Financiële ondersteuning mantelzorgers. Een handreiking voor gemeenten

Transcriptie

1 Financiële ondersteuning mantelzorgers Een handreiking voor gemeenten

2 Welke financiële ondersteuningsmogelijkheden biedt u mantelzorgers? Wat zijn de mogelijkheden om mantelzorgers in uw gemeente financieel te ondersteunen? Aandacht hiervoor is belangrijk omdat mantelzorgers vaak te maken hebben met extra kosten en tegelijkertijd met minder inkomsten. U kunt op verschillende manieren mantelzorgers in uw gemeente hierbij financieel ondersteunen. In deze handreiking 1 leest u hoe u mantelzorgers financieel tegemoet kunt komen, hoe financiële belemmeringen te verminderen zijn én hoe u mantelzorgers goed kunt informeren over alle mogelijkheden. 1) Bij de totstandkoming van deze handreiking is de VNG betrokken geweest. De handreiking is geen weergave van formele standpunten van de VNG. Het moet gelezen worden als inspiratie voor het lokaal invullen van de gemeentelijke verantwoordelijkheid op het gebied van het ondersteunen van mantelzorgers. Financiële ondersteuning mantelzorgers 2

3 Inhoudsopgave 1. Financiële positie van mantelzorgers 4 2. Ondersteuning door gemeenten 5 3. Financiële tegemoetkomingen 6 4. Verlagen drempels 8 5. Informatieverstrekking Maatwerk in het keukentafelgesprek, ook financieel Meer informatie 12 Deze handreiking is digitaal beschikbaar op Financiële ondersteuning mantelzorgers 3

4 1. Financiële positie mantelzorgers Mantelzorgers gaan ver in het zorgen voor een ander. Uit onderzoek van het Nationaal Mantelzorgpanel van Mezzo in 2015 blijkt dat ze ook financieel ver gaan. Vaak maken ze extra kosten en hebben ze tegelijkertijd minder inkomsten. Extra kosten 55% van de mantelzorgers zit financieel krap of komt zelfs geld tekort. 15% heeft minder hulp gegeven dan gewenst vanwege de kosten. Alleen al was-, reis- en telefoonkosten die direct voor rekening van de mantelzorger komen, bedragen op jaarbasis. Mantelzorgers die samenwonen met degene voor wie zij zorgen worden daarnaast geconfronteerd met zorgkosten zoals eigen bijdrages in de zorg en de aanschaf van hulpmiddelen. In het Mezzo-onderzoek van 2015 zijn deze kosten buiten beschouwing gelaten. Minder inkomsten Naast meer kosten hebben mantelzorgers in een aantal gevallen ook minder inkomsten. In het onderzoek werd opvallend vaak genoemd, dat mantelzorgers zich gedwongen voelen om te stoppen met werken. Uiteraard heeft dit consequenties voor het besteedbaar inkomen van de mantelzorger. Bekijk hier de resultaten van het Nationaal Mantelzorgpanel over extra kosten van mantelzorg: mezzo.nl/nmpfinancien2015 Financiële ondersteuning mantelzorgers 4

5 2. Ondersteuning door gemeenten Vanuit de Wmo-taak die uw gemeente heeft om mantelzorg mogelijk te maken, kunt u op verschillende manieren mantelzorgers financieel ondersteunen. Samenwerking tussen de verschillende afdelingen binnen uw gemeente is hierbij noodzakelijk. Integraal beleid Het is belangrijk om de financiële positie van mantelzorgers te verlichten, zodat stress, overbelasting en uitval voorkomen kan worden. Als gemeente doet u dit het beste als u integraal kijkt. De mantelzorger heeft met verschillende regelingen en wetten te maken, bekijk het eens van die kant. Zet de mantelzorger centraal en werk samen met andere gemeentelijke afdelingen aan een integraal mantelzorgbeleid. Mogelijkheden voor financiële ondersteuning U kunt op verschillende manieren mantelzorgers financieel ondersteunen: met financiële tegemoetkomingen; door bepaalde regelingen aan te passen ten gunste van zorgvragers en/of mantelzorgers; door het goed informeren van de mantelzorger. Deze drie manieren worden in de volgende hoofdstukken verder toegelicht. Financiële ondersteuning mantelzorgers 5

