Bodemenergieplan. RijswijkBuiten

Transcriptie

1 Bodemenergieplan RijswijkBuiten

2 Bodemenergieplan RijswijkBuiten

3 Bodemenergieplan RijswijkBuiten DEFINITIEF Opdrachtgever Programmabureau RijswijkBuiten Van Rijnweg 1d Postbus HH RIJSWIJK T E crieke@rijswijk.nl Contactpersoon: de heer C. Rieke Adviseur IF Technology bv Velperweg 37 Postbus AP ARNHEM T E s.deboer@iftechnology.nl Contactpersoon: mevrouw S. de Boer Colofon Auteur: mevrouw D. van Beek Versie: definitief Gecontroleerd door: de heer M. Koenders Vrijgegeven door: mevrouw S. de Boer 63222/DB/ a 2

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding Aanleiding Probleemstelling Doelstelling project Leeswijzer Systeemconcepten Juridisch kader bodemenergie Open systemen Provinciaal toetsingskader vergunningverlening bodemenergie Gesloten systemen Lozingsvergunning Wanneer lozen? Hoe lozen? Positionering systeem Bodempotentieel en belangen Bodemeigenschappen Bodemgeschiktheid Grondwaterstroming en -stand Grondwaterkwaliteit Grondwatertemperatuur Aanwezige en toekomstige belangen Milieubeschermingsgebieden grondwater Grondwatergebruikers Gesloten bodemenergiesystemen Natuurgebieden Verontreinigingen Archeologie Waterkeringen Infrastructuur Kabels en leidingen /DB/ a 3

5 5 Indeling planbied Deelgebied 1: Sion Deelgebied 2: t Haantje Deelgebied 3: Pasgeld Uitwerking bodemenergieplan Analyse gewenste ordening Criteria Ordeningstypen Uitwerking ordening Deelgebied 1: Sion Deelgebied 2: t Haantje Deelgebied 3: Pasgeld Afwegingen keuze watervoerende pakket Voor- en nadelen gebruik eerste watervoerende pakket Financiële berekening Conclusie Conclusies Ordening Borging bodemenergieplan Realisatie Literatuur BIJLAGE 1 BIJLAGE 2 Belangen Plankaart 63222/DB/ a 4

6 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De gemeente Rijswijk is voornemens om de nieuwe woonwijk RijswijkBuiten zo duurzaam mogelijk te ontwikkelen. Hiervoor heeft de gemeente een ambitieuze duurzaamheidambitie geformuleerd, namelijk een EPC van 0,0. Met de eerste ontwikkelaar binnen het plangebied is dit reeds vastgelegd. Een van de mogelijkheden om invulling te geven aan deze duurzaamheidambitie is het gebruik van bodemenergie bij de nieuw te bouwen woningen. Figuur 1 geeft het plangebied weer. Figuur 1 Plangebied Rijswijk- Buiten 63222/DB/ a 5

7 Een andere ontwikkeling die om een visie op het gebruik van bodemenergie vraagt, is de AMvB Bodemenergie die op 1 juli 2013 van kracht is gegaan. Het doel van de AMvB Bodemenergie is om bodemenergiesystemen te stimuleren en nader te reguleren. Met de AMvB worden de regels voor open bodemenergiesystemen geharmoniseerd en de proceduretijd verkort. Daarnaast komen regels voor gesloten bodemenergiesystemen. Voor gemeenten heeft dit belangrijke consequenties. Zij hebben vanaf 1 juli de wettelijke taak om de procedures voor meldingen en vergunningen van de gesloten systemen uit te voeren. Eveneens kunnen gemeenten nu voor drukke gebieden aanvullend beleid formuleren om negatieve beïnvloeding tussen bodemenergiesystemen (interferentie) te voorkomen en om de beschikbare bodemenergie maximaal te benutten Probleemstelling Om bodemenergie in de gemeente Rijswijk te stimuleren en hierbij duurzaam gebruik van de ondergrond te borgen wil de gemeente Rijswijk invulling geven aan haar nieuwe bevoegdheden. Gezien de verwachte ontwikkeling van RijswijkBuiten, ligt hier vooralsnog de urgentie voor de uitwerking van het gemeentelijke bodemenergiebeleid. Rondom het plangebied RijswijkBuiten bevinden zich al bestaande bodemenergiesystemen (zie figuur 1). Aan de noordkant van het plangebied bevindt zich bedrijventerrein Plaspoelpolder. In dit gebied bevinden zich twee bestaande open systemen en minimaal één groot gesloten systeem. Voor dit gebied is in 2010 (door IF Technology) een bodemenergieplan voor open systemen opgesteld. Uit een studie van Witteveen+Bos (2011) is gebleken dat bodemenergie voor geplande ontwikkelingen een aantrekkelijke optie is voor invulling van duurzame koeling en verwarming. De verwachting is dat hiermee druk op de ondergrond ontstaat en negatieve interferentie tussen bodemenergiesystemen een risico vormt. Regie is gewenst om een optimaal en duurzaam gebruik van de ondergrond te borgen, zodat ongewenste interferentie (negatieve interactie) tussen bodemenergiesystemen onderling of met andere ondergrondse gebruikers wordt voorkomen. Daarnaast is regie noodzakelijk om te voorkomen dat de situatie 'wie het eerst komt die het eerst pompt optreedt. Alleen dan kan de beschikbare bodemenergie optimaal benut worden /DB/ a 6

8 1.2 Doelstelling project Dit bodemenergieplan is opgesteld om de regie op bodemenergie in het plangebied RijswijkBuiten nader vorm te geven. Het plan is zodanig ingericht dat zo goed mogelijk aan de bestaande en toekomstige ondergrondse belangen tegemoet wordt gekomen. Daarbij wordt de energetische capaciteit van de bodem optimaal benut. Het bodemenergieplan sluit aan bij de nieuwe regelgeving uit het Wijzigingsbesluit bodemenergiesystemen (AMvB Bodemenergie) en het Toetsingskader vergunningverlening bodemenergie van de provincie Zuid- Holland. Uitwerking van het bodemenergieplan vindt plaats door inventarisatie van de voornaamste inrichtingbepalende randvoorwaarden: Bovengrondse inrichting plangebied (beschikbare ruimte voor bronpositionering) Energievraag bouwontwikkelingen Beschikbaar bodempotentieel Bestaande en toekomstige overige ondergrondse functies/belangen Thermische randvoorwaarden Afweging van deze randvoorwaarden leidt tot een bodemenergieplan waarbij kansen voor combinatie van functies worden benut en negatieve interactie tussen verschillende gebruikers wordt geminimaliseerd. 1.3 Leeswijzer De voorliggende rapportage is als volgt opgebouwd: Systeemconcepten (hoofdstuk 2) Dit hoofdstuk beschrijft het concept bodemenergie. Daarnaast wordt in dit hoofdstuk toegelicht welk type systemen in dit rapport aan bod komen. Juridisch kader bodemenergie (hoofdstuk 3) In dit hoofdstuk is het juridisch kader rondom bodemenergie en dit bodemenergieplan toegelicht /DB/ a 7

9 Bodempotentieel en belangen (hoofdstuk 4) Dit hoofdstuk beschrijft de geohydrologische eigenschappen van de ondergrond ter plaatse. Daarnaast brengt dit hoofdstuk de huidige en bekende toekomstige gebruikers van de ondergrond in de omgeving van RijswijkBuiten in kaart. Indeling plangebied (hoofdstuk 5) In dit hoofdstuk zijn de ontwikkelingen binnen het plangebied beschreven. Uitwerking bodemenergieplan (hoofdstuk 6) Dit hoofdstuk beschrijft per deelgebied hoe de ordening van de ondergrond wordt vormgegeven. Eerst wordt beschreven welke typen ordening mogelijk zijn. Daarna is per deelgebied invulling gegeven aan deze ordening. Hierbij is ook ingegaan op het gebruik van het eerste watervoerende pakket. Conclusies (hoofdstuk 7) In dit hoofdstuk is een overzicht gegeven van de belangrijkste conclusies uit dit bodemenergieplan. Ook wordt ingegaan op hoe dit plan geborgd kan worden en hoe het gebruikt moet worden bij de realisatie van projecten /DB/ a 8

10 2 Systeemconcepten Bij bodemenergiesystemen wordt gebruik gemaakt van de bodem om gebouwen op duurzame wijze te voorzien van koeling en verwarming. Door het toepassen van bodemenergiesystemen worden aanzienlijke energiebesparingen ten opzichte van conventionele koudeen warmtelevering gerealiseerd. Onderstaande figuur geeft de verschillende typen bodemenergiesystemen weer. Figuur 2 Type bodemenergiesystemen doublet opslag bodemenergie open systemen gesloten systemen monobron recirculatie opslag recirculatie Open versus gesloten systemen Open systemen bestaan uit bronnen waaraan grondwater wordt onttrokken en geïnfiltreerd. Het principe bij open systemen is dat energie in de vorm van warmte en koude wordt opgeslagen in een ondergrondse watervoerende laag en dat in de warme perioden wordt gekoeld met koude uit de koude periode en in de koude perioden wordt verwarmd met warmte uit de warme periode. Open systemen worden toegepast van circa 20 tot 250 meter beneden maaiveld. Een open systeem zijn met name rendabel bij de grotere ontwikkelingen: vanaf circa 50 woningen, kantoren en andere utiliteitgebouwen. Gesloten systemen, ook wel bodemwarmtewisselaars genoemd, bestaan uit flexibele kunststof lussen in de bodem waarmee warmte en koude aan de bodem wordt onttrokken. Er wordt geen grondwater onttrokken. Gesloten systemen hebben een luslengte van circa 50 tot 200 meter beneden maaiveld. Een gesloten systeem worden met name toegepast in de woningbouw; voor zowel individuele woningen met een eigen lus als collectieve woongebouwen met collectieve systemen. Een systeem is al rendabel bij één woning. Daarnaast worden gesloten systemen ook toegepast bij kleine utiliteitsbouw (scholen, kleine kantoren) /DB/ a 9

