DOSSIER. Ouderen in Vlaams-Brabant

Transcriptie

1 s t e u n p u n t so c i a l e p l a n n i n g DOSSIER Ouderen in Vlaams-Brabant

2 Voorwoord Na de eerste editie van het dossier ouderen dat in 2007 verscheen willen we u met dit nieuwe dossier een update bieden van het cijfermateriaal en ook enkele nieuwe thema's aansnijden. Vele voorzieningen en besturen hebben het dossier ouderen reeds ontdekt als een handig instrument om doelstellingen te formuleren, beleidsplannen op te maken en subsidiedossiers van het nodige cijfermateriaal te voorzien. De doelstelling blijft dan ook dezelfde. Vandaag is er heel wat cijfermateriaal beschikbaar, maar het vraagt heel wat tijd en kennis om al deze gegevens te verzamelen, te verwerken en te analyseren. Met dit dossier ouderen, maar ook met het dossier kinderen en jongeren, de omgevingsanalyse en de dossiers minderheden en personen met een handicap die later dit jaar zullen verschijnen heeft het steunpunt sociale planning van de provincie een heel aanbod uitgewerkt dat u op een gebruiksvriendelijke manier kan helpen om uw beleid te onderbouwen. We stellen als provincie zeer tevreden vast dat tal van lokale besturen en voorzieningen actief een beleid ontwikkelen voor de ouderen in onze samenleving. De vergrijzing daagt ons allemaal uit om werk te blijven maken van een degelijk aanbod voor deze groeiende, maar ook zeer diverse groep van ouderen. Naast een actualisatie van de cijfers uit het vorige dossier, kunnen we in deze editie van het dossier ouderen ook enkele extra gegevens leveren. In de eerste plaats de resultaten van de ouderenbehoefteonderzoeken die in Vlaams-Brabant hebben plaatsgehad. In tweeëndertig gemeenten gingen vrijwillige ouderen op pad om bij leeftijdsgenoten vragenlijsten te bezorgen en terug op te halen. Op die manier slaagden we er samen met de VUB in heel wat cijfermateriaal te verzamelen. Het steunpunt sociale planning maakt voor elke gemeente een rapport dat alle resultaten van de gemeente bundelt. We wilden deze resultaten echter ook in dit dossier de plaats geven die ze verdienen. We hebben er hierbij voor gekozen om geen gemeenten te vergelijken, maar we willen wel enkele algemene conclusies neerschrijven. Hopelijk kan dit dossier ook u inspireren om een actief beleid te voeren voor ouderen. Monique Swinnen gedeputeerde voor welzijn 3

3 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Inhoudsopgave... 4 Inleiding... 6 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen Bevolkingsgegevens Bevolking en bevolkingsdichtheid Migratiesaldo Woonstabiliteit Sterfte De leeftijd van de ouderen Ouderen als groep in de bevolking Evolutie van het aantal ouderen Gezinsstructuur Minderheden Ouderen met een handicap Ouderen en huisvesting Bouwjaar van de woningen Woningcomfort Eigendomstitel Woonvorm Verhuizen naar een aangepaste woning Inkomens Fiscale inkomens Pensioenen Moeilijker of makkelijker rondkomen van ouderen Ouderen met een leefloon De inkomensgarantie voor ouderen Ouderen met een tegemoetkoming voor personen met een handicap Ouderen met een verhoogde tegemoetkoming in de ziekteverzekering Ouderen in de zorgverzekering...44 DEEL II: De zorg voor ouderen Thuiszorg Diensten voor gezinszorg en aanvullende thuiszorg Diensten voor logistieke hulp Diensten voor oppashulp Diensten voor thuisverpleging

4 5.5 Diensten maatschappelijk werk van het ziekenfonds Lokale dienstencentra Regionale dienstencentra Diensten voor gastopvang Verenigingen van gebruikers en mantelzorgers Nachtzorg Samenwerkingsinitiatieven Eerstelijn (SEL) Transmurale en residentiële ouderenzorg Dagverzorgingscentrum Centra voor herstelverblijf Centra voor kortverblijf Assistentiewoningen Zorg voor specifieke doelgroepen Palliatieve zorg Zorg voor dementerenden Ouderen over de hen aangeboden hulp...61 DEEL III: Ouderen en hun omgeving Ouderenbeleidsparticipatie in Vlaams-Brabant Lokale ouderenadviesraden Regionale ouderenadviesraden De provinciale ouderenadviesraad Tweerichtingsverkeer Ouderen en vrijwilligerswerk Het vrijwilligerswerk van ouderen Ondersteuning van het lokaal vrijwilligerswerk van ouderen Ouderen over hun omgeving Verplaatsingsgedrag Sociale contacten Eenzaamheid Potentieel hulpnetwerk Ouderenverenigingen Internetgebruik...71 BIJLAGE I: Tabellen...72 BIJLAGE II: Locaties van voorzieningen voor ouderen BIJLAGE III: Lijst van kaarten en grafieken EINDNOTEN

