2.1 Exploreren, verkennen en integreren van waarden

Transcriptie

1 2.1 Exploreren, verkennen en integreren van waarden Opmerking:dit procesdoel zal normaal gezien bij elke les terugkomen. Het belang ervan is dat leerlingen beseffen dat heel veel keuzes in het leven waardegeladen zijn en dat bij deze keuzes bovendien heel vaak waardeconflicten zullen optreden. De bedoeling is leerlingen rationeler en zelfbewuster te laten nadenken over deze conflicten. Bij dit procesdoel zijn de onderwerpen legio en is de werkvorm eigenlijk de essentie 1 ste leerjaar 2 de leerjaar Waarden en normen morele gedragsregels bespreken - moet je anderen helpen? - moet je dieren beschermen? - moet je afspraken nakomen? - mag je stelen? - moet je een winkeldief aangeven? waarden bespreken - wat vind ik belangrijk * rechtvaardigheid? * eerlijkheid? * solidariteit? * beleefdheid? - waardekeuzen in concrete situaties * wat vind ik goed? * wat keur ik af? waarden van mezelf vergelijken met die van anderen - mijn vrienden - de klas - mijn ouders - leraren Waarden en normen morele gedragsregels bespreken - vergelijken met andere regels * verkeersregels * taalregels * etiquette - functie van regels waarden bespreken - rekening houden met omstandigheden * altijd de waarheid zeggen? * nooit stelen? - waarden en feiten * belang van feiten - waardeconflicten * klikken * spieken waarden van mezelf vergelijken met die van anderen - mijn generatie en andere generaties - vrijzinnige waarden en godsdienstige - als ik alleen ben en als ik met anderen ben

2 3 de leerjaar 4 de leerjaar Waarden herkennen wat vinden we goed? - morele waarden bespreken * rechtvaardigheid * verantwoordelijkheid * menswaardigheid * vrijheid * gelijkwaardigheid * veiligheid wat volgt uit onze waarden? - morele normen of gedragsregels bespreken * je moet eerlijk delen * je moet anderen in nood helpen * je moet respect hebben voor anderen * je mag niet liegen * je mag niet stelen * je mag niet doden wat appreciëren we in mensen? - deugden bespreken * moed * trouw * verantwoordelijkheid * wijsheid Waarden analyseren hoe komen we tot onze waarden? - traditie Waarden herkennen iedereen doet aan moraal - we drukken met waarden uit wat goed is tegenover * onszelf * anderen * de natuur - waarden zijn criterium voor ons oordeel * is dit rechvaardig? * is dit eerlijk? * is dit discriminerend? waarden zijn inzet van discussie - naargelang wat we willen * hoe wil ik leven? * hoe wil ik met anderen omgaan? * hoe willen anderen leven? - naargelang onze interpretatie * welk gedrag is rechtvaardig? * wat noemen we eerlijk? waarden bepalen onze identiteit - wie willen we zijn? - wat verwachten we? - wat en wie appreciëren we? - wat zijn onze aspiraties? Waarden analyseren hoe komen we tot onze waarden? - rationeel of irrationeel

3 - opvoeding - cultuur - geloof - overleg - vrij onderzoek waarden en feiten - feitelijke oordelen * waar of onwaar? * we kunnen ze objectief constateren - smaakoordelen * leker of vies? * mooi of lelijk? * ze verschillen van inidividu tot individu - morele oordelen * goed of slecht? * morele oordelen zijn een stellingname, en om anderen te overtuigen gebruiken we waarden en feiten - feiten en waarden uit mekaar houden * redenen kunnen aangeven - autonoom of heteronoom * gezag en autoriteit * overleg plegen met anderen * zich informeren waarden en feiten - morele oordelen zijn een stellingname over * het goede leven * het goede samenleven - moraal en wetenschap * feiten over het goede leven biologie, psychologie * feiten over het goede samenleven sociologie,antropologie, economie, politicologie - waarderingen en beschrijvingen * verschil tussen beide * verkeerde en juiste geolgtrekkingen * als wetenschap ideologie wordt 5 de leerjaar 6 de leerjaar Waarden herkennen waarden en feiten - sociale context: macroniveau welke waarden vind je terug in de Waarden herkennen waarden en feiten - sociale context: macroniveau welke waarden vind je terug in de

