De kostprijs van lokale verkiezingscampagnes: een vergelijking tussen 2012 en 2018

Transcriptie

1 VIVES BRIEFING 2018/07 De kostprijs van lokale verkiezingscampagnes: een vergelijking tussen 2012 en 2018 Gert-Jan Put*, Bart Maddens**, Gunther Vanden Eynde** en Gertjan Muyters** *KU Leuven, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen, VIVES **KU Leuven, Faculteit Sociale Wetenschappen, Instituut voor de Overheid

2 2 VIVES BRIEFING 2018/07 SAMENVATTING INLEIDING Bij de federale/regionale verkiezingen in 2014 voerde N-VA de duurste campagne, maar niet bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 (o.b.v. cijfers van arrondissement Leuven). CD&V geeft nog steeds het meeste uit aan lokale campagnes, met gemiddeld per lijst. Gemiddeld kostte een campagne voor een lijst bij de gemeenteraadsverkiezingen in Dat is vergelijkbaar met de kostprijs van zes jaar geleden. Een individuele kandidaat geeft gemiddeld 298 uit aan de lokale campagne. Gemiddeld betaalt een kandidaat daarvan 154 met eigen middelen. Ten opzichte van 2018 werd door de partij een groter deel van de individuele campagnes betaald dan in Toen was dat slechts 37,2%, vandaag 44,1%. Die verschuiving van financiering met eigen middelen naar financiering vanuit de partij stelden we eerder ook vast op het niveau van de federale en regionale verkiezingen. In Leuven heeft CD&V een bijzonder forse campagne gevoerd van De lijsten van Open Vld en sp.a hebben hun uitgavenbedrag sterk verlaagd tegenover In Aarschot valt vooral de stijging van de uitgaven bij Open Vld op, dat met Gwendolyn Rutten ongeveer meer investeerde dan zes jaar geleden. In deze nota analyseren we de campagneuitgaven van de Vlaamse politieke partijen bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen. Gebruikmakend van het wettelijk inzagerecht verzamelden we informatie over individuele kandidaten op 165 verschillende lokale lijsten in de dertig gemeenten van het arrondissement Leuven. 1 Dit arrondissement bestaat uit zowel zeer landelijke, middelgrote als grotere gemeenten en steden en vormt daarom een interessante steekproef om de uitgaven van de Vlaamse partijen te bestuderen. We bekijken achtereenvolgens de totale uitgaven van de partijen, de gemiddelde uitgaven per lijst en de uitgaven door individuele kandidaten. Aangezien we over dezelfde gegevens beschikken voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2012, kunnen we een vergelijking maken met het uitgavenpatroon van zes jaar geleden. 2 Toen waren het duidelijk de drie traditionele partijen die het meest uitgaven, met N-VA op een verre afstand. Bij de federale, regionale en Europese verkiezingen van 2014 zijn de campagneuitgaven van N-VA geëxplodeerd, waardoor zij voor het eerst de duurste campagne hebben gevoerd. 3 Gezien de verkiezingsoverwinning in datzelfde jaar valt te verwachten dat de partij ook bij deze gemeenteraadsverkiezingen de duurste campagne heeft gevoerd. Onze cijfers tonen echter aan dat dit niet het geval was. 1 Aarschot, Begijnendijk, Bekkevoort, Bertem, Bierbeek, Boortmeerbeek, Boutersem, Diest, Geetbets, Glabbeek, Haacht, Herent, Hoegaarden, Holsbeek, Huldenberg, Keerbergen, Kortenaken, Kortenberg, Landen, Leuven, Linter, Lubbeek, Oud- Heverlee, Rotselaar, Scherpenheuvel-Zichem, Tervuren, Tielt- Winge, Tienen, Tremelo, Zoutleeuw. 2 Het rapport over de verkiezingsuitgaven in 2012 is terug te vinden via deze link. 3 Zie het rapport over de verkiezingsuitgaven in In 2014 spendeerde de N-VA (partij en alle kandidaten) in totaal 4,8 miljoen euro, in prijzen van juni Daarna volgden CD&V en Open Vld met elk 4,53 miljoen euro. In 2010 kostte de N- VA-campagne slechts 1,94 miljoen euro.