5 Inleiding In dit dossier willen we u een beeld geven van de ouderen in onze provincie en de omgeving waarin ze leven. Onze focus ligt hierbij in de eerste plaats op die kenmerken die kunnen bijdragen tot het welzijn van de ouderen. In een eerste luik bundelen we de kenmerken van de ouderen in Vlaams-Brabant. Het gaat om een waaier aan gegevens over de oudere bevolking zelf, hun woonsituatie, hun inkomen... Het tweede deel brengt het aanbod van zorg en diensten voor ouderen in onze provincie in kaart. Alle deze gegevens zijn verkregen uit externe (statistische) databanken en aangevuld met resultaten van de ouderenbehoefteonderzoeken in onze provincie. In een derde en kleiner luik over de ouderen en hun omgeving, komen nog drie belangrijke thema's aan bod. In een eerste hoofdstuk bekijken we de beleidsparticipatie van ouderen in Vlaams-Brabant. In een tweede hoofdstuk komt de oudere als vrijwilliger in beeld en in een laatste hoofdstuk sluiten we het dossier af met enkele andere interessante resultaten uit het ouderenbehoefteonderzoek. Ouderenbehoefteonderzoeken Sinds 2006 biedt de provincie i.s.m. de Vrije Universiteit Brussel het ouderenbehoefteonderzoek aan. De deelnemende lokale besturen kregen een totaalpakket, dat door prof. D. Verté van de VUB werd ontwikkeld, met een vragenlijst, draaiboek en materialen. Het onderzoek behandelt een groot aantal thema's die een schat aan informatie geven om het lokaal ouderenbeleid te voeden en te sturen. Lokale senioren-vrijwilligers werken actief mee, wat een opvallend hoge respons oplevert. Ambtenaren geven logistieke ondersteuning. Het provinciale steunpunt sociale planning verwerkt tenslotte de resultaten tot een leesbaar werkinstrument. Door deze aanpak ontstond in vele gemeenten een levendige samenwerking tussen seniorenraad, ouderenverenigingen en het lokale bestuur. Op heel wat plaatsen vertaalden de resultaten zich in beleidsdoelstellingen en acties. Reeds 32 lokale besturen uit Vlaams-Brabant gingen in op het aanbod. Van 28 gemeenten werden de resultaten ook reeds verwerkt (in oranje op de kaart, situatie 1 oktober 2010). Op basis van deze gegevens berekenden we een aantal relevante provinciale cijfers. Onderzoek lopende Onderzoek afgerond Onderzoek in analyse Opwijk Asse Affligem Liedekerke Ternat Roosdaal Lennik Gooik Galmaarden Pepingen Bever Herne Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Zemst Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Keerbergen Boortmeerbeek Steenokkerzeel Machelen Overijse Kampenhout Bertem Huldenberg Haacht Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Tielt-Winge Lubbeek Glabbeek Boutersem Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Bekkevoort Tienen Diest Kortenaken Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Cel ouderenbeleid Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Linter Zoutleeuw Landen Geetbets 6

6 Kaarten, grafieken, cijfers, definities en interpretaties Om de tekst leesbaar te houden, nemen we niet alle cijfers op in de tekst. We illustreren de tekst met kaartjes en grafieken, die de positie van de verschillende gemeenten in de provincie weergeven of een evolutie schetsen. Achteraan in de bijlage vindt u de verschillende cijfers terug in tabellen. We verwijzen in de tekst naar deze tabellen met cursief gedrukte grijze tekst. Op pagina 71 vindt u een overzicht van deze tabellen met een verwijzing naar de pagina waarop u ze kan terugvinden. Alle cijfers in dit dossier zijn de meest recent beschikbare (september-oktober 2010). De meeste indicatoren zijn eerder stabiel en kennen geen grote veranderingen op één of twee jaar tijd. Via kan u steeds geactualiseerde gegevens terugvinden. De oranje kaders in de tekst bevatten telkens de definitie of verklaring van de gebruikte cijfers. Deze informatie is nuttig bij de interpretatie van de gegevens. In de eindnoten wordt vaak nog wat bijkomende uitleg gegeven. 7

7 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen 1 Bevolkingsgegevens 1.1 Bevolking en bevolkingsdichtheid Tabel 1: Bevolkingsaantal en bevolkingsdichtheid (1 januari 2010) Aantal inwoners De totale bevolking is het aantal inwoners dat op 1 januari in de gemeente woont en ingeschreven is in het rijksregister. Bepaalde bevolkingsgroepen, zoals asielzoekers en bepaalde diplomaten, worden niet bij deze officiële bevolking (de bevolking de jure) gerekend. Het aantal inwoners wordt sterk mee bepaald door de oppervlakte waarover een gemeente zich uitstrekt. Het aantal inwoners van een gemeente is soms van belang voor het beleid, bijvoorbeeld om te bepalen hoeveel middelen een gemeente krijgt van het gemeentefonds, om te kijken of ze in aanmerking komt voor een erkenning als centrumstad... Ook bij beslissingen over de inplanting van verschillende voorzieningen, die niet in elke gemeente aangeboden worden, kijkt men vaak naar het inwonersaantal van gemeenten. Daarnaast is het belangrijk om het beeld van deze kaart in het achterhoofd te houden bij de interpretatie van de andere kaarten in dit dossier. In gemeenten met weinig inwoners - zoals bijvoorbeeld Bever - kan een eerder kleine groep al snel een belangrijk groep van de bevolking uitmaken. Hierdoor kunnen in gemeenten met weinig inwoners hoge percentages wijzen op een relatief beperkt fenomeen, omdat het in absolute cijfers om weinig inwoners gaat. In gemeenten met veel inwoners - zoals bijvoorbeeld Leuven - speelt zich het omgekeerde fenomeen af. Daar kan een klein aandeel in de bevolking in absolute cijfers een vrij grote groep betekenen. Kaart 1: : Bevolking op 1 januari 2010 Aantal inwoners jonger dan jaar of ouder Bever Galmaarden Roosdaal Herne Affligem Liedekerke Gooik Ternat Lennik Pepingen Opwijk Asse Dilbeek Londerzeel Kapelle- op-den- Bos Meise Merchtem Pieters- Leeuw Halle Wemmel Beersel Zemst Boortmeerbeek Haacht Kampenhout Grimbergen Vilvoorde Steenokkerzeel Drogenbos Linkebeek Genesius- Rode Machelen Zaventem Kraainem Wezembeek-Oppem Hoeilaart Tervuren Overijse Kortenberg Bertem Huldenberg Keerbergen Herent Begijnendijk Tremelo Rotselaar Leuven Oud-Heverlee Bierbeek Holsbeek Lubbeek Aarschot Boutersem Tielt-Winge Tienen Hoegaarden Scherpenheuvel- Zichem Glabbeek Bekkevoort Landen Diest Kortenaken Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Linter Geetbets Zoutleeuw 8

