Bodemenergieplan Buiksloterham. Plan voor stimuleren en ordening van bodemenergie

Transcriptie

1 Bodemenergieplan Buiksloterham Plan voor stimuleren en ordening van bodemenergie

2 Bodemenergieplan Buiksloterham Plan voor stimuleren en ordening van bodemenergie DEFINITIEF Opdrachtgever Gemeente Amsterdam Gebiedsontwikkeling Weesperplein 8 Postbus BC AMSTERDAM T E h.vader@amsterdam.nl Contactpersoon: de heer H. Vader Adviseur IF Technology bv Velperweg 37 Postbus AP ARNHEM T E d.vanbeek@iftechnology.nl Contactpersoon: mevrouw D. van Beek Colofon Auteur: mevrouw A. Floris Versie: definitief Gecontroleerd door: de heer E. Gelderman Vrijgegeven door: mevrouw D. van Beek 59213/DB/ van 11

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Aanleiding en doel Waarvoor kan ik dit plan gebruiken? Hoe ziet de procedure er uit? Gesloten systemen Open systemen Plankaart en gebruiksregels Plankaart Gebruiksregels Gebruiksregels gesloten systemen Gebruiksregels open systemen Bijlagen BIJLAGE 1 BIJLAGE 2 BIJLAGE 3 Plankaart Toelichting bodemenergieplan Belangen 59213/DB/ van 11

4 1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doel Gebiedsontwikkeling Noord heeft de ambitie om van Buiksloterham een zo duurzaam mogelijk gebied te maken. Buiksloterham wordt ontwikkeld naar een gemengd stedelijk gebied voor wonen en werken. Het totale ontwikkelingsgebied bedraagt ruim 100 ha. Het plangebied is onderverdeeld in 75 kavels. Figuur 1 geeft de kavelindeling weer. Figuur 1 Kavelindeling Buiksloterham (bron:gemeente Amsterdam) Op gebiedsniveau worden kansen onderzocht voor duurzaamheidmaatregelen in de openbare ruimte. De duurzaamheidsambitie van Buiksloterham sluit aan op de door de gemeenteraad vastgestelde doelstelling om vanaf 2015 alle nieuwbouw klimaatneutraal te realiseren /DB/ van 11

5 Bodemenergie vormt voor nieuwe ontwikkelingen een aantrekkelijke optie voor duurzame koeling en verwarming. De verwachting is dat hierdoor in de toekomst druk op de ondergrond ontstaat en negatieve interferentie tussen bodemenergiesystemen een risico vormt. De gemeente Amsterdam beschouwt bodemenergie als een belangrijke vorm van duurzame energie en wil de toepassing hiervan faciliteren. Gezien deze ambitie is besloten een bodemenergieplan op te stellen. Het plan biedt een kader voor nieuwe bodemenergiesystemen binnen Buiksloterham met als doel om enerzijds negatieve interferentie tussen systemen te voorkomen en anderzijds het beschikbare potentieel aan bodemenergie optimaal te benutten. Omdat bodemenergie op grote schaal wordt toegepast is het belangrijk dat de nieuw aan te leggen bodemenergiesystemen goed op elkaar worden afgestemd. Dit bodemenergieplan biedt hiervoor de nodige handvatten. In de periode heeft IF Technology in opdracht van projectbureau Noordwaarts het bodemenergieplan Buiksloterham opgesteld (referentie 1/59213/RuW d.d ). Dit plan is de actualisatie van het plan uit Waarvoor kan ik dit plan gebruiken? In dit rapport zijn de plankaart en gebruiksregels opgenomen waaraan initiatiefnemers zich dienen te houden bij de aanleg van een nieuw bodemenergiesysteem binnen Buiksloterham (zie hoofdstuk 2). Naast de uitwerking van de plankaart met gebruiksregels zijn echter ook alle zaken rondom bodemenergie uitgezocht en opgenomen in dit document. Denk hierbij aan de bodemopbouw, de omgevingsbelangen en het juridisch kader. De relevante informatie kan worden teruggevonden in bijlage 2. Deze informatie kan worden gebruikt voor nieuwe initiatieven en hiermee kan dus veel onderzoekwerk worden bespaard. Let wel, voor ieder nieuw systeem moet een melding worden gedaan of een vergunning worden aangevraagd. Per geval moeten hierbij de optredende effecten inzichtelijk worden gemaakt. In paragraaf 1.3 is dit nader toegelicht. Ook betreft het plan geen ontwerp voor de individuele bodemenergiesystemen. Het bodemenergieplan geeft de situatie weer ten tijde van het opstellen van het plan (augustus 2014). In de loop van de tijd zal de situatie binnen Buiksloterham veranderen. Zo zullen gezien de geplande ontwikkelingen bijvoorbeeld nieuwe bodemenergiesystemen 59213/DB/ van 11

6 worden gerealiseerd. Daarom dient een initiatiefnemer bij de voorbereiding van de melding of vergunningaanvraag de meest recente informatie te verzamelen. In bijlage 2 is informatie opgenomen over welk loket moet worden geraadpleegd ten aanzien van de verschillende belangen. 1.3 Hoe ziet de procedure er uit? Gesloten systemen Melding Gesloten bodemenergiesystemen met een bodemzijdig vermogen <70 kw worden bij de gemeente gemeld via het OmgevingsLoket Online (OLO) of Activiteiten Internet Module (AIM). Bij een melding moeten de volgende gegevens worden aangeleverd: - gegevens van de aanvrager; - gegevens van degene die de werkzaamheden uitvoert; - gegevens van het systeem: energiehoeveelheden; coördinaten; aantal lussen; einddiepte van de lussen; SPF. een onderbouwing (effectenberekening) dat het betreffende systeem geen nadelige invloed heeft op de omgeving. Vergunning Voor gesloten bodemenergiesysteem met een bodemzijdig vermogen 70 kw en voor álle systemen die in een interferentiegebied liggen (dus ook de systemen < 70 kw) moet bij de gemeente de Omgevingsvergunning beperkte milieutoets (OBM) worden aangevraagd via het OLO. Naast de vergunningaanvraag moet het systeem ook worden gemeld. Deze melding is vormvrij en mag onderdeel zijn van de aanvraag OBM. Bij de aanvraag OBM moeten dezelfde gegevens worden overlegd die voor een melding benodigd zijn. Er hoeven dus geen extra berekeningen uitgevoerd te worden of extra gegevens aangeleverd te worden. De vergunningaanvraag moet wel ten minste acht weken voor 59213/DB/ van 11