3 3 VIVES BRIEFING 2018/07 DE TOTALE EN GEMIDDELDE UITGAVEN VAN DE LIJSTEN We berekenen eerst de totale uitgaven per lijst, dit zijn de uitgaven van de lijst zelf plus de uitgaven van alle kandidaten op de lijst samen. Dit cijfer geeft meer inzicht in de totale omvang en kostprijs van de lokale campagnes. Door alle lijsten en kandidaten van het arrondissement Leuven werd in totaal uitgegeven (Tabel 1, onderste rij). Dit bedrag is zeer vergelijkbaar met dat van zes jaar geleden waar, uitgedrukt in prijzen van oktober 2018, werd besteed. Het kleine verschil valt wellicht te verklaren door het groter aantal lijsten waarvan de aangiften niet beschikbaar waren (10 ontbrekende lijstaangiften in 2018 tegenover 2 ontbrekende aangiften in 2012). Om de Vlaamse partijen met elkaar te vergelijken kijken we best naar de gemiddelde uitgaven per lijst. Het aantal lijsten per partij in het arrondissement Leuven verschilt namelijk nogal sterk, waardoor de totale bedragen niet altijd een correct beeld geven van het uitgavenpatroon. De gemiddelde uitgave per lijst, die in bedraagt, ligt iets hoger dan het gemiddelde van voor Maar al bij al blijkt ook uit de gemiddelde uitgaven per lijst dat de kostprijs van de campagne opvallend stabiel blijft ten opzichte van de vorige gemeenteraadsverkiezingen. Zoals dat ook bij eerdere lokale verkiezingen het geval was, is het uitgavenplafond voor lijsten en kandidaten een virtuele aangelegenheid. Gemiddeld bedraagt de kostprijs van de campagne van een lijst (lijst en individuele kandidaten) slechts 29,4% van het totale maximumbedrag dat men mag uitgeven. Tabel 1: Totale uitgaven van de lijsten en gemiddelde uitgaven per lijst, volgens partij (in ) Totale uitgaven 2012 Totale uitgaven Op deze manier zijn de uitgaven zoals geregistreerd in de aangiften van 2012 vergelijkbaar met de uitgaven in Gemiddelde uitgave per lijst 2012 Gemiddelde uitgave per lijst 2018 CD&V Open Vld N-VA sp.a Lokale lijsten Groen Vlaams Belang PVDA TOTAAL

4 4 VIVES BRIEFING 2018/07 CD&V geeft het meest uit aan lokale campagnes: in het arrondissement Leuven alleen al besteedden zij , een bedrag dat sterk gelijkloopt met hun campagneuitgaven van Die afgetekende voorsprong op andere partijen zien we ook terug bij de gemiddelde uitgaven, die voor CD&V meer dan per lijst bedragen. Open Vld spendeerde ongeveer een half miljoen euro of per lijst en haalt daarmee opnieuw de tweede plaats. Opvallend is dat de sterke stijging van campagne-uitgaven door N-VA in 2014 zich niet doorzet op het lokale niveau. Ook al zijn de totale uitgaven toegenomen, N-VA staat met slechts op de derde plaats, na CD&V ( ) en Open Vld ( ). Als we kijken naar de gemiddelde uitgaven per lijst zakt N-VA met zelfs naar de vierde plaats, na CD&V ( ), Open Vld ( ) en sp.a ( ). Groen en Vlaams Belang geven traditiegetrouw een stuk minder uit aan de campagne, maar de gemiddelde uitgaven per lijst van PVDA liggen nog veel lager met slechts DE UITGAVEN VAN DE INDIVIDUELE KANDIDATEN We weten niet alleen hoeveel de individuele kandidaten in totaal hebben uitgegeven, maar ook wat ze daarvan met eigen middelen hebben gefinancierd. Uit Tabel 2 blijkt dat kandidaten in 2018 gemiddeld 298 hebben uitgegeven, een kleine 30 minder dan in Een kandidaat besteedt gemiddeld amper 16,2% van het maximumbedrag dat hij of zij mag uitgeven. In vergelijking met 2012 betaalden de kandidaten een kleiner deel van hun individuele campagne met eigen middelen. Zes jaar geleden haalde een kandidaat 209 van de eigen rekening, nu is dat met een vierde gedaald tot 154. Gemiddeld werden slechts 55,4% van de individuele uitgaven gefinancierd met eigen middelen, tegenover 44,1% met middelen van de partij. In 2012 bedroeg die inbreng van de partij nog 37,2%. Tabel 2: Gemiddelde uitgaven (totaal en uit eigen middelen) van de kandidaten per partij, in 2018 en 2012 (in ). Gemiddelde uitgaven 2012 Gemiddelde uitgaven 2018 Gemiddelde uitgaven eigen middelen 2012 Gemiddelde uitgaven eigen middelen 2018 CD&V Open Vld sp.a Lokale lijsten N-VA Vlaams Belang Groen PVDA Totaal