8 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen Op Kaart 1 geeft de grootte van de bol in elke gemeente aan hoeveel inwoners de gemeente telt. Achteraan in de bijlage kunt u ook de inwonersaantallen terugvinden per gemeente. We maken daarbij een opsplitsing tussen de bevolking jonger dan 60 en de bevolking ouder dan 60. Deze bevolkingscijfers zijn een eigen verwerking van de gegevens uit het rijksregister. Het gaat dus niet om een officieel bevolkingscijfer. De federale overheidsdienst die verantwoordelijk is voor de officiële bevolkingscijfers (ADSEI) heeft na 1 januari 2008 geen nieuwe bevolkingscijfers meer bekend gemaakt. De laatste officiële bevolkingscijfers kunt u terugvinden op Ouderen in de bevolking Tabel 6: Leeftijdsverdeling bij de ouderen (1 januari 2010) Kaart 2 toont het aandeel van de ouderen in de bevolking. In Vlaams-Brabant als geheel zijn bijna 1 op 4 inwoners (23,4%) 60 jaar of ouder. In Steenokkerzeel daarentegen is nog geen inwoner op 5 (19,1%) 60 jaar of ouder. Ook Vilvoorde, Machelen - twee buurgemeenten van Steenokkerzeel -, Bever en Leuven hebben een klein aandeel ouderen. Verder is het vooral de regio rond Leuven (met uitzondering van Lubbeek) en de oost- en zuidrand van Brussel waar het aandeel van de 60-plussers lager ligt dan gemiddeld in de provincie. Ook op de grens met de provincie Oost-Vlaanderen (met uitzondering van Liedekerke) ligt het aandeel van de 60-plussers lager dan het Vlaams-Brabantse gemiddelde. Vooral het Hageland kent een erg groot aandeel van 60-plussers. In Aarschot, Scherpenheuvel-Zichem, Kortenaken, Tienen en Lubbeek is meer dan 25,5% van de bevolking 60 jaar of ouder. Buiten het Hageland is dit enkel het geval in Dilbeek. Ook de gemeenten ten westen van Brussel kennen een eerder groot aandeel van 60- plussers. Deze twee regio's zijn dan ook de sterkst verouderde regio's in de provincie. Kaart 2: : Aandeel van de ouderen o (60-plus) in Vlaams-Brabant % in de bevolking 25,5-27,1 23,5-25,4 22,5-23,4 21,5-22,4 19,1-21,4 gemiddelde= 23,4 Bever Galmaarden Herne Affligem Liedekerke Ternat Roosdaal Gooik Opwijk Lennik Pepingen Asse Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Keerbergen Tremelo Boortmeerbeek Zemst Haacht Rotselaar Steenokkerzeel Machelen Kampenhout Kortenberg Zaventem Wezembeek- Oppem Kraainem Tervuren Hoeilaart Huldenberg Overijse Herent Leuven Begijnendijk Holsbeek Lubbeek Aarschot Bertem Boutersem Oud-Heverlee Bierbeek Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets 9

9 1.1.3 Bevolkingsdichtheid DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen De bevolkingsdichtheid geeft aan hoeveel inwoners er wonen ten opzichte van de totale oppervlakte van de gemeente. De bevolkingsdichtheid geeft een indicatie van de verstedelijking. Wanneer er veel mensen op een kleine oppervlakte leven, spreken we van een sterk verstedelijkt gebied, terwijl in landelijke gemeenten het aantal inwoners per vierkante kilometer eerder laag ligt. Op onderstaande kaart kunt u de bevolkingsdichtheid terugvinden van de verschillende Vlaams- Brabantse gemeenten. Hieruit blijkt dat naast Leuven, als één van de dertien Vlaamse centrumsteden, de gemeenten in de Brusselse rand (Kraainem, Wezembeek-Oppem, Vilvoorde, Wemmel en Drogenbos en in iets mindere mate ook Zaventem, Machelen, Grimbergen, Dilbeek en Linkebeek) een hoge bevolkingsdichtheid hebben. Tot slot heeft ook Liedekerke een hoge bevolkingsdichtheid, het sluit hiermee aan bij de stedelijke agglomeratie rond Aalst. Op de kaart is verder te zien dat de provincie Vlaams-Brabant twee regio's kent met een lage bevolkingsdichtheid. Enerzijds is er de regio van het westelijke Pajottenland (Lennik, Pepingen, Gooik, Herne, Galmaarden en Bever) en anderzijds het Hageland. Enkel de steden Aarschot, Diest en Tienen hebben een iets hogere bevolkingsdichtheid, maar in vergelijking met de overige gemeenten van de provincie blijft deze bevolkingsdichtheid eerder laag. Kaart 3: : Bevolking en bevolkingsdichtheid Inwoners per km² 1.213, ,1 813, ,7 513,8-813,7 413,8-513,7 107,9-413,7 gemiddelde= 513,8 Bever Galmaarden Herne Affligem Gooik Asse Liedekerke Ternat Roosdaal Opwijk Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Zemst Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Keerbergen Boortmeerbeek Steenokkerzeel Machelen Overijse Kampenhout Haacht Bertem Huldenberg Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Tielt-Winge Lubbeek Glabbeek Boutersem Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Bekkevoort Tienen Diest Kortenaken Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Linter Zoutleeuw Landen Geetbets 10

10 1.2 Migratiesaldo DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen Tabel 2: Migratiesaldo 60 t.e.m. 79 jarigen (gemiddelde ) Tabel 3: Migratiesaldo +80-jarigen en migratiesaldo ouderen +60 (gemiddelde ) Het migratiesaldo is het verschil tussen het aantal mensen dat in de loop van het jaar in de gemeente is komen wonen (de inwijkingen) en het aantal mensen dat uit de gemeente vertrokken is (de uitwijkingen). Het migratiesaldo houdt zowel rekening met migratiestromen tussen Belgische gemeenten (interne migratie) als migraties tussen België en het buitenland (externe migratie). Bij een migratiesaldo groter dan 0 zijn er meer inwijkingen dan uitwijkingen. Een negatief migratiesaldo betekent dat er meer mensen uit de gemeente vertrokken zijn dan er nieuwe inwoners zijn komen wonen. We gebruiken het gemiddelde migratiesaldo van de 60-plussers over drie jaar (2005, 2006 en 2007), omdat er relatief grote verschillen zijn in de migratiebewegingen tussen de verschillende jaren. Doordat er in de groep van 60-plussers relatief weinig verhuisbewegingen zijn, kunnen kleine verschillen van jaar tot jaar voor een grote verandering van het migratiesaldo zorgen. Om het migratiesaldo te kunnen vergelijken tussen de gemeenten, bekijken we deze ten opzichte van de gemiddelde bevolking. 1 Op Kaart 4 geeft de inkleuring van de gemeenten het migratiesaldo weer en de grootte van de bollen het migratievolume of het aantal migratiebewegingen. We zien dat een meerderheid van de gemeenten een negatief migratiesaldo heeft. In de rand rond Brussel, het Pajottenland (met uitzondering van Gooik en Pepingen), Leuven en omliggende gemeenten (met uitzondering van het westen) en verschillende gemeenten in het Hageland is het aantal uitwijkingen groter dan het aantal inwijkingen. Enkel de gemeenten ten westen van Leuven, enkele gemeenten in het uiterste westen van de provincie, de gemeenten op de grens met de provincie Antwerpen ten oosten van Boortmeerbeek (met uitzondering van Scherpenheuvel-Zichem) en verschillende gemeenten in het Hageland hebben een positief migratiesaldo bij de bevolking van 60 jaar of ouder. Kaart 4: : Migratiesaldo 60-plussers ( ) 2007) per inwoners (60+) 1,1-2,0 0,1-1,0-0,2-0,0-0,9 - -0,3-1,7 - -1,0 gemiddelde= -0,2 Bever Galmaarden Herne Affligem Gooik Asse Liedekerke Ternat Roosdaal Opwijk Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Totaal aantal migraties 300 inwijkingen uitwijkingen Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Zemst Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Keerbergen Boortmeerbeek Steenokkerzeel Machelen Overijse Kampenhout Haacht Bertem Huldenberg Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Tielt-Winge Lubbeek Glabbeek Boutersem Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Bekkevoort Tienen Diest Kortenaken Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Studiedienst van de Vlaamse Regering (SVR) Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Linter Zoutleeuw Landen Geetbets Het grootste aantal migraties doet zich voor bij de 60 t.e.m. 69-jarigen. In deze leeftijdsgroep is het verschil tussen de inwijkingen en de uitwijkingen ook het grootst, waardoor het migratiesaldo per inwoners gemiddeld in Vlaams-Brabant -2,8 bedraagt. Bij de 70 t.e.m. 11

