brabant: 14,4 Opwijk Asse Affligem Liedekerke Ternat Roosdaal Lennik Gooik Galmaarden Pepingen Bever Herne Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Zemst Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Kampenhout Keerbergen Bertem Haacht Huldenberg Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Tielt-Winge Lubbeek Glabbeek Boutersem Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Bekkevoort Tienen Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: VDAB, via ARVASTAT; ACTIRIS Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets Werkloosheid naar opleiding en origine Ook laaggeschoolden en personen van niet-belgische origine, vooral van niet-europese origine, kennen een hogere werkloosheid dan gemiddeld en zijn kwetsbaarder voor de economische omstandigheden. Laaggeschoolde werkzoekenden van niet-belgische origine worden daarbij sterker getroffen dan laaggeschoolden van Belgische origine. 20 Voor deze groepen kunnen we geen werkloosheidsgraden berekenen omdat we de juiste grootte van de referentiegroep niet kennen: we weten niet hoe groot de laaggeschoolde beroepsbevolking is of hoe groot de beroepsbevolking van niet-belgische origine is. Wel kunnen we het aandeel van de laaggeschoolde werkzoekenden en de werkzoekenden van niet- Belgische origine in het totaal aantal NWWZ bekijken (Kaart 10 en Kaart 11). Er is telkens een sterke overeenkomst met het totaal aandeel laaggeschoolden en het totaal aandeel personen van niet-belgische origine in de bevolking. Laaggeschoolden zijn sterk vertegenwoordigd in het Hageland, het Pajottenland en de Zennevallei. Personen van niet-belgische origine vinden we vooral in de ruime rand rond Brussel, in Leuven en in mindere mate in Diest en Tienen. 23

24 DEEL I: Armoede-indicatoren Kaart 10: : Laaggeschoolden niet-werkende werkzoekenden (2010) % van de niet-werkende werkzoekenden 48,1-55,5 41,6-48,0 38,6-41,5 32,1-38,5 25,9-32,0 Aantal laaggeschoolde NWWZ Vlaams-Brabant: 41,5 Opwijk Asse Affligem Liedekerke Ternat Roosdaal Lennik Gooik Galmaarden Pepingen Bever Herne Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Zemst Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Kampenhout Keerbergen Bertem Haacht Huldenberg Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Tielt-Winge Lubbeek Glabbeek Boutersem Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Bekkevoort Tienen Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: VDAB, via ARVASTAT Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets Kaart 11: : Niet-werkende werkzoekenden van niet-belgische origine (2010) % van de niet-werkende werkzoekenden 41,7-59,0 29,7-41,6 19,7-29,6 11,7-19,6 5,9-11,6 Vlaams-Brabant: 29,6 Bever Galmaarden Herne Liedekerke Affligem Roosdaal Gooik Opwijk Ternat Asse Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Zemst Steenokkerzeel Machelen Aantal NWWZ met een niet-belgische origine Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Overijse Boortmeerbeek Kampenhout Keerbergen Bertem Haacht Huldenberg Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Tielt-Winge Lubbeek Glabbeek Boutersem Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Bekkevoort Tienen Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: VDAB, via ARVASTAT Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets 24