5 5 VIVES BRIEFING 2018/07 Dit sluit aan bij een tendens die we ook vaststelden bij de federale, regionale en Europese verkiezingen van Ook toen werden de individuele campagnes beduidend meer door de partij gefinancierd dan bij vorige verkiezingen. Toch blijft die financiering door de partij bij lokale verkiezingen beperkter dan bij andere verkiezingen. In 2014 werd gemiddeld meer dan 80% van de individuele campagneuitgaven door de partij betaald. Bij de lokale verkiezingen bleef dat, zoals gezegd, beperkt tot 44,1%. We zien verder ook dat sponsoring en giften zoals bij alle verkiezingen een marginale inkomstenbron vormen voor de individuele kandidaten bij gemeenteraadsverkiezingen. Die daling van de financiering met eigen middelen doet zich vooral voor bij Open Vld, N- VA en CD&V. Bij de lokale lijsten zien we het tegenovergestelde beeld: daar stijgt het percentage van campagnefinanciering uit eigen middelen (van 67% naar 79,9%). Wanneer we de Vlaamse partijen met elkaar vergelijken, scoren Open Vld en N-VA met 55% relatief hoog wat betreft financiering met eigen middelen. Dit aandeel ligt voor beide partijen een heel stuk lager dan in Voor Groen ligt het percentage eigen middelen nog hoger in 2018, maar gezien hun kandidaten in absolute termen alleen uiterst lage uitgaven doen, is de relevantie beperkt. Figuur 1: Herkomst van de campagnemiddelen voor individuele kandidaten per partij, in 2018 en % betaald met eigen middelen % betaald door partij % betaald door sponsoring % betaald door giften

6 6 VIVES BRIEFING 2018/07 DE DUURSTE LOKALE CAMPAGNES Tabel 3 geeft een overzicht van de lijsten met de duurste campagnes in het arrondissement Leuven. Het is logisch dat de top drie volledig wordt ingevuld door lijsten uit Leuven, de grootste stad in het arrondissement wat betreft het aantal inwoners en ingeschreven kiezers. Dat was ook het geval in 2012, maar toen gaf sp.a beduidend meer uit dan Open Vld en CD&V. Bij de jongste gemeenteraadsverkiezingen was het CD&V die in Leuven, met in totaal , de duurste campagne heeft gevoerd. Daarna volgen sp.a, met en N-VA met Open Vld komt pas op de vierde plaats. Ook Groen Leuven nestelt zich in de top tien met een naar hun normen relatief dure campagne van Opnieuw is het zinvoller om naar de relatieve uitgaven te kijken, waarbij we het aantal ingeschreven kiezers mee in rekening nemen. De Open Vld-afdelingen van Kortenaken ( 4,67 per ingeschreven kiezer) en Boortmeerbeek ( 3,98 per ingeschreven kiezer) voerden duidelijk de duurste campagnes in het arrondissement Leuven. De resterende plaatsen worden vooral opgevuld door CD&Vlijsten, maar ook door de lokale lijst Modern Gemeentebeleid Begijnendijk (MGB). In de drie gemeenten uit het arrondissement met het hoogste aantal ingeschreven kiezers, met name Leuven, Tienen en Aarschot, hebben we nagegaan hoe de uitgavenpatronen van de verschillende lijsten zijn geëvolueerd ten opzichte van de gemeenteraadsverkiezingen in Tabel 3: Rangschikking van de lijsten volgens de totale kostprijs van de campagne Top 10 volgens totale uitgave per lijst Top 10 volgens totale uitgave per lijst, per ingeschreven kiezer /kiezer 1. CD&V Leuven Open Vld Kortenaken 4, sp.a Leuven Open Vld Boortmeerbeek 3, N-VA Leuven CD&V Holsbeek 3, CD&V Aarschot CD&V Linter 3, Open Vld Aarschot CD&V Hoegaarden 3, Open Vld Leuven CD&V Boutersem 3, CD&V Tienen MGB Begijnendijk 3, CD&V Scherpenheuvel- Zichem CD&V Bierbeek 2, Groen Leuven CD&V Aarschot 2, Open Vld Boortmeerbeek Open Vld Aarschot 2,