4 samenleving, de wetgeving, de bestaande instellingen? * solidariteit * eerbied voor de mensenrechten * waarden in onze westerse cultuur waardeconflicten - conflicten tussen persoonlijke morele waarden en maatschappelijke basiswaarden * vrijheid versus solidariteit vb. luxegeneeskunde en wereldgezondheid * geluk versus plicht (engagement) vb. artsen zonder grenzen * eigenbelang versus algemeen belang vb. dierproeven en gezondheid waardeconflicten internationale politiek? - abstraheren van waarden * zijn er universele waarden? * cultuurbepalende waarden en cultureel bepaalde waarden - conflicten tussen persoonlijke morele waarden en maatschappelijke basiswaarden * economische versus ecologische waarden * tolerantie verus culturele eigenheid vbn: besnijdenis, kinderhuwelijken * economische belangen versus humane waarden Waarden analyseren morele waarden zijn niet evident, maar het gevolg van: - opvoeding - cultuur - informatie - ervaring /leren waardefundering - autonoom / heteronoom Waarden analyseren waarden in verschillende ehische stelsels - gezindheidsethiek * de bedoelingen - deontologische ethiek * de handeling vbn. plichtmoraal, gebodsmoraal - teleologische ethiek

5 - rationeel / irrationeel * feiten of emoties waarden: exemplarisch - eerlijkheid * wetten, regels, voorschriften * macchiavellisme * politieke deontologie - gelijkwaardigheid * de vrouw/man als lustobject * naakte borsten cultus of gezond naakt? * porno of erotiek - rechtvaardigheid * inkomen uit arbeid versus inkomen uit eigendom * welk loon betalen? risico, vaardigheid, kennis, studies, verantwoordelijkheid - verantwoordelijkheid * landbouw of natuur? * openbaar vervoer of verkeersinfrastructuur? * bescherming regenwoud door alternatieve bouwmaterialen *de gevolgen? waardefundering - fundamenten van een universele moraal? waarden: exemplarisch - participatie en vrijheid * de goede dictatuur verus het failliet van de democratie * politieke verantwoordelijkheid van/voor ondergeschikten - eerlijkheid, loyaliteit * nood breekt wet? * uitgesproken en stilzwijgende contracten - burger-, kinder- en mensenrechten * belang van het kind versus dat van de volwassene * kindsoldaten * kinderarbeid of ontwrichting van de economie? - waarheid * een leugentje om bestwil of niets dan de waarheid? * propaganda * reclame: economische motieven en waarheidsgehalte * reclame voor onethische producten

6 2.2 Ontdekken van morele problemen 1 ste leerjaar 2 de leerjaar Morele problemen herkennen als we kiezen tussen - goed of slecht - rechtvaardig of onrechtvaardig - eerlijk of oneerlijk - solidair of niet solidair als waarden een rol spelen - in meningen - in gevoelens - in belangstelling - in gedrag Morele problemen bespreken vriendschap - wat verwacht ik van vrienden? - hoe ver gaat mijn loyaliteit, solidariteit? - hoe belangrijk is discretie? de klas, de school - regels en afspraken maken de straat - vandalisme en het eigendom van anderen dieren - ben ik verantwoordelijk voor mijn huisdier? - en andere dieren? Morele problemen herkennen mijn morele keuze en die van anderen - discussie over goed gedrag - discussie over rechtvaardig gedrag - discussie over eerlijk gedrag - discussie over solidair gedrag als waarden een rol spelen in de groep - discussies - empathie - betrokkenheid - omgaan met mekaar Morele problemen bespreken eigen waarden of meelopen? - pesten - diefstal - bedrog elk voor zich of solidariteit? - bejaarden - gehandicapten - kinderen in de derde wereld mijn buurt - buren en geluidshinder - een gezellige buurt milieu

7 3 de leerjaar 4 de leerjaar Morele problemen herkennen moreel perspectief - zijn er waarden in het geding? - welke waarden? - zijn er normen in het geding? - welke normen? beoordeling - hanteren de participanten de juiste waarden? - zijn de normen als gedragsregels in overeenstemming met de waarden? Waardegebieden (bespreken op mesoniveau) milieu - vormen van vervuiling (lucht, bodem, water, straling, voeding) - ziekten als gevolg van vervuiling - omspringen met energie - mobiliteit - groenvoorziening geneeskunde - geneesmiddelengebruik en -misbruik - voorbehoedsmiddelen - ongewenste zwangerschap - abortus economie - werklozen Morele problemen herkennen moreel perspectief kunnen afbaken van - economisch perspectief - juridisch perspectief - technologisch perspectief - geneeskundig perspectief beoordeling - welke soort van criteria hanteert men? economische, juridische? - moeten we hier morele criteria hanteren? Waardegebieden(bespreken op mesoniveau) milieu - milieu en onze leefwijze - alternatieve energiebronnen - afvalbeleid - milieuorganisaties en hun doelstellingen (info uit de actualiteit) geneeskunde - alterantieve geneeskunde - esthetische chirurgie - kunstmatige bevruchting - euthanasie economie - duale maatschappij