25 DEEL I: Armoede-indicatoren Voor de groep van niet-belgische origine kunnen we ook nagaan wat het belang is van de werkloosheid binnen de volledige bevolking van niet-belgische origine van jaar (Kaart 12). 21 Op deze kaart zien we dat de werkloosheid onder personen van niet-belgische origine vooral hoog is in de ruime rand rond Brussel. 22 De zuidoostelijke rand vormt een duidelijke uitzondering. De waarden zijn vooral hoog ten noordoosten en ten noordwesten van Brussel, tot aan de provinciegrens. Ook in het Hageland zijn de cijfers hoog, maar hier gaat het om een relatief kleine groep. Kaart 12: : Werkloosheid binnen de groep van niet-belgische origine (2010)( % van de bevolking met een niet-belgische origine 12,0-16,6 10,0-11,9 8,5-9,9 6,5-8,4 3,7-6,4 Vlaams-Brabant: 8,5 Bever Galmaarden Herne Liedekerke Affligem Roosdaal Gooik Opwijk Ternat Asse Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Zemst Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Aantal Kampenhout 300 Keerbergen Bertem Haacht Huldenberg origine van de EU-14 origine van buiten de EU-15 Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Tielt-Winge Lubbeek Glabbeek Boutersem Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Bekkevoort Tienen Diest Kortenaken Linter Zoutleeuw Landen Geetbets Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: VDAB, via ARVASTAT; bevolking: Rijksregister, verwerking Steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) 2.2 Het leefloon en het recht op maatschappelijke integratie Het leefloon is een minimuminkomen dat kan worden aangevraagd als men niet over toereikende bestaansmiddelen beschikt of kan beschikken. Wanneer men niet aan alle voorwaarden 23 voldoet om het leefloon te ontvangen, voornamelijk omwille van de nationaliteit, kan men terugvallen op een equivalent leefloon. De gepresenteerde cijfers zijn een optelling van de leefloners en equivalent leefloners en omvatten al diegenen die in de loop van het jaar minstens één maand het leefloon of het equivalent leefloon hebben ontvangen. Het leefloon maakt deel uit van het Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI). Het equivalent leefloon maakt deel uit van het Recht op Maatschappelijke Hulp (RMH). Het merendeel van de personen die beroep doen op deze rechten krijgt een (equivalent) leefloon, maar het kan ook een tewerkstelling inhouden en, in het geval van de RMH, medische hulp. Ook hier worden de RMI-gerechtigden en de RMH-gerechtigden opgeteld en worden al diegenen beschouwd die in de loop van het jaar minstens één maand deze rechten hebben ontvangen

26 DEEL I: Armoede-indicatoren Het leefloon en het equivalent leefloon Figuur 11 geeft de evolutie van het aantal personen dat recht heeft op een leefloon of een equivalent leefloon vanaf In oktober 2002 ging de nieuwe leefloonwet van start, waardoor de cijfers van voor deze wetswijziging niet helemaal vergelijkbaar zijn. Deze figuur toont een daling van het aandeel leefloners (inclusies equivalent leefloners) in Vlaams-Brabant tot in 2008, waarna een stijging merkbaar is, zeker in het arrondissement Leuven. Voor Vlaanderen is de ontwikkeling gelijkaardig, maar de cijfers liggen hier heel wat hoger. In Brussel zijn de cijfers meer dan zes maal hoger dan in Vlaams-Brabant. 6,3 % van de bevolking krijgt er een leefloon of equivalent leefloon, en het aandeel stijgt over de gehele periode. Figuur 11: : Aantal leefloners en equivalent leefloners,, evolutie in de tijd 1,8 % van de bevolking (18+). 1,6 1,4 1,2 1 0, arr. Halle-Vilvoorde arr. Leuven prov. Vlaams-Brabant Vlaams Gewest Bron data: POD Maatschappelijke Integratie; bevolking: ADSEI, FOD Economie We zien dus een gelijkaardige evolutie als bij de werkloosheidsgraad, die gelijkloopt met de economische conjunctuur. Er zijn echter grote verschillen tussen het leefloon en het equivalent leefloon. Het aandeel leefloners kent globaal een stijgende tendens, terwijl het aandeel equivalent leefloners daalt tot in 2009 (Figuur 12). In Vlaanderen zien we dezelfde tendensen, maar het aandeel leefloners is er veel hoger. In Brussel is de stijging van het aandeel leefloners meer uitgesproken, en ook de daling van het aandeel equivalent leefloners is er minder sterk. Door de recente stijging is het aandeel equivalent leefloners er nu hoger dan in