7 7 VIVES BRIEFING 2018/07 In Leuven (zie Figuur 2) vielen er heel wat verschuivingen te noteren: Zoals al bleek uit Tabel 3 heeft CD&V Leuven een zeer forse campagne gevoerd. sp.a Leuven heeft dan weer een stuk minder geïnvesteerd in de campagne: slechts 60% van het bedrag dat in 2012 werd uitgegeven. Ook Open Vld gaf maar de helft van het bedrag uit dat ze in 2012 hadden geïnvesteerd. Daartegenover staat de N-VA, die haar uitgaven heeft verhoogd met 60%. Figuur 3 maakt dezelfde oefening voor Tienen, waar de uitgavenpatronen een stuk stabieler ogen. De twee partijen met de hoogste uitgaven in 2012, CD&V en sp.a, investeerden allebei veel minder middelen in de campagne van Net zoals in Leuven trok Groen haar campagne-investering naar omhoog, maar het totaalbedrag blijft al bij al beperkt tegenover de andere lijsten. In Aarschot ten slotte (Figuur 4) valt vooral de stijging in de campagneuitgaven door Open Vld sterk op, met ongeveer meer dan in De aanwezigheid van Open Vldvoorzitter Gwendolyn Rutten in de lokale campagne zit daar waarschijnlijk voor iets tussen. Bij de overige lijsten vallen er geen grote verschuivingen vast te stellen. Figuur 2: Evolutie uitgaven gemeenteraadscampagne in Leuven (in ) CD&V sp.a N-VA Open Vld Groen Vlaams Belang PVDA Figuur 3: Evolutie uitgaven gemeenteraadscampagne in Tienen (in ) CD&V sp.a Open Vld N-VA Groen Vlaams Belang Figuur 4: Evolutie uitgaven gemeenteraadscampagne in Aarschot (in ) CD&V Open Vld sp.a N-VA Groen Vlaams Belang

8 8 VIVES BRIEFING 2018/07 In Figuur 5 worden alle gemeenten van het Arrondissement Leuven ingekleurd volgens de kleur van de lijst die het zwaarst heeft geïnvesteerd in de campagne per ingeschreven kiezer. In 17 van de 30 gemeenten was dat CD&V. Daarnaast zijn er zes gemeenten waar Open Vld de meeste campagnemiddelen heeft ingezet. N-VA heeft slechts in twee gemeenten de meeste uitgaven gemaakt (Tervuren en Oud-Heverlee), sp.a enkel in Rotselaar met 2,10 per ingeschreven kiezer. Tot slot zijn er ook vier gemeenten in het arrondissement waar een lokale lijst het meest heeft geïnvesteerd. Figuur 5: De hoogste campagne-uitgaven per ingeschreven kiezer, weergegeven per gemeente (in )

9 9 VIVES BRIEFING 2018/07 VLAAMS INSTITUUT VOOR ECONOMIE EN SAMENLEVING VLAMINGENSTRAAT 83 - BUS LEUVEN, BELGIË Gert-Jan Put KU Leuven gertjan.put@kuleuven.be Bart Maddens KU Leuven bart.maddens@kuleuven.be Gunther Vanden Eynde KU Leuven gunther.vandeneynde@kuleuven.be Gertjan Muyters KU Leuven gertjan.muyters@kuleuven.be De VIVES Briefings stellen zich tot doel het debat over de economische en maatschappelijke ontwikkeling van regio s te stofferen. Dit doen ze door middel van korte bijdragen van de hand van eigen en geaffilieerde onderzoekers. De briefings zijn veelal gebaseerd op lopend fundamenteel onderzoek. Een elektronische versie van de briefings is beschikbaar op de VIVES-website: