Notitie over de (pastorale) zorg voor slechthorenden in de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt
|
|
- Frieda Willems
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Notitie over de (pastorale) zorg voor slechthorenden in de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt Aanleiding Vanaf begin jaren negentig hebben de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt de (pastorale) zorg geregeld voor de dove en slechthorende mensen in hun kerken. Er is een speciale predikant voor dove en slechthorenden aangesteld. Hij wordt aangestuurd door een speciaal Deputaatschap pastorale zorg Doven en Slechthorenden (DDSH) Na een aantal jaren heeft het Deputaatschap besloten het werk onder de doven en slechthorenden van elkaar te scheiden. De reden hiervoor was vooral: de zorg voor de doven kon alleen goed worden uitgevoerd wanneer daarbij in gebarentaal werd gecommuniceerd. (Òf in Nederlandse Gebarentaal NGT, òf in Nederlands gesproken taal ondersteund met gebaren -NmG.) De gevolgen van deze tweedeling zijn groot. Aan de ene kant kon voor de dove mensen veel georganiseerd worden. Er zijn steeds meer en steeds betere voorzieningen gekomen in onze kerken. De zorg voor hen kon zo worden opgezet en uitgebouwd (in pastoraat, kerkdiensten, Bijbelstudie, groepsactiviteiten, e.d.). Aan de andere kant verdwenen de slechthorenden grotendeels uit het zicht. De voorzieningen die er waren (nl. samen met de doven) stopten voor hen. Er is niets nieuws daarvoor in de plaats gekomen. Daarom heeft het Deputaatschap (in opdracht van de Generale Synode) besloten opnieuw te kijken naar de (pastorale) zorg voor de slechthorenden in onze kerken. Daarbij is onderzocht of er speciale zorg nodig is voor hen. Met andere woorden: wat is precies hun handicap? En: is er vanwege die handicap speciale zorg nodig? En zo ja: welke? De predikant voor doven en slechthorenden heeft hier onderzoek naar gedaan. Het resultaat van dat onderzoek kunt u lezen in onderstaand verslag. En ook een aantal aanbevelingen om de (pastorale) zorg voor slechthorenden zo goed mogelijk te regelen. Slechthorendheid: meer dan alleen slecht horen! Ieder mens verliest wat van zijn gehoor bij het ouder worden. Vaak is dit zo weinig, dat je er weinig van merkt. Bij een aantal ouderen is het erger: het begint met een vrij gering gehoorverlies, maar dit wordt in de loop van de jaren erger: ze gaan steeds slechter horen. En slecht horen is niet alleen: een zachter geluid horen, maar ook: een vervormd geluid. Je hoort veel dingen echt anders. Bijvoorbeeld omdat bepaalde tonen wegvallen. (Bij sommige mensen vooral de hoge tonen; bij anderen juist de lage tonen.) Alles komt dus op een heel andere manier bij je binnen Dit toenemende gehoorverlies betekent ook een voortdurend je moeten aanpassen. Steeds opnieuw kijken wat je nog wel kunt en wat niet. (Bijvoorbeeld: kun je nog blijven functioneren in je huidige baan of kerkelijke functie? Kun je nog wel meedoen aan werkvergaderingen of kerkdiensten?) Dit is een zwaar proces. En sommige slechthorende mensen maken dit vanwege steeds toenemend gehoorverlies dus verschillende keren mee! Omdat het gehoor vaak heel langzaam afneemt, wordt het vaak ook heel laat ontdekt. Meestal merkt de omgeving het eerder. En dan duurt het in de meeste gevallen nog lang voordat de persoon zelf het accepteert. En er echt rekening mee gaat houden. (Tussen het eerste gehoorverlies en de aanschaf van een eerste gehoorapparaat zit gemiddeld tien jaar!) Anders is dit bij baby s die slechthorend geboren worden. Gelukkig wordt dit tegenwoordig meestal al snel ontdekt. En vanaf dat moment wordt er ook speciale (medische) zorg gegeven. Helaas neemt slechthorendheid de laatste jaren zeer snel toe onder jongeren (per jaar zijn er jongeren die zich in het ziekenhuis melden met gehoorschade). 1