11 Doublet versus monobron Open systemen zijn onderverdeeld in doubletten en monobronnen. Een doublet bestaat uit een koude en een warme bron (opslagvariant). Een monobron bestaat uit slechts één bron, waarbij twee filters op ongelijke diepte in de bodem gepositioneerd worden. Hierbij vormen de warme en koude bel zich onder elkaar. Recirculatiesystemen Een recirculatiesysteem is een alternatief systeem dat bestaat uit een onttrekkings- en een infiltratiebron. Hierbij is geen sprake van opslag. Er wordt namelijk continu grondwater onttrokken uit de ene bron en geïnfiltreerd in de andere bron. Een recirculatiesysteem kan zowel als doublet- als monobronsysteem worden uitgevoerd. Met het onttrokken grondwater, met een temperatuur gelijk aan de natuurlijke grondwatertemperatuur, wordt in de zomer gekoeld en in de winter verwarmd. Een recirculatiesysteem wordt vaak toegepast wanneer de grondwaterstroming hoog is. Bij een hoge stroming is het opslagrendement namelijk zeer klein. In Figuur 3 zijn de hierboven beschreven concepten schematisch weergegeven. Figuur 3 Type bodemenergiesystemen Doublet Monobron Recirculatiedoublet Bodemwarmtewisselaars 63222/DB/ a 10

12 3 Juridisch kader bodemenergie 3.1 Open systemen Het onttrekken en terugvoeren van grondwater bij een open bodemenergiesysteem is vergunningplichtig in het kader van de Waterwet. Als bijlage bij de vergunningaanvraag dienen de effecten van het systeem in een effectenstudie te worden gekwantificeerd. Met de ingang van de AMvB Bodemenergie op 1 juli 2013 zijn een aantal regels voor open systemen gewijzigd. De belangrijkste aspecten bij een vergunningaanvraag in het kader van de Waterwet zijn samengevat in Tabel 1. Tabel 1 Belangrijkste aspecten vergunning Waterwet aspect bevoegd gezag vergunningplicht doorlooptijd leges/publicatiekosten juridische voorwaarden toelichting provincie Zuid-Holland alle open systemen standaard is 8 weken tot publicatie definitieve beschikking, maar in interferentiegebied 1 6 maanden tot publicatie definitieve beschikking. De provincie rekent geen leges en publicatiekosten voor open bodemsystemen de gemiddelde infiltratietemperatuur in de bronnen mag niet hoger zijn dan 25 C en niet lager zijn dan 5 C, de provincie heeft de mogelijkheid om een hogere temperatuur toe te staan; bodemenergiesystemen mogen geen negatieve invloed hebben op reeds aanwezige bodemenergiesystemen of andere belanghebbenden in de omgeving; verontreinigingen mogen in principe niet extra verplaatst worden door het toepassen van bodemenergie; verzilting van het zoete grondwater dient te worden voorkomen; een koudeoverschot is in principe toegestaan en een warmteoverschot verboden, de provincie heeft de mogelijkheid om het koudeoverschot te beperken, zij kan ook een warmteoverschot toestaan. In een interferentiegebied gaat de provincie Zuid-Holland standaard uit van de lange procedure. Indien het plan is vastgesteld met criteria is de looptijd van de procedures voor open 1 Een interferentiegebied is een beleidsterm. Het gaat hierbij om een gebied aangewezen door de gemeente waarin alle gesloten systemen vergunningplichtig zijn. Dit gebied wordt aangewezen om doelmatig gebruik van bodemenergie te bevorderen /DB/ a 11

13 systemen acht weken als het systeem aan de criteria uit het plan voldoet en zes maanden als die daar niet aan voldoet Provinciaal toetsingskader vergunningverlening bodemenergie De provincie Zuid-Holland heeft een Toetsingskader vergunningverlening bodemenergie [Lit. (1)] opgesteld. De provincie wil met behulp van dit toetsingskader in het stedelijk gebied van grotere gemeenten en glastuinbouwgebieden een optimaal mogelijke benutting van de bodem voor bodemenergie realiseren. Deze gebieden zijn daarom aangewezen als ambitiegebied. In ambitiegebieden is de toepassing van open bodemenergiesystemen in het eerste watervoerende pakket in principe niet toegestaan. Zoals te zien is in Figuur 4 bevindt het plangebied zich in een ambitiegebied. Figuur 4 Ambitiegebieden provincie Zuid- Holland (bron: kaart Ambitiegebieden voor bodemenergiesystemen, provincie Zuid-Holland) Indien voor een bepaald gebied een bodemenergieplan is opgesteld waarin is aangetoond dat geen belangen worden geschaad, maakt het toetsingskader het mogelijk om gebruik te maken van het eerste watervoerende pakket binnen ambitiegebieden. In een bodemener /DB/ a 12

14 gieplan worden namelijk alle aanwezige en toekomstige belangen afgewogen. Dit wordt in hoofdstuk 6 nader uitgewerkt. 3.2 Gesloten systemen Met de inwerkingtreding van de AMvB Bodemenergie zijn de gesloten systemen meldingsof vergunningsplichtig. De vergunningplicht geldt voor gesloten systemen groter dan 70 kw en voor alle systemen die in een interferentiegebied worden gerealiseerd. De belangrijkste aspecten voor de vergunningverlening voor gesloten systemen zijn samengevat in Tabel 2. Tabel 2 Belangrijkste aspecten melding en vergunning gesloten systemen aspect bevoegd gezag meldingsplicht vergunningplicht doorlooptijd belangrijkste juridische voorwaarden toelichting Gemeente Rijswijk (uitvoering Omgevingsdienst Haaglanden (ODH)) < 70 kw 70 kw of ligging in interferentiegebied Melding: 4 weken voor realisatie Vergunning: 8 weken tot publicatie definitieve beschikking (OBM) 2 de temperatuur van de circulatievloeistof mag niet hoger zijn dan 30 C en niet lager zijn dan -3 C, de gemeente heeft de mogelijkheid om een hogere temperatuur toe te staan; bij vermoedelijke lekkage: onmiddellijk buiten werking stellen en circulatievloeistof verwijderen (tenzij dat alleen water is); gesloten bodemenergiesystemen mogen geen negatieve invloed hebben op reeds aanwezige bodemenergiesystemen of andere belanghebbenden in de omgeving; een koudeoverschot is in principe toegestaan en een warmteoverschot verboden, de gemeente heeft de mogelijkheid om het koudeoverschot de beperken, zij kan ook een warmteoverschot toestaan. 2 Het verschil tussen een melding en vergunningaanvraag is de procedure (melding/vergunning) en proceduretijd (4 respectievelijk 8 weken). De benodigde gegevens en kosten zijn voor zowel de melding als de vergunningaanvraag moeten gelijk /DB/ a 13

15 3.3 Lozingsvergunning Wanneer lozen? Boren van de bronnen/lussen (boorspoelwater) Voor de aanleg van de bronnen van open systemen en de lussen van gesloten systemen moet worden geboord. Tijdens het boren komt spoelwater vrij (boorspoelwater). De hoeveelheid water die hierbij vrijkomt is beperkt, maar bevat vaak boorspoeling (bentoniet en polymeren) en vrijgekomen grond (zand, klei). Ontwikkelen van open bronnen (ontwikkelwater) Direct na het boren worden de bronnen van een open systeem eenmalig schoon gepompt (ontwikkelen). Het doel hiervan is om resten van het geboorde materiaal uit de bronnen te verwijderen (zand en slibdeeltjes), zodat deze niet voor verstoppingen kunnen zorgen. Het grondwater komt vrij met maximaal het uurdebiet van het bodemenergiesysteem. Het gemiddelde debiet zal echter lager liggen. De maximaal te lozen hoeveelheid water bedraagt circa 25 maal het uurdebiet per bron. Onderhoud van open bronnen (beheerwater) Tijdens periodiek onderhoud van het open systeem dat gemiddeld twee keer per jaar (doorgaans aan het eind van het zomer- en winterseizoen) plaatsvindt, wordt een relatief kleine hoeveelheid grondwater geloosd. Het eventueel in de bronnen opgehoopte zand of slib wordt tijdens het spuien uit de bronnen gepompt. Hiervoor wordt per spuiactie als vuistregel maximaal eenmaal het uurdebiet per bron geloosd Hoe lozen? In de AMvB Bodemenergie is een voorkeursvolgorde voor lozen gedefinieerd. Hierbij worden twee type lozingen onderscheiden: 1) lozen van boorspoelwater (open en gesloten systemen) en 2) lozen van ontwikkel- en beheerwater (alleen open systemen). Door de specifieke kenmerken van deze afvalstromen geldt er een voorkeursvolgorde voor de lozingsroute. Lokale omstandigheden kunnen aanleiding zijn om af te wijken van deze volgorde. Onderstaande tabel geeft de voorkeursvolgorde weer /DB/ a 14

16 Tabel 3 Voorkeursvolgorde lozingen per type afvalwater Type afvalwater Boorspoelwater (open en gesloten systemen) Ontwikkel- en beheerwater (open systemen) Voorkeursvolgorde lozing (bevoegd gezag) 1. vuilwaterriool (gemeente) 2. op de bodem (gemeente) 3. overige routes In de bodem en op het schoonwaterriool is niet toegestaan 1. in de bodem (provincie) 2. oppervlaktewater (hoogheemraadschap of Rijkswaterstaat) 3. schoonwaterriool (gemeente) 4. vuilwaterriool (gemeente) 5. externe verwerker 3.4 Positionering systeem Per beoogd bodemenergiesysteem moeten de locaties voor de bronnen dan wel lussen worden gekozen. Uitgangspunt is dat bronnen en lussen op eigen terrein worden geplaatst. Indien de bronnen of lussen niet op eigen terrein geplaatst kunnen worden, dan moet de eigenaar van de grond vóór het boren om toestemming worden gevraagd. Het is daarbij van belang om een recht van opstal en een recht van erfdienstbaarheid te vestigen. Het recht van opstal is een (zakelijk) recht om gebouwen, werken of beplantingen in eigendom te hebben of te verkrijgen, in, op of boven een onroerende zaak van een ander. Recht van erfdienstbaarheid is het recht dat men heeft om gebruik te maken van (een deel van) de grond van iemand anders. Het recht van erfdienstbaarheid is van belang om toegang te houden tot de bron voor het uitvoeren van metingen en onderhoudswerkzaamheden /DB/ a 15

17 4 Bodempotentieel en belangen 4.1 Bodemeigenschappen Het technisch functioneren van een bodemenergiesysteem is afhankelijk van een aantal bodemeigenschappen. De belangrijkste voorwaarde voor open systemen is dat in de bodem een geschikte watervoerende zandlaag aanwezig is die voldoende capaciteit biedt voor de opslag van koude en warmte. Een gesloten systeem kan, in tegenstelling tot een open systeem, in een slecht doorlatende laag worden aangelegd. De doorlatendheid is van ondergeschikt belang, aangezien er ook warmte-uitwisseling in een klei- of veenlaag kan plaatsvinden. Een ander aspect dat een rol speelt is grondwaterstroming. Voor open en voor gesloten systemen zijn de grootte en de richting van de grondwaterstroming van belang bij het positioneren van de bronnen. Bij een hoge grondwaterstroming kan thermische interactie tussen de warme en koude bellen optreden. Dit dient in verband met rendementsverlies te worden voorkomen. Bij gesloten systemen heeft de grondwaterstroming een positieve invloed op het thermisch functioneren. Bij onttrekking van warmte aan de bodem door een gesloten systeem koelt de bodem af. De grondwaterstroming levert een netto warmtewinst doordat het afgekoelde grondwater afstroomt en water met de natuurlijke grondwatertemperatuur wordt aangevoerd. Tevens wordt gekeken naar de grondwaterstand op de locatie. Een diepe grondwaterstand is ongunstig voor de toepassing van gesloten systemen, omdat onverzadigd zand de warmte minder goed geleid. Voor de technische haalbaarheid van open systemen is de grondwaterstand minder van belang. Tenslotte is voor open systemen de grondwaterkwaliteit van belang. De chemische samenstelling en de temperatuur van het grondwater zijn van belang voor het goed functioneren van een open systeem. Daarnaast mag een open systeem geen verzilting veroorzaken, dus moet ook gekeken worden naar de invloed op het zoet-brakgrensvlak. Aangezien bij een gesloten systeem geen grondwater wordt onttrokken, is de werking van dit systeem niet afhankelijk van de waterkwaliteit (zoet/zout of redox) van het grondwater. Bovengenoemde aspecten worden in deze paragraaf behandeld. Hierbij wordt aangegeven in hoeverre ze de haalbaarheid van open en gesloten bodemenergiesystemen in Rijswijk- Buiten beïnvloeden /DB/ a 16

18 4.1.1 Bodemgeschiktheid De bodem in de directe omgeving van het RijswijkBuiten is geschematiseerd in een aantal watervoerende pakketten en scheidende lagen. Figuur 5 geeft de globale bodemopbouw in het plangebied weer. Lokaal zijn verschillen aanwezig. De lokale bodemopbouw dient bij de vergunningaanvraag voor een individueel systeem nader te worden beschouwd. Figuur 5 Schematisatie bodemopbouw Deklaag De deklaag bestaat uit overwegend klei met enkele veen- en zandlagen. De dikte van de deklaag in RijswijkBuiten bedraagt circa 20 meter. Eerste watervoerende pakket Het eerste watervoerende pakket bestaat uit matig grof tot zeer grof zand. Dit pakket heeft een dikte van circa 20 meter. Het eerste watervoerende pakket is bodemtechnisch (dikte en doorlatendheid) geschikt voor de toepassing van een open bodemenergiesysteem. De maximale capaciteit bedraagt 20 tot 50 m 3 per uur 3. 3 uitgangspunten zijn een filterlengte van 10 tot 15 meter, een doorlatendheid van 20 tot 25 m/d en vollasturen 63222/DB/ a 17

19 Eerste scheidende laag De eerste scheidende laag bestaat uit klei en fijn zand en heeft een dikte van circa 20 meter. Door de dikte van de laag treedt weinig interactie op tussen het eerste en gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket. Gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket Uit REGIS en diverse de boringen 4 blijkt dat de tweede en derde scheidende laag niet wijdverbreid aanwezig zijn. Daarom worden het tweede en het derde watervoerende pakket samengenomen tot één gecombineerd watervoerend pakket. Het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket is zeer heterogeen: de ruimtelijke variatie in de bodemopbouw is groot. Verschillende boringen geven verschillende informatie. De boorbeschrijving van de nabij gelegen boring B30G0935 (800 m ten noorden van t Haantje) laat zien dat in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket met name zeer fijn zand aanwezig dat minder geschikt is voor het plaatsen van filters voor open bodemenergiesystemen. De boringen B37E0481 en B37E0483 (direct ten zuiden van t Haantje) laten zien dat er diverse geschikte zandlagen voor open systemen aanwezig zijn vanaf een diepte van circa 110 meter beneden maaiveld. De boringen van de bronnen van het systeem van Da Vinci laten zien dat tussen 70 en 180 meter beneden maaiveld diverse geschikte zandlagen aanwezig zijn. Ook de proefboring voor het kantoorgebouw Alaska Building laat zien dat diverse geschikte zandlagen voor open systemen aanwezig zijn in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket. De diepte, dikte en doorlatendheid van de lagen varieert. Op basis van deze informatie kan worden geconcludeerd dat het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket kansen biedt voor de toepassing van open bodemenergiesystemen. De maximale capaciteit bedraagt 50 tot 80 m 3 per uur 5. Omdat de regionale bodemopbouw heterogeen is, dient de locale bodemopbouw in de vergunningaanvraag en ontwerp voor een individueel systeem te worden beschouwd. Voor gesloten systemen is de aanwezigheid van doorlatende zandlagen van ondergeschikt belang. De bodemopbouw in het gehele plangebied RijswijkBuiten is geschikt voor de toepassing van gesloten systemen. 4 bron: DINO Loket 5 uitgangspunten zijn een filterlengte van 40 tot 50 meter, een doorlatendheid van 10 tot 15 m/d en vollasturen 63222/DB/ a 18

20 4.1.2 Grondwaterstroming en -stand Grondwaterstroming De grondwaterstroming in het eerste watervoerende pakket en bovenin het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket staat onder invloed van de grondwateronttrekking van DSM Gist in Delft. Het grondwater stroomt dan ook in de richting van DSM Gist. 6 In het eerste watervoerende pakket stroomt het grondwater met een snelheid van 100 tot 200 meter per jaar. De hoge grondwaterstromingssnelheid in het eerste watervoerende pakket vormt een aandachtspunt voor de positionering van bronnen en het opslagrendement van open systemen. Deze hoge grondwaterstroming is gunstig voor de toepassing van gesloten systemen. Het bovenste deel van het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket wordt beïnvloed door de onttrekking van DSM Gist. Het grondwater stroomt met een snelheid van circa 30 meter per jaar richting DSM Gist. Onderin het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket is de grondwaterstroming oostelijk gericht met een snelheid van minder dan 5 meter per jaar. Gezien deze zeer beperkte stromingssnelheid in het derde watervoerende pakket vormt deze geen aandachtspunt voor de positionering van bronnen bij de toepassing van open systemen onderin het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket. Ook gesloten systemen kunnen prima worden toegepast bij deze grondwaterstroming. Grondwaterstand De grondwaterstand en stijghoogte in de watervoerende pakketten zijn in beeld gebracht (Tabel 4). De grondwaterstand en stijghoogte worden beïnvloed door de onttrekking van DSM Gist. Tabel 4 Grondwaterstand en stijghoogte [m t.o.v. NAP] bron laagste gemiddelde hoogste grondwaterstand peilbuis 1.14d a -0,9-0,7-0,4 eerste watervoerende pakket B37E0272 en B37E0275 b tweede watervoerende pakket REGIS - -4 tot -7 - derde watervoerende pakket REGIS a deze peilbuis komt uit het DSM meetnet van de gemeente Rijswijk b deze peilbuizen komen uit het DINO Loket 6 bron: REGIS 63222/DB/ a 19

21 Bij iedere vergunningaanvraag voor een open systeem dient de grondwaterstand en stijghoogte op de betreffende locatie te worden bepaald. Bij een melding of vergunningaanvraag voor een gesloten systeem hoeft de grondwaterstand en stijghoogte niet inzichtelijk te word en gemaakt. Voor gesloten systemen is de grondwaterstand wel een aandachtspunt bij het ontwerp. DSM Gist Direct ten zuiden van deelgebied t Haantje bevindt zich de onttrekking van DSM Gist te Delft. De onttrekking vindt op dit terrein plaats middels circa 34 bronnen. De onttrekkingsbronnen bevinden zich in het eerste watervoerende pakket [Lit. (2)]. De vergunde capaciteit van de onttrekking bedraagt 13,5 miljoen m 3 per jaar. Het koelwater wordt na gebruik op de Noordzee geloosd. Voorafgaand aan de lozing worden geen zuiveringsstappen ondernomen. Het gebruikte koelwater bevat onder andere ijzer, fosfaat en ammonium [Lit. (3)]. DSM heeft eind 2004 aangekondigd een groot deel van de onttrekking niet meer nodig te hebben voor bedrijfsprocessen, en dat zij op termijn de grondwateronttrekking volledig willen beëindigen [Lit. (2)]. Omdat de grote hoeveelheid grondwater al sinds 1916 wordt onttrokken door DSM zal een vermindering of stopzetting van de winning ingrijpende gevolgen hebben voor de wijde omgeving. De verantwoordelijke instanties hebben in 2009 aangegeven dat de grondwateronttrekking de komende 20 jaar in stand blijft [Lit. (4)]. Er is geen garantie voor de continuïteit van de onttrekking na deze periode. Bij stopzetting van de winning wordt verwacht dat de stromingssnelheid in het eerste en bovenste deel van het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket afneemt tot circa 10 meter per jaar. De stromingsrichting zal zuidoostelijk gericht zijn. Bij volledige stopzetting zal de stijghoogte in het eerste watervoerende pakket ter plaatse van het projectgebied met meer dan 5 meter stijgen. Bij een reductie van de winning met 30 % bedraagt de stijging circa 3 meter [Lit. (2), (3) en (5)]. In Rijswijk is een stijging van de freatische grondwaterstand van meer dan 5 cm te verwachten [Lit. (3)]. Een veranderende grondwaterstroming en -stand hebben geen nadelige invloed op de toepassing van bodemenergiesystemen. Voor open bodemenergiesystemen is een lagere stromingssnelheid gunstig en heeft een hogere grondwaterstand geen nadelige invloed. Voor gesloten bodemenergiesystemen is een hogere grondwaterstand gunstig en heeft een 63222/DB/ a 20

22 lagere stromingssnelheid geen nadelig invloed. In het bodemenergieplan is rekening gehouden met de huidige grondwaterstand- en stromingssituatie Grondwaterkwaliteit Naar verwachting bevindt het zoet-/brakgrensvlak zich in de deklaag op 14 m-nap. De overgang van brak naar zout bevindt zich in deelgebieden Sion en t Haantje ook op circa 14 m-nap. In deelgebied TNO/Pasgeld daalt het grensvlak naar circa 40 m-nap. Het grondwater in het tweede en derde watervoerende pakket is zout. Als gevolg van de grondwaterwinning DSM vindt ter plaatse van de onttrekkingsfilters in het eerste watervoerende pakket opkegeling plaats van het brakke tot zoute grondwater vanuit het diepe grondwatersysteem. Het chloridegehalte van de grondwaterwinning ligt tussen en mg/l [Lit. (2)] Grondwatertemperatuur De temperatuur van het grondwater in het eerste watervoerende pakket is circa 11 C. De temperatuur van het grondwater in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket loopt op van 12 C bovenin het pakket tot 13 à 14 C onderin het watervoerende pakket. 4.2 Aanwezige en toekomstige belangen Bij bodemenergie dient rekening gehouden te worden met reeds aanwezige en toekomstige belangen. In de vergunningaanvraag in het kader van de Waterwet weegt Omgevingsdienst Haaglanden namens de provincie deze belangen af. Belanghebbenden mogen namelijk geen ontoelaatbare negatieve invloed ondervinden van de (beoogde) bodemenergiesystemen. Het risico op negatieve interferentie wordt bepaald door de grootte en configuratie van de beoogde systemen, de bodemopbouw en de afstand (zowel vertikaal als horizontaal) tot de aanwezige belangen. Bijlage 1 geeft een overzicht van de belanghebbenden in de omgeving van RijswijkBuiten. In de onderstaande paragrafen zijn de diverse belanghebbenden apart toegelicht. In deze inventarisatie zijn alle aanwezige en toekomstige belangen meegenomen die op het moment van inventariseren (september 2013) bekend zijn. In Tabel 5 is opgenomen welk 63222/DB/ a 21

23 bevoegd gezag moet worden geraadpleegd om informatie in te winnen over het betreffende belang. Tabel 5 Bevoegd gezag per belang belang grondwatergebruik (open systemen) gesloten bodemenergiesystemen natuurgebieden bodeminformatie (verontreinigingen) archeologie waterkeringen infrastructuur kabels en leidingen bevoegd gezag provincie Zuid-Holland gemeente Rijswijk provincie Zuid-Holland provincie Zuid-Holland gemeente Rijswijk Hoogheemraadschap Delfland gemeente Rijswijk gemeente Rijswijk Milieubeschermingsgebieden grondwater Volgens de kaart Ambitiegebieden voor bodemenergiesystemen van de provincie Zuid- Holland ligt het plangebied niet in of nabij een milieubeschermingsgebied voor grondwater Grondwatergebruikers Nabij het plangebied zijn diverse grondwatergebruikers aanwezig. Het betreffen zowel meldings- als vergunningplichtige onttrekkingen in het kader van de Waterwet. Onder meldingsplichtige onttrekkingen vallen blusvoorzieningen, bronbemalingen en saneringen. Deze onttrekkingen bevinden zich in de deklaag en incidenteel in het eerste watervoerende pakket en zijn meestal van tijdelijke aard. Deze onttrekkingen zijn niet opgenomen in dit bodemenergieplan. Wel dient in de vergunningaanvraag van een beoogd bodemenergiesysteem ook de invloed op de meldingsplichtige onttrekkingen te worden gekwantificeerd: er moet worden aangetoond dat deze onttrekkingen niet nadelig worden beïnvloed. Onder vergunningplichtige onttrekkingen vallen bodemenergiesystemen en industriële onttrekkingen zoals proceskoeling. Er zijn diverse vergunningplichtige onttrekkingen aanwezig waar rekening mee gehouden moet worden. De permanente onttrekkingen die in augustus 2013 in het LGR geregistreerd stonden, zijn opgenomen in Tabel 6. Bijlage 1 geeft de ligging van die onttrekkingen weer /DB/ a 22

24 Tabel 6 Grondwateronttrekkingen binnen meter van de projectlocatie (bron: overzicht grondwateronttrekkingen van provincie Zuid-Holland) naam van inrichting ligging t.o.v. de grens van het plangebied pakket debiet [m³/uur waterhoeveelheid [m³/jaar] DSM Gist m ten zuiden Voormalige R.K. Technische 200 m ten noorden Hogeschool 2 Kantoorgebouw Da Vinci m ten noorden 2 en NS Station Rijswijk m ten noorden 1? Kinderdagverblijf Compaan m ten westen Rijswijks Lyceum m ten noorden 2 en Kantoor (HNK) en Stationshal m ten zuiden 2 en Zuidpoort m ten zuiden proceskoeling, 2 bodemenergiesysteem, 3 tunnelbemaling De systemen van de Voormalige Technische Hogeschool en Da Vinci liggen in het gebied Plaspoelpolder. Voor dit gebied is een bodemenergieplan opgesteld. Dit bodemenergieplan is opgenomen in het bestemmingsplan van Plaspoelpolder Gesloten bodemenergiesystemen Op dit moment worden in deelgebied Sion gesloten bodemenergiesystemen aangelegd voor de nieuw te bouwen woningen. Voor fase 1 en 2 van De Tuinen van Sion worden momenteel 104 lussen gerealiseerd met een diepte van 110 tot 150 meter beneden maaiveld. Tevens wordt Buitenkavel 4 voorzien van 3 lussen met een diepte van 61 meter beneden maaiveld. Aan de Churchilllaan bevindt zich een groot gesloten systeem, bestaande uit circa 100 lussen met een diepte van circa 130 meter beneden maaiveld. Bijlage 1 geeft de ligging van de gesloten systemen weer Natuurgebieden Binnen een straal van 2 km van de locatie zijn geen Vogel- of Habitatrichtlijngebieden of Natuurbeschermingswetgebieden aanwezig. Wel zijn in de omgeving gebieden aanwezig die vallen onder de Ecologische Hoofdstructuur. In Figuur 6 zijn deze gebieden in de omgeving van het plangebied weergegeven /DB/ a 23

25 Bij het uitvoeren van de boringen en de realisatie van de bijbehorende pompinstallaties en putbehuizingen moet de Flora- en Faunawet in acht worden genomen. Het is niet toegestaan zonder omgevingsvergunning bomen te kappen ter realisatie van boringen, pompinstallaties en putbehuizingen. De minimale afstand voor het uitvoeren van een boring en het realiseren van de bijbehorende pompinstallaties en putbehuizingen ten opzichte van het hart van een boom is de straal van de boomkroon. Daarnaast is het verstoren van broedvogels verboden. Figuur 6 Natuurgebieden (bron: Ecologische Hoofdstructuur Atlas provincie Zuid- Holland) Verontreinigingen Op basis van informatie van het BodemLoket is geconcludeerd dat binnen het plangebied, voor zover bekend, geen mobiele grondwaterverontreinigingen bekend zijn in de omgeving van de projectlocatie Archeologie Binnen en nabij het plangebied bevinden zich diverse archeologische waarden. Het oostelijke en het zuidwestelijke deel hebben de indicatie redelijke tot grote trefkans op archeolo /DB/ a 24

26 gische sporen. Een gebied centraal in het plangebied heeft de aanduiding zeer grote kans op archeologische sporen verkregen (zie Figuur 7). Figuur 7 Archeologische waarden (bron: Atlas CHS provincie Zuid- Holland) 1 2 Het terrein aan de noordwestzijde van het plangebied, het gebied direct langs de A4, is aangeduid als archeologisch monument van zeer hoge waarde (nr. 1). Het gebied waar het klooster van Sion stond (nr. 2) is een archeologisch monument van hoge waarde. Het beleid van de gemeente Rijswijk is om archeologische resten zoveel mogelijk intact in de bodem te bewaren. Opgravingen worden alleen uitgevoerd, als behoud in de bodem niet mogelijk is. Op de percelen waar verstorende werkzaamheden worden beoogd, wordt archeologisch onderzoek verricht. De gemeente Rijswijk zal deze percelen voorafgaand aan het uitvoeren van deze verstorende werkzaamheden vrijgeven. Dit gebeurt: 1. ofwel na inventariserend veldonderzoek, als blijkt dat er geen archeologisch waardevolle resten in de bodem aanwezig zijn; 2. ofwel na het afronden van definitief archeologische onderzoek, als blijkt dat er wel archeologisch waardevolle resten in de bodem aanwezig zijn [Lit. (6)] /DB/ a 25

27 Bodemenergie wordt toegepast bij nieuwbouwprojecten. Voor deze projecten wordt reeds archeologisch onderzoek uitgevoerd. De archeologie heeft daarmee geen extra consequenties voor de toepassing van bodemenergie Waterkeringen Het plangebied wordt in het oosten, zuiden en westen begrensd door boezemkades (zie bijlage 1). Deze boezemkades hebben aan weerszijden beschermingszones. Volgens de Keur van het Hoogheemraadschap Delfland is het verboden om zonder vergunning boringen te verrichten en kabels en leidingen aan te leggen in of binnen de beschermingszone van een waterkering [Lit. (7), artikel 4.1]. De waterkering en beschermingszones vormen een aandachtspunt bij het kiezen van bronlocaties. Afstemming met het hoogheemraadschap is hierbij noodzakelijk Infrastructuur 1 2 De noordkant van het plangebied wordt afgebakend door de snelweg A4. De snelweg ligt ter plaatse van het spoor lager dan het omliggende maaiveld. De snelweg wordt gedraineerd door middel van sloten. Op circa 500 meter ten oosten bevindt zich de snelweg A13. Tussen deelgebieden t Haantje en Pasgeld ligt de spoorlijn Den Haag - Rotterdam. Het kabinet heeft het voornemen om dit spoortracé te verdubbelen. Wanneer het spoor verdubbeld wordt, wordt mogelijk een nieuw treinstation aangelegd (Rijswijk-Zuid). Ten noorden van het plangebied gaat de spoorlijn over in een tunnel. De tunnel is op het diepste punt 7 meter diep. De tunnel is lek en wordt door middel van een polderbemaling drooggehouden. De grondwaterstand onder de tunnel wordt op NAP -7,5 meter gehouden (bron: In het gebied Plaspoelpolder, ten noorden van het plan gebied, bevinden zich tien ondergrondse parkeergarages. Initiatieven voor ondergrondse parkeergarages in de toekomst zijn niet bekend bij de gemeente Rijswijk. Daarnaast bevindt zich in het centrum van Delft een drietal ondergrondse parkeerkelders, te weten de Phoenix-, Zuidpoort- en Koepoortgarage. In bijlage 1 zijn alle infrastructurele werken rondom RijswijkBuiten weergegeven. De infrastructurele werken bevinden zich over het algemeen op of in de deklaag. Bij de realisatie van toekomstige bodemenergiesystemen vormen de aanwezige infrastructurele werken een aandachtspunt. Tijdens het boren moet voldoende afstand worden aangehouden tussen de bron en een object. Deze afstand dient in overleg met de gemeente en even /DB/ a 26

28 tueel gebouwconstructeur te worden bepaald. Om problemen te voorkomen is bij het bepalen van de zoekgebieden voor de bronnen zoveel mogelijk rekening gehouden met de op dit moment bekende aanwezige infrastructuur Kabels en leidingen De aanwezige en geplande kabels en leidingen vormen een aandachtspunt tijdens de ontwerpfase van bodemenergiesystemen. Het betreft voornamelijk de inpassingsmogelijkheden van bronnen en bijbehorend leidingwerk. Dit vraagt in stedelijk gebied afstemming. Door deze afstemming in een vroeg stadium mee te nemen, kan bodemenergie in de planvorming geborgd worden. Bij open en gesloten systemen die op het eigen terrein aangebracht worden is deze afstemming niet nodig /DB/ a 27

29 5 Indeling planbied Bij de ontwikkeling van RijswijkBuiten worden circa woningen gerealiseerd. De realisatie van de woningen in RijswijkBuiten zal plaatsvinden met een aanlegsnelheid van circa woningen per jaar. Dit is een inschatting voor de komende 10 jaar. Mogelijk wordt na deze periode de aanlegsnelheid verhoogd naar 300 woningen per jaar. Binnen het plangebeid zijn drie deelgebieden te onderscheiden: Sion, t Haantje en TNO/Pasgeld, zie Figuur 8. In de volgende paragrafen worden per deelgebied de ontwikkelingen beschreven. Figuur 8 Deelgebieden (bron: BuitenWonen nr. 2) beoogde appartementen stationsgebied beoogd multifunctioneel complex 63222/DB/ a 28

30 5.1 Deelgebied 1: Sion Sion is het verst qua invulling en ontwikkeling. Momenteel worden twee woonblokken gebouwd. Dit zijn veel grondgebonden woningen. Langs de Beatrixlaan komt mogelijk hoogbouw met appartementen (120 stuks) en een multifunctioneel complex. Daarnaast worden ter plaatse van het voormalige klooster van Sion appartementen beoogd. In totaal worden circa woningen en appartementen gerealiseerd[lit. (8)]. Aan de noordzijde van het plangebied wordt een bedrijventerrein van circa 5 hectare ontwikkeld. De invulling van dit bedrijventerrein, dat wil zeggen de grootte van de kavels en het type bedrijf dat zich vestigt, is nog niet bekend. 5.2 Deelgebied 2: t Haantje In dit deelgebied worden circa woningen en 550 appartementen gerealiseerd. De werkzaamheden in t Haantje starten als circa 50 % van de woningen in Sion gebouwd is. Uitgaande van een aanlegsnelheid van 150 woningen is dit na ca. 6 jaar na de start aanleg, dus rond Aan de zuidzijde van het gebied wordt circa 15 hectare bedrijventerrein verwacht. De aanleg van het geplande bedrijventerrein in t Haantje is nog niet zeker. Er wordt verwacht dat als het bedrijventerrein wordt aangelegd, dit rond 2020 zal plaatsvinden. De ontwikkelingen in dit deelgebied zijn afhankelijk van de beslissingen rond het spoor. Indien er een station komt wordt meer bedrijvigheid/ winkelfaciliteiten verwacht dan wanneer er geen station komt. De exacte invulling van de locatie die nu aangegeven staat als appartementencomplex is daarom nog onduidelijk. 5.3 Deelgebied 3: Pasgeld Voor dit deelgebied is het nog onduidelijk wat er komt. Er worden maximaal 850 woningen gerealiseerd. Tabel 7 geeft een samenvatting van bovengenoemde ontwikkelingen in RijswijkBuiten /DB/ a 29

31 Tabel 7 Ontwikkelingen RijswijkBuiten woningen [aantal] appartementen [aantal] bedrijventerrein [m 2 ] Sion circa 5 ha bruto t Haantje circa 15 ha bruto Pasgeld maximaal onbekend 63222/DB/ a 30

32 6 Uitwerking bodemenergieplan 6.1 Analyse gewenste ordening Criteria Per deelgebied is bepaald welke type ondergrondse ordening noodzakelijk is. Keuze voor het type ordening is afhankelijk van de volgende criteria: 1. Type ontwikkeling Het type ontwikkeling (woning, appartement, kantoor, industrie) en de grootte van de ontwikkeling (aantal woningen of m 2 bvo) bepalen het type bodemenergiesysteem en de grootte van dit systeem. 2. Fasering van de ontwikkelingen De ontwikkeling van gebieden of bouwplannen vindt vaak ruim voor de daadwerkelijke realisatie plaats. Deze plannen zijn op hoofdlijnen, omdat het in een vroeg stadium nog niet helemaal duidelijk is wat precies de behoefte zal zijn. Daarom kunnen plannen in de loop van de tijd nog veranderen. De praktijk leert dat dit regelmatig voorkomt. Veranderende plannen hebben wel invloed op de ordening van de ondergrond: als het type bebouwing of de grootte van een ontwikkeling er anders uit ziet, verandert de energievraag aan de ondergrond ook. Dus hoe groter de onzekerheid over de ontwikkelingen, hoe moeilijker het is om te sturen op ondergrondse ordening. 3. Bovengrondse en ondergrondse energiedichtheid Dit geeft aan hoeveel grote energievragers op korte afstand aanwezig zijn. Bij kantoorgebouwen is de bovengrondse energiedichtheid hoog, wanneer het om voornamelijk woningbouw gaat spreekt men van een lage bovengrondse energiedichtheid. De ondergrondse dichtheid wordt bepaald door het aantal bestaande en beoogde bodemenergiesystemen en de grootte (debiet cq. vermogen) van deze systemen. 4. Beschikbare boven- en ondergrondse ruimte De bovengrondse ruimte wordt bepaald door de hoeveelheid beschikbare (openbare) ruimte (groenstroken e.d.). De ondergrondse ruimte wordt bepaald door andere belangen. Hierbij valt te denken aan ondergrondse infrastructuur, kabels en leidingen, maar ook aan aanwezige verontreinigingen en andere restricties /DB/ a 31

33 6.1.2 Ordeningstypen Aan de hand van deze vier criteria is bepaald welk type ordening het meest geschikt is voor ieder deelgebied. Hieronder wordt een beknopte toelichting gegeven op de verschillende typen ordeningsmogelijkheden: 1. Ordeningsregels Alleen beperkte ordening door middel van regels. Dit kan van toepassing zijn wanneer de energievraag laag is, voldoende ruimte aanwezig is of omdat de fasering van de ontwikkelingen nog onduidelijk is. Bij dit type ordening is geen plankaart nodig, enkel regels zijn voldoende. Voor systemen die op het eigen terrein worden aangelegd kan volstaan worden met ordeningsregels. 2. Ordening middels zonering Het type ontwikkeling en de fasering is al redelijk zeker. De energiedichtheid is relatief hoog, maar er is voldoende ruimte om zelf te bepalen waar de systemen worden gerealiseerd. Wel is enige ordening noodzakelijk om bodemenergie voor alle initiatiefnemers mogelijk te maken. Deze ordening is uitgewerkt in zones voor warme en koude bronnen en gesloten systemen. In Figuur 9a is een voorbeeld opgenomen. 3. Ordening middels zoekgebieden Het type ontwikkelingen en de fasering zijn duidelijk. De energiedichtheid is hoog. Er is weinig ruimte beschikbaar voor een zonering, maar middels zoekgebieden kunnen de initiatiefnemers toch in beperkte mate zelf bepalen waar de bronnen en lussen komen. In Figuur 9b is een voorbeeld opgenomen van een ordeningsplan met zoekgebieden. 4. Bronnen/lussenplan Het type ontwikkelingen en de fasering zijn duidelijk. De energiedichtheid is hoog. Door de zeer beperkte bovengrondse ruimte is zeer gedetailleerde ordening noodzakelijk. Per systeem is aangegeven waar de bronnen en lussen worden gerealiseerd. In Figuur 9c is een voorbeeld opgenomen van een bronnenplan /DB/ a 32

