casusbeschrijving Handelingsgerichte diagnostiek: vijf fasen 1. Intake 2. Strategie 3. Onderzoek 4. Integratie en Indicatie 5.

Transcriptie

1 Stage-opstartdag casusbeschrijving Handelingsgerichte diagnostiek: vijf fasen 1. Intake 2. Strategie 3. Onderzoek 4. Integratie en Indicatie 5. Advies 1

2 Handelingsgerichte diagnostiek: 5 fasen 1. Intake Intakefase Reden van aanmelding en hulpvragen, wensen en verwachtingen, perspectieven, mandaat. Soort cliënten Klachten en positieve aspecten. Attributies. Relevante voorgeschiedenis en genomen maatregelen. 2

3 Soorten cliënten Voorbijgangers: vrijblijvende relatie geen hulpvraag Bezoekers: zoekende relatie geen duidelijke hulpvraag Kopers: consulterende relatie hulpvraag, maar geen eigen oplossingen Co-experten: in co-expertrelatie hulpvraag en eigen oplossingen Wensen en verwachtingen Expliciet bevragen Wat wil je met aanmelding bereiken? Wat zou straks goed/slecht nieuws zijn? Verwachtingen van de ouders - overeenstemming met doel centrum/ hulpverlener = juiste setting? - actieve betrokkenheid Afstemmen op realiteit en discrepanties wegwerken 3

4 Klachten en positieve aspecten Klachtenanalyse: perspectief van cliënt Inventaris positieve aspecten (sterktes en competenties) Probleem- en oplossingsanalyse: concrete informatie Waaruit bestaan de problemen precies? Wie beleeft welke problemen? Ontwikkelingsverloop, sinds wanneer? Wanneer en waar wel problemen en geen problemen Wat gaat er aan vooraf en wat volgt er op? Wat deden, dachten en voelden verschillende informanten in die situatie (hanteringsgedrag)? Frequentie en intensiteit Ontwikkelingsverloop Wanneer zijn de problemen begonnen? Is er een beginpunt of duidelijke oorzaak te benoemen? Zijn er aanwijsbare momenten of oorzaken die het probleem hebben doen toenemen of afnemen? Is er een evolutie merkbaar in het probleem? 4

5 Ziektetheorie Waaraan schrijven de verschillende betrokkenen het probleem toe? Verzamel de verschillende perspectieven of theorieën. Relevante voorgeschiedenis Bijzonderheden in de ontwikkeling van het kind Ingrijpende gebeurtenissen in het gezin Schools functioneren Gezinsanamnese en opvoedingssituatie 5

6 Levensgeschiedenis Noteer op een lijn alle belangrijke mijlpalen in de ontwikkeling van het kind. Noteer op deze lijn alle belangrijke gebeurtenissen in het leven van het kind (verhuis, ziekenhuisopname, echscheiding ouders, overlijden belangrijke figuren, ) Genogram vader zus moeder vader kevin zus kevin 6

7 Netwerkanalyse Op wie kunnen de ouders beroep doen? Voor welk soort steun (informatie, praktische ondersteuning, emotionele ondersteuning, correctie)? Hoe intens en frequent zijn de contacten? Hanteringsgedrag (reeds ondernomen acties) Wat hebben ouders, leerkrachten, belangrijke derden reeds geprobeerd? Wat waren de (tijdelijke) effecten? Wat werkte, bij wie, onder welke omstandigheden, hoelang,? 7

8 Concretiseren De klacht in concreet observeerbare termen kunnen beschrijven. Hulpmiddelen: een filmisch verloop, een dagverloop, een ABC-schema Handelingsgerichte diagnostiek: 5 fasen 1. Intake 2. Strategie 3. Onderzoek 5. Advies 8

9 Strategiefase Wat weten we al? Voorlopige probleemsamenhang. Formuleren van verklarende hypothesen. Wat willen we nog weten? Van hypothese naar onderzoeksvraag. Het selecteren van onderzoeksvragen = Waarom willen we dat nog weten? Voorlopige probleemsamenhang 1. Inventariseer alle problemen 2. Orden deze in probleemgebieden of -groepen. Let ook op de klachten die dezelfde functie hebben! Dit hoeft nog niet uitgesproken in de voorlopige samenhang, wel bij de definitieve. 3. Leg relaties tussen de verschillende klachten en klachtgebieden 4. Maak een schematische tekening met de probleemgebieden bi en onderlinge relaties 9

10 Voorlopige probleemsamenhang Verschil tussen veranderbare- onveranderbare elementen aangeven Verschil tussen feiten of geobserveerde gegevens en hypothesen aangeven Ook protectieve factoren opnemen Functionele analyses mogen geformuleerd worden in de voorlopige pg probleemsamenhang Hypothesen Onderkennend: vaststellen van de aan- of afwezigheid van een probleem of diagnose Verklarend: zoeken naar uitlokkende en/of instandhoudende factoren (A lokt B uit; C houdt B in stand) 10

11 Handelingsgerichte diagnostiek:5 fasen 1. Intake 2. Strategie 3. Onderzoek Onderzoeksmiddelen Observaties Gesprekken of interviews i Vragenlijsten Tests 11

12 Handelingsgerichte diagnostiek:5 fasen 1. Intake 2. Strategie 3. Onderzoek 4. Integratie en Indicatie Integratie- en indicatiestellingsfase Het integratief beeld of de definitieve probleemsamenhang. Formuleren van de veranderingsdoelen Bepalen of deze kenmerken en factoren te beïnvloeden zijn. Gewenste hulpverlening. Van gewenste naar haalbare hulpverlening. 12

13 Probleemsamenhang 1. Inventariseer alle problemen 2. Orden deze in probleemgebieden of -groepen. Let ook op de klachten die dezelfde functie hebben! Op abstracter niveau dan voorlopige samenhang 3. Leg relaties tussen de verschillende klachtgebieden 4. Maak een schematische tekening met de probleemgebieden en onderlinge relaties Indicatiestelling 1. Wat willen we, gezien de probleemsamenhang, veranderen en wat is het doel van de verandering? 2. Welke maatregelen en interventies achten we gewenst om die verandering te realiseren? 3. Welke daarvan zijn het meest haalbaar? 13

14 Therapieplan brainstorming 1. Problemen 2. Doelstellingen 3. Middelen en methodieken 4. Evaluatie 5. Knelpunten Analyseren van het probleem Wat zijn uitlokkende factoren? Wat zijn instandhoudende d d factoren? Concreet krijgen van cognities en emoties Op basis hiervan kan een gericht en realistisch therapieplan uitgewerkt worden. 14

15 Therapieplan Effectief uit te voeren therapievoorstel 1. haalbaarheid h en beschikbaarheid h id 2. centraliteit klacht, motivatie cliënt 3. competentie hulpverlener Fasering: wat eerst en wat nadien? Handelingsgerichte diagnostiek: 5 fasen 1. Intake 2. Strategie 3. Onderzoek 4. Integratie en Indicatie 5. Advies 15

16 Adviesfase Informatieoverdracht en overleg. Het opstellen van een handelings- of therapieplan, of verwijzingsplan. Stage introductiedag Illustratie casus 16

17 Aanmeldingssituatie Kevin wordt door zijn moeder aangemeld bij een Dienst Geestelijke Gezondheidszorg. Zij heeft dit contact gelegd na herhaaldelijk aandringen van het CLB. Kevin is zeven jaar oud en volgt les in het eerste leerjaar van een school uit het stedelijk net (niet in de directe buurt van de woning). Aanmeldingssituatie De aanmeldingsklachten betreffen vooral (ernstige) gedragsproblemen zowel thuis als op school. Concreter houdt dit in dat Kevin op school regelmatig de lessen stoort door clownesk gedrag of storende opmerkingen. Op de speelplaats is hij vaak betrokken bij vechtpartijen, meestal met de zelfde jongen uit de zelfde klas. 17

18 Aanmeldingssituatie Thuis gehoorzaamt hij niet goed. Hij protesteert vaak als moeder hem iets vraagt; deze protesten nemen de vorm aan van grove scheldpartijen. Als hij zijn zin niet krijgt, volgen er driftbuien, waarbij hij spullen durft te vernielen. Hulpvragen Moeder: ik wil dat Kevin gehoorzaamt en rustig reageert als hij zijn zin niet krijgt Moeder: ik wil dat hij het zegt als er hem iets dwarszit in plaats van dit te tonen via storend gedrag School: is dit wel een geschikte onderwijsvorm voor Kevin (hoe kunnen we Kevins gedrag hanteren binnen de school)? 18

19 Informatieverzameling Kevin heeft een vier jaar oudere zus. Het betreft hier een één-oudergezin. Beide kinderen hebben een andere natuurlijke vader. Moeder en de vader van Kevin zijn uit elkaar gegaan toen Kevin twee jaar oud was. Er was sprake van regelmatige dronkenschap van vader en slagen naar moeder toe. Moeder zegt dat Kevin hier weinig van heeft gemerkt. Kevin bracht regelmatig weekends door bij zijn vader. Informatieverzameling Vorig jaar in het voorjaar is zijn vader omgekomen in een ongeval. Vooral de ouders van moeder vonden dit een goede zaak: opgeruimd staat netjes. Kevin die deels opgevangen wordt door deze mensen en vooral voor grootvader heeft hij veel ontzag, hij ziet hem soms als een vervang-vader heeft van hen niet de toestemming gekregen om te rouwen. 19