2 Een logisch gevolg van slechthorendheid is: de communicatie met andere mensen wordt lastiger. Vooral wanneer er veel omgevingsgeluiden zijn, wanneer je in een groep mensen bent, of wanneer je gesprekspartner niet langzaam en duidelijk spreekt. Een gehoorapparaat helpt hierbij natuurlijk wel. Toch wordt vaak vergeten dat hiermee niet alleen gesproken woorden worden versterkt, maar ook alle omgevingsgeluiden En ook liplezen -tegenwoordig genoemd: spraakafzien- helpt maar voor een gedeelte: hierdoor kun je ongeveer een derde volgen van wat er gezegd wordt! Als slechthorende mis je dus veel. Bovendien is horen meer dan geluiden opvangen. Het is ook geluiden herkennen en uitleggen. Hoe minder je hoort, hoe meer je zelf moet gaan invullen. (Ook elke goed horende herkent dit wel. Soms heb je dingen verkeerd verstaan. Bijvoorbeeld in een schoolklas. De leraar vertelt iets. Maar een van je medeleerlingen zegt tegelijk iets tegen jou. Je hoort maar gedeeltelijk wat je docent zegt. Maar je hersenen vullen automatisch aan wat je niet duidelijk hoorde.) Hoe meer je hersenen moeten aanvullen, hoe vaker het fout gaat. Je hoort andere dingen dan er gezegd worden. Bij toenemende slechthorendheid wordt dit probleem steeds groter. Eerst merk je dat je je gesprekpartner niet goed meer kunt volgen en steeds om herhalingen moet vragen ( Wat zeg je? ). Maar op een gegeven moment kun je eigenlijk geen gesprek met meerdere mensen meer voeren: je trekt je steeds meer terug en komt op den duur op jezelf te staan Iedereen begrijpt dat slecht horen dus extra energie kost. Je moet veel meer dan goed horende mensen je best doen om te kunnen volgen wat er is gezegd. Dit kost sommige slechthorenden zo veel inspanning dat ze bijna geen energie meer hebben om het gehoorde te verwerken en begrijpen en onthouden. Anders gezegd: het horen kost je zo veel, dat je niet aan luisteren toekomt. Veel slechthorenden hebben dan ook geen energie meer over na een dag hard werken of na één kerkdienst. Dit betekent dat een slechthorende meer dan een horende moet kiezen waar hij zijn energie wel of niet in steekt. Hoe meer je dat leert, hoe beter je met je gehoorbeperking kunt omgaan. Veel slechthorende mensen hebben ook last van andere klachten. Bijvoorbeeld van ontstekingen in hun oor. Naast de pijn en koorts e.d. is het ook van invloed op het horen: voor het communiceren is een gehoortoestel onmisbaar, voor de ontsteking is het beter geen gehoortoestel te dragen, omdat dit het oor afsluit. Ook gaat gehoorverlies vaak samen met evenwichtsverlies. (Omdat je gehoororgaan dicht tegen je evenwichtsorgaan aanligt.) Gevolg is dat je minder mobiel bent. Ook kost het je veel extra inspanning. Je houdt dus nog minder energie over om alles goed te kunnen horen en volgen Ook het zogenaamde oorsuizen (tinnitus) komt veel voor. Dit betekent: slechthorende mensen horen allerlei geluiden die er niet zijn. Bijvoorbeeld een pieptoon, fluiten, geratel, orgelmuziek, enz. enz. Soms hoor je zo n geluid van tijd tot tijd, soms ook achter elkaar door. Soms alleen overdag, soms ook dag en nacht. Dit is zeer ergerlijk. Bovendien hindert het je bij het horen van werkelijke geluiden: deze moeten de geluiden in je hoofd als het ware overstemmen. Ook dit kost dus heel veel energie. Een aantal slechthorende mensen is ook kokerblind. Dit betekent dat je gezichtsveld beperkt is: je ziet alles recht vóór je nog wel (redelijk goed), maar wat buiten die koker valt, zie je niet meer (of minder goed). Mensen met deze dubbele handicap zijn vaak zo geboren. Hun gezichtsveld wordt in de loop der jaren (meestal) steeds beperkter: de koker vernauwt zich steeds verder. Tot ze uiteindelijk niets meer zien. Hun slechthorendheid blijft (meestal) wel (redelijk) stabiel. Ook dit heeft natuurlijk grote gevolgen voor de communicatie. Want je ogen helpen je als slechthorende het meest om toch nog iets te kunnen volgen. Wanneer ook je ogen het niet (goed) meer doen, kom je steeds meer in je eigen wereldje te leven. Je hebt dus specialistische hulp nodig. 2