34 Figuur 9 Ordeningsplan met zonering(a), zoekgebieden (b) en bronnenplan (c) Hieronder is per deelgebied bepaald welk type ordening het meest geschikt is aan de hand van de vier genoemde criteria. 6.2 Uitwerking ordening Deelgebied 1: Sion In een deel van het deelgebied worden grondgebonden woningen, appartementen, een multifunctioneel complex en een bedrijventerrein voorzien. Figuur 10 geeft de uitwerking van de ordening voor dit deelgebied weer. Grondgebonden woningen In deelgebied Sion zijn met name grondgebonden woningen gepland. Deze woningen hebben een relatief lage energiedichtheid: de energievraag is beperkt en er is voldoende ruimte om bodemenergiesystemen te realiseren. Voor de grondgebonden woningen zijn individuele gesloten bodemenergiesystemen beoogd, die op het eigen kavel geplaatst dienen te worden. Financieel gezien zijn gesloten systemen op dit moment de meest realistische oplossing voor grondgebonden woningen. Echter, er zijn omstandigheden waarin dit verandert. Bijvoorbeeld wanneer de gemeente investeert in een warmtenet of wanneer de techniek evolueert, kunnen in de toekomst ook open systemen interessant worden voor grondgebonden woningen. Daarom mag de toepassing van open systemen niet volledig worden uitgesloten bij de grondgebonden woningen /DB/ a 33

35 Een deel van de woningen wordt reeds gerealiseerd en voorzien van individuele gesloten systemen (De Tuinen fase 1 en 2). Voor de andere woningen worden ook gesloten bodemenergiesystemen voorzien. Figuur 10 Uitwerking ordening deelgebied Sion Appartementen en voorzieningen Voor de appartementen en voorzieningen kan gebruik worden gemaakt van open en gesloten bodemenergiesystemen. De open systemen kunnen zowel in het eerste als in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket worden gerealiseerd. De gesloten systemen kunnen onder het gebouw of onder de parkeerplaatsen worden geplaatst. Afwegingen keuze systeem Indien wordt gekozen voor gesloten systemen, dienen de lussen op eigen terrein te worden geplaatst /DB/ a 34

36 Indien wordt gekozen voor open systemen, dient rekening te worden gehouden met de volgende randvoorwaarden: 1. Open systemen kunnen in het eerste watervoerende pakket worden uitgewerkt in een opslagvariant of een recirculatievariant. Vanwege de hoge grondwaterstroming stroomt bij de opslagvariant de warmte en koude weg. Het systeem onttrekt dus altijd met de natuurlijke grondwatertemperatuur, wat overeenkomt met de werking van een recirculatiesysteem. Het voordeel van een opslagsysteem is dat deze minder technische problemen als bronverstopping kent. Het voordeel van een recirculatiesysteem is dat deze eenvoudiger aan te leggen is. 2. In het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket gaat de voorkeur uit naar opslagsystemen. Vanwege de lage grondwaterstroming speelt rendementsverlies geen rol. Wanneer een opslagsysteem goed werkt, behaalt deze een hoger rendement dan een recirculatiesysteem. Hiermee wordt bij de toepassing van opslagsystemen de ondergrond beter benut. Zoekgebieden open systemen Voor de appartementen en voorzieningen aan de Prinses Beatrixlaan zijn zoekgebieden voor open systemen voorgesteld. Deze zoekgebieden houden enerzijds rekening met de verwachte gesloten bodemenergiesystemen van de naastgelegen grondgebonden woningen en anderzijds met de grondwaterstromingsrichting. De zoekgebieden zijn van toepassing in zowel het eerste als het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket. Indien wordt gekozen voor recirculatiesystemen, dient één strook te worden gereserveerd voor de onttrekkingsbronnen en de andere strook voor de infiltratiebronnen. Om negatieve beïnvloeding van de verwachte gesloten bodemenergiesystemen van de naastgelegen grondgebonden woningen te voorkomen heeft het de voorkeur om de onttrekkingsbronnen in de warme strook te plaatsen en de infiltratiebronnen in de koude strook. Indien wordt gekozen voor de toepassing van open bodemenergiesystemen, vormt interferentie met de (beoogde) gesloten systemen voor de grondgebonden woningen een aandachtspunt bij het ontwerp. Afstemming met de gemeente is hierbij gewenst. Indien voor een gedeelte van het complex wordt gekozen voor de toepassing voor gesloten bodemenergiesystemen, komen de zoekgebieden aangrenzend aan dat complex te verval /DB/ a 35

37 len. Voor het overige deel van het complex zijn de zoekgebieden nog wel van toepassing (indien hier open bodemenergiesystemen worden beoogd). Voor de appartementen ter plaatse van het voormalige klooster van Sion zijn geen zoekgebieden gedefinieerd. Deze locatie wordt omringd door water, wat het definiëren van zoekgebieden op dit moment onmogelijk maakt. Bij de nadere uitwerking van deze ontwikkeling kan de ondergrondse inrichting in detail vormgegeven worden door middel van een bronnenplan. Monobronnen Voor de toepassing van monobronnen zijn geen aparte zoekgebieden gedefinieerd. Monobronnen moeten binnen de kavelgrens worden geplaatst en zodanig worden gedimensioneerd dat de afwijking van de natuurlijke grondwatertemperatuur bij een zoekgebied maximaal 1,5 K bedraagt. Bedrijventerrein De noordzijde van het deelgebied wordt ingericht als bedrijventerrein. Hiervoor geldt dat het nog onbekend is welk type bedrijven dit worden (bedrijfshallen, industrie). Hierdoor is het moeilijk in te schatten wat de energievraag voor dit deelgebied zal zijn. In dit stadium is een keuze voor een type systeem en ordening niet mogelijk. Op dit moment zijn alleen algemene ordeningsregels van toepassing. Wanneer op termijn meer bekend is, kan de ordening van dit deel van Sion nader worden ingevuld. Interferentiegebied Omdat momenteel de eerste gesloten systemen binnen het deelgebied gerealiseerd worden, verdient het de aanbeveling om dit deelgebied op korte termijn als interferentiegebied aan te wijzen. Hiermee zijn alle gesloten systemen vergunningplichtig waardoor de toepassing van bodemenergie binnen het plangebied beter afgestemd kan worden. De indieningsvereisten voor een melding en vergunningaanvraag zijn gelijk. Voor de initiatiefnemer betekent een vergunningaanvraag dus niet meer werk ten opzichte van een melding. Het interferentiegebied dient per verordening te worden aangewezen. De regels en toetsingscriteria die in het interferentiegebied van toepassing zijn, dienen te worden vastgelegd in een beleidsregel. Alle relevante regels voor dit plangebied zijn opgenomen in het protocol dat bij dit bodemenergieplan hoort /DB/ a 36

38 Tabel 8 Randvoorwaarden ordening Sion Tabel 8 vat de uitwerking van de ordening voor dit deelgebied samen. ontwikkeling pakket type systeem ordeningsregels woningen 1 + 2/3 gesloten binnen eigen kavelgrens blijven appartementen en multifunctioneel complex 1 + 2/3 gesloten binnen eigen kavelgrens blijven 1 open: doublet zoekgebieden aanwezig? o plaats de bronnen in het betreffende zoekgebied geen zoekgebieden aanwezig? o plaats bronnen loodrecht op de grondwaterstromingsrichting o plaats gelijksoortige bronnen zoveel mogelijk bij elkaar open: monobron binnen eigen kavelgrens blijven de afwijking van de natuurlijke grondwatertemperatuur bij een zoekgebied mag 1,5 K bedragen open: recirculatie zoekgebieden aanwezig? o plaats de onttrekkingsbronnen in de warme zone en de infiltratiebronnen in de koude zone geen zoekgebieden aanwezig? o plaats gelijksoortige bronnen zoveel mogelijk bij elkaar 2/3 open: doublet zoekgebieden aanwezig? o plaats de bronnen in de betreffende zoekgebieden geen zoekgebieden aanwezig? o plaats bronnen loodrecht op de grondwaterstromingsrichting o plaats gelijksoortige bronnen zoveel mogelijk bij elkaar open: monobron binnen eigen kavelgrens blijven de afwijking van de natuurlijke grondwatertemperatuur bij een zoekgebied mag 1,5 K bedragen open: recirculatie zoekgebieden aanwezig? o plaats de onttrekkingsbronnen in de warme zone en de infiltratiebronnen in de koude zone geen zoekgebieden aanwezig? o plaats gelijksoortige bronnen zoveel mogelijk bij elkaar bedrijventerrein 1 + 2/3 gesloten binnen eigen kavelgrens blijven 1 open plaats de bronnen loodrecht op de grondwaterstromingsrichting plaats gelijksoortige bronnen zoveel mogelijk bij elkaar 2/3 open plaats bronnen loodrecht op de grondwaterstromingsrichting plaats gelijksoortige bronnen zoveel mogelijk bij elkaar 63222/DB/ a 37