20 Informatieverzameling Uit de eerste gesprekken met moeder en Kevin bleek dat hij zeer moeilijk zijn gevoelens uit. Hij kan ook moeilijk het onderscheid laten merken tussen verdriet, angst en kwaadheid. Als hij emoties laat zien, toont hij deze in de vorm van agressie. Verbaal staat hij niet zo sterk. Hij is een jongen van daden en niet van woorden. Hij laat zijn ongenoegens vooral op een fysieke manier zien of door veel lawaai te maken. Informatieverzameling Hij scoort op een intelligentietest onder het gemiddelde, maar niet zwakbegaafd. Zijn schoolprestaties zijn zwak. Lezen en andere onderdelen van taal kunnen er nog net mee door, maar rekenen is ronduit een ramp. Huiswerk maken thuis is dan ook vaak een gevecht tussen Kevin en zijn moeder. 20

21 Informatieverzameling Aangezien hij zowel op school als thuis (rond school) vaak op zijn kop krijgt, is schoollopen behoorlijk aversief (negatief) geworden. In de buurt trekt hij vooral op met andere jongens, die vaak enkele jaren ouder zijn dan hij. Ze voetballen samen, wat vaak eindigt in ruzies (schelden én vechten). De taal en mogelijk ook het experimenteergedrag dat hij oppikt op straat verontrust moeder. Ze heeft echter weinig zicht wat er buiten gebeurt. Informatieverzameling Moeder geeft duidelijk aan niet meer te weten hoe ze moet reageren. Ze krijgt van overal (ouders, school, ) commentaren op haar houding en op het gedrag van Kevin. Steun ervaart ze heel wat minder. Haar ouders vangen Kevin wel regelmatig op en ze kan met haar verhalen wel terecht bij een bejaarde buurvrouw. Ze reageert naar Kevin toe door te roepen en te dreigen. Stilaan geeft ze op. Ze doen echter wel nog een aantal leuke dingen samen (gezelschapsspellen, uitstappen). Samen praten lukt niet echt. 21

22 Concretiseren Tijdens de les rekenen staat hij plots recht en begint een liedje van K-3 te zingen. De andere kinderen lachen of beginnen mee te zingen. De juf geeft hem een opmerking, maar hij blijft nog eventjes zingen. Als ze dreigt met binnen blijven tijdens de speeltijd stopt hij. Concretiseren Het is tijd om naar bed te gaan. Kevin kijkt naar Familie. Moeder maant hem aan om naar bed te gaan. Kevin begint te discussiëren, te roepen en nadien te krijsen dat hij nooit iets mag. Moeder zegt dat hij voor vandaag kan kijken, maar dat als hij morgen niet rustig is, hij niet zal kunnen kijken. 22

23 Ontwikkelingsverloop Volgens moeder luistert hij al heel lang erg moeilijk. Zijn gedragsproblemen namen toe na het overlijden van vader en nu uitgesproken in het eerste leerjaar. Genogram vader zus moeder vader kevin zus kevin 23

24 Levensgeschiedenis 2 jaar: scheiding ouders 2,5 jaar: start kleuterschool 6 jaar: overlijden vader 7 jaar: start eerste leerjaar Ziektetheorie Volgens moeder heeft hij zijn moeilijk en agressief gedrag overgeërfd van zijn vader. Volgens de leerkracht spelen zijn zwakke mogelijkheden een rol. Hij heeft echter ook een moeilijk karakter en bovendien gaat het om een alleenstaande moeder. Ze geeft te gemakkelijk toe. 24

25 Hanteringsgedrag Moeder tracht met hem te praten en hem te overtuigen. Dit werkt zelden. Vaak dreigt ze met straf, maar ook dit heeft weinig effect. Ze straft ook zelden. In de klas heeft de juf ook weinig impact. In een één-één-situatie lukt het wel. Hanteringsgedrag Opa heeft zelden problemen met Kevin: deze man geeft korte opdrachten. Hij investeert ook tijd om samen met Kevin activiteiten te doen. De voetbaltrainer stelt ook dat Kevin luistert als hij instructies geeft. Als het niet lukt moeten de kinderen een rondje rond het voetbalveld lopen. Hij moedigt ook vaak aan. 25

26 probleemsamenhang Afdwingen en schreeuwen om zijn zin te krijgen Toegeven, Dreigen maar niet doen Te weinig toezicht Ook op school domineren, zijn eigen zin willen doen Negatieve commentaar, kritieken falen Beperkte communicatie- vaardigheden, eerder laten zien dan vertellen Vermijden van Falen door Storend gedrag Afwijzing door leeftijdsgenootjes Niet mogen rouwen Niemand ziet me graag kwaaheid, meer agressief gedrag wantrouwen Aansluiten bij andere agressieve kinderen Bekrachtiging van Antisociaal gedrag door Andere agressieve kinderen Beperkte Verstandelijke mogelijkheden Overlijden vader Onderkennende hypothese Is Kevin zwakbegaafd? (IQ < 75) Kunnen we Kevin de diagnose ADHD geven? Is er sprake van een onverwerkt rouwproces? Beschikt Kevin over leeftijdsadequate communicatievaardigheden (verwoorden van gevoelens)? 26