3 Wereld van misverstand Wie spreekt met slechthorende mensen ontdekt dat ze vaak ongelukkig zijn. Dit in tegenstelling tot dove mensen. Dit komt vooral omdat voor de meeste slechthorende mensen de communicatie altijd moeizaam gaat. Natuurlijk is communiceren voor veel dove mensen in een horende wereld ook een probleem. Maar zij kiezen daarnaast voor contacten in de dovenwereld: communiceren gaat daar via gebarentaal. Dus is er geen communicatieprobleem. Voor slechthorende mensen bestaat zo n oplossing niet. Want de meeste slechthorende mensen kennen geen gebarentaal. Andere slechthorende mensen opzoeken helpt ook niet. Natuurlijk voelen ze dan wel een zekere verbondenheid. Maar de communicatieproblemen zijn niet minder. Integendeel. Voor slechthorende mensen verdwijnen de communicatieproblemen wanneer ze alleen zijn. Pas dan zijn ze (even) vrij van hun handicap! Een slechthorende zelf zei: Als slechthorende leef je in een wereld van misverstanden. Er gaat zo vaak iets mis in de communicatie. Afspraken die anders door de slechthorende begrepen zijn. Informatie die gemist wordt. Nuances die wegvallen. Erg vervelend, voor de goed horende omgeving, maar extra voor de slechthorende: hij wordt er op aangekeken. Ook voelt hij zich er schuldig onder. Toch kan hij er niets aan doen. Hijzelf heeft immers niet in de gaten dat hij iets niet gehoord heeft. Je hebt geen reden om te twijfelen als je bij het maken van een vergaderafspraak dinsdag verstaan hebt, maar er is donderdag gezegd. Pas als je op dinsdag aanwezig bent, merk je dat er iets mis is. En bij navraag merk je dat je twee dagen te vroeg bent. Erg vervelend. Slechthorende mensen maken zulke situaties geregeld mee. Het tast hun zelfvertrouwen aan. Ook dingen waar jij zeker van was, blijken soms toch anders te zijn. Daarom kan gerust gezegd worden: een slechthorende leeft niet alleen in een wereld van misverstanden, maar ook in een wereld van onzekerheid. Het is begrijpelijk dat slechthorendheid leidt tot veel onbegrip bij de horende omgeving. Veel slechthorende mensen worden niet voor vol worden aangezien. Vergelijk het maar met goed opgeleide en intelligente buitenlanders die zich onbeholpen uitdrukken in het Nederlands. Zo houden sommige slechthorend geboren mensen moeite met de Nederlandse taal. En veel slechthorende mensen volgen niet goed meer wat er gezegd is. Ze worden dan al snel als dom bestempeld. En mensen gaan zich aan hen ergeren. Andere handicaps zijn zichtbaar. Blinde mensen of mensen in een rolstoel roepen vaak medeleven op. Maar aan een slechthorende zie je niet dat hij iets mankeert. (Het wordt terecht de onzichtbare handicap genoemd.) Wel hoort hij vaak niet wat jij zegt. Of hij vraagt steeds maar wat je zei. Geeft verkeerde antwoorden op duidelijke vragen. Als horende vind je dat vervelend. Natuurlijk wordt dit niet altijd uitgesproken. Maar als slechthorende voel je het wel in de manier waarop met je wordt omgegaan. Ook dit leidt vaak tot nog meer isolement. Verschillende slechthorenden zeggen dan ook: Slechthorendheid lijkt geen handicap, maar het is een grote handicap. Kerkelijk leven Ongeveer één op de tien mensen in ons land is slechthorend. Dit betekent dat we er dus ook in de kerken mee te maken hebben. Meestal gaat het om mensen met zgn. ouderdoms-slechthorendheid. Maar daarnaast zijn er ook slechthorend geboren of op jongere leeftijd geworden. In elk geval zijn er in elke gemeente slechthorende mensen! Toch was het moeilijk met hen in contact te komen. Op verschillende manieren is dit geprobeerd. Maar meestal reageerden zij niet. (Veel slechthorende mensen willen geen speciale aandacht. Of omdat ze al heel vaak om aandacht moeten vragen. Of omdat ze nog moeite hebben met het accepteren van hun gehoorbeperking.) Uiteindelijk hebben (naast ouderdomsslechthorenden) ongeveer vijftig slechthorende mensen in de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt zich gemeld. Een paar van hen vertelden dat ze zich goed redden in het kerkelijke leven. (Dit waren steeds slechthorend geboren mensen. Van jongsaf gewend voor zichzelf op te komen.) 3