11 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen 79-jarigen ligt het aantal in- en uitwijkingen het laagst en ook het verschil tussen de in- en de uitwijkingen is bij deze leeftijdsgroep het kleinst. Het migratiesaldo per inwoners is bij deze leeftijdsgroep dan ook minder negatief (-0,7). Tot slot stijgt bij de 80-plussers het aantal inen uitwijkingen lichtjes, vermoedelijk als gevolg van verhuizingen naar residentiële voorzieningen voor ouderen. Naar verhouding zijn er bij de 80-plussers in Vlaams-Brabant meer uitwijkingen dan inwijkingen, zodat het migratiesaldo terug negatiever wordt (-2,0.). 1.3 Woonstabiliteit Tabel 4: Woonstabiliteit bij 60-plussers (2009) De woonstabiliteit geeft het aantal inwoners weer die niet verhuisd zijn in de loop van het jaar, ten opzichte van de gemiddelde bevolking van de gemeente. De woonstabiliteit bij ouderen is zeer hoog: in 2009 verhuisde nog geen drie procent van de 60- plussers, tegenover bijna 9,5% van de totale bevolking. Vooral in het Hageland (met uitzondering van Tienen en Hoegaarden) is de woonstabiliteit zeer hoog. Zeker centraal in het Hageland, waar de woonstabiliteit groter is dan 98,3%, blijven de ouderen bijna allemaal op dezelfde plaats wonen. In Geetbets bedraagt de woonstabiliteit zelfs 99,3%. De gemeenten Gooik, Pepingen, Drogenbos en Steenokkerzeel hebben een iets lagere woonstabiliteit bij 60-plussers in vergelijking met de andere Vlaams-Brabantse gemeenten, maar ook in deze gemeenten zijn er weinig ouderen die in 2009 verhuisd zijn.kaart 5: : Woonstabiliteit bij ouderen (60-plus) Woonstabiliteit Bever 98,3-99,3 97,3-98,2 96,3-97,2 95,3-96,2 94,1-95,2 gemiddelde= 97,2 Galmaarden Herne Affligem Gooik Opwijk Asse Liedekerke Ternat Roosdaal Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Pieters- Leeuw Meise Beersel Kapelle- op-den- Bos Keerbergen Tremelo Boortmeerbeek Zemst Haacht Rotselaar Grimbergen Kampenhout Merchtem Vilvoorde Steenokkerzeel Wemmel Machelen Drogenbos Linkebeek Genesius- Rode Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Overijse Bertem Huldenberg Herent Leuven Oud- Heverlee Begijnendijk Holsbeek Bierbeek Lubbeek Aarschot Tielt-Winge Boutersem Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets 1.4 Sterfte Tabel 5: Sterfte bij 60-plussers (2009) Het sterftecijfer geeft het aantal personen die overleden zijn tussen 1 januari en 31 december 2009 en die vóór hun overlijden in het rijksregister ingeschreven waren in de gemeente. Vooral in kleine gemeenten kan het aantal overlijdens van jaar tot jaar sterk verschillen. 12

12 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen Kaart 6: : Overleden ouderen (60-plus) Overlijdens per plussers 42,5-53,6 37,5-42,4 32,5-37,4 27,5-32,4 23,0-27,4 gemiddelde= 32,5 Bever Galmaarden Herne Affligem Liedekerke Roosdaal Gooik Ternat Lennik Pepingen Opwijk Asse Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos Zemst GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Keerbergen Boortmeerbeek Steenokkerzeel Machelen Overijse Kampenhout Bertem Huldenberg Haacht Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Lubbeek Aarschot Boutersem Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Linter Landen Geetbets Zoutleeuw Opvallend zijn de grote verschillen tussen de gemeenten. Zo stierven in Oud-Heverlee in 2009 slechts 23 ouderen op 1.000, terwijl er in Pepingen meer dan 53 stierven per De verklaring kan gezocht worden in het groot aantal rusthuisbedden, met vaak meer kwetsbare ouderen. Uit onze analyses kunnen we afleiden dat er geen rechtstreekse relatie is tussen het aantal overlijdens en de gemiddelde leeftijd van de ouderen. 1.5 De leeftijd van de ouderen Tabel 6: Leeftijdsverdeling bij de ouderen (1 januari 2010) De ouderen van 60 t.e.m. 64 jaar Op onderstaande kaart ziet u het aandeel van de ouderen van 60 t.e.m. 64 jaar in de totale groep van ouderen (60-plus). Dit is de jongste groep ouderen, die de officiële pensioenleeftijd nog niet bereikt heeft. De overheid formuleert regelmatig doelstellingen om deze groep van ouderen actief te houden op de arbeidsmarkt. Toch blijkt dat het aantal ouderen dat op deze leeftijd nog actief is op de arbeidsmarkt of nog als werkzoekende geregistreerd staat bij de VDAB minimaal is. Dit is een groep van actieve senioren, die vaak nog geen nood hebben aan ondersteuning uit de welzijnssector. Toch is deze groep niet onbelangrijk voor de planning van het welzijnsbeleid. Het is immers deze groep die in de 'nabije' toekomst meer nood zal hebben aan ondersteuning. In Vlaams-Brabant is bijna 1 op 4 ouderen tussen de 60 en de 64 jaar. Vooral ten zuiden en ten oosten van Leuven, in het uiterste zuidwestelijke puntje van de provincie, verschillende gemeenten op de grens met de provincie Antwerpen, de regio Steenokkerzeel, Kampenhout en Kortenberg, in Affligem, Liedekerke en Linter vinden we een groter aandeel van deze 'jonge' ouderen. 13