39 6.2.2 Deelgebied 2: t Haantje In een deel van het deelgebied worden grondgebonden woningen, appartementen en een bedrijventerrein gerealiseerd. Figuur 11 Uitwerking ordening deelgebied t Haantje Grondgebonden woningen Ook in deelgebied t Haantje zijn met name grondgebonden woningen gepland. Deze woningen hebben een relatief lage energiedichtheid: de energievraag is beperkt en er is voldoende ruimte om bodemenergiesystemen te realiseren. Voor de grondgebonden woningen zijn individuele gesloten bodemenergiesystemen beoogd, die op het eigen kavel geplaatst dienen te worden /DB/ a 38

40 Financieel gezien zijn gesloten systemen op dit moment de meest realistische oplossing voor grondgebonden woningen. Echter, er zijn omstandigheden waarin dit verandert. Bijvoorbeeld wanneer de gemeente investeert in een warmtenet of wanneer de techniek evolueert, kunnen in de toekomst ook open systemen interessant worden voor grondgebonden woningen. Daarom mag de toepassing van open systemen niet volledig worden uitgesloten bij de grondgebonden woningen. Stationsgebied: functie onbekend In deelgebied t Haantje wordt rekening gehouden met de mogelijkheid van realisatie van een nieuw station op termijn. Indien dit station er komt, zullen hier mogelijk ook appartementen en/of voorzieningen worden ontwikkeld. De plannen voor de appartementen en/of voorzieningen zijn sterk afhankelijk van de komst van het station. Indien dit station er niet komt, is een andere invulling van dit gebied mogelijk. Door de onzekere invulling van het Stationsgebied is het moeilijk in te schatten wat de energievraag voor dit deelgebied zal zijn. In dit stadium is een keuze voor een type systeem en ordening niet gewenst. Op dit moment zijn alleen algemene ordeningsregels van toepassing. Wanneer op termijn meer bekend is, kan de ordening van dit deel van t Haantje nader worden ingevuld. Bedrijventerrein De zuidzijde van het deelgebied wordt ingericht als bedrijventerrein. Ook hiervoor geldt dat het nog onbekend is welk type bedrijven dit worden (bedrijfshallen, industrie). Hierdoor is het moeilijk in te schatten wat de energievraag voor dit deelgebied zal zijn. In dit stadium is een keuze voor een type systeem en ordening niet mogelijk. Op dit moment zijn alleen algemene ordeningsregels van toepassing. Wanneer op termijn meer bekend is, kan de ordening van dit deel van t Haantje nader worden ingevuld. Interferentiegebied Momenteel vinden nog geen (grootschalige) ontwikkelingen plaats. Wel hebben individuele initiatiefnemers de mogelijkheid om met bodemenergie aan de slag te gaan. Om te voorkomen dat een individuele initiatiefnemer de grootschalige planvorming in de weg zit, is het gewenst om te kunnen sturen. Het verdient de aanbeveling om dit deelgebied op korte termijn als interferentiegebied aan te wijzen. Hiermee zijn alle gesloten systemen vergunningplichtig waardoor de toepassing van bodemenergie binnen het plangebied beter afgestemd kan worden. De indieningsvereisten voor een melding en vergunningaanvraag zijn 63222/DB/ a 39

41 gelijk. Voor de initiatiefnemer betekent een vergunningaanvraag dus niet meer werk ten opzichte van een melding. Het interferentiegebied dient per verordening te worden aangewezen. De regels en toetsingscriteria die in het interferentiegebied van toepassing zijn, dienen te worden vastgelegd in een beleidsregel. Alle relevante regels voor dit plangebied zijn opgenomen in het protocol dat bij dit bodemenergieplan hoort. Tabel 9 vat de uitwerking van de ordening voor dit deelgebied samen. ontwikkeling pakket type systeem ordeningsregels grondgebonden woningen 1 + 2/3 gesloten binnen eigen kavelgrens blijven functie onbekend 1 + 2/3 gesloten binnen eigen kavelgrens blijven 1 open plaats de bronnen loodrecht op de grondwaterstromingsrichting plaats gelijksoortige bronnen zoveel mogelijk bij elkaar 2/3 open plaats bronnen loodrecht op de grondwaterstromingsrichting plaats gelijksoortige bronnen zoveel mogelijk bij elkaar bedrijventerrein 1 + 2/3 gesloten binnen eigen kavelgrens blijven Tabel 9 Randvoorwaarden ordening t Haantje 1 open plaats de bronnen loodrecht op de grondwaterstromingsrichting plaats gelijksoortige bronnen zoveel mogelijk bij elkaar 2/3 open plaats bronnen loodrecht op de grondwaterstromingsrichting plaats gelijksoortige bronnen zoveel mogelijk bij elkaar Deelgebied 3: Pasgeld In dit deelgebied zijn de ontwikkelingen nog erg onzeker, zowel wat betreft de termijn waarop ontwikkelingen gaan spelen als het type ontwikkelingen. Vooralsnog is de start van de werkzaamheden in Pasgeld gepland over circa 15 jaar. In dit deelgebied worden voornamelijk luxe woningen gerealiseerd, zodat de woningdichtheid relatief klein is. Doordat het hierbij voornamelijk om woningbouw gaat, is de energievraag beperkt. Alleen een mogelijk winkelcentrum of school in de woonwijk zal een hogere energievraag hebben. Vanwege de lage energievraag zal naar verwachting vooral gebruik gemaakt worden van gesloten systemen. Omdat het gaat om grondgebonden woningen, is de verwachting dat er voldoende ruimte beschikbaar is om deze gesloten systemen te plaatsen. Indien alle woningen gebruik zullen maken van gesloten systemen, is het noodzakelijk om dit deelgebied 63222/DB/ a 40

42 op de lange termijn als interferentiegebied aan te wijzen. Middels een interferentiegebied kunnen aanvullende regels ten aanzien van gesloten systemen worden opgesteld. Gezien het verwachte beperkte gebruik van open systemen is ordening voor open systemen niet noodzakelijk en kan worden volstaan met ordeningsregels. Figuur 12 Uitwerking ordening deelgebied Pasgeld Tabel 10 vat de uitwerking van de ordening voor dit deelgebied samen /DB/ a 41

43 ontwikkeling pakket type systeem ordeningsregels grondgebonden woningen 1 + 2/3 gesloten binnen eigen kavelgrens blijven overig 1 + 2/3 gesloten binnen eigen kavelgrens blijven Tabel 10 Randvoorwaarden ordening Pasgeld 1 open plaats de bronnen loodrecht op de grondwaterstromingsrichting plaats gelijksoortige bronnen zoveel mogelijk bij elkaar 2/3 open plaats bronnen loodrecht op de grondwaterstromingsrichting plaats gelijksoortige bronnen zoveel mogelijk bij elkaar Bijlage 2 presenteert de plankaart voor het totale plangebied. 6.3 Afwegingen keuze watervoerende pakket Vanuit het beleid van de provincie Zuid-Holland is het in principe niet toegestaan om bodemenergie toe te passen in het eerste watervoerende pakket. In de uitwerking van de ordening voor RijswijkBuiten wordt de toepassing van open systemen in het eerste watervoerende pakket echter wel meegenomen. Hieronder worden de voor- en nadelen van het gebruik van het eerste watervoerende pakket beschouwd. Deze afweging gaat alleen over de toepassing van open bodemenergiesystemen. Gesloten systemen zijn buiten beschouwing gelaten omdat deze in beide pakketten toegepast kunnen worden Voor- en nadelen gebruik eerste watervoerende pakket De geschiktheid van een watervoerend pakket voor de toepassing van open bodemenergiesystemen hangt af van meerdere voorwaarden. Deze voorwaarden lopen uiteen van de technische inpasbaarheid tot de verwachte milieueffecten. In Tabel 11 is een overzicht opgenomen van deze voorwaarden en is per watervoerende pakket aangegeven of dit een aandachtspunt vormt /DB/ a 42

44 Tabel 11 Voor- en nadelen gebruik eerste watervoerende pakket Technische haalbaarheid capaciteit boordiepte Juridisch kader 1 e watervoerende pakket 2 e /3 e watervoerende pakket verzilting v v Interferentie open systemen v v Milieueffecten hydrologische invloed 0 v v v v = beperkt aandachtspunt 0 = aandachtspunt x = groot aandachtspunt v x Technische haalbaarheid Het eerste watervoerende pakket biedt bodemtechnisch gezien goede mogelijkheden. De maximale capaciteit bedraagt 20 tot 50 m 3 per uur. Het voordeel van de toepassing van het eerste watervoerende pakket is dat minder diep geboord hoeft te worden. Het nadeel van dit pakket is dat de grondwaterstromingssnelheid erg hoog is, waarmee het opslagrendement vermindert. Het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket biedt ook goede mogelijkheden. De maximale capaciteit bedraagt 50 tot 80 m 3 per uur. Het voordeel is dat dit pakket meer capaciteit biedt. Het nadeel is dat dieper geboord moet worden. Daarnaast is het pakket zeer heterogeen, waardoor de precieze omstandigheden op locatie niet ingeschat kunnen worden. Juridisch kader Verzilting van het grondwater is beleidshalve niet toegestaan. Het zoet-/brakgrensvlak bevindt zich in de deklaag (op circa 14 m-nap). Gezien de dikte en de weerstand van de deklaag en de beperkte capaciteit van een mogelijk systeem in het eerste watervoerende pakket, zal het zoet-/brakgrensvlak naar verwachting niet worden verplaatst door een potentieel systeem in het eerste watervoerende pakket. Verzilting is in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket geen aandachtspunt /DB/ a 43

