Informatie en advies voor de praktijkbegeleider SPECIALE AANDACHT GEVRAAGD. Voor slechthorende en dove stagiaires

Transcriptie

1 Informatie en advies voor de praktijkbegeleider SPECIALE AANDACHT GEVRAAGD Voor slechthorende en dove stagiaires in de werksituatie

2 Inzicht, herkennen, handelen Stagiaires met een auditieve en/of communicatieve handicap kunnen grofweg worden ingedeeld in drie groepen: slechthorende en dove stagiaires; stagiaires met Ernstige Spraak- en taal Moeilijkheden (ESM); meervoudig gehandicapte dove of slechthorende stagiaires. Deze stagiaires hebben speciale aandacht nodig, zodat zij een realistisch toekomstperspectief ontwikkelen waarin hun (on)mogelijkheden in leren en werken een plek krijgen. Bij auditief en/of communicatief gehandicapten is vaak ook sprake van een autisme spectrum stoornis. Als hier sprake van is, verwijzen wij u voor aanvullende informatie en tips naar de brochure Speciale Aandacht Gevraagd voor stagiaires met autisme in de werksituatie. Een belangrijke boodschap voor u als praktijkbegeleider is dat een auditieve, communicatieve beperking ook invloed heeft op andere ontwikkelingsgebieden. Niet alleen de communicatie verloopt problematisch, maar ook de sociaal-emotionele en cognitieve ontwikkeling kunnen anders verlopen. Het is goed om te beseffen dat er sprake is van een blijvende functiebeperking waar de stagiaire en u als praktijkbegeleider mee moeten leren omgaan. U als praktijkbegeleider kunt ervoor zorgen dat een stagiaire met een auditieve, communicatieve beperking zo goed mogelijk functioneert in de werksituatie. Juist omdat u zo dicht bij deze stagiaires staat, kunt u eraan bijdragen dat zij betere kansen krijgen. Voor twee van de drie groepen is een brochure ontwikkeld om u verder op weg te helpen. De derde groep is achterwege gelaten aangezien deze deelnemers in het regulier middelbaar beroepsonderwijs niet of nauwelijks vertegenwoordigd zijn. Leeswijzer U als praktijkbegeleider heeft een stagiaire met een gehoorbeperking of een dove stagiaire. In deze brochure leest u de belangrijkste kenmerken en consequenties voor de stagiaire. Daarna volgen specifieke tips en adviezen die u als praktijkbegeleider kunt gebruiken bij het begeleiden van de stagiaire met een gehoorbeperking of de dove stagiaire in de werksituatie. Vraagt u waar nodig ook ondersteuning aan de deskundigen van de school van uw stagiaire. 1 Brochurereeks speciale aandacht gevraagd De brochurereeks Speciale Aandacht Gevraagd bestaat uit verschillende onderwerpen die zijn uitgewerkt voor docenten en praktijkopleiders in het mbo. De brochures zijn te downloaden via (zie toolbox ). De volgende onderwerpen zijn beschikbaar: cluster 2 cluster 3 cluster 4 Ernstige Spraak- en taal Moeilijkheden (ESM) Slechthorend en doof Chronisch ziek Lichamelijk gehandicapt Autisme Borderline stoornis ADHD NLD Antisociale gedragsstoornis of ODD

3 Slechthorendheid en doofheid Wat is het In geval van slechthorendheid hoort iemand minder (kwantiteit) en anders (kwaliteit) dan een goedhorende. Alle geluiden, dus ook spraakklanken, komen niet alleen zachter, maar ook vervormd op de slechthorende over. In geval van doofheid kan iemand de spraakgeluiden langs de auditieve weg helemaal niet waarnemen. Doof zijn betekent niet dat je niets kunt horen. Doof zijn betekent dat je te weinig hoort om gesproken taal te leren. Wanneer iemand minder dan 90 db hoort, dan wordt hij 1 als audiometrisch doof gezien. Binnen de groep doven en slechthorenden is er sprake van een grote diversiteit. De mate en de aard van het gehoorverlies kan verschillen, evenals het tijdstip en de manier waarop het gehoorverlies is ontstaan. Verder kan de oorzaak, de leeraanleg, de hoorstatus van de ouders en de acceptatie van de ouders van het gehoorverlies verschillen en van invloed zijn op de ontwikkeling van de deelnemer. Voor doofgeborenen is gebarentaal de moedertaal, voor mensen die later doof worden kan dat verschillen. 2 Wat merkt u, wat ziet u Slechthorenden horen minder en vooral ook slechter dan goedhorenden. Het vervelende daarbij is dat een slechthorende niet weet wat hij slecht hoort of wat hij niet gehoord heeft. Hij hoort namelijk ook delen wel goed. Dat maakt dat de omgeving van de slechthorende hem vaak als eigenwijs en eigenzinnig typeert, immers hij heeft een eigen interpretatie van wat hij gehoord heeft. Ook zijn er stagiaires die hierdoor in de war raken en blijven twijfelen. Zij zijn onzeker en durven niet te vertrouwen op wat ze horen. Slechthorenden en doven maken vaak gebruik van apparatuur. Het is een misverstand te denken dat een slechthorende door het gebruik van apparatuur een goedhorende wordt. De geluiden worden door de apparatuur alleen versterkt, de vervorming blijft aanwezig. Luisteren is voor een slechthorende zeer vermoeiend. Dat komt omdat een hoorapparaat geen (spraak)geluiden uit het achtergrondrumoer kan selecteren, ook de bijgeluiden worden versterkt doorgegeven. Een slechthorende of dove stagiaire is eerder vermoeid, zowel op korte termijn (huiswerk en opdrachten kosten bijvoorbeeld meer energie en tijd) als op de langere termijn (enkele weken voor de vakantie lijkt het of ze er met de pet naar gooien, maar ze kunnen dan niet meer). Een slechthorende stagiaire - hoort wel wat, maar niet alles. Hierdoor ontstaan er heel vaak misverstanden; - kan niet tegelijkertijd luisteren én opdrachten uitvoeren; - krijgt vragen of opmerkingen van anderen vaak niet mee; omdat ze niet altijd rondkijken zien ze meer dan de helft van de woorden niet; - heeft meer tijd nodig voor het uitvoeren van opdrachten; - kan zinnen maken die naar ons idee niet af zijn, of waarin de taalregels niet goed zijn toegepast. Ook bij het schrijven maakt hij deze taalfouten; - kan een verstoord zelfbeeld ontwikkelen. Dit kan tot uiting komen in grote faalangst, of juist onvoldoende besef van de eigen beperking (een onterecht zelfvertrouwen ); - verstaat de feedback (onontbeerlijk voor ontwikkeling van zelfbeeld) vaak niet of verkeerd of accepteert deze in zijn geheel niet. 1 Waar hij staat, kunt u natuurlijk ook zij lezen