13 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen Kaart 7: : Ouderen 60 t.e.m. 64 jaar % van het aantal ouderen (60-plus) 27,7-29,2 25,7-27,6 24,7-25,6 22,7-24,6 21,2-22,6 gemiddelde= 24,7 Bever Galmaarden Herne Affligem Gooik Opwijk Asse Liedekerke Ternat Roosdaal Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos GrimbergenVilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Zemst Kortenberg Zaventem Hoeilaart Keerbergen Boortmeerbeek Steenokkerzeel Machelen Overijse Kampenhout Bertem Haacht Huldenberg Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Aarschot Tielt-Winge Lubbeek Glabbeek Boutersem Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Bekkevoort Tienen Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets De ouderen van 65 t.e.m. 69 jaar De ouderen van 65 t.e.m. 69 jaar (Kaart 8) zijn de officiële pensioenleeftijd reeds gepasseerd. De gemeenten met een groot aandeel 65- t.e.m. 69-jarigen in de groep van ouderen (60-plus), liggen vooral ten oosten en ten zuiden van Leuven. Verder hebben ook Zoutleeuw, Diest, Tremelo, Keerbergen, Boortmeerbeek, Affligem, Liedekerke, Bever en Overijse een (eerder) groot aandeel ouderen van 65 tot 69 jaar. De gemeenten waar deze leeftijdsgroep het kleinste aandeel heeft in de groep van ouderen vinden we vooral terug in het zuiden van de provincie, maar ook ten noordoosten van Brussel en op de as Kampenhout-Kortenberg-Bertem. Tenslotte is het aandeel ook laag in Leuven en Glabbeek. Kaart 8: : Ouderen 65 t.e.m. 69 jaar % van het aantal ouderen (60-plus) 21,0-22,2 20,0-20,9 19,0-19,9 18,0-18,9 16,1-17,9 gemiddelde= 19,0 Bever Galmaarden Herne Affligem Gooik Asse Liedekerke Ternat Roosdaal Opwijk Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Pieters- Leeuw Beersel Kapelle- op-den- Bos Kortenberg Zaventem Hoeilaart Keerbergen Boortmeerbeek Zemst Meise Haacht Grimbergen Kampenhout Merchtem Vilvoorde Steenokkerzeel Wemmel Herent Machelen Drogenbos Linkebeek Genesius- Rode Wezembeek- Oppem Kraainem Tervuren Overijse Bertem Huldenberg Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Lubbeek Aarschot Boutersem Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Zoutleeuw Landen Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Geetbets 14

14 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen De ouderen van 70 t.e.m. 79 jaar Kaart 9 toont het aandeel van de 70- t.e.m. 79 jarigen in de groep van ouderen (60-plus). Op deze leeftijd stijgen de zorgbehoeften van de ouderen. Vaak zal het gaan om hulp die het de oudere mogelijk maakt om verder zelfstandig te kunnen leven. Vooral de gemeenten rond Brussel (met uitzondering van Asse en enkele gemeenten ten zuidoosten van Brussel) kennen een groot aandeel van ouderen tussen 70 en 79 jaar. Verder hebben ook Haacht, Leuven, Hoegaarden en verschillende gemeenten in het noorden van het Hageland een groot aandeel van deze leeftijdsgroep onder de ouderen (60-plus). In het uiterste westen van het Pajottenland en ten zuiden, oosten en westen van Leuven is het aandeel van de 70- t.e.m. 79-jarigen eerder beperkt. Kaart 9: : Ouderen 70 t.e.m. 79 jaar % van de ouderen (60-plus) 36,7-39,2 35,2-36,6 34,2-35,1 32,7-34,1 30,5-32,6 gemiddelde= 35,1 Bever Galmaarden Herne Affligem Liedekerke Roosdaal Gooik Opwijk Ternat Asse Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Pieters- Leeuw Meise Beersel Kapelle- op-den- Bos Zemst Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Keerbergen Boortmeerbeek Grimbergen Kampenhout Merchtem Vilvoorde Steenokkerzeel Wemmel Machelen Drogenbos Linkebeek Genesius- Rode Overijse Haacht Bertem Huldenberg Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Lubbeek Aarschot Boutersem Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Landen Geetbets Zoutleeuw Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) 15

15 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen De ouderen van 80 jaar of ouder De 80-plussers zijn sterk vertegenwoordigd in het westelijke Pajottenland, in de Brusselse noorden oostrand, in het zuidelijke Hageland en ook in Leuven, Bertem en Huldenberg. Ten westen van Brussel, in het noorden van de provincie en ten oosten van Leuven is het aandeel hoogbejaarden onder de ouderen (60-plus) kleiner. Het percentage ouderen boven de 80 jaar op de totale groep van de ouderen (60-plus) wordt ook wel de interne vergrijzing genoemd. Kaart 10: : Ouderen 80-plus % van de ouderen (60-plus) 23,3-26,2 21,3-23,2 20,3-21,2 18,3-20,2 16,7-18,2 gemiddelde= 21,2 Bever Galmaarden Herne Affligem Gooik Asse Liedekerke Ternat Roosdaal Opwijk Lennik Pepingen Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos Zemst Grimbergen Vilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Kampenhout Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Keerbergen Boortmeerbeek Steenokkerzeel Machelen Overijse Bertem Huldenberg Haacht Herent Rotselaar Leuven Tremelo Begijnendijk Holsbeek Oud-Heverlee Bierbeek Lubbeek Aarschot Boutersem Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Zoutleeuw Landen Geetbets Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Conclusies Zoals uit Kaart 2 op pagina 9 al bleek, kan het aandeel van de ouderen in de totale bevolking van de gemeente sterk verschillen. Naast dit aandeel is ook de samenstelling van de groep van ouderen belangrijk. Zo heeft bijvoorbeeld Lubbeek een hoog aandeel (25,5%) ouderen in de gemeente, maar relatief veel ouderen zijn er jonger dan 70 jaar (50,6%). Hierdoor is, ondanks het grote aandeel van de ouderen op de bevolking, de zorgbehoefte van de ouderen vandaag nog eerder beperkt, maar we kunnen verwachten dat deze behoefte de volgende jaren sterk zal stijgen. Vilvoorde en Leuven zijn daarentegen gemeenten met een klein aandeel ouderen, maar met een groot aandeel 70-plussers in deze groep. Ondanks het kleinere aandeel ouderen, is de gemiddelde zorgbehoefte in deze gemeenten dus relatief hoog. 16

