Financiële ondersteuning mantelzorgers. Een handreiking voor gemeenten

Transcriptie

1 Financiële ondersteuning mantelzorgers Een handreiking voor gemeenten

2 Welke financiële ondersteuning biedt uw gemeente aan mantelzorgers? Kent uw gemeente de mogelijkheden om mantelzorgers financieel te ondersteunen? Aandacht voor financiële ondersteuning aan mantelzorgers is belangrijk. Zij zijn in uw gemeente onmisbaar. Zij dragen er immers aan bij dat hulpbehoevenden langer thuis kunnen blijven wonen. Mantelzorgers hebben door hun mantelzorgtaken vaak te maken met extra kosten en tegelijkertijd vaak met minder inkomsten. Dit vergroot de druk op mantelzorgers en daarmee ook het risico op overbelasting en uitval. Uw gemeente heeft verschillende mogelijkheden om hen financieel te ondersteunen. In deze handreiking 1 leest u hoe uw gemeente mantelzorgers financieel tegemoet kan komen, hoe uw gemeente financiële belemmeringen voor hen kan verminderen én hoe uw gemeente mantelzorgers goed kan informeren over alle mogelijkheden. De handreiking financiële ondersteuning is in 2016 voor het eerst uitgebracht. Voor u ligt de geactualiseerde handreiking van In deze versie is o.a. de informatie over het verlagen van de eigen bijdrage uitgebreid inclusief landelijke informatie van het CAK over hoe gemeenten dit momenteel aanpakken. Ook zijn er gemeentelijke mogelijkheden toegevoegd zoals de collectieve verzekering en de Blijverslening. Bij elke optie die we beschrijven geven we voorbeelden van gemeenten die het in de praktijk toepassen om mantelzorgers financieel te ondersteunen. 1) Bij de totstandkoming van de handreiking heeft de VNG meegelezen. De handreiking is geen weergave van formele standpunten van de VNG. Het kan gelezen worden als inspiratie voor het lokaal invullen van de gemeentelijke verantwoordelijkheid op het gebied van het ondersteunen van mantelzorgers. Financiële ondersteuning mantelzorgers 2

3 Inhoudsopgave 1. Financiële positie van mantelzorgers 4 2. Ondersteuning door gemeenten 5 3. Financiële tegemoetkomingen Mantelzorgwaardering Parkeerbeleid- en vergoedingen Collectief verzekeren bij de gemeente Individuele bijzondere bijstand Tegemoetkoming meerkosten Wmo Financiële bijdrage mantelzorgwoningen Blijverslening 9 4. Verlagen drempels Verlagen of kwijtschelden eigen bijdrage Vrijstelling tegenprestatie bijstand Maatwerk bij kostendelersnorm Informatieverstrekking Maatwerk in het keukentafelgesprek, ook financieel Meer informatie 15 Deze handreiking is digitaal beschikbaar op Financiële ondersteuning mantelzorgers 3

4 1. Financiële positie mantelzorgers Mantelzorgers gaan ver in het zorgen voor een ander. Uit onderzoek van Mezzo blijkt dat ze ook financieel ver gaan. Vaak hebben zij te maken met extra kosten en hebben ze tegelijkertijd minder inkomsten. Extra kosten Er zijn ruim 4 miljoen mantelzorgers in Nederland. 55% van de mantelzorgers zit financieel krap of komt zelfs geld tekort. 15% heeft minder hulp gegeven dan gewenst vanwege de kosten. Alleen al extra was-, reis- en telefoonkosten die direct voor rekening van de mantelzorger komen, bedragen gemiddeld op jaarbasis. Mantelzorgers die samenwonen met degene voor wie zij zorgen worden daarnaast geconfronteerd met zorgkosten zoals eigen bijdragen in de zorg, de aanschaf van hulpmiddelen etc. In het Mezzo-onderzoek van 2015 zijn deze kosten nog buiten beschouwing gelaten. Minder inkomsten Naast meer kosten hebben mantelzorgers in een aantal gevallen ook minder inkomsten. In het onderzoek werd opvallend vaak genoemd, dat mantelzorgers zich gedwongen voelen om minder te gaan werken of zelfs helemaal te stoppen met werken. Uiteraard heeft dit consequenties voor het besteedbaar inkomen van de mantelzorger. Bekijk hier de resultaten van het Nationaal Mantelzorgpanel over extra kosten mantelzorg: mezzo.nl/nmpfinancien2015 Financiële ondersteuning mantelzorgers 4

5 2. Ondersteuning door gemeenten Vanuit de Wmo heeft uw gemeente de taak om mantelzorg mogelijk te maken en hen te ondersteunen. Financiële ondersteuning is daarbij een belangrijk aandachtspunt. De gemeente heeft hier verschillende mogelijkheden voor. Integraal beleid Het is belangrijk om de financiële positie van mantelzorgers te verlichten, zodat stress, overbelasting en uitval zoveel mogelijk voorkomen worden. De mantelzorger heeft te maken met verschillende regelingen en wetten. Het is daardoor voor hen complex om de eigen situatie goed te overzien. Zij ervaren grote regeldruk en bureaucratie en staan regelmatig voor onaangename verrassingen. Gemeenten hebben verschillende mogelijkheden om mantelzorgers te ondersteunen. Deze regelingen betreffen naast het terrein van Wmo en participatie, ook wonen, werk & inkomen en parkeren. Deze vallen onder verschillende wet- en regelgeving. De ondersteuning van de mantelzorger wordt lang niet altijd in samenhang aangeboden en leidt daardoor niet altijd tot de best passende en meest efficiënte ondersteuning. Het gebruik van verschillende criteria en afwegingen is moeilijk te vermijden. Waar binnen de Wmo maatwerk geboden is, geldt dat in andere wetten niet. Echter, een goede onderlinge communicatie en samenwerking tussen de verschillende afdelingen binnen de gemeente kunnen wel tot meer efficiëntie en passende mantelzorgondersteuning leiden. Pijlers voor financiële ondersteuning van mantelzorgers Uw gemeente kan mantelzorgers op verschillende manieren financieel ondersteunen: - met financiële tegemoetkomingen; - door bepaalde regelingen aan te passen ten gunste van hulpbehoevende en/of mantelzorgers; - door het goed informeren van de mantelzorger. Deze drie pijlers worden in de volgende hoofdstukken verder toegelicht. Financiële ondersteuning mantelzorgers 5

6 3. Financiële tegemoetkomingen De gemeente heeft een aantal mogelijkheden om de mantelzorger financieel tegemoet te komen. In dit hoofdstuk leest u hier meer over. 3.1 Mantelzorgwaardering Voor alle mantelzorgers, die mantelzorg geven in uw gemeente. Een jaarlijkse blijk van waardering voor mantelzorgers is een gemeentelijke taak. Om een indicatie te krijgen hoeveel budget uw gemeente voor mantelzorgwaardering kan inzetten, heeft Mezzo de budgetten per gemeente berekend. U kunt hier het overzicht budgetten (mezzo.nl/budgetten) bekijken. Door de extra kosten die mantelzorgers maken, wordt een financiële tegemoetkoming door mantelzorgers, die langdurig en intensief zorgen in uw gemeente, zeer gewaardeerd. Een financiële bijdrage in de vorm van een geldbedrag, cadeaubon of een mantelzorgpas met een bepaald budget vinden veel mantelzorgers prettig. Deze vorm wordt beter gewaardeerd dan kortingsbonnen. Kortingsbonnen vragen altijd om een eigen investering, die sommige mantelzorgers niet kunnen of willen doen. Zie voor meer informatie de Notitie Opstellen beleid mantelzorgwaardering Gemeenten die een geldbedrag verstrekken als mantelzorgwaardering zijn o.a.: Zoetermeer, Maastricht, Lelystad (Lelypas), Ede en Middelburg. Inwoners van Oostzaan gaven aan behoefte te hebben aan een financiële tegemoetkoming als mantelzorgcompliment. We vinden het belangrijk dat de mantelzorgwaardering ook echt voelt als waardering en wat extra s biedt. Inschrijving voor de waardering is mogelijk gedurende vijf maanden. De mantelzorgconsulent controleert steekproefsgewijs de ingevulde formulieren, maar zoekt ook contact met de mantelzorgers over eventuele ondersteuning. Het totale budget dat beschikbaar is voor de waardering wordt verdeeld over het aantal aanvragen; zo wordt de hoogte van de waardering bepaald, tot een maximum van 200,- per mantelzorger. De afgelopen twee jaren was het mogelijk om 200,- te schenken. Als het aantal aanvragen toeneemt is het mogelijk dat we dit bedrag lager uitvalt. We vinden dat het mantelzorgcompliment wel echt een waardering moet blijven en streven daarom het bedrag niet onder de 100 te laten dalen. Anne Poppema Beleidsadviseur WMO gemeente Oostzaan Financiële ondersteuning mantelzorgers 6

7 3.2 Parkeerbeleid en vergoedingen Voor mantelzorgers, die mantelzorg geven aan een hulpbehoevende in uw gemeente, die woont in een betaald parkeergebied. Mantelzorgers komen regelmatig langs bij hun naaste om hen te helpen met dagelijkse taken. Als de hulpbehoevende woont in een betaald parkeergebied, dan zorgt dat voor extra kosten voor de mantelzorger. Uw gemeente kan een mantelzorgvergunning ver strekken, zodat de mantelzorger kosteloos kan parkeren in de straat van de hulpbehoevende. Het maakt daarbij niet uit of de hulpbehoevende een Wmo-beschikking heeft of niet. Gemeenten die een mantelzorgparkeervergunning verstrekken zijn o.a. Rotterdam, Amsterdam, Haarlem, Den Haag, Valkenswaard en Leiden. Mantelzorgers krijgen in gemeente Rotterdam een parkeervergunning waarmee zij 500 uren per jaar kosteloos kunnen parkeren in de buurt bij degene die zorg van hen nodig heeft. In eerste instantie bestonden die 500 uren uit dagdelen; dit is teruggebracht tot eenheden van 10 minuten. Hiermee voorkomen we dat er even boodschappen in huis gebracht worden en de mantelzorger gelijk een dagdeel parkeertegoed kwijt is. Gemeente Rotterdam wil hiermee mantelzorgers ondersteunen in hun zorgtaken; we krijgen positieve reacties op deze regeling. Monique Willemsen Beleidsadviseur mantelzorg Gemeente Rotterdam 3.3 Collectief verzekeren bij de gemeente Voor alle burgers in uw gemeente met een laag inkomen en hoge zorgkosten en dus ook voor mantelzorgers. 3.4 Individuele bijzondere bijstand Voor alle burgers in uw gemeente met noodzakelijke uitgaven voort komend uit bijzondere omstandigheden, die men niet uit eigen inkomen kan betalen. Uw gemeente kan individuele bijzondere bijstand verstrekken voor daadwerkelijk gemaakte en noodzakelijke kosten. Deze kosten komen voort uit bijzondere omstandigheden waar burgers niet zelf in kunnen voorzien. Het gaat bijvoorbeeld om extra kosten voor maaltijdvoorziening, slijtage van kleding door een prothese, extra huur voor een aangepaste woning, hogere energierekening, verzekeringspremie of de eigen bijdrage, als de cliënt deze zelf niet kan betalen. Het moet gaan om kosten die niet zijn terug te krijgen via een andere regeling, voorziening of verzekering. Individuele bijzondere bijstand is geen structurele tegemoetkoming, het is een vergoeding van daadwerkelijk gemaakte kosten. De gemeente legt in de beleidsregels vast welke kosten kunnen worden vergoed en tot welk bedrag. En de gemeente bepaalt zelf welke draagkrachtregels worden gehanteerd. Het is een misverstand dat alleen mensen met een uitkering recht hebben op individuele bijzondere bijstand. Bijzondere bijstand is er voor iedereen. Iedereen kan namelijk te maken krijgen met grote, noodzakelijke uitgaven die buiten het dagelijkse patroon vallen en die men niet uit eigen inkomen kan betalen. Voorwaarde is wel dat het inkomen te laag is om zelf de kosten te betalen. Als het inkomen van de cliënt hoger is dan de vastgestelde vermogensgrens maar dit niet toereikend is om de kosten te betalen, kan hij toch in aanmerking komen voor individuele bijzondere bijstand. Het hogere inkomen gebruikt de cliënt dan om het eerste deel van de kosten zelf te betalen. De gemeente kan een collectief verzekeringspakket aanbieden aan mensen met een laag inkomen en met hoge zorgkosten. Voor hen is een goede zorgverzekering extra belangrijk. Het helpt hen als zij gebruik kunnen maken van een collectiviteitskorting op de basisverzekering en op een goedkoop aanvullend pakket. De gemeente bepaalt wanneer iemand in aanmerking komt voor de collectieve verzekering en welke inkomens- en vermogensgrenzen gelden. De gemeente kan naast het beschikbaar stellen van een collectief verzekeringspakket een deel van de verzekeringspremie betalen vanuit de bijzondere bijstand. Veel gemeenten hebben in samenwerking met verschillende zorgverzekeraars collectieve zorgverzekeringen voor mensen met lage inkomens in het leven geroepen. In het meest uitgebreide pakket is het verplichte eigen risico vaak meeverzekerd. Bijvoorbeeld in Houten, Doetinchem en Assen. Financiële ondersteuning mantelzorgers 7

8 3.5 Tegemoetkoming meerkosten Wmo Voor chronisch zieken en gehandicapten die in uw gemeente wonen. Door hen financieel tegemoet te komen wordt ook de mantelzorger ontlast. Meerkosten zijn de extra kosten die het leven met een chronische ziekte of beperking met zich mee brengen, bijvoorbeeld de eigen bijdragen voor zorg en ondersteuning, vervoer, hulpmiddelen en aanpassingen. Hierdoor is het dagelijks leven voor mensen met een chronische ziekte of beperking duurder dan voor anderen. Deze meerkosten rusten vaak ook op de schouders van deze mantelzorger. Zeker als de hulpbehoevende samenwoont met de mantelzorger, bijvoorbeeld bij echtparen en gezinnen. Uw gemeente heeft de mogelijkheid een verstrekking in de vorm van een individuele tegemoetkoming te bieden voor de aannemelijke meerkosten, die verband houden met de beperking van de cliënt. De tegemoetkoming is geen maatwerkvoorziening maar een individuele subsidie. De gemeente is vrij de financiële tegemoetkoming te geven aan mensen met een inkomen boven de inkomensgrens van de bijzondere bijstand. De gemeente geeft op grond van Wmo 2015 artikel in het beleidsplan aan waarom de tegemoetkoming meerkosten Wmo (artikel 2.1.7) wel of niet toepast wordt. Als uw gemeente de regeling wel toepast, wordt vastgelegd welke criteria gelden om in aanmerking te komen voor de subsidie. Uw gemeente stelt criteria op over aannemelijke meerkosten en criteria ten aanzien van een inkomensgrens. Hoe strenger de criteria en hoe meer de aanvrager moet bewijzen, hoe minder laagdrempelig de regeling is. Gemeenten die deze regeling toepassen zijn o.a. Meppel, Delfzijl, Heerlen en Groningen. Er zijn gemeenten die de (inkomens)toets neerleggen bij de afdeling Bijstand waarbij de cliënt volledige openheid moet geven over zijn financiële situatie. Een lichtere toets kan volstaan. Dit kan een bankafschrift zijn om een indicatie te krijgen van iemands inkomen. 3.6 Financiële bijdrage mantelzorgwoningen Voor mantelzorgers en hulpbehoevende, die dichter bij elkaar willen wonen. Steeds vaker overwegen mantelzorgers en zorgvragers om in elkaars directe nabijheid te gaan wonen. In sommige gevallen zal een mantelzorgwoning bij de woning van de mantelzorger of bij de woning van de hulpbehoevende uitkomst bieden. Verschillende gemeenten hebben in de afgelopen jaren beleid gemaakt voor het plaatsen van mantelzorgwoningen. In een aantal gevallen stelt de gemeente zelf verplaatsbare units beschikbaar (al dan niet in samenwerking met een woningcorporatie). Uw gemeente kan ook een financiële bijdrage leveren aan het realiseren van een mantelzorgwoning, bijvoorbeeld door de plaatsingskosten van tijdelijke mantelzorgwoningen te vergoeden. Gemeenten zijn vrij om te bepalen of zij een financiële bijdrage leveren. Een overweging voor gemeenten kan zijn, dat een mantelzorgwoning het beroep dat wordt gedaan op algemene of maatwerkvoorzieningen vermindert. Daarbij moet wel worden aangetekend dat de zorgrelatie en de omvang ervan tussen de mantelzorger en de cliënt een vrijwillige is. Gemeenten kunnen er niet zondermeer vanuit gaan dat door financieel bij te dragen aan de mantelzorgwoning de cliënt daarna geen beroep meer zal doen op voorzieningen in het kader van de Wmo. Er zijn verschillende gemeenten waar corporaties een tijdelijke aanbouw plaatsen, waarbij de kosten worden betaald uit het Wmo-budget. Voorbeelden zijn Oosterpoort in Groesbeek en Lefier in Groningen. Als de mantelzorgwoning geen eigen adres heeft, is er sprake van een gezamenlijke huishouding. Het voeren van een gezamenlijke huishouding kan financiële gevolgen hebben voor de hulpbehoevende en de mantelzorger. Het gaat dan om gevolgen als: Lagere toeslagen: doordat bij een gezamenlijk huishouden wordt uitgegaan van het gemeenschappelijke inkomen veranderen toeslagen, zoals de huurtoeslag, zorgtoeslag en het kindgebonden budget. Hogere eigen bijdrage: bij het bepalen van de eigen bijdrage voor zorg of ondersteuning uit de Wlz of de Wmo wordt uitgegaan van het gemeenschappelijk inkomen. Lagere uitkering: samenwonen kan gevolgen hebben voor de hoogte van een eventuele uitkering, bijvoorbeeld door de kostendelersnorm. Zie ook pagina.. Het verdient aanbeveling dat gemeenten mantelzorgers en de persoon die zij verzorgen hierop wijzen 2. Financiële ondersteuning mantelzorgers 8

9 3.7 Blijverslening Voor senioren, die woningaanpassingen willen realiseren waardoor zij langer thuis kunnen blijven wonen. Financiële tegemoetkomingen in het kort Beleid Mogelijke meerwaarde voor de mantelzorger Het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten heeft in 2015 de Blijverslening ontwikkeld. Dit is een subsidieregeling die het senioren mogelijk moet maken om - met de nodige woningaanpassingen - langer in hun huis te blijven wonen. Denk bijvoorbeeld aan het weghalen van drempels, het geschikt maken van de badkamer voor verzorging, het realiseren van een slaapkamer en badkamer op de begane grond, het plaatsen van beugels in toilet en douche, het in gebruik nemen van technische snufjes of het plaatsen van een traplift. Ook het geschikt maken van de woning voor de specifieke zorgsituatie die ontstaan is kan gefinancierd worden met de Blijverslening. Ouderen beschikken vaak wel over vermogen, maar in veel gevallen zit dat vast in hun huis. De Blijverslening kan dan een mooie financieringsoplossing zijn. Zo geeft uw gemeente een belangrijke impuls om de woning aan te passen en levensloopbestendig te maken. In het geval van een zorgsituatie kunnen de zorgbehoevende en de mantelzorger zich zo langer en gezonder samen redden. Met de Blijverslening verstrekt uw gemeente een persoonlijke lening of hypotheek tegen gunstige voorwaarden. Er gelden landelijke voorwaarden en de gemeente stelt zelf aanvullende voorwaarden. Uw gemeente kan de Blijverslening afstemmen op de eigen beleidsdoelstellingen. Zo kunnen gemeenten de lening bijvoorbeeld beschikbaar stellen voor specifieke maatregelen, een bepaalde wijk of doelgroep. Mantelzorgwaardering Parkeerbeleid Collectief verzekeringsaanbod Individuele bijzondere bijstand Tegemoetkoming meerkosten Wmo Financiële bijdrage mantelzorgwoning Blijverslening Eenmalig geldbedrag Gratis of goedkoper parkeren Korting op basisverzekering, goedkoop aanvullend pakket, meeverzekeren eigen bijdrage Vergoeding gemaakte kosten Individuele subsidie aan hulpbehoevende voor aannemelijke meerkosten Tegemoetkoming in kosten realiseren mantelzorgwoning Lening of hypotheek voor woningaanpassingen tegen gunstige voorwaarden 2) Bron en overgenomen uit: Vragen en antwoorden over mantelzorgwoningen, ministerie van VWS, Januari 2015 Het gemeentelijke fonds voor Blijversleningen is revolverend. Dit is een duurzame vorm van financieren. Rente en aflossing op de Blijverslening kunnen steeds weer opnieuw worden ingezet voor nieuwe leningaanvragen. De Blijverslening is bestemd voor zowel eigenaren-bewoners als huurders en kan door een gemeente zowel hypothecair als consumptief worden aangeboden. De gemeente bepaalt welke vormen worden aangeboden. Gemeenten die de Blijverslening verstrekken zijn o.a. Renkum, Overbetuwe, Hoogeveen, Goes en Lelystad Financiële ondersteuning mantelzorgers 9

10 4. Drempels verlagen Mantelzorgers ervaren regelmatig financiële drempels bij het zorgen voor een ander. De gemeente heeft een aantal mogelijkheden om bepaalde regelingen aan te passen ten gunste van mantelzorgers. 4.1 Verlagen of kwijtschelden eigen bijdrage Voor Wmo-cliënten in uw gemeente. Vanaf 1 januari 2017 is de berekening van de eigen bijdrage voor de Wmo veranderd. Dit betekent dat bijna iedereen minder eigen bijdrage betaalt. Toch is deze eigen bijdrage nog steeds een te zware last voor sommige hulpbehoevenden en hun naasten. Het is mogelijk om via het minimabeleid van de gemeente de eigen bijdrage kwijt te schelden. Met ingang van het jaar 2017 is de keuze voor gemeentelijk minimabeleid geformaliseerd in regelgeving. Vanaf 2017 is uw gemeente vrij om te bepalen tot welke inkomensgrenzen de eigen bijdrage op 0,- gezet wordt. Gemeenten hebben op grond van het Uitvoeringsbesluit Wmo 2015 de mogelijkheid om de eigen bijdragen niet te innen voor bepaalde (inkomens)groepen of lager vast te stellen dan de wettelijke maxima. Naast het toepassen van het minimabeleid, kan de gemeente de eigen bijdrage ook verlagen door te besluiten om de uurtarieven voor de berekening van de eigen bijdrage lager vast te stellen dan de kostprijs die door gemeenten met de zorgaanbieders is afgesproken. Wanneer de kostprijs bijvoorbeeld 60,- is voor een uur begeleiding, kan de gemeente ervoor kiezen om slechts 30,- te laten doorberekenen in de eigen bijdrage aan de klant. Veel gemeenten heffen een eigen bijdrage over via de wmo verstrekte woningaanpassingen. In voorkomende gevallen gaat dit zo ver dat de cliënt zo lang en zo veel eigen bijdrage moet betalen dat uiteindelijk de voorziening geheel uit eigen middelen is betaald. Voor sommige mensen betekent dit financieel een (te) zware belasting. De gemeente kan er voor kiezen om het bedrag van een hulpmiddel voor de eigen bijdrage van de klant lager vast te stellen dan de feitelijke kostprijs van het product. Wanneer de kostprijs/huur bijvoorbeeld 80,- per periode is voor een scootmobiel, kan de gemeente ervoor kiezen om slechts 35,- te laten doorberekenen in de eigen bijdrage aan de klant. 3 Bijvoorbeeld Groningen en Assen passen dit toe door een tegemoetkoming te doen bij huishoudelijke hulp. Bijvoorbeeld Baarn en Aalsmeer hebben de uurtarieven voor begeleiding verlaagd. Eigen bijdragebeleid maatwerkvoorziening Wmo voor 2017 landelijk (Bron: CAK, juli 2017) Aantal gemeenten Absoluut Procentueel Totaal % Vraagt een eigen bijdrage % Volgt landelijk beleid % Hoogte eigen bijdrage gematigd door inzet beleidsinstrumenten (1 t/m 3) Ingezette beleidsinstrumenten *1: 54 gemeenten hebben één of meerdere aanpassingen doorgevoerd. Een gemeente kan er bijvoorbeeld voor kiezen minima te ontzien door middel van het verlagen van de maximale periodebijdrage en de midden- en hoge inkomens door het verlagen van het marginaal tarief. *2: Dit zijn voornamelijk gemeenten die er bewust voor hebben gekozen voor bepaalde vormen van ondersteuning geen eigen bijdrage te vragen. Veelal heeft dit betrekking op Begeleiding en Dagbesteding. Er zijn geen gemeenten die helemaal geen eigen bijdrage vragen voor de Wmo-voorzieningen. 3) Bron en overgenomen uit Factsheet paramaters Wmo (*1) 14% 1.Maximale periodebijdrage verlaagd 25 6,5% 2.Inkomensgrenzen verhoogd 26 6,7% 3.Marginaal tarief verlaagd 39 10% Minimabeleid 39 10% Geen bijdrage bepaalde voorzieningen 30 (*2) 7,7% Financiële ondersteuning mantelzorgers 10

11 4.2 Vrijstelling tegenprestatie bijstand Voor mantelzorgers met een bijstandsuitkering. Volgens de Participatiewet moeten gemeenteraden in een verordening vastleggen op welke manier ze een tegenprestatie vragen van mensen, die een bijstandsuitkering ontvangen. De gemeente stelt zelf voorwaarden aan inhoud, omvang en duur van de tegenprestatie. Dit biedt uw gemeente de mogelijkheid om mantelzorgers vrij te stellen van een tegenprestatie (waarmee de mantelzorg zelf als de tegenprestatie wordt gezien). Er zijn ook gemeenten die ontheffing van de sollicitatieplicht verlenen aan mantelzorgers op grond van hun zorgtaken. Gemeenten die (in bepaalde situaties) afzien van een tegenprestatie bij mantelzorg zijn o.a. Sint-Michielsgestel, Krimpenerwaard, Huizen, Rijssen-Holten, Heerenveen. Mantelzorgers vrijgesteld van tegenprestatie bijstand Ga na wat je belangrijk vindt voor je inwoners. Je moet de wet uitvoeren maar bekijk wat redelijk is. Als iemand al mantelzorg verleent, hoef je niet nog eens een tegenprestatie op te leggen. Door de manier waarop wij het hebben ingevuld in de verordening, kunnen we coulant omgaan met onze inwoners. Saskia van den Berg Beleidsmedewerker Maatschappelijke Zaken Gemeente Huizen 4.3 Maatwerk bij kostendelersnorm Voor mantelzorgers die samenwonen met de cliënt en die beiden een uitkering hebben. De kostendelersnorm leidt vaak tot onnodig schrijnende situaties, waarin mantelzorgers (financieel) ernstig belemmerd worden om voor elkaar te zorgen. Daarmee staat deze maatregel haaks op de doelstelling van de participatiemaatschappij om meer te zorgen voor elkaar. De kostendelersnorm houdt in dat als de uitkerinsggerechtigde een woning deelt met meer volwassenen, de bijstandsuitkering daarop wordt aangepast. Hoe meer volwassen personen in uw huis wonen, hoe lager de uitkering. Dit, omdat zij de kosten van het levensonderhoud met elkaar kunnen delen. In de praktijk treft deze kostendelersnorm o.a. mantelzorgers die (gaan) wonen bij degene voor wie zij zorgen of die hun ouder(s) in huis opnemen. De kostendelersnorm geldt niet in de AOW. De norm is wel ingevoerd in de Participatiewet en andere regelingen (AIO, ANW, IOAW en de IOAZ). Gemeenten zijn gehouden de kostendelersnorm toe te passen, behalve bij de genoemde wettelijke uitzonderingen ( jongeren tot 21 jaar, kamerhuurders met een commercieel contract, studenten die een opleiding volgen die recht kan geven op studiefinanciering of tegemoetkoming studiekosten, BBL-studenten). Als mensen door toepassing van de kostendelersnorm in financiële problemen raken, kan maatwerk geleverd worden in de vorm van het toekennen van bijzondere bijstand (zie pagina 7). Gemeenten kunnen ook in individuele gevallen de bijstandsuitkering verhogen, zodat de financiële gevolgen van de kostendelersnorm minder ingrijpend zijn. Voorbeeld De gemeente s-hertogenbosch verhoogt in sommige gevallen de bijstandsuitkering voor de duur van de mantelzorg. Wethouder Huib van Olden: Mantelzorgers zijn in onze ogen van onschatbare waarde. Het kan niet zo zijn dat zij financiële problemen krijgen omdat ze mantelzorg geven. Daarom kiezen we er voor om bij het toepassen van de kostendelersnorm de randen van de wet op te zoeken. En in sommige gevallen de uitkering voor de duur van de mantelzorg te verhogen. Ook gemeente Den Haag biedt lokaal maatwerk om de gevolgen van de kostendelersnorm te repareren in het geval dat sprake is van mantelzorg. Financiële ondersteuning mantelzorgers 11

12 5. Informatieverstrekking Het is belangrijk dat mantelzorgers goed op de hoogte zijn van de financiële regelingen in uw gemeente. Hoe pakt u dat aan? Informatie over de eigen bijdrage Cliënten en hun mantelzorgers voelen zich onvoldoende geïnformeerd over de hoogte van de eigen bijdrage voor Wmo-voorzieningen en het moment van inning, soms maanden later. Zij kunnen voor onaangename verrassingen komen te staan. De wettelijke mogelijkheden voor gemeenten om vooraf cliënten concreet te kunnen informeren over de hoogte van de eigen bijdrage zijn beperkt doordat zij niet beschikken over de benodigde inkomensgegevens. Gemeenten kunnen slechts gebruikmaken van of verwijzen naar tools van het CAK. Toch is het belangrijk dat gemeenten mensen vooraf zo goed en volledig als mogelijk informeren over eigen bijdragen. Zoals onderstaande quote laat zien is het van belang dat aanvragers van ondersteuning vooraf inzicht hebben in de financiële gevolgen en een gefundeerde beslissing kunnen nemen of zij wel of niet een overheidsvoorziening willen: Ik ga niet meer naar de WMO. Krijg ik een vergoeding als ik de badkamer verbouw? Ja, maar dan doen ze het in eigen beheer, hartstikke duur. Als ik het zelf doe ben ik goedkoper uit. Waar is de WMO dan voor? De balkondrempel moest aangepast worden en mijn schoonzoon is ZZP er. Hij wilde het wel doen maar daar krijg je dan geen vergoeding voor. Hij wilde het voor 500 doen, maar nu kreeg ik een rekening voor 1100 euro. Dat moet je dan allemaal achteraf weer terugbetalen, daar schrok ik van. - Mantelzorger van partner met een chronische ziekte Onafhankelijke cliëntondersteuning Veel mantelzorgers zijn onbekend met de mogelijkheid van onafhankelijke cliëntondersteuning. De Wmo geeft gemeenten de plicht om cliëntondersteuning goed te regelen. Voor hulpbehoevende, maar ook voor mantelzorgers. Juist ook bij financiële vraagstukken kan de onafhankelijk cliëntondersteuner meedenken over passende ondersteuning. Wat kan uw gemeente doen om de bekendheid en de vindbaarheid van cliëntondersteuning onder mantelzorgers te vergroten? Het is noodzakelijk dat het aanbod divers is. De mantelzorger moet een cliëntondersteuner kunnen kiezen die past bij zijn specifieke vraag en situatie. Dan is het van belang om cliëntondersteuners te hebben, die bekend zijn met mantelzorgvraagstukken. Het is belangrijk dat de mantelzorger zich aangesproken voelt in het kenbaar maken van het aanbod. Wordt op de pagina s over Wmo en jeugd gewezen op en gelinkt naar de mogelijkheden van cliëntondersteuning voor zowel de hulpbehoevende als de mantelzorger? Het keukentafelgesprek biedt veel mogelijkheden. Vaak komt de mantelzorger mee, dus in de uitnodiging voor dit gesprek is het passend om aan te geven dat ook de mantelzorger zich kan laten ondersteunen. Uw gemeente kan aangeven wat het nut is (goede voorbereiding, aanwezig tijdens het gesprek) en hoe iemand er aan kan komen. Ook kan uw gemeente mantelzorgers wijzen op het voorbereidingsformulier keukentafelgesprek van Mezzo ( De VNG stelde de handreiking cliëntondersteuning op; een handreiking om professionele én informele cliëntondersteuning optimaal in te zetten om te zorgen dat inwoners de best passende zorg en ondersteuning krijgen. Zie Handreiking onafhankelijke cliëntondersteuning van de VNG ( jan 2017). Het is een nuttige handreiking, met concrete handvatten om de bereikbaarheid en vindbaarheid van onafhankelijke cliëntondersteuning te vergroten. De handreiking is gericht op de cliënt. Ook mantelzorgers behoren volgens de wet tot de doelgroep en dat vraagt soms een andere benadering. Mezzo vraagt gemeenten daarom om bij het verbeteren van de onafhankelijke cliëntondersteuning specifiek aandacht te geven aan de mantelzorger. Financiële ondersteuning mantelzorgers 12

13 Informatie over gemeentelijke regelingen Bij goed gemeentelijk mantelzorgbeleid hoort goede informatie over financiële gevolgen en mogelijkheden. Dit vraagt om aansluiting bij de vragen en behoeften van mantelzorgers. Het is belangrijk om te weten dat mantelzorgers zichzelf vaak niet als zodanig herkennen. Zij voelen zich de ouder, partner, dochter, zoon, broer, zus of vriend van de cliënt en geen mantelzorger. Goede informatievoorziening begint dus bij het goed aansluiten bij de belevingswereld van (onbewuste) mantelzorgers. Tips Breng informatie over financiële mogelijkheden voor mantelzorgers onder de aandacht op plekken waar mantelzorgers veel komen: het Wmo-loket, tijdens het (keukentafel-)gesprek, bij de sociaal wijkteams, het loket sociale zaken en bij andere aanvragen bij/loketten van de gemeente; de Wmo-raad, Participatieraad, Platform Mantelzorg, lokale cliënten- en patiëntenorganisaties; lokale zorgaanbieders, instellingen, revalidatiecentra, ziekenhuizen en hun familieof cliëntenraad; huisartsen, praktijkondersteuners, praktijkverpleegkundigen, fysiotherapeuten, wijkverpleegkundigen; welzijns- en vrijwilligersorganisaties, steunpunten en expertisecentra mantelzorg, mantelzorgmakelaars; burgerinitiatieven, zoals zorg-, buurt en/of dorpscoöperaties; scholen en Zorgadviesteams; werkgevers; social media en online platforms; algemene voorzieningen zoals sportclubs, moskeeën en kerken. Financiële ondersteuning mantelzorgers 13