7 de start van de werkzaamheden worden ingediend, zodat het bevoegd gezag voldoende tijd heeft om de vergunningaanvraag te beoordelen Open systemen Voor open systemen moet een onttrekkingsvergunning in het kader van de Waterwet worden aangevraagd bij de provincie Noord-Holland. In de vergunningaanvraag moeten de effecten van het beoogde bodemenergiesysteem en de mogelijke invloed op de aanwezige belangen worden gekwantificeerd. Hierbij moet rekening worden gehouden met de systeemspecifieke omstandigheden. Er geldt in basis een proceduretijd van 8 weken indien het systeem wordt gerealiseerd conform het bodemenergieplan. De provincie kan onder voorwaarden deze termijn verlengen tot 6 maanden /DB/ van 11

8 2 Plankaart en gebruiksregels Het bodemenergieplan bestaat uit twee plankaarten en gebruiksregels. De kaarten en gebruiksregels beschrijven gezamenlijk aan welke randvoorwaarden een nieuw aan te leggen open of gesloten bodemenergiesysteem moet voldoen. Naast de hierin opgenomen voorwaarden zijn tevens de normale wettelijke kaders van toepassing. In bijlage 2 is beschreven hoe de plankaart en gebruiksregels tot stand zijn gekomen. Ook is een beschrijving opgenomen van de verschillende vormen van bodemenergie. 2.1 Plankaart Figuur 2 geeft het ordeningsplan voor Buiksloterham weer. Het ordeningsplan bestaat uit twee plankaarten; één kaart voor toepassing van bodemenergie in het eerste watervoerende pakket (linker kaart) en één kaart voor toepassing van bodemenergie in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket (rechter kaart). De plankaarten zijn te vinden in bijlage 1. Figuur 2 Ordeningsplan wvp1 (links) en wvp 2/3 (rechts) 59213/DB/ van 11

9 Het ordeningsplan is uitgelegd op de toepassing van open opslagsystemen. De plankaarten geven middels een zonering de voorkeurslocaties voor het plaatsen van koude bronnen (blauwe zones) en warme bronnen (rode zones) weer voor zowel het eerste als het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket. Voor gesloten systemen is geen specifieke ordening uitgewerkt. Gesloten systemen hebben een beperkt invloedsgebied en kunnen per ontwikkeling worden ingepast conform de voorwaarden zoals opgenomen in de volgende paragraaf. 2.2 Gebruiksregels Naast de plankaart zijn ook gebruiksregels opgesteld. Deze gebruiksregels leggen bepaalde voorwaarden op aan de toepassing van de verschillende vormen van bodemenergie. Alle ontwikkelende partijen die in het gebied een systeem met bodemenergie toepassen, dienen zich te houden aan deze gebruiksregels. De gebruiksregels bestaan uit regels voor gesloten systemen en regels voor open systemen Gebruiksregels gesloten systemen Wanneer gesloten systemen binnen het plangebied gerealiseerd gaan worden, moeten de gebruikers zich bij het inrichten van hun gesloten bodemenergiesysteem aan de volgende (beleids)regels houden: 1. Alle vormen van een gesloten systeem zijn binnen het plangebied toegestaan. 2. De bodemwarmtewisselaars dienen op eigen kavel te worden aangebracht. 3. Er worden geen restricties gesteld aan de maximale diepte van de bodemwarmtewisselaars. 4. In het kader van de AMvB Bodemenergie moet aangetoond worden dat negatieve interferentie met aanwezige en toekomstige open bodemenergiesystemen niet optreedt. 5. Afwijkingen van het gesloten systeem op gebruiksregels 2 en 4 dienen met gedegen en voldoende onderbouwing ter goedkeuring aan de gemeente Amsterdam te worden voorgelegd /DB/ van 11

10 2.2.2 Gebruiksregels open systemen Wanneer open systemen binnen het plangebied gerealiseerd gaan worden, moeten de gebruikers zich bij het inrichten van hun open bodemenergiesysteem aan de volgende (beleids)regels houden: 1. Het open systeem mag worden uitgevoerd als een monobron- of een doubletsysteem. 2. Het open systeem mag worden uitgevoerd als een opslagsysteem (met koude en warme bron(nen)) of een recirculatiesysteem (met onttrekkings- en infiltratie bron(nen)). 3. Bij een doubletsysteem mag gebruik worden gemaakt van het eerste of het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket. 4. Een monobron kan alleen worden toegepast in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket. Middels berekeningen moet worden aangetoond dat de monobron geen nadelige invloed heeft op aanwezige of toekomstige belangen op de aangrenzende kavels. Ten aanzien van de inpassing van monobronnen zijn twee mogelijkheden: a. Een monobronsysteem kan worden gepositioneerd tussen een warme en koude strook. Hierbij geldt de voorwaarde dat het monobronsysteem geen aantoonbaar negatief effect heeft op aanwezige en toekomstige doubletten. b. Een monobronsysteem kan worden gepositioneerd in een warme of koude strook. Hierbij geldt als voorwaarde dat het bovenste filter van hetzelfde type (warm of koud) dient te zijn als de dichtstbijzijnde strook voor warme en koude bronnen. Het onderste filter moet op voldoende afstand onderin het tweede watervoerende pakket worden geplaatst. 5. Indien wordt gekozen voor een recirculatiesysteem of indien sprake is van alleen een onttrekking voor bijvoorbeeld proceskoeling (dus geen bodemenergie), dient met berekeningen te worden aangetoond dat dit systeem kan worden ingepast in het plan, geen nadelige invloed heeft op aanwezige belangen op de aangrenzende kavels en rekening wordt gehouden met op dat moment bekende toekomstige belangen. 6. De bron(nen) dienen zoveel mogelijk op het eigen kavel te worden aangebracht. Voor plaatsing van systemen buiten de eigen kavel zijn specifieke afspraken met de gemeente/grondeigenaar noodzakelijk (o.a. opstalrecht). Dit geldt ook voor het bijbehorend leidingwerk (WIOR) /DB/ van 11

11 7. Indien een systeem buiten de voorkeursgebieden voor warme en koude bronnen worden geplaatst mag de thermische straal 1 van de warme en de koude bronnen niet over de thermische scheidslijn reiken. 8. Conform de AMvB Bodemenergie is een koudeoverschot toegestaan. Voorwaarde is dat de effecten van het systeem binnen de thermische scheidslijn blijft gedurende een periode van 20 jaar. 9. Afwijkingen van het open systeem op deze gebruiksregels dienen met gedegen en voldoende onderbouwing ter goedkeuring aan de provincie Noord-Holland te worden voorgelegd. 1 berekend volgens de methode zoals beschreven in het Protocol 11001; Ontwerp, realisatie en beheer van het ondergrondse deel van bodemenergiesystemen 59213/DB/ van 11

12 BIJLAGE 1 Plankaarten 59213/DB/

13

14

15 BIJLAGE 2 Toelichting bodemenergieplan 59213/DB/

16 Inhoudsopgave 1 Inleiding Kader Probleemstelling Bodemenergieplan Doelstelling project Principe bodemenergie Open versus gesloten systemen Indeling open systemen Juridisch kader bodemenergie Open systemen Gesloten systemen Lozen Wanneer lozen? Hoe lozen? Bodemeigenschappen en belangen Bodemeigenschappen Bodemgeschiktheid Grondwaterstroming Grondwaterstand Grondwaterkwaliteit Grondwatertemperatuur Aanwezige en toekomstige belangen Grondwaterbeschermingsgebieden Grondwatergebruikers Gesloten bodemenergiesystemen Natuurgebieden Aardkundige waarden Landschap, archeologie en cultuurhistorie Verontreinigingen Waterkeringen Infrastructuur Kabels en leidingen /DB/ van 24

17 5 Uitwerking plankaart Keuzemogelijkheden en aandachtspunten bodemenergie Plankaart Gebruiksregels /DB/ van 24

18 1 Inleiding 1.1 Kader Gebiedsontwikkeling Noord heeft de ambitie om van Buiksloterham een zo duurzaam mogelijk gebied te maken. Buiksloterham wordt ontwikkeld naar een gemengd stedelijk gebied voor wonen en werken. Het totale ontwikkelingsgebied bedraagt ruim 100 ha. Het plangebied is onderverdeeld in 75 kavels. Figuur 1 geeft de kavelindeling weer. Figuur 1 Kavelindeling Buiksloterham (bron:gemeente Amsterdam) Op gebiedsniveau worden kansen onderzocht voor duurzaamheidmaatregelen in de openbare ruimte. De duurzaamheidsambitie van Buiksloterham sluit aan op de door de gemeenteraad vastgestelde doelstelling om vanaf 2015 alle nieuwbouw klimaatneutraal te realise /DB/ van 24

19 ren. De toepassing van bodemenergie bij nieuwe ontwikkelingen is hier een belangrijk onderdeel van. 1.2 Probleemstelling Bij grootschalige toepassing van bodemenergie voor de beoogde nieuwbouw neemt de drukte in de ondergrond sterk toe. Voorkomen moet worden dat bij een toename van het aantal bodemenergiesystemen negatieve interferentie tussen bodemenergiesystemen onderling of nadelige beïnvloeding van andere ondergrondse functies optreedt (figuur 2). Figuur 2 Overzicht ondergrondse functies Regie is gewenst om een optimaal en duurzaam gebruik van de ondergrond te borgen, zodat ongewenste interferentie (negatieve interactie) tussen bodemenergiesystemen onderling of met andere ondergrondse functies wordt voorkomen. 1.3 Bodemenergieplan 2009 IF Technology heeft in de periode in opdracht van projectbureau Noordwaarts het bodemenergieplan Buiksloterham opgesteld (referentie 1/59213/RuW d.d ) /DB/ van 24

20 In onderstaand figuur is de plankaart voor het positioneren van koude en warme bronnen gepresenteerd. Figuur 3 Bodemenergieplan Buiksloterham 2009 Het doel van het bodemenergieplan uit 2009 is om richting te geven aan een optimaal gebruik van bodemenergie voor alle toekomstige ontwikkelingen in het plangebied. Dit bodemenergieplan was gericht op de aanleg van grootschalige open bronsystemen (dus met een grote afstand tussen de warme en koude zoekgebieden) in het diepe (gecombineerde tweede en derde) watervoerende pakket. Ontwikkelingen Sinds het opstellen van het initiële bodemenergieplan zijn de uitgangspunten voor de bovengrondse inrichting van het plangebied gewijzigd. De kaveluitgifte vindt op veel kleinere schaal plaats dan in eerste instantie beoogd. Bovendien zijn veel utiliteitfuncties gewijzigd in woonfuncties en zijn de EPC eisen voor woningen aangescherpt, van EPC 0,8 naar klimaatneutraal. Hiermee is de koude- en warmtevraag een stuk kleiner dan in 2009 werd verwacht /DB/ van 24

21 Wijzigingsbesluit bodemenergiesystemen Sinds 1 juli 2013 is het Wijzigingsbesluit bodemenergiesystemen (ook bekend als AMvB Bodemenergie) van kracht. Eén van de gevolgen hiervan is dat de gemeente bevoegd gezag is ten aanzien van gesloten systemen. In het oorspronkelijke plan zijn gesloten bodemenergiesystemen buiten beschouwing gelaten. Omdat de gemeente Amsterdam de mogelijkheid heeft om hiervoor regels op te stellen, is het van belang om hier in het bodemenergieplan aandacht aan te besteden. Door dit Wijzigingsbesluit kunnen bodemenergieplannen nu officieel juridisch worden verankerd. Voorheen was er nog geen officiële juridische basis voor bodemenergieplannen. Het oorspronkelijke plan had ook nog geen officiële juridische status. 1.4 Doelstelling project Dit geactualiseerde bodemenergieplan is opgesteld om de regie op bodemenergie binnen het plangebied Buiksloterham opnieuw vorm te geven op basis van de actuele bovengrondse inrichting. Het plan is zodanig ingericht dat zo goed mogelijk aan de bestaande en toekomstige ondergrondse belangen tegemoet wordt gekomen. Daarbij is opnieuw bekeken welke ontwikkelingen plaatsvinden binnen Buiksloterham en op welke manier de energetische capaciteit van de bodem optimaal benut kan worden. Ook sluit het bodemenergieplan aan bij de nieuwe regelgeving uit het Wijzigingsbesluit bodemenergiesystemen (AMvB Bodemenergie). Het bodemenergieplan is geactualiseerd aan de hand van de volgende randvoorwaarden: 1. Bovengrondse inrichting plangebied (beschikbare ruimte voor bronpositionering) 2. Energievraag bouwontwikkelingen 3. Beschikbaar bodempotentieel 4. Bestaande en toekomstige overige ondergrondse functies/belangen 5. Thermische randvoorwaarden Afweging van deze randvoorwaarden leidt tot een ordeningsplan van de ondergrond waarbij kansen voor combinatie van functies worden benut en negatieve interactie tussen verschillende gebruikers wordt geminimaliseerd /DB/ van 24

22 2 Principe bodemenergie Bodemenergiesystemen maken gebruik van de bodem voor de klimatisering van gebouwen of processen. Hiermee worden aanzienlijke energiebesparingen ten opzichte van conventionele verwarmings- en koelinstallaties gerealiseerd. Onderstaand figuur presenteert de verschillende typen bodemenergiesystemen. Figuur 4 Type bodemenergiesystemen doublet opslag bodemenergie open systeem recirculatie opslag gesloten systeem monobron recirculatie 2.1 Open versus gesloten systemen Open systemen bestaan uit bronnen waaraan grondwater wordt onttrokken en geïnfiltreerd. Het principe bij open systemen is dat energie in de vorm van warmte en koude wordt opgeslagen in een ondergrondse watervoerende laag. Deze energie wordt vervolgens onttrokken om mee te verwarmen of te koelen: in de zomer wordt gekoeld met winterkoude en in de winter wordt verwarmd met zomerwarmte. Open systemen worden toegepast van circa 20 tot 250 meter beneden maaiveld. Een open systeem is met name rendabel bij de grotere ontwikkelingen: vanaf circa 50 woningen, kantoren en andere utiliteitgebouwen. Gesloten systemen, ook wel bodemwarmtewisselaars genoemd, bestaan uit flexibele kunststof lussen in de bodem waarmee warmte en koude aan de bodem wordt onttrokken door middel van geleiding. Er wordt geen grondwater onttrokken. Gesloten systemen hebben een luslengte van circa 50 tot 200 meter beneden maaiveld. Een gesloten systeem worden met name toegepast in de woningbouw. Een gesloten systeem is al rendabel bij één woning. Daarnaast worden gesloten systemen ook toegepast bij kleine utiliteitsbouw (bijvoorbeeld scholen, kleine kantoren) /DB/ van 24

23 2.2 Indeling open systemen Doublet versus monobron Open systemen zijn onderverdeeld in doubletten en monobronnen. Bij een doublet systeem worden twee bronnen horizontaal ten opzichte van elkaar geplaatst, zodat de warme en koude bellen zich naast elkaar vormen. Een monobron bestaat uit slechts één bron, waarbij twee filters op ongelijke diepte in de bodem gepositioneerd worden. Hierbij vormen de warme en koude bel zich onder elkaar. Opslagsystemen versus recirculatiesystemen Bij een opslagsysteem worden de warmte en koude opgeslagen bij de bronnen. Eén bron is de zogenoemde warme bron, de andere bron de koude bron. Uit deze bronnen wordt afwisselend onttrokken en geïnfiltreerd, afhankelijk van het seizoen. Een recirculatiesysteem bestaat uit een onttrekkings- en een infiltratiebron. Er is geen sprake van opslag. Er wordt namelijk continu grondwater onttrokken uit de ene bron en geïnfiltreerd in de andere bron. Met het onttrokken grondwater, met een temperatuur gelijk aan de natuurlijke grondwatertemperatuur, wordt in de zomer gekoeld en in de winter verwarmd. In figuur 5 zijn de hierboven beschreven concepten schematisch weergegeven. Figuur 5 Type bodemenergiesystemen Doublet, opslag Monobron, opslag Recirculatiedoublet Bodemwarmtewisselaars 59213/DB/ van 24

24 3 Juridisch kader bodemenergie Voor individuele bodemenergiesystemen geldt het bestaande wettelijk kader. In onderstaande paragrafen is het relevante wettelijke kader voor de verschillende systemen beschreven. 3.1 Open systemen Het onttrekken en infiltreren van grondwater bij een open bodemenergiesysteem is vergunningplichtig in het kader van de Waterwet. Als bijlage bij de vergunningaanvraag dienen de effecten van het systeem in een effectenstudie te worden gekwantificeerd. De belangrijkste aspecten bij een vergunningaanvraag in het kader van de Waterwet zijn samengevat in Tabel 1. Tabel 1 Belangrijkste aspecten vergunning Waterwet aspect bevoegd gezag vergunningplicht doorlooptijd leges/publicatiekosten juridische voorwaarden toelichting provincie Noord-Holland alle open systemen 8 weken tot publicatie definitieve beschikking* de provincie rekent leges en publicatiekosten voor open bodemenergiesystemen. verzilting van de aanwezige zoetwatervoorraad wordt niet toegestaan; verontreinigingen mogen niet extra verplaatst worden door het toepassen van bodemenergie; bodemenergiesystemen mogen geen negatieve invloed hebben op reeds aanwezige bodemenergiesystemen of andere belanghebbenden in de omgeving; de gemiddelde infiltratietemperatuur in de bronnen mag niet hoger zijn dan 25 C en niet lager zijn dan 5 C, de provincie heeft de mogelijkheid om een hogere temperatuur toe te staan; een koudeoverschot is in principe toegestaan en een warmteoverschot verboden, de provincie heeft de mogelijkheid om het koudeoverschot te beperken. * De provincie kan deze termijn onder voorwaarden verlengen tot 6 maanden 59213/DB/ van 24