16 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen 1.6 Ouderen als groep in de bevolking Tabel 7: Bevolkingscoëfficiënten (1 januari 2010) Grijze druk De grijze druk is de druk van de niet meer actieve bevolking (die hier gedefinieerd wordt als de 60-plussers) op de bevolking op actieve leeftijd (20-59 jaar). Concreet geeft de grijze druk aan hoeveel 60-plussers er in de gemeente wonen per 100 inwoners van 20 tot 59 jaar. In Steenokkerzeel en Leuven is de grijze druk erg laag: er zijn respectievelijk slechts 32 en 34 niet meer actieven per 100 inwoners op actieve leeftijd. Vooral in het Hageland en ten zuiden en ten westen van Brussel zien we dat er een grote grijze druk is in de gemeenten. In de gemeenten rond Leuven is de grijze druk eerder laag. Kaart 11: Grijze druk (2010) Ouderen 60+/ jarigen Bever 48,5-50,9 43,5-48,4 41,0-43,4 38,5-40,9 32,0-38,4 gemiddelde= 43,3 Galmaarden Herne Affligem Liedekerke Ternat Roosdaal Gooik Lennik Pepingen Opwijk Asse Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos Zemst Grimbergen Vilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Kampenhout Keerbergen Haacht Herent Tremelo Rotselaar Leuven Holsbeek Aarschot Lubbeek Bertem Boutersem Oud-Heverlee Bierbeek Huldenberg Begijnendijk Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets Afhankelijkheidsratio De afhankelijkheidsratio is de druk van de bevolking op niet actieve leeftijd (0-19 jaar en 60-plus) op de bevolking op actieve leeftijd (20-60 jaar). Concreet geeft de afhankelijkheidsratio aan hoeveel 0-19-jarigen en 60-plussers er in de gemeenten wonen per 100 inwoners van 20 t.e.m. 59 jaar. De afhankelijkheidsratio geeft een idee van de mate waarin de bevolking op actieve leeftijd de 'lasten' van de niet actieve bevolking moet dragen. In de Brusselse rand is de afhankelijkheidsratio het grootst. Daarnaast is de afhankelijkheidsratio ook groot in Kortenaken, Glabbeek, Lubbeek, Bierbeek, Keerbergen, Bertem, Huldenberg en Herne. De gemeenten met een lage afhankelijkheidratio vinden we vooral terug in het Hageland en in de noord- en westrand van de provincie. De lage afhankelijkheidsratio in het Hageland betekent dat het aandeel van de jongeren in deze gemeenten zeer laag is, aangezien het aandeel van de ouderen in deze gemeenten wel erg hoog is. 17

17 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen Kaart 12: : Afhankelijkheidsratio (2010) 0-19 jarigen en 60+ / jarigen Bever 92,8-97,4 88,8-92,7 85,8-88,7 78,8-85,7 66,2-78,7 gemiddelde= 85,8 Galmaarden Herne Affligem Liedekerke Ternat Roosdaal Gooik Lennik Pepingen Opwijk Asse Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos Zemst Grimbergen Vilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Kampenhout Keerbergen Haacht Herent Tremelo Rotselaar Leuven Holsbeek Aarschot Lubbeek Bertem Boutersem Oud-Heverlee Bierbeek Huldenberg Begijnendijk Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets Familiale zorgindex De familiale zorgindex geeft de verhouding weer tussen het aantal hoogbejaarden (80-plus) en de jarigen. Die laatste groep is een benadering van de kinderen van de hoogbejaarden (die uiteraard niet allemaal zelf in de gemeente wonen), die geconfronteerd worden met de zorgtaak. Concreet geeft dit cijfer aan hoeveel 80-plussers er in de gemeente wonen per 100 inwoners van 50 t.e.m. 59 jaar. In (vooral het zuidelijke) Hageland zien we dat de hoogbejaarden minder kunnen terugvallen op de zorg van jarigen. Er zijn immers relatief veel 80-plussers t.o.v jarigen. Dit geldt ook voor Leuven, de noordwestrand van Brussel en Herne, Halle, Gooik en Hoeilaart. Vooral centraal in het noorden van de provincie, maar ook in Affligem en Oud-Heverlee zijn er veel jarigen in verhouding tot de 80-plussers. 18

18 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen Kaart 13: : Familiale zorgindex 80-plus/ jarigen Bever 41,0-46,6 36,0-40,9 33,5-35,9 31,0-33,4 25,0-30,9 gemiddelde= 35,9 Galmaarden Herne Affligem Liedekerke Ternat Roosdaal Gooik Lennik Pepingen Opwijk Asse Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos Zemst Grimbergen Vilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Kampenhout Keerbergen Haacht Herent Tremelo Rotselaar Leuven Holsbeek Aarschot Lubbeek Bertem Boutersem Oud-Heverlee Bierbeek Huldenberg Begijnendijk Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets 1.7 Evolutie van het aantal ouderen De evolutie van het aantal ouderen wordt weergegeven met een index. Wanneer het aantal ouderen stijgt in de weergegeven periode, zal de index groter zijn dan 100. Een index kleiner dan 100 geeft een afname van het aantal ouderen weer De voorbije evoluties Tabel 8: Bevolkingsevolutie bij de ouderen In de periode is het aantal ouderen in de provincie merkelijk toegenomen. Per 100 ouderen (60-plus) die in 1991 in de gemeente woonden, woonden er in ouderen in Vlaams-Brabant. Met uitzondering van Bever en Drogenbos (die een lichte afname kennen van het aantal ouderen) is het aantal ouderen in alle Vlaams-Brabantse gemeenten toegenomen. De grootste toename zien we in Keerbergen, Tremelo en Begijnendijk in het noorden van de provincie en in Lubbeek en Oud-Heverlee in de Leuvense rand. In deze gemeenten is er ongeveer 1 oudere bijgekomen per 2 ouderen (index 150). Maar ook alle andere gemeenten in het noorden van de provincie, met uitzondering van Zemst en Kampenhout, hebben een grote toename van het aantal ouderen gekend. Ook ten westen van Brussel richting Oost-Vlaanderen en in verschillende gemeenten ten zuiden van Brussel was er een duidelijke toename van het aantal ouderen. Ten oosten van Brussel, in het zuiden van het Pajottenland en in het zuidelijke Hageland was de toename van het aantal ouderen iets minder groot. 19