14 6. Maatwerk in het keukentafelgesprek, ook financieel Het keukentafelgesprek met de cliënt is hét moment om ook de mantelzorger goed in beeld te krijgen. Samen met de cliënt en zijn netwerk kijkt u wat nodig en mogelijk is zodat de cliënt zo goed mogelijk kan (blijven) deelnemen aan de maatschappij. Daarbij wordt gekeken naar wat de cliënt zelf kan, wat zijn omgeving kan doen en wat het ondersteuningsaanbod moet zijn. De mantelzorger biedt vaak al een groot gedeelte van de ondersteuning aan de hulpbehoevende. De gemeente is erbij gebaat dat de mantelzorger dit goed en langdurig kan volhouden. Daarbij is het relevant dat de financiële situatie van de mantelzorger geen belemmering vormt voor het verlenen van zorg. Daarmee is de financiële situatie van de mantelzorger ook onderwerp van het keukentafelgesprek. Lees ook de Handreiking keukentafelgesprek (mezzo.nl/hetkeukentafelgesprek). Tip 1: U kunt de mantelzorger vragen naar meerkosten die zijn ontstaan door de zorg voor zijn naaste en naar inkomsten (NB: mantelzorgers zijn niet verplicht deze informatie te verstrekken). Geef mantelzorgers inzicht in de mogelijkheden van de gemeente om te helpen. Of reik het zakboekje financiën (mezzo.nl/financieel) voor mantelzorgers van Mezzo aan. Het is mogelijk om het logo van uw organisatie op het zakboekje te laten drukken, meer informatie vindt u op: en de bijbehorende eigen bijdrage ook echt betaalbaar is. Zorg dat de eigen bijdrage pgb net als bij zorg in natura gebaseerd wordt op de daadwerkelijk geleverde zorg (en niet op de indicatie). Tip 3: Bespreek bij de aanvraag van een woningaanpassing de diverse mogelijkheden (bv het aanschaffen van een tweedehands voorziening) en de financiële aspecten hiervan. Tip 4: Wijs mantelzorgers op de mantelzorgwaardering, welke vorm deze dan ook heeft in uw gemeente. Tip 5: Als tijdens het keukentafelgesprek duidelijk wordt dat de mantelzorger met een parkeervergunning, bijzondere bijstand of tegemoetkoming meerkosten geholpen is, informeer de mantelzorger dan hierover. Tip 6: Bekijk samen de mogelijkheden van drempelverlaging (bijvoorbeeld ontheffing tegenprestatie in de bijstand het compenseren van de kostendelersnorm). Geef vervolgens de gegevens van de mantelzorger door aan de desbetreffende uitvoerders. Tip 2: Informeer de samenwonende mantelzorger duidelijk over de te verwachten eigen bijdrage. Geef concrete informatie over de eigen bijdrage met daarbij een indicatie van de te verwachten hoogte. Het CAK heeft een app ontwikkeld waarmee de eigen bijdrage ter plekke kan worden voorgerekend. Tijdens het keukentafelgesprek kunt u deze gebruiken. Dit geeft de Wmo-consulent handvatten tijdens de gesprekken. Een persoonlijke financiële uitdraai bij het keukentafelgesprek geeft een beter inzicht in kosten en bijdragen. Dit is de basis voor de noodzakelijke toets of het ondersteuningsaanbod Financiële ondersteuning mantelzorgers 14

15 7. Meer informatie De adviseurs van Mezzo denken graag mee met uw beleid en adviseren u graag over de mogelijkheden die u heeft om mantelzorg ook financieel mogelijk te maken. Al veel gemeenten gingen u voor waarbij de inbreng, aanwezige kennis en expertise van Mezzo als waardevol is ervaren. Neem vrijblijvend contact op met één van de Mezzo Adviseurs via advies@mezzo.nl of De feiten over mantelzorg Mantelzorg is alle hulp aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe sociale omgeving. 1 op de drie Nederlanders geeft informele hulp (mantelzorg of vrijwillige hulp). Er zijn 4 miljoen mantelzorgers in Nederland, daarvan helpen mensen langer dan drie maanden en meer dan 8 uur per week. 1 op de 10 mantelzorgers is zwaar belast; 1 op de 3 verlies weleens het geduld. 5 op de 6 mantelzorgers heeft betaald werk. 1 op de 6 werkenden is mantelzorger. Bron: SCP (2014) rapport Informele hulp: wie doet wat? Hoeveel mantelzorgers zijn er in uw gemeente? Bekijk hier hoeveel mantelzorgers uw gemeente heeft Colofon Tekst en eindredactie: Mezzo Fotografie: Angeline Swinkels fotograaf en Bianca de Wit Photography Opmaak: Studio Buiten de Deur, Amsterdam Bunnik, augustus 2017 Financiële ondersteuning mantelzorgers 15

16 Contact Mezzo Mezzo Mezzo Mantelzorglijn (10 ct/pm) mezzo.nl DIG 08 16