4 Maar de overgrote meerderheid ervoer sterk de gevolgen van deze beperking in het kerkelijke leven. En toen ze zich één keer gemeld hadden, waren ze erg blij met de aandacht die zij en hun probleem kregen. Want in het algemeen kun je zeggen: de één op één-contacten gaan voor de meesten wel goed. Maar ieder groepsgebeuren geeft problemen. Dit betekent met betrekking tot de kerkdiensten dat meedoen en alles meekrijgen vaak niet (goed) lukt. In de meeste kerkgebouwen is gelukkig een ringleiding aanwezig. Tenminste: wel in de kerkzaal, maar lang niet altijd in de vergaderzalen. En bijna overal is deze ringleiding aangelegd (en getest) door horende mensen. Dus zonder dat slechthorende mensen er bij betrokken waren, terwijl deze voorziening er toch speciaal voor hen is! (In maar twee gemeentes werd een heel concrete vragenlijst voorgelegd aan een aantal horende èn slechthorende om zo te controleren of de ringleiding en geluidsapparatuur goed was.) Daarnaast wordt de geluidsapparatuur en ringleiding vaak door verschillende mensen bediend, met als gevolg dat het geluid niet elke keer goed geregeld is. Ook verschillen de microfoons per gemeente erg. In veel kerkgebouwen wordt nog gebruik gemaakt van een vaste microfoon. Deze zijn vaak slecht te volgen, omdat sommige voorgangers beweeglijk zijn. Revermicrofoons zijn wat dat betreft al een verbetering. En vooral de oormicrofoontjes zijn erg stabiel, en dus goed te volgen door slechthorende mensen. Welke microfoon ook gebruikt wordt, de voorganger moet altijd duidelijk articuleren en rustig spreken. Maar niet iedere (professionele) voorganger kan dit. Het zal duidelijk zijn dat het volgen van de dienst de slechthorende vaak zo veel energie kost dat hij aan de verwerking amper toekomt. En zeker geen tweede dienst op dezelfde dag meer aan kan. Voor veel slechthorende mensen is het nodig de preek en de gebeden op papier te krijgen. Of vóór de dienst, om zo mee te kunnen lezen en meer te kunnen volgen. Of na de dienst om het nog eens na te lezen en meer te kunnen opnemen en overdenken. Maar niet alle predikanten hebben hun preek (volledig) uitgeschreven. En de meeste predikanten hebben hun gebeden nooit uitgeschreven. Dit betekent dus dat veel slechthorende mensen een preek soms maar gedeeltelijk kunnen volgen en amper mee kunnen bidden! In de meeste kerkzalen is tegenwoordig wel een beamer. Voor veel slechthorende mensen een goed hulpmiddel om alles beter te kunnen volgen. Helaas wordt hier nog weinig gebruik van gemaakt. Meestal worden alle liederen wel geprojecteerd. (Dit mag inmiddels ook officieel.) Bijbelgedeeltes worden bijna nooit gebeamd. Meestal wordt als argument daartegen gebruikt: dan zoekt de jeugd het Bijbelgedeelte niet meer op. Je kunt je afvragen of dit terecht is. Want het is niet de verantwoordelijkheid van de kerkenraad om dit in de diensten aan de jongeren te leren. (Nog afgezien van de vraag of de jeugd het wèl opzoekt wanneer er niet wordt gebeamd.) Het is wel de verantwoordelijkheid van de raad dat alle aanwezige gemeenteleden in de dienst alles zo goed mogelijk kunnen volgen. En overal zo goed mogelijk aan kunnen meedoen. Projecteren van alle te lezen teksten in de dienst helpt slechthorende mensen enorm. Orgelmuziek wordt door slechthorende mensen erg verschillend ervaren: sommigen hebben er veel last van, en zingen dus niet mee. Anderen vinden het erg prettig en blijven meezingen. Na afloop van de dienst vluchten de meeste slechthorende mensen het liefst meteen uit het kerkgebouw. Anders krijgen ze veel te veel geluiden binnen van al die lopende en pratende mensen. Je wordt er helemaal gek van! 4