19 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen Kaart 14: : Evolutie van het aantal ouderen Index 60-plussers 2008/ 60-plussers 1991 Bever 146,2-166,1 126,2-146,1 113,2-126,1 100,1-113,1 94,5-100,0 gemiddelde= 126,1 Galmaarden Herne Affligem Liedekerke Ternat Roosdaal Gooik Lennik Pepingen Opwijk Asse Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos Zemst Grimbergen Vilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Aantal 60-plussers in Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Kampenhout Keerbergen Haacht Herent Tremelo Rotselaar Leuven Holsbeek Aarschot Lubbeek Bertem Boutersem Oud-Heverlee Bierbeek Huldenberg Begijnendijk Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets De toekomstige evoluties Tabel 9: Bevolkingsprojecties voor de ouderen Regelmatig maakt de studiedienst van de Vlaamse Regering een bevolkingsprojectie, waarin ze op basis van wetenschappelijk onderzoek een voorspelling maakt van hoe de bevolking zal evolueren. De laatste bevolkingsprojectie dateert van 2005, maar momenteel wordt er werk gemaakt van een nieuwe projectie. 2 De voorspelling is dat het aantal ouderen in Vlaams-Brabant zal blijven toenemen en dat deze toename bovendien zal versnellen. In 2025 zouden er in Vlaams-Brabant 135 ouderen wonen per 100 ouderen die in 2008 in Vlaams-Brabant woonden. Deze evolutie is enerzijds het gevolg van de verouderende generatie van babyboomers, en anderzijds van de leeftijdsverwachting die steeds stijgt. In Leuven, in het Hageland en in de rand rond Brussel wordt een minder sterke stijging van het aantal ouderen verwacht dan elders in de provincie. Vooral in het noorden van de provincie zijn er heel wat gemeenten waar een veel sterkere stijging van de ouderen verwacht wordt, net als in Tielt-Winge, Oud-Heverlee, Pepingen en Bever. Verder zien we dat vooral in de rand van Leuven en op de grens met Oost-Vlaanderen de oudere bevolking sterk zal toenemen. 20

20 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen Kaart 15: : Evolutie van het aantal ouderen ( ) 2025) Index projectie 60-plussers 2025/ projectie 60-plussers 2008 Bever 145,0-159,4 140,0-144,9 135,0-139,9 130,0-134,9 122,4-129,9 gemiddelde= 135,0 Galmaarden Herne Affligem Liedekerke Ternat Roosdaal Gooik Lennik Pepingen Opwijk Asse Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos Zemst Grimbergen Vilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Kampenhout Keerbergen Haacht Herent Tremelo Rotselaar Leuven Holsbeek Aarschot Lubbeek Bertem Boutersem Oud-Heverlee Bierbeek Huldenberg Begijnendijk Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Studiedienst van de Vlaamse regering Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets 1.8 Gezinsstructuur Tabel 13: Gezinspositie volgens de leeftijd van de ouderen (1 januari 2010) De gezinsstructuur wordt bepaald aan de hand van de gegevens in het rijksregister. Per gezin wordt in het rijksregister één referentiepersoon geregistreerd. Van de andere personen wordt er vervolgens geregistreerd wat hun relatie is met de referentiepersoon. Zij kunnen bijvoorbeeld kind, partner, ouder... zijn. Hieronder geven we voor de ouderen vier types gezinnen weer 3, de oudere: die alleen woont: de ouderen bij wie geen andere personen inwonen; met partner: de ouderen die samenwonen met een partner met wie zij al of niet gehuwd zijn; met kind(eren) en met of zonder partner: de oudere die inwoont bij zijn/ haar kind of bij wie zijn/ haar kind inwoont, onafhankelijk van het al dan niet hebben van een partner; in een collectief huishouden (kloosters, rusthuizen, gevangenissen,...) Op onderstaande grafiek vindt u de gezinspositie terug van de ouderen in Vlaams-Brabant. Hieruit blijkt dat tussen 60 en 65 jaar het aantal ouderen dat enkel samenleeft met een partner toeneemt. De verklaring hiervoor is dat koppels bij wie kinderen inwonen niet zijn opgenomen in deze cijfers. Doordat het aantal kinderen dat inwoont bij de ouderen afneemt, stijgt de groep van ouderen die alleen met de partner samenwoont. Vanaf de leeftijd van 72 jaar daalt het aantal ouderen dat samenwoont met zijn of haar partner vrij sterk door het overlijden van de partner. Hierdoor stijgt het aantal alleenwonenden vanaf deze leeftijd ook wat sterker dan bij de ouderen jonger dan 72 jaar. De stijging van het aantal alleenwonende ouderen jonger dan 72 is net als bij de ouderen die samenwonen met hun partner onder andere het gevolg van kinderen die het huis uit gaan. Vanaf de leeftijd van 72 jaar begint ook het aantal ouderen in een collectief huishouden (voornamelijk rusthuizen) toe te nemen, maar het gaat slechts om een uiterst geringe toename. Het is pas vanaf de leeftijd van 75 jaar dat het aantal ouderen in collectieve huishoudens sterker 21