25 3.2 Gesloten systemen Met de inwerkingtreding van de AMvB Bodemenergie zijn gesloten systemen meldings- en soms vergunningplichtig. Voor alle gesloten systemen geldt een medlingsplicht. Voor gesloten systemen met een bodemzijdig vermogen groter dan 70 kw en alle systemen die in een interferentiegebied worden gerealiseerd, moet ook een Omgevingsvergunning beperkte milieutoets (OBM) worden aangevraagd. De belangrijkste aspecten voor de melding en vergunningverlening voor gesloten systemen zijn samengevat in Tabel 2. Tabel 2 Belangrijkste aspecten melding en vergunning gesloten systemen aspect bevoegd gezag melding vergunningplicht doorlooptijd belangrijkste juridische voorwaarden toelichting Gemeente Amsterdam (uitvoering door Omgevingsdienst NZKG) alle systemen 70 kw of ligging in interferentiegebied melding: 4 weken voor start werkzaamheden vergunning: 8 weken tot publicatie definitieve beschikking (OBM) de temperatuur van de circulatievloeistof mag niet hoger zijn dan 30 C en niet lager zijn dan -3 C, de gemeente heeft de mogelijkheid om een hogere temperatuur toe te staan; bij vermoedelijke lekkage: onmiddellijk buiten werking stellen en circulatievloeistof verwijderen (tenzij de circulatievloeistof uit alleen water bestaat); gesloten bodemenergiesystemen mogen geen negatieve invloed hebben op reeds aanwezige bodemenergiesystemen of andere belanghebbenden in de omgeving; een koudeoverschot is in principe toegestaan en een warmteoverschot verboden, de gemeente heeft de mogelijkheid om het koudeoverschot te beperken. 3.3 Lozen Wanneer lozen? Boren van de bronnen/lussen (boorspoelwater) Voor de aanleg van de bronnen van open systemen en de lussen van gesloten systemen moet worden geboord. Tijdens het boren komt spoelwater vrij (boorspoelwater). De hoe /DB/ van 24

26 veelheid water die hierbij vrijkomt is beperkt, maar bevat vaak boorspoeling (bentoniet en polymeren) en vrijgekomen grond (zand, klei). Ontwikkelen van open bronnen (ontwikkelwater) Direct na het boren worden de bronnen van een open systeem eenmalig schoon gepompt (ontwikkelen). Het doel hiervan is om resten van het geboorde materiaal uit de bronnen te verwijderen (zand en slibdeeltjes), zodat deze niet voor verstoppingen kunnen zorgen. Het grondwater komt vrij met maximaal het uurdebiet van het bodemenergiesysteem. Het gemiddelde debiet zal echter lager liggen. De maximaal te lozen hoeveelheid water bedraagt circa 25 maal het uurdebiet per bron. Onderhoud van open bronnen (spuiwater) Tijdens periodiek onderhoud van het open systeem dat gemiddeld twee keer per jaar (doorgaans aan het eind van het zomer- en winterseizoen) plaatsvindt, wordt een relatief kleine hoeveelheid grondwater geloosd. Het eventueel in de bronnen opgehoopte zand of slib wordt tijdens het spuien uit de bronnen gepompt. Hiervoor wordt per spuiactie als vuistregel maximaal eenmaal het uurdebiet per bron geloosd Hoe lozen? In de AMvB Bodemenergie is een voorkeursvolgorde voor lozen gedefinieerd. Hierbij worden twee type lozingen onderscheiden: 1) lozen van boorspoelwater (open en gesloten systemen) en 2) lozen van ontwikkel- en beheerwater (alleen open systemen). Door de specifieke kenmerken van deze afvalstromen geldt er een voorkeursvolgorde voor de lozingsroute. Lokale omstandigheden kunnen aanleiding zijn om af te wijken van deze volgorde. Onderstaande tabel geeft de voorkeursvolgorde weer en bij welk bevoegd gezag de vergunning moet worden aangevraagd. De lozingsvergunning kan via het Omgevingsloket Online (OLO) of de Activiteiten Internet Module (AIM) worden aangevraagd /DB/ van 24

27 Tabel 3 Voorkeursvolgorde lozingen per type afvalwater type afvalwater boorspoelwater (open en gesloten systemen) ontwikkel- en spuiwater (open systemen) voorkeursvolgorde lozing (bevoegd gezag) 1. vuilwaterriool (gemeente) 2. op de bodem (gemeente) 3. overige routes In de bodem en op het regenwaterriool is lozen niet toegestaan 1. in de bodem (provincie) 2. oppervlaktewater (hoogheemraadschap of Rijkswaterstaat) 3. regenwaterriool (gemeente) 4. vuilwaterriool (gemeente) 5. externe verwerker 59213/DB/ van 24

28 4 Bodemeigenschappen en belangen 4.1 Bodemeigenschappen Het technisch functioneren van een bodemenergiesysteem is afhankelijk van een aantal bodemeigenschappen. De belangrijkste voorwaarde voor open systemen is dat in de bodem een geschikte watervoerende zandlaag aanwezig is die voldoende capaciteit biedt voor de opslag van koude en warmte. Een gesloten systeem kan, in tegenstelling tot een open systeem, in een slecht doorlatende laag worden aangelegd. De doorlatendheid is van ondergeschikt belang, aangezien er ook warmte-uitwisseling in een klei- of veenlaag kan plaatsvinden. Een ander aspect dat een rol speelt is grondwaterstroming. Voor open en voor gesloten systemen zijn de snelheid en de richting van de grondwaterstroming van belang bij het positioneren van de bronnen of bodemwarmtewisselaars. Bij een hoge grondwaterstroming kan thermische interactie tussen de warme en koude bellen optreden. Dit dient in verband met rendementsverlies te worden voorkomen. Bij gesloten systemen heeft de grondwaterstroming een positieve invloed op het thermisch functioneren. Bij onttrekking van warmte aan de bodem door een gesloten systeem koelt de bodem af. De grondwaterstroming levert een netto warmtewinst doordat het afgekoelde grondwater afstroomt en water met de natuurlijke grondwatertemperatuur wordt aangevoerd. Tevens wordt gekeken naar de grondwaterstand op de locatie. Een diepe grondwaterstand is ongunstig voor de toepassing van gesloten systemen, omdat onverzadigd zand de warmte minder goed geleidt. Voor het energetisch rendement van open systemen is de grondwaterstand minder van belang. Tenslotte is voor open systemen de grondwaterkwaliteit van belang. De chemische samenstelling en de temperatuur van het grondwater zijn van belang voor het goed functioneren van een open systeem. Daarnaast mag een open systeem geen verzilting veroorzaken, dus moet ook worden gekeken naar de invloed op het zoet-/brakgrensvlak. Aangezien bij een gesloten systeem geen grondwater wordt onttrokken, is de werking van dit systeem niet afhankelijk van de waterkwaliteit van het grondwater. Bovengenoemde aspecten worden in deze paragraaf toegelicht. Hierbij wordt aangegeven in hoeverre ze de haalbaarheid van open en gesloten bodemenergiesystemen in Buiksloterham beïnvloeden /DB/ van 24