45 Interferentie In het plangebied worden met name grondgebonden woningen beoogd. Hiervoor zijn open bodemenergiesystemen minder interessant. Alleen voor de beoogde appartementen, voorzieningen en bedrijventerrein kunnen open bodemenergiesystemen mogelijk interessant zijn. Gezien het beperkte aantal ontwikkelingen en de beperkte grootte van deze ontwikkelingen, zullen naar verwachting slechts een aantal kleine open bodemenergiesystemen worden gerealiseerd in het plangebied. Gezien dit kleine aantal open bodemenergiesystemen, zal interferentie niet optreden. Dit geldt voor zowel het eerste als het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket. Milieueffecten Door de beperkte diepte vormen de hydrologische effecten aan maaiveld (grondwaterstandveranderingen) in het eerste watervoerende pakket een aandachtspunt. Echter, een open bodemenergiesysteem kan alleen worden vergund, wanneer in de vergunningaanvraag is aangetoond dat de effecten op de omgeving acceptabel zijn. Hiermee wordt ondervangen dat open bodemenergiesystemen onaanvaardbare effecten op omgevingsbelangen zullen hebben Financiële berekening Om inzicht te krijgen in de financiële voordelen van het realiseren van open bodemenergiesystemen in het eerste watervoerende pakket zijn enkele indicatieve berekeningen uitgevoerd. Tabel 12 Investeringskosten per watervoerend pakket grootte ontwikkeling debiet [m 3 per uur] investeringskosten m 2 bvo / 85 appartementen m 2 bvo / 175 appartementen m 2 bvo / 265 appartementen 25 WVP 1 WVP 2/3 50 WVP 1 WVP 2/3 75 WVP 1 WVP 2/ , , , , , - (2 doubletten) , - (1 doublet) Conclusie Indien wordt gekozen voor kleine open systemen is het gebruik van het eerste watervoerende pakket wenselijk. De verwachte effecten aan maaiveld zijn minimaal en de financiële voordelen groot. Voor gesloten systemen is de keuze voor het gebruik van een watervoerend pakket niet van toepassing. Deze systemen maken gebruik van beide pakketten /DB/ a 44

46 7 Conclusies 7.1 Ordening Dit bodemenergieplan geeft de randvoorwaarden voor een optimale ordening van de ondergrond voor RijswijkBuiten weer. Hiermee kunnen toekomstige initiatiefnemers optimaal gebruiken maken van de ondergrond voor bodemenergie. Advies aan de provincie Het Toetsingskader vergunningverlening bodemenergie van de provincie Zuid-Holland schrijft voor dat het gebruik van het eerste watervoerende pakket toegestaan is binnen bodemenergieplannen, mits alle belangen goed zijn afgewogen. Uit de inventarisatie van de bodem en de belangen blijkt dat de bodem qua opbouw goed geschikt is voor bodemenergie. De grondwaterstromingssnelheid is een aandachtspunt bij het ontwerp van het systeem. Binnen het plangebied zijn geen ontwikkelingen aanwezig in de deklaag of het eerste watervoerende pakket die door de toepassing van bodemenergie in het eerste watervoerende pakket kunnen worden geschaad. Daarom is dit bodemenergieplan het eerste watervoerende pakket meegenomen in de ordening van in ondergrond. Het advies aan de gemeente is om een verzoek in te dienen bij de provincie om het eerste watervoerende pakket open te stellen voor de toepassing van open bodemenergiesystemen. Advies aan de gemeente Het advies aan de gemeente is om het plangebied aan te wijzen als interferentiegebied. Vanwege de ontwikkelingen die reeds lopen, dienen deelgebieden Sion en t Haantje op de korte termijn aangewezen te worden. Op de lange termijn, wanneer de ontwikkelingen daadwerkelijk gaan lopen, kan deelgebied Pasgeld als interferentiegebied worden aangewezen. Met het aanwijzen van interferentiegebieden kan de gemeente sturen op de toepassing van gesloten systemen, waarmee een doelmatig gebruik van bodemenergie wordt bevorderd. De gemeente kan hiermee bij iedere aanvraag toetsen of een beoogd gesloten systeem de toekomstige belangen in de weg kan zitten. De indieningsvereisten voor een melding en vergunningaanvraag zijn gelijk. Voor de initiatiefnemer betekent een vergunningaanvraag dus niet meer werk ten opzichte van een melding /DB/ a 45

47 Het interferentiegebied dient per verordening te worden aangewezen. De regels en toetsingscriteria die in het interferentiegebied van toepassing zijn, dienen te worden vastgelegd in een beleidsregel. Alle relevante regels voor dit plangebied zijn opgenomen in het protocol dat bij dit bodemenergieplan hoort. 7.2 Borging bodemenergieplan Het is van belang om het bodemenergieplan juridisch te borgen om duidelijkheid naar de initiatiefnemers te scheppen over het gebruik van de ondergrond voor bodemenergie en te borgen dat de energetische capaciteit van de bodem optimaal benut wordt. Dit bodemenergieplan vormt de basis voor het toetsingskader voor bodemenergiesystemen. Het toetsingskader wordt door zowel de gemeente als de provincie vastgesteld. Onderstaand schema geeft de borging van het plan weer. Figuur 13 Borging bodemenergieplan De provincie Zuid-Holland stelt op basis van het toetsingskader een beleidsregel vast voor open bodemenergiesystemen. Nieuwe vergunningaanvragen worden door de ODH getoetst aan de regels die in deze beleidsregel zijn opgenomen /DB/ a 46

48 De gemeente Rijswijk stelt een verordening vast waarin het plangebied is aangewezen als interferentiegebied. Aan het interferentiegebied wordt een beleidsregel gekoppeld. Hierin staan de regels die de gemeente volgt bij het besluiten om vergunningverlening voor gesloten systemen in het interferentiegebied. 7.3 Realisatie Dit bodemenergieplan geeft de mogelijkheden en knelpunten voor bodemenergie in RijswijkBuiten weer. Maar hiermee is het plan nog geen vergunning. Voor individuele systemen geldt het bestaande wettelijk kader. Dit betekent dat wanneer een initiatiefnemer een bodemenergiesysteem wil realiseren binnen het plangebied, hij nog wel een vergunning Waterwet (open systemen) dan wel omgevingsvergunning beperkte milieutoets (gesloten systemen) aan moet vragen. In de vergunningaanvraag moeten de effecten van het beoogde bodemenergiesysteem en de mogelijke invloed op de aanwezige belangen worden gekwantificeerd, rekening houdend met de systeemspecifieke omstandigheden. Het plan kan wel door initiatiefnemers worden gebruikt als onderlegger voor een vergunningaanvraag. De gegevens uit dit bodemenergieplan (bodemopbouw en belangen) kunnen worden gebruikt voor de vergunningaanvraag. Wel dient hierbij de lokale variatie van de bodem te worden gespecificeerd Dit bodemenergieplan geeft de situatie weer ten tijde van het opstellen van het plan (oktober 2013). In de loop van de tijd zal de situatie binnen RijswijkBuiten veranderen. Gezien de geplande ontwikkelingen zullen bijvoorbeeld nieuwe bodemenergiesystemen worden gerealiseerd. Daarom dient de initiatiefnemer bij een vergunningaanvraag de meest recente informatie te verzamelen /DB/ a 47

49 8 Literatuur 1. Provincie Zuid-Holland. Toetsingskader vergunningverlening bodemenergie. Den Haag, Deltares. Grondwatereffecten aan de oppervlakte gebracht. Onderzoek naar effecten van stopzetting grondwateronttrekking DSM Delft - Hoofdrapport. Delft, Deltares. Quickscan DSM-spoorzone: verkenning van duurzame oplossingsrichtingen voor het waterbeheer in Delft en omgeving. Delft, Hoogheemraadschap van Delfland. overheden en DSM ondertekenen een akkoord Iwaco. Effectenberekeningen stopzetting winning DSM-Gist op de freatische grondwaterstand in Den Haag - definitief. Delft, Gemeente Rijswijk. Bestemmingsplan "Sion - 't Haantje". Vastgesteld, werknummer Rijswijk, Hoogheemraadschap Delfland. Keur Hoogheemraadschap Delfland. Delft, Witteveen+Bos. Quickscan geohydrologische haalbaarheid WKO systeem Rijswijk- Zuid - concept. Deventer, /DB/ a 48

50 BIJLAGE 1 Belangen 63222/DB/ a

51 Pasgeld o \ \ \ It Ha~'ntje Beleidskaart bodemenergie RijswijkBuiten Legenda D waterkering projectgebied onttrekkingen koelwater archeologie WKO _ hoge archeologische waarde _ zeer hoge archeologische waarde ~ gesloten systeem spoorbaan ::::I:I:1I masterplangebied Plaspoelpolder trein (dubbelspoor) =-=-=- tram spoor in tunnel Onderwerp: aanwezige belangen Referentie: 63222/SB Auteur: MB Datum: Status: definitief Gecontroleerd: WN ~,& if

52 BIJLAGE 2 Plankaart 63222/DB/ a

53 \~. e ( \. '\ o ' pasgeld......o.. G.00 o o 0 0 \ \ \ \... o ~ " \~...-::~ ".,."...'...~ e <.<"",.#> "" ". \\ \,p""' '" ",,',,- ; 500 k(li iii!!!lijiiii:====== meter Legenda D Beleidskaart bodemenergie RijswijkBuiten projectgebied aanwijzing interferentiegebieden ~ appartementen c:::::i korte termijn I' lange termijn beleidsmatige aanwijzing En bedrijventerrein - geen voorkeur open of ges/oten systemen - zoekgebieden aanwijzen tijdens ontwerpfase - ordeningsrege/s van toepassing - geen voorkeur open of ges/oten systemen - aandachtspunt: interferentie - ordeningsrege/s van toepassing - indicatie zoekgebieden: - geen voorkeur open of ges/oten systemen - aandachtspunt: interferentie - ordeningsrege/s van toepassing _ koude bronnen ~ functie nog onbekend _ warme bronnen - geen voorkeur open of ges/oten systemen grondgebonden woningen - zoekgebieden aanwijzen tijdens ontwerpfase - voorkeur ges/oten systemen - ordeningsrege/s van toepassing - ordeningsrege/s van toepassing rz:a Onderwerp: beleidsregels en zoekgebieden bodemenergie Referentie: 63222/SB Auteur: MB Datum: Status: definitief voorzieningen Gecontroleerd: WN ~,& if