21 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen begint toe te nemen. Op de leeftijd van 80 en 90 jaar komt er telkens een versnelling in de groei om vanaf 95 jaar stilaan af te vlakken. Vanaf de leeftijd van 90 jaar vertonen de grafieklijnen steeds meer harde knikken. Dit is het gevolg van de relatief kleine groep ouderen op deze leeftijd, waardoor kleine verschillen procentueel een belangrijk verschil opleveren. De trend is echter duidelijk dat op die leeftijd slechts zeer weinig ouderen nog samenwonen met hun partner en dat ook de groep alleenwonende ouderen stelselmatig kleiner wordt dan de ouderen die verblijven in een collectief huishouden. In Tabel 10, Tabel 11 en Tabel 12 in bijlage vindt u per gemeente gedetailleerdere cijfers terug van de gezinspositie van de ouderen. Grafiek 1: : Gezinspositie van de 60-plussers naar leeftijd 70,0 60,0 % van de ouderen 50,0 40,0 30,0 20,0 alleenwonend met partner met kind(eren) en met of zonder partner in collectief huishouden 10,0 0, leeftijd Bron: Rijksregister, verwerking Steunpunt Sociale Planning 22

22 1.9 Minderheden DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen In dit onderdeel bekijken we de ouderen met een vreemde nationaliteit en de oudere Belgen die geboren zijn met een andere nationaliteit. We spreken hier verder niet van het begrip allochtonen omdat er geen algemeen aanvaarde definitie bestaat van wat dit begrip inhoudt. Gaat het hier om alle inwoners met een vreemde nationaliteit? Behoren ook de tweede en derde generatie migranten bij deze groep? Het ligt overigens niet voor de hand om het aantal inwoners die tot die laatste groep behoren te berekenen Ouderen met een vreemde nationaliteit Tabel 14: Niet-Belgische ouderen 60+ (1 januari 2010) Het aandeel van de ouderen met een niet-belgische nationaliteit ligt met 3,6% merkelijk onder het aandeel in de totale Vlaams-Brabantse bevolking (7,5%). Op Kaart 16 is duidelijk te zien dat de zuidoostrand van Brussel wordt gekenmerkt door een groot aandeel ouderen die niet de Belgische nationaliteit hebben. In Kraainem en Tervuren gaat het zelfs om meer dan 16% van de ouderen. Wat echter opvalt is dat in de zuidoostrand een heel groot aandeel (meer dan 90%) van die ouderen een nationaliteit heeft van een EU-land of een ander OESO-land met een hoog welvaartsniveau 4. Ook in Linkebeek, Wezembeek-Oppem en Keerbergen is het aandeel van de niet-belgen uit de EU of de welvarende OESO-landen groter dan 90%, al is in deze gemeenten het aandeel van de niet-belgen onder de ouderen iets beperkter. In andere gemeenten zoals Machelen, Leuven en Diest heeft bijna de helft van ouderen met een niet-belgische nationaliteit geen nationaliteit van de EU of een welvarend OESO-land. Kaart 16: : Ouderen met een niet-belgische nationaliteit (2010) % van de ouderen (60-plus) Bever 10,8-16,4 5,4-10,7 3,6-5,3 1,8-3,5 0,2-1,7 gemiddelde= 3,6 Galmaarden Herne Affligem Liedekerke Ternat Roosdaal Gooik Lennik Pepingen Opwijk Asse Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Aantal niet-belgen 60-plus 500 EU of welvarende OESO-landen Andere niet-belgen Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos Zemst Grimbergen Vilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Kampenhout Keerbergen Haacht Herent Tremelo Rotselaar Leuven Holsbeek Aarschot Lubbeek Bertem Boutersem Oud-Heverlee Bierbeek Huldenberg Begijnendijk Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets 23

23 DEEL I: Kenmerken van de gemeenten en hun ouderen Ouderen met een Europese nationaliteit Tabel 15: Ouderen (60+) met een Europese nationaliteit (1 januari 2010) Bij de niet-belgen met een Europese nationaliteit kunnen we een onderscheid maken tussen de EU-lidstaten die niet behoren tot het ex-oostblok (EU-17) en de landen van het ex-oostblok. Die laatste splitsen we verder op in een groep landen die nu tot de EU behoren (de EU-10) en de andere Oost-Europese landen Ouderen met de nationaliteit van een land van de EU-17 Kaart 17 geeft in grote mate hetzelfde beeld als de kaart van het totaal aantal ouderen met een niet-belgische nationaliteit. De zuidoostrand van Brussel komt hier echter nog sterker naar voren als de regio met een groter aandeel ouderen met een nationaliteit van de EU-17 dan de andere gemeenten in Vlaams-Brabant. Vooral Wezembeek-Oppem, Kraainem, Tervuren en Overijse tellen een groot aandeel van ouderen uit de EU-17, in Tervuren gaat het zelfs om meer dan 15%. Ook in Wemmel, Vilvoorde, Zaventem, Keerbergen en in de zuid(west)rand van Brussel is het aandeel van de ouderen met een nationaliteit van de EU-17 duidelijk hoger dan elders in de provincie. Hoewel in de zuidoostrand van Brussel het aandeel van de ouderen met een niet-belgische nationaliteit groot is, kunnen we dus stellen dat de kwetsbaarheid van deze groep eerder klein is. In grote mate gaat het immers om inwoners van de EU-17, vaak diplomaten, ambtenaren van internationale instellingen, werknemers van multinationals... In deze gemeenten gaat het dus voornamelijk om gegoede inwoners. Kaart 17: : Ouderen met de nationaliteit van een land van de EU-17 (2010) % van de ouderen (60-plus) Bever 8,4-15,2 4,2-8,3 2,8-4,1 1,4-2,7 0,1-1,3 gemiddelde= 2,8 Galmaarden Herne Affligem Liedekerke Ternat Roosdaal Gooik Lennik Pepingen Opwijk Asse Dilbeek Halle Londerzeel Merchtem Pieters- Leeuw Meise Wemmel Beersel Kapelle- op-den- Bos Drogenbos Zemst Grimbergen Vilvoorde Linkebeek Genesius- Rode Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem Wezembeek- Kraainem Oppem Tervuren Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Kampenhout Keerbergen Haacht Herent Tremelo Rotselaar Leuven Holsbeek Aarschot Lubbeek Bertem Boutersem Oud-Heverlee Bierbeek Huldenberg Begijnendijk Tielt-Winge Hoegaarden Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: rijksregister, verwerking steunpunt sociale planning Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Zoutleeuw Landen Geetbets 24