29 4.1.1 Bodemgeschiktheid De bodem in de directe omgeving van Buiksloterham is geschematiseerd in een aantal watervoerende pakketten en scheidende lagen. Deze schematisatie is gebaseerd op de volgende gegevens: a. Regionaal Geohydrologisch Informatie Systeem (REGIS); b. boorbeschrijvingen uit het archief van TNO Bouw en Ondergrond via DINOLoket; c. boorbeschrijvingen van gerealiseerde bodemenergiesystemen in de nabije omgeving. Figuur 6 geeft de globale bodemopbouw in het plangebied weer. Lokaal zijn verschillen aanwezig. De lokale bodemopbouw dient bij de vergunningaanvraag voor een individueel systeem nader te worden beschouwd. Figuur 6 Schematisatie bodemopbouw 59213/DB/ van 24

30 Deklaag De deklaag bestaat uit veen, klei en fijn zand. De dikte van deze deklaag is op de locatie circa 15 meter. Eerste watervoerende pakket Het eerste watervoerende pakket bestaat uit matig fijn tot grof zand. Dit pakket heeft een dikte van circa 15 meter. Het eerste watervoerende pakket is bodemtechnisch (dikte en doorlatendheid) geschikt voor de toepassing van een open bodemenergiesysteem, maar vanwege de ondiepe ligging is het risico voor opbarsting aanwezig. De maximale capaciteit die uit het eerste watervoerende pakket onttrokken kan worden bedraagt 15 m 3 per uur. Eerste scheidende laag De eerste scheidende laag bestaat uit klei, leem en fijn slibhoudend zand. Deze laag heeft een dikte van circa 30 meter. Gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket Op de locatie is geen aaneengesloten scheidende laag tussen het tweede en derde watervoerende pakket aanwezig. Daarom kunnen beide watervoerende pakketten als één geheel beschouwd worden. Het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket bevat tot circa 95 meter benden maaiveld kleilenzen. Van 95 tot 180 meter beneden maaiveld bevat het pakket matig grof tot grof zand. Het onderste gedeelte van het derde watervoerende pakket (vanaf circa 180 meter beneden maaiveld) bestaat uit beduidend fijnere zanden dan het bovenliggende gedeelte. Het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket is zeer geschikt voor de toepassing van open bodemenergiesystemen, met name tussen 95 en 180 meter beneden maaiveld. De maximale capaciteit van dit pakket bedraagt circa 250 m 3 per uur. Gesloten systemen Voor gesloten systemen is de aanwezigheid van doorlatende zandlagen van ondergeschikt belang. De bodemopbouw in het gehele plangebied Buiksloterham is geschikt voor de toepassing van gesloten systemen /DB/ van 24

31 4.1.2 Grondwaterstroming De horizontale grondwaterstroming in het eerste watervoerende pakket bedraagt minder dan 5 meter per jaar in noordelijke richting. Het grondwater in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket stroomt in zuidelijke richting met een snelheid kleiner dan 5 meter per jaar. De toepassing van zowel open als gesloten bodemenergiesystemen is bij deze stromingssnelheden goed mogelijk Grondwaterstand De grondwaterstand in bestaande gebied is gemiddeld 0,2 meter beneden maaiveld en varieert tussen 0 en 0,5 meter beneden maaiveld. In de nieuwe ontwikkelingsgebieden is het maaiveld extra opgehoogd voor een voldoende drooglegging. Over het algemeen is de grondwaterstand aan het einde van de zomer laag en aan het einde van de winter hoog. Deze grondwaterstand heeft geen nadelig effect op het functioneren van open of gesloten bodemenergiesystemen Grondwaterkwaliteit Het zoet/brakgrensvlak (chloridegehalte van 150 mg/l) bevindt zich op circa 15 meter beneden maaiveld en de overgang van brak naar zout grondwater (chloridegehalte mg/l) op 22 meter beneden maaiveld, in het eerste watervoerende pakket. Het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket bevat zout grondwater. Vanuit provinciaal beleid is het verzilting van grondwater niet toegestaan (zie hoofdstuk 3). Echter, de provincie Noord-Holland heeft aangegeven dat de ligging van het zoet-/brakgrensvlak geen belemmering vormt voor de toepassing van bodemenergie in het eerste watervoerende pakket. De hoeveelheid zoet grondwater is zo klein, dat het geen winbare hoeveelheid betreft. Het gehele pakket kan dus worden gebruikt voor de toepassing van bodemenergie Grondwatertemperatuur De temperatuur van het grondwater in het eerste watervoerende pakket is circa 12 C. De temperatuur van het grondwater in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket bedraagt circa 13 C /DB/ van 24

32 4.2 Aanwezige en toekomstige belangen Bij de toepassing van bodemenergie dient rekening gehouden te worden met reeds aanwezige en (bekende) toekomstige belangen. Belanghebbenden mogen namelijk geen ontoelaatbare negatieve invloed ondervinden van de (beoogde) bodemenergiesystemen. Het risico op negatieve interferentie wordt bepaald door de grootte en configuratie van de beoogde systemen, de bodemopbouw en de afstand (zowel vertikaal als horizontaal) tot de aanwezige belangen. Bijlage 3 geeft een overzicht van de aanwezige belangen binnen plangebied Buiksloterham. In de onderstaande paragrafen zijn de diverse belanghebbenden apart toegelicht. In deze inventarisatie zijn alle aanwezige en toekomstige belangen meegenomen die op het moment van inventariseren (augustus 2014) bekend zijn. In Tabel 4 is opgenomen welk loket voor welk belang benaderd moet worden. Tabel 4 Bevoegd gezag per belang belang grondwatergebruik (open systemen) gesloten bodemenergiesystemen archeologie bodeminformatie (verontreinigingen) infrastructuur kabels en leidingen loket provincie Noord-Holland Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied gemeente Amsterdam Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied gemeente Amsterdam gemeente Amsterdam Grondwaterbeschermingsgebieden Volgens de kaart Bodemvisie van de provincie Noord-Holland zijn binnen 1 km rondom de projectlocatie geen (drink)waterwingebieden of grondwaterbeschermingsgebieden aanwezig Grondwatergebruikers In en rondom het plangebied zijn diverse grondwatergebruikers aanwezig. Het betreffen zowel meldings- als vergunningplichtige onttrekkingen. Onder meldingsplichtige onttrekkingen vallen blusvoorzieningen, bronbemalingen en saneringen. Deze onttrekkingen bevinden zich in de deklaag en in het eerste watervoerende pakket en zijn meestal van tijdelijke aard. Deze onttrekkingen zijn niet opgenomen in dit bodemenergieplan. Wel dient in de vergunningaanvraag van een beoogd bodemenergiesysteem ook de invloed op de op dat 59213/DB/ van 24