5 Gemeentevergaderingen zijn voor veel slechthorende mensen niet (goed) te volgen. Vaak wordt er in groepjes gesproken. Dan gaat het al snel door elkaar heen. En als het wel plenair is, is het steeds nodig dat vragen en opmerkingen vanuit de zaal worden herhaald. Vaak gebeurt dit (in het begin wel, maar later) niet. Ook Bijbelstudieverenigingen en wijkbijeenkomsten zijn lastig te volgen. Hoe kleiner de groep, hoe beter voor het slechthorende gemeentelid. Soloapparatuur (zoals de Microlink) kan hierbij goed helpen: omgevingsgeluid wordt zo veel mogelijk weggefilterd. Maar ook dan blijft noodzakelijk om duidelijk te articuleren en niet door elkaar te spreken. Voor de pastorale zorg betekent dit dat deze niet hoeft te worden overgenomen door de speciale predikant voor doven en slechthorenden. De eigen ambtsdragers kunnen deze zorg blijven geven. Wel kan de dovenpredikant (waar nodig) voorlichting en adviezen geven. Voor de plek van de slechthorende in het verdere gemeenteleven geldt: iedere slechthorende kan meedoen aan alle gemeenteactiviteiten. En zich daar ook bij thuis voelen. Maar daarvoor is wel een aantal aanpassingen nodig. Hierbij is allereerst noodzakelijk dat de gemeente en ambtsdragers het slechthorende gemeentelid leren kennen. Soms is niet eens bekend dat betreffend gemeentelid slechthorend is! Bovendien hangt aangepaste zorg af van de mate van gehoorverlies en de manier waarop de slechthorende persoon daarmee omgaat. Via persoonlijk contact kan gekeken worden naar de juiste aanpassingen. Daarnaast is erg belangrijk dat in elke gemeente één of twee contactpersonen worden aangesteld. Zij krijgen namens raad en gemeente de verantwoordelijkheid voor het goed uitvoeren van alle afgesproken aanpassingen. Zo wordt voorkomen dat de zorg niet goed geregeld is. En ook dat de slechthorende persoon zelf steeds in de gaten moet houden of alles wel goed functioneert. Veel van hen durven dit niet of hebben er geen energie (meer) voor. Bovendien is het de verantwoordelijkheid van kerkenraad en gemeente dat de zorg voor ook dit gemeentelid zo goed mogelijk verloopt. Een taakomschrijving voor deze contactpersonen is te krijgen bij de dovenpredikant. Ook kan hij adviezen geven over aanpassingen op allerlei terreinen van het kerkelijk leven. En tips voor een beter contact tussen horenden en slechthorenden. Een aantal van die beleidsmatige aanbevelingen en praktische tips staat onderaan dit rapport. Verder kan ook bij andere instanties advies of hulp gevraagd worden. Bijvoorbeeld bij de Nederlandse Vereniging Voor Slechthorenden (NVVS; zie website: Zij hebben bijvoorbeeld ook een meldpunt voor problemen met de ringleiding! Ook kun je voor allerlei hoorzaken terecht op: Voor persoonlijk advies m.b.t. gehoorapparatuur e.d. ook bij de plaatselijke audicien of de verschillende audiologische centra in ons land. En tenslotte voor informatie over kerktechniek, kerktelefoon e.d. bij de LOK (Landelijke Organisatie Kerktechniek. Zie: Zo kunnen we samen er voor zorgen dat onze slechthorende broers en zussen zich ook thuis voelen in de gemeente. En overal zo goed mogelijk aan mee kunnen doen. 5
6 Aanbevelingen (beleidsmatig) CvB: Raad: aanleggen en testen geluidsapparatuur/ringleiding samen met slechthorenden in je gemeente (in een volle kerkzaal!) zorgen voor vaste mensen en vaste richtlijnen voor het bedienen van de geluidsapparatuur/ringleiding contactpersonen aanstellen die letten op goede uitvoering van aangepaste zorg m.b.t. kerkdienst: beamen van alle gelezen en gezongen teksten (Bijbel; lied; formulier; enz.) Tips (praktisch) CvB: Raad: Voorganger: Persoonlijk: Groepen: goed letten op positie van speakers in de zaal duidelijk aangeven in kerkgebouw waar ringleiding ligt zorgen voor goede vloerbedekking, kleedjes op de tafels, gordijnen voor de ramen persoonlijk contact met slechthorende om hem te leren kennen en ontdekken welke