27 Verklarende hypothesen Lokt falen gedragsproblemen uit (camouflage, vermijden van te mislukken, scoren met stoer gedrag)? Houdt inconsequente of intermittente bekrachtiging de gedragsproblemen in stand? Wordt het antisociale gedracht in stand gehouden door de bekrachtiging van peers? Onderzoeksmiddelen Observaties (klas- en gezinsobservatie) Gesprekken of interviews i (leerkracht, moeder, Kevin) Vragenlijsten (SOG, CBCL, TRF) Tests (sociometrie, intelligentietest, schoolvorderingenproef) 27

28 onderzoeksresultaten Hij is gemiddeld begaafd: IQ 85 De diagnose ADHD kan niet gesteld worden (onder cut off). Kevin heeft de dood van zijn vader niet constructief verwerkt. Hij mist communicatie vaardigheden om zijn gevoelens op een constructieve ti wijze te uiten. onderzoeksresultaten Falen lokt gedragsproblemen uit (camouflage, vermijden van te mislukken, scoren met stoer gedrag). Inconsequente bekrachtiging houdt de gedragsproblemen in stand. Peers bekrachtigen storend gedrag. 28

29 Therapieplan brainstorming Gezin: probleem: inconsequent opvoedingsgedrag g g Doel: moeder moedigt gewenst gedrag aan; zorgt dat er consequent geen winst is voor ongewenst gedrag en houdt toezicht op buitenhuisgedrag Methodiek: oudertraining in groep en individuele ondersteuning aan huis Evaluatie: observatie in huis; SOG; CBCL Valkuilen: moeder gelooft er niet meer in; gewoontepatronen van roepen, dreigen en toegeven die soms kortetermijn winst opleveren Therapieplan brainstorming Gezin Probleem: Moeder heeft het gevoel er alleen voor te staan Doel: moeder voelt zich meer gesteund Methodiek: activeren en uitbreiden van het netwerk Evaluatie: moeder rapporteert meer steun te ervaren (er zijn meer mensen betrokken op het gezin) Valkuil: zal moeder de hulpverlener mandaat geven om hier rond te werken? 29

30 Therapieplan brainstorming Kevin: Probleem: hij vertoont frequent agressief en opstandig gedrag Doelen: hij kan om met frustratie (1); hij kan op een leuke manier met andere kinderen samenspelen (2) Methodiek: (1) vooral via een operant programma; (2) een sovatraining, gecombineerd met operante procedures op de speelplaats Evaluatie: lagere score op de TRF en CBCL, observatie: minder opstandige buien en agressieve acties Therapieplan brainstorming Kevin Probleem: het overlijden van zijn vader is (nog) niet verwerkt Doel: Kevin kan zijn gevoelens en gedachten ivm het overlijden van zijn vader uiten Methode: directieve speltherapie, praten over gevoelens Evaluatie: Kevin praat meer over zijn vader Valkuil: Kevin is erg gesloten en wantrouwig 30

31 Therapieplan brainstorming School Probleem: Kevin heeft problemen met schoolvorderingen Doel: ofwel lukt K. om het niveau van de klas te halen ofwel is een doorverwijzing nodig Methodiek: verder onderzoek en geschikt advies Evaluatie: ofwel betere prestaties ti ofwel een doorverwijzing Therapieplan brainstorming School: Probleem: de juf weet het gedrag van K. moeilijk te hanteren Doel: de juf moedigt frequent aan en zorgt dat er geen winst is voor storend gedrag Methodiek: individuele of groepsmatige leerkracht training Evaluatie: observatie van leerkrachtgedrag Valkuil: de juf heeft geen eigen hulpvraag, wel naar Kevin toe 31

32 Therapieplan brainstorming Vrijetijd Probleem: Kevin brengt veel tijd ongesuperviseerd op straat door Doel: Kevin brengt zijn tijd zinvol door en onder supervisie van een volwassene Methodiek: aansluiten bij een sportclub + moeder houdt meer toezicht Evaluatie: de tijdsduur ongesuperviseerd daalt Realistisch therapieplan 1. Oudertraining (ook toezicht) 2. Leerkrachttraining i 3. Onderzoek naar schoolse mogelijkheden 4. Sociale vaardigheden 5. Rouwverwerking 6. Netwerkversterking 32