33 moment aanwezige meldingsplichtige onttrekkingen te worden gekwantificeerd. Er moet worden aangetoond dat deze onttrekkingen niet nadelig worden beïnvloed. Onder vergunningplichtige onttrekkingen vallen bodemenergiesystemen en industriële onttrekkingen zoals proceskoeling. In het plangebied is één bodemenergiesysteem en één industriële onttrekking vergund. Binnen 1 km rondom het plangebied bevinden zich nog vier andere bodemenergiesystemen (augustus 2014). Deze onttrekkingen zijn opgenomen in Tabel 5. Bijlage 1 geeft de ligging van deze onttrekkingen weer. Tabel 5 Onttrekkingen binnen 1 km van de projectlocatie (bron: provincie Noord-Holland) naam van inrichting ligging t.o.v. de grens van het plangebied filterdiepte [m-mv] koelwater Van Leers (industrie) kavel Breevast Invest (KWO) kavel waterhoeveelheid [m³/jaar] Overhoeks (KWO) direct ten zuiden NDSM-werf (KWO) 200 m NW IJdok (KWO) 460 m ZW NDSM terrein (KWO) 900 m NW zie hoofdstuk 4 voor de kavelindeling Gesloten bodemenergiesystemen Binnen het plangebied zijn voor zover bekend geen gesloten bodemenergiesystemen aanwezig Natuurgebieden Volgens de kaart Natuurbeheerplan van de provincie Noord-Holland zijn binnen 1 km rondom de projectlocatie geen natuurgebieden aanwezig die vallen onder de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) of Natura Aardkundige waarden Volgens de kaart Bodemvisie van de provincie Noord-Holland zijn binnen 1 km rondom de projectlocatie geen aardkundige monumenten of aardkundig waardevolle gebieden aanwezig /DB/ van 24

34 4.2.6 Landschap, archeologie en cultuurhistorie Binnen het plangebied is een mogelijk restant van de voormalige eilanden de Kale Nes aanwezig. Onderstaande figuur geeft de ligging weer. Deze locatie is ook weergegeven in bijlage 3. Figuur 7 Ligging Kale Nes (bron: BMA, De Noordelijke IJ-oever - een cultuurhistorische effectrapportage. Amsterdam, augustus 2003, blz. 24 en 36) In het bestemmingsplan Buiksloterham (gemeente Amsterdam Noordwaarts, besluitnummer 276/881, 16 december 2009) is aangegeven dat voor eventuele graafwerkzaamheden op deze locatie, die archeologisch worden begeleid, een aanlegvergunning nodig is. Een aanlegvergunning wordt pas afgegeven als duidelijkheid bestaat over de archeologische waarden ter plaatse en deze eventuele waarden afdoende zijn beschermd Verontreinigingen Uit het overzichtsrapport bodem Buiksloterham (stadsdeel Amsterdam-Noord, 13 april 2008) en het bestemmingsplan Buiksloterham (gemeente Amsterdam Noordwaarts, besluitnummer 276/881, 16 december 2009) blijkt dat de oorspronkelijke bodem van het gehele terrein is op veel plaatsen verontreinigd met zware metalen en polycyclische aromati /DB/ van 24

35 sche koolwaterstoffen (PAK). Deze immobiele verontreinigingen zijn in lichte tot hoge concentraties aanwezig, maar bevinden zich alleen in de deklaag. De verontreinigingen komen in het gehele gebied op verschillende diepten voor. Bovendien is een groot deel van het plangebied asbestverdacht. Op nieuwe ontwikkelingsgebieden is, indien noodzakelijk, een leeflaag/isolerende laag aangebracht. Hiernaast zijn diverse mobiele bodem- en grondwaterverontreinigingen van VOCl, minerale olie en aromaten aanwezig. Twee grote mobiele VOCl-verontreinigingen komen voor tot een diepte van 30 meter beneden maaiveld ten zuiden en ten noorden van het Johan van Hasseltkanaal. Vlekken van minerale olie zijn over het algemeen minder groot en komen met name voor in het zuidelijk deel van het plangebied. De waterbodem in de kanalen is zwaar verontreinigd met zware metalen, PAK en minerale olie. In de waterbodem van het IJ is de slibklasse iets beter. De belangrijkste verontreiniginglocaties zijn weergegeven in bijlage 3. Open en gesloten systemen Door de hoge weerstand van de eerste scheidende laag, hebben open bodemenergiesystemen in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket geen invloed op de verontreinigingssituatie in de deklaag en het eerste watervoerende pakket. Wel vormt de verontreinigingssituatie een aandachtspunt tijdens de realisatie van open bodemenergiesystemen. Dit geldt ook voor de realisatie van gesloten bodemenergiesystemen. Er dienen aanvullende maatregelen te worden genomen met betrekkingen tot het boren in en afvoeren van de verontreinigde grond en grondwater. Omdat er (mobiele) verontreinigingen in het eerste watervoerende pakket voorkomen en het niet is toegestaan verontreinigingen te verplaatsen, is het niet mogelijk om voor elk kavel een ondiep open bodemenergiesysteem te realiseren. Daarom is een plankaart opgesteld voor open systemen in het eerste watervoerende pakket waarin de kavels gelegen in/nabij een verontreiniging zijn uitgesloten. Open systemen van maximaal 15 m³ per uur kunnen in het eerste watervoerende pakket gerealiseerd worden als aangetoond wordt dat aanwezige verontreinigingen niet verplaatst worden en deze geen invloed heeft op gerealiseerde en/of geplande gesloten systemen /DB/ van 24