aangepaste zorg hij nodig heeft zelf eens (samen met de slechthorende) een gemeentevergadering beluisteren via kerktelefoon m.b.t. gemeenteavonden: overal in zaal geluid goed regelen; waar nodig vragen en antwoorden centraal herhalen; blijf dit hele vergadering doen! m.b.t. wijkgebeuren: vraag welke groepsgrootte goed is voor de slechthorende persoon; regel dit; evalueer dit van tijd tot tijd. langzaam spreken en duidelijke articuleren preek en gebeden uitschrijven en aan slechthorende (laten) geven beamerprojectie (laten) maken ter ondersteuning van preek (hoofdlijnen; teksten; kernwoorden) langzaam spreken en duidelijk articuleren van korte afstand spreken met de slechthorende zorgen dat je gezicht goed zichtbaar is (dus niet voor lamp/raam zitten) achtergrondgeluid uitschakelen (muziek, e.d.) nooit door elkaar spreken, om de beurt spreken langzaam spreken en duidelijk articuleren als iets verkeerd is verstaan: niet uitlachen, maar uitleggen achtergrondgeluid uitschakelen (muziek, e.d.) Slechthorende: bekendmaken dat je slechthorend bent goede plek uitkiezen in kerkzaal gesprekspartner aan je goede oor laten zitten cursus spraakafzien volgen cursus Nederlands met gebaren (NmG) of Nederlandse Gebarentaal (NGT) volgen 6
Rapport deputaten voor de pastorale zorg aan doven en slechthorenden
Rapport deputaten voor de pastorale zorg aan doven en slechthorenden Generale Synode van de Gereformeerde Kerken Harderwijk 2011 Het auteursrecht van deze tekst berust hetzij bij de auteur, hetzij bij
Nadere informatieGespreksrichtlijnen tussen goeden slechthorenden
Gespreksrichtlijnen tussen goeden slechthorenden Communiceren doe je met zijn tweeën Deze folder is bedoeld voor de goedhorenden die in hun omgeving iemand kennen die slechthorend is, en voor slechthorenden
Nadere informatieLuisteren naar de Heilige Geest
Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,
Nadere informatieAls papa of mama een bolletje in het hoofd heeft Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar over brughoektumor bij hun papa of mama
Als papa of mama een bolletje in het hoofd heeft Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar over brughoektumor bij hun papa of mama Deze folder legt uit wat er gebeurt als je papa of mama een bolletje
Nadere informatieKoningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande
Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie
Nadere informatieEen land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps
Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan
Nadere informatieLogopedie Sophie Gortzak maart 2010
Logopedie Sophie Gortzak maart 2010 Inleiding Ik doe mijn werkstuk over logopedie omdat ik het een interessant onderwerp vond en mijn moeder is logopedist. Mijn hoofdstukken zijn: 1Wat is logopedie? 2Wie
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieTeksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.
Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl
Nadere informatieWaarde-volle zorg is ook nog JONG!
Waarde-volle zorg is ook nog JONG! LOC maakte een nieuwe visie op de zorg. Die heet Waarde-volle zorg. Allerlei mensen herkennen zich daar in. Dat komt doordat die gaat over dingen die voor ons allemaal
Nadere informatie'Vrede voor jou, hierheen gekomen' (Geroepen om te zingen, nr. 15) 'Hij kent je bij je naam'. (internet) http://www.youtube.com/watch?
Liturgie Jongerenviering op 10 juni 2012 Protestantse Kerk in Wehl Welkom Anneke We begroeten elkaar met het zingen van: 'Vrede voor jou, hierheen gekomen' (Geroepen om te zingen, nr. 15) Thema van de
Nadere informatielichaam is gestopt met groeien? De groei zou gemiddeld 0,2 millimeter per jaar bedragen. Dit komt neer
Wist je dat... onze oren blijven groeien, ook nadat de rest van ons lichaam is gestopt met groeien? De groei zou gemiddeld 0,2 millimeter per jaar bedragen. Dit komt neer op een centimeter in vijftig jaar.