4 Wat doet u (zowel bij slechthorendheid als bij doofheid) Hieronder schetsen wij een aantal situaties die zich voordoen tijdens de werksituatie. Per situatie geven wij u tips zodat u zo goed mogelijk om kunt gaan met de dove of slechthorende stagiaire. U bent in gesprek met de stagiaire - Maak gebruik van een zo rustig mogelijke ruimte met zo min mogelijk omgevingslawaai (van collega s, machines e.d.). - Zorg dat er sprake kan zijn van liplezen: geen hand voor de mond, geen kauwgom, voldoende lichtinval. Let erop dat uw lippen goed zichtbaar zijn. - Spreek met duidelijke mondbewegingen, spreek niet te snel. U geeft een werkopdracht (in groepsverband) - Verander bij groepsinstructie niet te snel van onderwerp. Geef verandering van onderwerp aan door middel van een visueel (bijvoorbeeld op een flip-over). - Herhaal opmerkingen en vragen van collega s. Vooral wanneer er een grap wordt gemaakt, anders denkt de stagiaire dat ze om hem lachen. - Geef indien mogelijk werkopdrachten schriftelijk mee. - Voorkom dat de stagiaire het begin van de instructie mist door een wek-signaal te geven, bijvoorbeeld door het noemen van de naam of een afgesproken teken. - Rondlopen en tegelijkertijd praten werkt verwarrend. - Wanneer er wordt gewerkt in een ruimte met omgevingslawaai (van collega s, machines e.d.). geef opdrachten dan in een rustige, andere ruimte. - Let op met (tijds)druk, hierdoor kunnen blokkades optreden. Informatieverwerking en taalproductie verlopen dan moeizaam. Geef indien mogelijk extra tijd. Ruis en bijgeluiden Ruis en bijgeluiden kunnen stagiaires soms lastig onderscheiden van geluid dat gehoord moet worden (bijvoorbeeld een instructie). Soms helpt een hoortoestel daarbij, maar vaak moeten er ook andere aanpassingen gedaan worden. Het is van belang dat zomin mogelijk verkeerde geluiden worden mee versterkt. Geschuif van stoelen en schoenen op zeil levert hinder op, bij vloerbedekking is hiervan minder sprake. Ook ander zacht materiaal (bijvoorbeeld gordijnen) kunnen helpen dempen. Het gebruik van solo-apparatuur (zender met een microfoon voor de docent en een ontvanger met een hoortoestel voor de stagiaire) helpt ook bij het voorkomen dat andere geluiden worden mee versterkt. Bij ernstige slechthorendheid en doofheid heeft de solo-apparatuur een signaalfunctie. Het geeft een prikkel wanneer iets gezegd wordt. Dit verbetert de alertheid van de stagiaire. Tip Geef de collega s van de stagiaire advies hoe zij met deze stagiaire om kunnen gaan (met toestemming van de stagiaire). Dit vergroot het begrip; ook collega s hebben vaak behoefte aan aanwijzingen op dit vlak. Tip bij doofheid U kunt in geval van doofheid gebruikmaken van een tolk Nederlandse gebarentaal. 3 Verdiep u in het verhaal van de stagiaire Laat merken dat u begrip heeft door mee te denken over oplossingen

5 4 Voor meer informatie, kijk op /

6 Deze brochure is ontwikkeld door CINOP in samenwerking met SSOE Externe Dienstverlening en Viataal in het kader van het project Voorlichting LGF in het mbo. Dit project is gefinancierd door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Tekst: Boukje Jansen (CINOP) Fotografie: Pim Kersten Grafische vormgeving: Theo van Leeuwen BNO en ADC Drukwerk: ADC, s-hertogenbosch s-hertogenbosch, september 2009 deze brochure is te downloaden van de site