8 - daklozen - armoede - economische vluchtelingen - reclame - consumptie sociale leefwereld - gehandicapten - bejaarden autoriteit - regels thuis - regels op school familie - generatieconflicten - alleenstaande moeders of vaders - opvang voor kinderen na school - taken in het huishouden - rolpatronen seksualiteit en liefde - verantwoordelijkheid voor jezelf en anderen - eeuwig trouw - sociale voorzieningen - de actieve bevolking en vergrijzing - migranten - belastingen - studentenjobs sociale leefwereld - multicultureel - jongerengroepen autoriteit -inspraak op school - politie en gerecht familie - gezinsvormen - adoptie - echtscheiding - rechten van het kind bij echtscheiding - stiefzussen en -broers seksualiteit en liefde - intimiteit - een ander naar waarde schatten 5 de leerjaar 6 de leerjaar Morele problemen analyseren stappenplan toepassen: - situatie beschrijven Morele problemen analyseren stappenplan toepassen: - beschrijving en analyse van het vraagstuk

9 * feiten en gevoelens - belangen herkennen * wie zijn de belanghebbenden? * wat zijn hun belangen? * welk belang is of lijkt het zwaarste? - waardeoordeel vormen * welke morele waarden zijn in het geding? * is er een aanvaardbare hiërarchie van waarden? - morele conclusie * welke zijn de consequenties? * welke zijn de alternatieven? * welk alternatief kies je en om welke redenen? * past het gekozen alternatief in jouw levensvisie? * welk gedrag staat centraal? * welke zijn de betrokken partijen, wat zijn hun belangen? * zijn er handelingsalternatieven? - beoordeling * welke belangen dienen het zwaarst te wegen en waarom? * welke morele uitgangspunten kies je zelf en waarom vind je ze relevant? * welke concrete voorschriften kan je afleiden uit de door jou gekozen morele uitgangspunten? * hoe moet hier gehandeld worden? - fundering van je oordeel * tot welke ethiek behoort jouw moreel oordeel? * is er consensus over jouw oordeel en de door jouw gehanteerde mens- en maatschappijvisie? * in hoeverre geleden jouw morele uitgangspunten ook voor alle anderen in dezelfde situatie? Waardegebieden: exemplarisch milieu - voeding * problematiek van de honger in de wereld * vegetarisch of proteïnerijk - milieu-organisaties en hun doelstellingen *Greenpeace, Gaia, ALF Waardegebieden: exemplarisch milieu - alternatieve energiebronnen (voordelen en gevaren) * kernenergie of alternatieve energie? - confrontatie mens-milieu * ecofascisme * consumptiegedrag wijzigen door ecotaks of door voorlichting?

10 wetenschap - kan wetenschap «waardevrij» zijn? * wetenschap en opdrachtgevers - biologische wapens * onwetende vrijwilligers economie - crisis in de wereldeconomie * inleveren, arbeidsduurverkorting, arbeidsherverdeling? * solidariteit(sbijdragen) - bewapeningswedloop * veilig door ontwapening? - drughandel * drugs: sanctioneren, gedoogbeleid? - mensenhandel * mensenhandel en armoede cultuur - integratie verus integrisme * basiswaarden voor de multiculturele samenleving * interculturalisme - confrontatie mens-dier * uitsterven van diersoorten door toedoen van de mens * dier als leverancier, mens als verbruiker wetenschap - geneeskunde * therapeutisch of niet-therapeutisch? * de supermens, de mens à la carte. * eed van Hippokrates * bescherming van het leven vs zinloos lijden * gezondheid voor iedereen? * gratis geneeskunde? economie -3de wereldproblematiek als gevolg van de wereldeconomie * schuldenlastvermindering * eerlijke prijzen * moreel bankieren - economische stelsels en hun oplossingen * ieder naar zijn behoeften * ieder naar zijn verdienste cultuur - cultureel ethisch relativisme * tolerantie t.o.v. seksuele verminking, uithuwelijken, doodstraf, lijfstraf, kledingvoorschriften, geneeskunde, communicatiepatronen?