36 Gesloten systemen zijn wel haalbaar in zowel het ondiepe watervoerende pakket als het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket. Tijdens de realisatie van de systemen moet rekening worden gehouden met aanwezige verontreinigingen Waterkeringen Volgens de leggerkaart van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht zijn in het plangebied geen waterkeringen aanwezig Infrastructuur Binnen of in de directe nabijheid van het plangebied zijn geen grote infrastructurele werken aanwezig Kabels en leidingen Aanwezige en toekomstige kabels en leidingen vormen een aandachtspunt voor de inpassing van de bronnen en bijbehorend leidingwerk van bodemenergiesystemen. Het is noodzakelijk om de mogelijkheden voor aanleg van bronnen en bijbehorende leidingwerk tijdig met de gemeente Amsterdam af te stemmen. Voor aanleg van het leidingwerk in de openbare ritte is een WIOR vergunning noodzakelijk en voor de bronnen moet een opstalrecht worden gevestigd /DB/ van 24

37 5 Uitwerking plankaart 5.1 Keuzemogelijkheden en aandachtspunten bodemenergie Tabel 6 keuzemogelijkheden en aandachtspunten bodemenergie aspect bodemopbouw grondwateraspecten grondwaterbescherming grondwatergebruikers, bodemenergie Op basis van het bodempotentieel en de aanwezige belangen zoals beschreven in hoofdstuk 4 zijn de verschillende mogelijkheden voor bodemenergie binnen het plangebied samengevat in onderstaande tabel. Als een aspect een aandachtspunt of belemmering is, is dit weergegeven met een oranje of rode markering en is dit kort toegelicht. Groen betekent dat het aspect geen belemmering is voor bodemenergie in het plangebied. gesloten systeem alle pakketten aantonen: geen negatieve interactie open systeem eerste watervoerende pakket beperkte capaciteit: maximaal 15 m³/uur aantonen: geen negatieve interactie open systeem tweede/derde watervoerende pakket aantonen: geen negatieve interactie natuurgebieden aardkundige waarden landschap, archeologie, cultuurhistorie aandachtspunt bij realisatie aandachtspunt bij realisatie aandachtspunt bij realisatie verontreinigingen aandachtspunt bij realisatie aantonen: geen verplaatsing aandachtspunt bij realisatie waterkeringen infrastructuur kabels en leidingen positionering in overleg met gemeente positionering in overleg met gemeente positionering in overleg met gemeente geschikt of geen belemmering of geen aandachtspunt aandachtspunt of risico hoog risico of belemmering 59213/DB/ van 24

38 5.2 Plankaart Het ordeningsplan bestaat uit twee plankaarten; één kaart voor toepassing van bodemenergie in het eerste watervoerende pakket en één kaart voor toepassing van bodemenergie in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket. Figuur 8 geeft het ordeningsplan voor Buiksloterham weer. In bijlage 2 zijn de plankaarten op A3 formaat weergegeven. Figuur 8 Ordeningsplan wvp1 (links) en wvp 2/3 (rechts) Het ordeningsplan is uitgelegd op de toepassing van open opslagsystemen. De ordening is gebaseerd op de kavelindeling (hoofdstuk 1) en de bodemeigenschappen en belangen (hoofdstuk 4). De grondwaterstroming is dermate gering dat dit geen invloed heeft op de wijze van ordenen. De ligging van de warme en koude stroken is bepaald aan de hand van het stratenpatroon. De afstand tussen de warme en de koude stroken bedraagt circa 85 tot 120 meter. Om een indicatie te geven van de debieten die bij deze afstand mogelijk zijn: de maximale capaciteit bedraagt circa 15 m 3 per uur in het eerste watervoerende pakket en circa 70 tot 150 m 3 per uur in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket. De maximale capaciteit 59213/DB/ van 24

39 is afhankelijk van de uiteindelijke afstand tussen de bronnen en de maximale te verplaatsen waterhoeveelheid. Dit varieert per systeem. De weergegeven stroken geven de maximale bronafstand tussen de warme en koude bronnen weer. Indien gewenst kunnen kleinere bronafstanden gekozen worden. De bronnen kunnen hierbij worden gepositioneerd op eigen kavel. De aangegeven thermische scheidslijn is leidend bij het kiezen van de bronlocaties. Ook kan worden gekozen voor de toepassing van een monobron. Op deze manier is een klein bodemenergiesysteem met een bron(nen) op eigen kavel mogelijk. In het zuidoostelijk deel van het plangebied zijn een beperkte aantal stroken weergegeven. Hier zijn de kavels dusdanig klein, dat de toepassing van een doubletsysteem beperkt mogelijk is. Bij de kavels zijn gesloten systemen of monobronnen wel mogelijk. De initiatiefnemer is hier vrij om te bepalen op welke manier het bodemenergiesysteem wordt gepositioneerd. De initiatiefnemer moet hierbij aantonen dat dit systeem binnen het bodemenergieplan past. Ter hoogte van de VOCl verontreiniging in het eerste watervoerende pakket zijn open bodemenergiesysteem niet toegestaan en daarom als een restrictiegebied opgenomen in de plankaart. Voor bodemenergie in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket vormt de aanwezige VOCl geen belemmering, maar wel een aandachtspunt in de realisatiefase. De warmtelozing (koelwatersysteem) in het gecombineerde tweede en derde watervoerende pakket in het zuidelijk deel van Buiksloterham vormt een belang waar nieuwe ontwikkelingen rekening mee moeten houden. 5.3 Gebruiksregels Naast de plankaart zijn ook gebruiksregels opgesteld. Deze gebruiksregels leggen bepaalde voorwaarden op aan de toepassing van de verschillende vormen van bodemenergie. Alle ontwikkelende partijen die in het gebied een systeem met bodemenergie toepassen, dienen zich te houden aan deze gebruiksregels. De gebruiksregels zijn opgesteld voor zowel gesloten als voor open systemen. De regels zijn weergegeven in het hoofddocument /DB/ van 24

40 BIJLAGE 3 Belangen 59213/DB/

41