6 3. Financiële tegemoetkomingen De gemeente heeft een aantal mogelijkheden om de mantelzorger financieel tegemoet te komen. In dit hoofdstuk leest u hier meer over. Mantelzorgwaardering Voor alle mantelzorgers, die mantelzorg geven in uw gemeente. De jaarlijkse blijk van waardering voor mantelzorgers is een gemeentelijke taak. Om een indicatie te krijgen hoeveel budget uw gemeente voor mantelzorgwaardering kan inzetten, heeft Mezzo de budgetten per gemeente berekend. Bekijk het overzicht budgetten. Door de extra kosten die mantelzorgers maken, wordt een financiële tegemoetkoming door mantelzorgers zeer gewaardeerd. Een financiële bijdrage in de vorm van een geldbedrag, cadeaubon of een mantelzorgpas met een bepaald budget vinden veel mantelzorgers prettig. Deze vorm wordt beter gewaardeerd dan kortingsbonnen. Kortingsbonnen vragen altijd om een eigen investering, die sommige mantelzorgers niet kunnen of willen doen. Zie voor meer informatie de Handreiking Opstellen beleid mantelzorgwaardering Gemeenten die een geldbedrag verstrekken als mantelzorgwaardering zijn onder andere: Emmen, Noordenveld, Maastricht en Alphen aan den Rijn. Parkeerbeleid en vergoedingen Voor alle mantelzorgers, die mantelzorg geven in uw gemeente. U kunt aan cliënten een parkeervergunning verstrekken die de mantelzorger kan gebruiken. Op deze manier kan de mantelzorger gratis parkeren in de buurt van de cliënt. Gemeenten die een mantelzorgparkeervergunning verstrekken zijn onder andere: Rotterdam, Amsterdam, Den Haag en Nijmegen. Financiële ondersteuning mantelzorgers 6

7 Individuele bijzondere bijstand Voor chronisch zieken en gehandicapten die in uw gemeente wonen met een laag inkomen. U kunt individuele bijzondere bijstand verstrekken voor daadwerkelijk gemaakte en noodzakelijke kosten. Deze kosten komen voort uit bijzondere omstandigheden waar burgers niet zelf in kunnen voorzien. Deze kosten zijn niet terug te krijgen via een andere regeling, voorziening of verzekering. Het gaat bijvoorbeeld om extra kosten voor maaltijdvoorziening, slijtage van kleding door een prothese, extra huur voor een aangepaste woning, een hogere energierekening of de eigen bijdrage, als de cliënt deze zelf niet kan betalen. Individuele bijstand is geen structurele tegemoetkoming, het is een vergoeding van daadwerkelijk gemaakte kosten. U legt in de beleidsregels vast welke kosten worden vergoed en tot welk bedrag. En u bepaalt zelf welke draagkrachtregels u hanteert. Het is een misverstand dat alleen mensen met een uitkering recht hebben op individuele bijzondere bijstand. Bijzondere bijstand is er voor iedereen. Iedereen kan namelijk te maken krijgen met grote, noodzakelijke uitgaven die buiten het dagelijkse patroon vallen en die men niet uit eigen inkomen kan betalen. Het inkomen moet wel te laag zijn om zelf de kosten te betalen en niet boven de vermogensgrens liggen. Is het inkomen van de cliënt wel hoger is dan de genoemde grens? Dan kan hij toch in aanmerking komen voor individuele bijzondere bijstand. Het hogere inkomen gebruikt de cliënt dan om het eerste deel van de kosten zelf te betalen. Tegemoetkoming meerkosten Wmo Voor chronisch zieken en gehandicapten die in uw gemeente wonen. Meerkosten zijn de extra kosten die een chronische ziekte of beperking met zich mee brengen. Bijvoorbeeld de eigen bijdragen voor zorg en ondersteuning, vervoer, hulpmiddelen en aanpassingen. Hierdoor is het dagelijks leven voor mensen met een chronische ziekte of beperking duurder dan voor anderen. Ook voor mensen die samenwonen en zorgen voor de chronisch zieke of gehandicapte. De meerkosten rusten namelijk ook op de schouders van deze mantelzorger. U heeft de mogelijkheid een verstrekking in de vorm van een individuele tegemoetkoming te bieden voor de aannemelijke meerkosten die verband houden met de beperking van de cliënt. De tegemoetkoming is geen maatwerkvoorziening maar een individuele subsidie. U bent vrij de financiële tegemoetkoming te geven aan mensen met een inkomen boven de inkomensgrens van de bijzondere bijstand. U geeft op grond van Wmo 2015 artikel in uw beleidsplan aan waarom u de tegemoetkoming meerkosten Wmo (artikel 2.1.7) wel of niet toepast. Als uw gemeente de regeling toepast legt u vast welke criteria gelden om in aanmerking te komen voor de subsidie. U stelt criteria op over aannemelijke meerkosten en criteria ten aanzien van een inkomensgrens. Hoe hoger de criteria en hoe meer de aanvrager moet bewijzen, hoe minder laagdrempelig de regeling is. Er zijn gemeenten die de toets neerleggen bij de afdeling Bijstand waarbij de cliënt volledige openheid moet geven over zijn financiële situatie. Een lichtere toets kan volstaan. Dit kan een bankafschrift zijn om een indicatie te krijgen van iemands inkomen. Burgers die geen Wmo-voorziening hebben, kunnen uiteraard ook meerkosten hebben. Het is wenselijk dat zij rechtstreeks een beroep op deze regeling kunnen doen. Financiële bijdrage mantelzorgwoningen Voor mantelzorgers en zorgvragers die dichter bij elkaar willen wonen. U kunt een financiële bijdrage leveren aan het realiseren van een mantelzorgwoning, bijvoorbeeld door de plaatsingskosten van tijdelijke mantelzorgwoningen te vergoeden. Gemeenten zijn vrij om te bepalen of zij een financiële bijdrage leveren. Een overweging voor gemeenten kan zijn, dat een mantelzorgwoning het beroep dat wordt gedaan op algemene of maatwerkvoorzieningen vermindert. Daarbij moet wel worden aangetekend dat de zorgrelatie en de omvang ervan tussen de mantelzorger en de cliënt een vrijwillige is. Gemeenten kunnen er niet zondermeer vanuit gaan dat door financieel bij te dragen aan de mantelzorgwoning de cliënt daarna geen beroep meer zal doen op voorzieningen in het kader van de Wmo. De omvang en effectiviteit van deze ondersteuning kan in de loop van de tijd veranderen. Bijvoorbeeld omdat de zorgvraag van de cliënt ernstiger en/of complexer wordt of omdat de mantelzorger zelf op enig moment minder in staat of bereid is om ondersteuning te bieden 2. 2) Bron en overgenomen uit: Vragen en antwoorden over mantelzorgwoningen, Ministerie van VWS, Jan Financiële ondersteuning mantelzorgers 7

8 4. Drempels verlagen Mantelzorgers ervaren regelmatig drempels bij het zorgen voor een ander. De gemeente heeft een aantal mogelijkheden om bepaalde regelingen aan te passen ten gunste van mantelzorgers. Verlagen eigen bijdrage Voor Wmo-cliënten in uw gemeente. Bij Mezzo komen signalen binnen van mensen die afzien van zorg, doordat de kosten van de eigen bijdrage te hoog zijn. Dit verhoogt de druk op de mantelzorger. U kunt besluiten om niet de maximaal mogelijke eigen bijdrage te vragen, maar een lagere eigen bijdrage. Het is ook mogelijk om via het minimabeleid van het CAK de eigen bijdrage kwijt te schelden. De gederfde inkomsten voor uw gemeente kunnen worden gecompenseerd uit de extra financiële middelen die u van de rijksoverheid ontvangt. Veel gemeenten heffen ook een eigen bijdrage over via de Wmo verstrekte woningaanpassingen. In voorkomende gevallen gaat dit zo ver dat de cliënt zo lang en zo veel eigen bijdrage moet betalen dat uiteindelijk de voorziening geheel uit eigen middelen is betaald. Voor sommige mensen betekent dit financieel een (te) zware belasting. Gemeenten kunnen de hoogte van de eigen bijdrage wijzigen, zodat deze beter aansluit bij de financiële mogelijkheden van de cliënt. Door het CAK is een Factsheet paramaters Wmo 1.0 opgesteld, waarin de diverse mogelijkheden hiertoe worden opgesomd: voor bijstand. U stelt zelf voorwaarden aan inhoud, omvang en duur van de tegenprestatie. Dit biedt u de mogelijkheid om mantelzorgers vrij te stellen van tegenprestatie zodat bijstandsgerechtigde mantelzorgers vrij gesteld worden van de sollicitatieplicht. Gemeenten die in bepaalde omstandigheden afzien van een tegenprestatie bij mantelzorg zijn onder andere Huizen, Rijssen-Holten en Heerenveen. Daarnaast kunnen gemeenten ontheffing van de sollicitatieplicht verlenen aan mantelzorgers op grond van hun zorgtaken. Mantelzorgers vrijgesteld van tegenprestatie bijstand Ga na wat je belangrijk vindt voor je inwoners. Je moet de wet uitvoeren maar bekijk wat redelijk is. Als iemand al mantelzorg verleent, hoef je niet nog eens een tegenprestatie op te leggen. Door de manier waarop wij het hebben ingevuld in de verordening, kunnen we coulant omgaan met onze inwoners. Saskia van den Berg Beleidsmedewerker Maatschappelijke Zaken gemeente Huizen Lees het hele verhaal op mezzo.nl/tegenprestatie-huizen Voorbeeld van een gemeente die mantelzorgers op deze manier tegemoet komt is Zoetermeer. In Zoetermeer geeft de gemeente mantelzorgers die gebruik maken van huishoudelijke hulp een tegemoetkoming van 15,50 euro per uur. Hierdoor komt de eigen bedrage voor deze groep te liggen op een bedrag tussen de 5,15 en 7,50 per uur. Het college van B&W wil met deze regeling langdurig en of zwaar belaste mantelzorgers ondersteunen en ontlasten. Vrijstelling tegenprestatie bijstand Voor mantelzorgers met een bijstandsuitkering. Volgens de Participatiewet moeten gemeenteraden in een verordening vastleggen op welke manier ze een tegenprestatie vragen van mensen, die in aanmerking willen komen Financiële ondersteuning mantelzorgers 8

9 Maatwerk kostendelersnorm Voor mantelzorgers die een woning delen met de cliënt waarbij aan één of beiden een uitkering wordt verstrekt. De kostendelersnorm leidt tot onnodig schrijnende situaties, waarin mantelzorgers (financieel) ernstig belemmerd worden om voor een ander te zorgen. Daarmee staat deze maatregel haaks op de doelstelling van de participatiemaatschappij om meer te zorgen voor elkaar. De kostendelersnorm betekent dat als de uitkerinsggerechtigde een woning deelt met meer volwassenen, de bijstandsuitkering daarop wordt aangepast. Hoe meer volwassen personen in uw huis wonen, hoe lager de uitkering. Dit, omdat zij de kosten van het levensonderhoud met elkaar kunnen delen. In de praktijk treft deze kostendelersnorm mantelzorgers die (gaan) wonen bij degene voor wie zij zorgen of die hun ouder(s) in huis opnemen. Geen vaste leveranciers voor woningaanpassingen Voor zorgvragers in uw gemeente waarbij woningaanpassingen noodzakelijk zijn. Soms weigeren gemeenten een PGB voor een woningaanpassing, op grond van gemaakte afspraken met vaste leveranciers. Cliënten kunnen echter vaak met creativiteit, inzet van het eigen netwerk of scherpe offertes opvragen, tegen veel lagere kosten een woningaanpassing realiseren dan de gemeente. Gemeenten houden echter vaak vast aan eigen relaties voor woningaanpassingen. Dit leidt tot onnodige stress bij mantelzorgers en cliënten, omdat zij zich met hogere kosten (eigen bijdrage) geconfronteerd zien dan noodzakelijk. Gemeenten zouden zichzelf, mantelzorgers en cliënten een dienst kunnen bewijzen door minder vast te houden aan vaste leveranciers en/of merken. Eerder heeft staatssecretaris Klijnsma laten weten de invoering van de kostendelersnorm in de AOW uit te stellen tot Uit het onderzoek dat Klijnsma namelijk heeft laten doen, komt naar voren dat de kostendelersnorm in ieder geval voor een deel van de mantelzorgers en cliënten een negatieve invloed kan hebben op de keuze om wel of geen mantelzorg te bieden. De kostendelersnorm is wel uitgevoerd in de participatiewet en andere regelingen (AIO, ANW, IOAW en de IOAZ). Gemeenten zijn gehouden de kostendelersnorm toe te passen, behalve bij de genoemde wettelijke uitzonderingen. Als mensen door toepassing van de kostendelersnorm in financiële problemen raken, kan maatwerk geleverd worden in de vorm van het toekennen van bijzondere bijstand. Gemeenten kunnen in individuele gevallen de bijstandsuitkering verhogen, zodat de financiële gevolgen van de kostendelersnorm niet zo groot zijn. Gemeenten die mantelzorgers in bepaalde omstandigheden ontzien bij het toepassen van de kostendelersnorm zijn onder andere: Leiden en Súdwest Fryslân. Financiële ondersteuning mantelzorgers 9

10 5. Informatieverstrekking Het is belangrijk dat mantelzorgers goed op de hoogte zijn van de financiële regelingen in uw gemeente. Hoe pakt u dat aan? Informatie over de eigen bijdrage Voor veel mensen zijn de kosten voor zorg, begeleiding en dagbesteding fors gestegen. Dit heeft directe gevolgen voor de financiële positie van mantelzorgers die samenwonen met degene voor wie zij zorgen. Daarnaast is er een groep mensen die om financiële redenen afziet van zorg, met alle gevolgen van dien voor de mantelzorger. Met het aflopend overgangsrecht is de eigen bijdrage voor veel mensen per 1 januari 2016 verder gestegen. Cliënten en hun mantelzorgers worden vaak niet vooraf geïnformeerd over de eigen bijdrage en ontvangen weken nadien nog rekeningen. Het is belangrijk dat mensen tijdig en goed geïnformeerd worden over de eigen bijdrage. Informatie over gemeentelijke regelingen Bij goed gemeentelijk mantelzorgbeleid hoort goede informatie aan de doelgroep. Dit vraagt om aansluiting bij de vragen en behoeften van de doelgroep. Het is belangrijk om te weten dat mantelzorgers zichzelf vaak niet als zodanig herkennen. Zij voelen zich de ouder, partner, dochter, zoon, broer, zus of vriend van en geen mantelzorger. Goede informatievoorziening begint dus bij het aansluiten bij de taal en beleving van de doelgroep. Tips Breng financiële mogelijkheden voor mantelzorgers onder de aandacht op plekken waar mantelzorgers komen: het Wmo-loket, tijdens het (keukentafel-)gesprek, sociaal wijkteams, loket sociale zaken en andere aanvragen bij gemeente; de Wmo-raad, Participatieraad, Platform Mantelzorg, lokale cliënten- en patiëntenorganisaties; lokale zorgaanbieders, instellingen, revalidatiecentra, ziekenhuizen en hun familie- of cliëntenraad; huisartsen, praktijkondersteuners, praktijkverpleegkundigen, fysiotherapeuten, wijkverpleegkundigen; welzijns- en vrijwilligersorganisaties, steunpunten en expertisecentra mantelzorg, mantelzorgmakelaars; burgerinitiatieven, zoals zorg-, buurt en/of dorpscoöperaties; scholen en Zorgadviesteams; werkgevers; social media en online platforms; algemene voorzieningen zoals sportclubs, moskeeën en kerken. Financiële ondersteuning mantelzorgers 10

11 6. Maatwerk in het keukentafelgesprek, ook financieel Het keukentafelgesprek met de cliënt is hét moment om ook de mantelzorger goed in beeld te krijgen. Samen met de cliënt en zijn netwerk kijkt u wat nodig en mogelijk is zodat de cliënt zo goed mogelijk kan (blijven) deelnemen aan de maatschappij. Daarbij wordt gekeken naar wat de cliënt zelf kan, wat zijn omgeving kan doen en wat het ondersteuningsaanbod moet zijn. De mantelzorger biedt een groot gedeelte van de ondersteuning aan de zorgvrager, uw cliënt. De gemeente is erbij gebaat dat de mantelzorger dit goed en langdurig kan volhouden. Daarbij is het relevant dat de financiële positie van deze mantelzorger geen belemmering vormt voor het verlenen van zorg. De financiële positie van de mantelzorger moet dan ook een onderwerp van het keukentafelgesprek. zijn Lees er meer over in de Handreiking keukentafelgesprek. Tip 1: U kunt de mantelzorger vragen naar meerkosten die zijn ontstaan door de zorg voor zijn naaste en naar inkomsten (werk/uitkering). Geef mantelzorgers inzicht in de mogelijkheden van de gemeente om te helpen. Of reik het Financieel zakboekje. voor mantelzorgers van Mezzo aan. Tip 3: Bespreek bij de aanvraag van een woningaanpassing de diverse mogelijkheden (bijvoorbeeld het aanschaffen van een tweedehands voorziening) en de financiële aspecten hiervan. Tip 4: Wijs mantelzorgers op de mantelzorgwaardering, welke vorm deze dan ook heeft in uw gemeente. Tip 5: Als tijdens het keukentafelgesprek duidelijk wordt dat de mantelzorger met een parkeervergunning, bijzondere bijstand of tekortkoming meerkosten geholpen is, informeer de mantelzorger dan hierover. Tip 6: Bekijk samen de mogelijkheden van drempelverlaging (ontheffing tegenprestatie in de bijstand of niet toepassen kostendelersnorm). Geef vervolgens de gegevens van de mantelzorger door aan de desbetreffende uitvoerders. Tip 2: Informeer de samenwonende mantelzorger over de te verwachten eigen bijdrage. Geef duidelijke informatie over de eigen bijdrage met daarbij een indicatie van de te verwachten hoogte. Het CAK heeft een app ontwikkeld waarmee de eigen bijdrage ter plekke kan worden voorgerekend. Tijdens het keukentafelgesprek kunt u deze gebruiken. Gemeente Den Bosch gebruikt in plaats daarvan een vereenvoudigde inkomenstabel voor bijvoorbeeld hulp bij het huishouden en trapliften. Dit geeft de Wmo-consulent handvatten tijdens de gesprekken. Een persoonlijke financiële uitdraai bij het keukentafelgesprek geeft een beter inzicht in kosten en bijdragen. Dit is de basis voor de noodzakelijke toets of het ondersteuningsaanbod en de bijbehorende eigen bijdrage ook echt betaalbaar is. Zorg dat de eigen bijdrage pgb net als bij zorg in natura gebaseerd wordt op de daadwerkelijk geleverde zorg (en niet op de indicatie). Financiële ondersteuning mantelzorgers 11

12 7. Meer informatie Mezzo Advies De adviseurs van Mezzo denken graag mee over uw beleid en adviseren u graag over de mogelijkheden die u heeft om mantelzorgers financieel te ondersteunen. Al veel gemeenten gingen u voor waarbij de inbreng, aanwezige kennis en expertise van Mezzo als waardevol is ervaren. Neem vrijblijvend contact op met één van de Mezzo Adviseurs via advies@mezzo.nl of De feiten over mantelzorg Mantelzorg is alle hulp aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe sociale omgeving. 1 op de 3 Nederlanders geeft informele hulp (mantelzorg of vrijwillige hulp). Er zijn 4 miljoen mantelzorgers in Nederland, daarvan helpen mensen langer dan drie maanden en meer dan 8 uur per week. 1 op de 10 mantelzorgers is zwaar belast; 1 op de 3 verlies weleens het geduld. 5 op de 6 mantelzorgers heeft betaald werk. 1 op de 6 werkenden is mantelzorger. Bekijk hoeveel mantelzorgers uw gemeente heeft Mezzo Model Het Mezzo Model geeft u handvatten voor het opstellen en uitvoeren van mantelzorgbeleid. Het model gaat uit van de visie dat mantelzorgers op hun eigen wijze voor een ander moeten kunnen zorgen. Zo kunnen zij het langer, beter en gezonder volhouden. Ga naar Op de hoogte blijven? Wilt u op de hoogte blijven van actuele informatie over mantelzorg? Meld u dan aan voor de Nieuwsbrief voor gemeenten. Colofon Tekst en eindredactie: Mezzo Fotografie: Angelien Swinkels fotograaf en Bianca de Wit Photography Opmaak: Studio Buiten de Deur, Amsterdam Cartoon: John Körver Bunnik, augustus 2016 Financiële ondersteuning mantelzorgers 12

13 Contact Mezzo Mezzo Mezzo Mantelzorglijn (10 ct/pm) mezzo.nl DIG 08 16