11 * culturele identiteit versus culturele verscheidenheid Moraal in de praktijk waarden en cultuur waarden in conflict - zoeken naar «universele waarden» - cultuur als bron en voedingsbodem voor waarden - evolutie van culturen / evolutie van waarden. - beoordeling van waarden * door welke instantie? * sanctionering? - waardeschaal Moraal in de praktijk waarden en belangen waarden en macht - voor elke moreel oordeel : welk belang primeert? * transgene soorten * voedingsindustrie * geneesmiddelenindustrie - dictaturen en democratieën - lobbyen

12 2.3 Ethische beleving 1 ste leerjaar 2 de leerjaar Mijn levensbeschouwing waarden van het vrijzinnig humanisme - vrijheid - solidariteit - gelijkwaardigheid - verdraagzaamheid hoe beleef ik deze waarden? - het beeld dat ik van mezelf heb - in de omgang met anderen hoe kies ik mijn waarden? - vrij onderzoek - traditie Moreel handelen ik handel zo omdat (Lawrence Kohlberg) - ik anders gestraft word - het mij goed uitkomt - anderen het goed keuren - het volgens de regels is - het goede morele regels zijn Mijn levensbeschouwing waarden van het vrijzinnig humanisme - respect voor de vrijheid van anderen - het belang van samenwerking - leren omgaan met verschillen - leren omgaan met tegenspraak hoe beleef ik deze waarden? - mijn verwachtingen - wat anderen van mij mogen verwachten hoe kies ik mijn waarden? - vergelijking met een andere levensbeschouwing * verschil- en raakpunten Moreel handelen ik handel zo omdat - zie 1ASO de klemtoon verplaatsen naar de twee laatste redenen

13 3 de leerjaar 4 de leerjaar Morele houdingen en levensbeschouwingen mensbeelden in - vrijzinnig humanisme - christendom - islam maatschappijbeelden in - idem wereldbeelden - idem sleutelbegrippen bespreken zoals - vrije wil en gehoorzaamheid - zonde en schuld - eeuwige leven - verlossing Moraal in de praktijk waarden en belangen - mijn belang en dat van anderen - toepassingen: * drankautomaten op school * het gebruik van gsm op school * als we mekaar respecteren waarden en macht - het recht van de sterkste * concurrentie - rekening houden met mekaar * samenwerken - rechten en plichten Morele houdingen en levensbeschouwingen de erkenning van de mens als schepper van morele waarden? de waardigheid van de mens vereist erkenning van zijn vrijheid (zelfbeschikking)? mensen hebben een sociale verantwoordelijkheid? mensen zijn in staat om rationeel te handelen? mensen kunnen leren uit hun fouten? mensen moeten zichzelf verlossen? alle mensen zijn gelijkwaardig? emancipatie van mensen is belangrijk? gelijkberechtiging van mensen is belangrijk? verdraagzaamheid is belangrijk? de mens is verbonden aan de natuur? Moraal in de praktijk waarden en belangen - individueel belang - groepsbelang - belang van allen - toepassingen: * sport / sponsoring (sportclub) *gezondheid / reclame (roken) *transplantatie / donors (orgaandonatie) waarden en macht - democratisch leiderschap * inspraak * zich houden aan afspraken - laissez faire: als er geen waarden zijn - autoritair: als er geen inspraak is

14 waarden in conflict - conflicten tussen persoonlijke waarden en waarden van de groep - toepassing: waarden en groepsdruk (als ik vind dat de groep ongelijk heeft). Morele standpunten funderen moreel handelen op grond van (Lawrence Kohlberg) - egocentrische oriëntatie - sociale oriëntatie - principiële oriëntatie morele creativiteit - consequenties inschatten voor mezelf drugs spijbelen - alternatieven bedenken waarden in conflict - conflicten tussen persoonlijke morele waarden en maatschappelijke basiswaarden - toepassing: waarden en wetgeving (als ik vind dat de wet onjuist is). Morele standpunten innemen en morele creativiteit moreel handelen op grond van (Lawrence Kohlberg) - idem met klemtoon op principiële oriëntatie morele creativiteit - consequenties inschatten voor anderen * burenlawaai * vandalisme - alternatieven bedenken 5 de leerjaar 6 de leerjaar Morele standpunten innemen Morele creativiteit funderen van een moreel standpunt - wat zijn de gevolgen van de verschillende gedragsalternatieven? alternatieven formuleren - waardeconflicten aanpakken

15 Morele houdingen - moreel evalueren van de verschillende alternatieven en, of een hiërarchie bepalen nihilisme misantropie / filantropie verantwoordelijkheid / onverschilligheid moreel handelen - delibereren - beslissen - handelen - evalueren van de gevolgen Levensbeschouwingen als waardesystemen oorsprong van morele systemen structuur van morele systemen evolutie van morele systemen fundering van morele systemen vergelijking van morele systemen