Nadere informatieKinderen. Hoe Yulius kinderen met autisme kan helpen
Kinderen Hoe Yulius kinderen met autisme kan helpen Voor wie is dit boekje? Je hebt dit boekje gekregen omdat je autisme hebt of omdat je nog niet zeker weet of je autisme hebt. Je bent dan bij Yulius
Nadere informatieZEG HET MAAR HET PRATEN VAN UW KIND. Leeftijd 0 tot 4 jaar
ZEG HET MAAR HET PRATEN VAN UW KIND Leeftijd 0 tot 4 jaar Het leren praten van uw kind gaat vaak bijna vanzelf. Toch is er heel wat voor nodig voordat uw kind goed praat. Soms gaat het niet zo vlot met
Nadere informatiewat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen
vandaag wil ik dit gebod toepassen op het geloofsgesprek onderwerp van de gemeenteavond komende week onze overtuiging is dat zulke gesprekken hard nodig zijn voor de opbouw van onze gemeente tegelijk is
Nadere informatie6.2.1 Dealen met afleiding onderweg
Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je
Nadere informatiePasen met peuters en kleuters. Jojo is weg
Pasen met peuters en kleuters Beertje Jojo is weg Thema Maria is verdrietig, haar beste Vriend is er niet meer. Wat is Maria blij als ze Jezus weer ziet. Hij is opgestaan uit de dood! Wat heb je nodig?
Nadere informatieInknippen van je tongriempje
Wilhelmina Kinderziekenhuis Inknippen van je tongriempje Wat staat er in deze folder Inleiding voor ouders 2 Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar 4 Inknippen van het tongriempje 6 Tips 9 Wil je meer
Nadere informatieJUST BE YOU.NL. Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen. Marian Palsgraaf - www.justbeyou.
JUST BE YOU.NL Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen Marian Palsgraaf - www.justbeyou.nl Het mooiste wat je kunt worden is jezelf. Mijn passie is mensen te helpen
Nadere informatieeen ademtest om een speciale bacterie in je maag op te sporen 13C-ureumtest
een ademtest om een speciale bacterie in je maag op te sporen 13C-ureumtest Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie door
Nadere informatieTijdens de video- hometraining worden verschillende begrippen gebruikt. In de bijlage geven we een korte omschrijving van deze begrippen.
Bijlage 11 Voorbeeld informatie VHT: Bouwstenen voor geslaagd contact Informatie Video - hometraining Belangrijke begrippen initiatieven herkennen volgen ontvangstbevestiging beurt verdelen leidinggeven
Nadere informatieDit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is:
Dit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is: Mijn gezinsvoogd werkt bij de William Schrikker Jeugdbescherming. Wat een toestand, zeg! Wat gebeurt
Nadere informatieAflevering 1 M.G. OK. M.G. Ok, maar daar komen we straks op terug. Maar ik wil nog even meer over jou weten, maar hoe heeft het jouw leven beïnvloed.
Tekst bij de radio-opname bij Wekker Wakker, 08-05-2014, met Myrna Goossen () en Jan Rietman () en Jorien Kortenoever, vrijwilliger N.V.V.S. ( ) Aflevering 1 Het is 12 minuten over 9, Niet iedereen, die
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieWeet wat je kan Samenvatting op kaarten
Samenvatting op kaarten 16 kaarten met samenvattingen van de inhoud van de module, psychoeducatie over een Lichte verstandelijke Beperking (LVB) voor cliënten en hun naasten. De kaarten 1 14 volgen de
Nadere informatieSociale/pedagogische vragenlijst
Bijlage 1 Sociale/pedagogische vragenlijst voor ouders en begeleiders van mensen met een matige tot (zeer) ernstige verstandelijke beperking, al dan niet in combinatie met een lichamelijke beperking 1
Nadere informatieEr zijn mensen nodig met nieuwe fantasie
Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Ervaringen, belevenissen, vragen in woorden gevangen om die woorden weer vrij te laten in nieuwe ervaringen, belevenissen, vragen. Marcel Zagers www.meerstemmig.nl
Nadere informatieTips bij slechthorendheid
Libra R&A Audiologie Tips bij slechthorendheid Deze folder is bedoeld voor mensen die met elkaar in gesprek willen gaan en waarbij een van de gesprekspartners slechthorend is. Technische hulpmiddelen,
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieHoren met één oor. Informatie voor ouders, leerkrachten en volwassenen. Afdeling KNO
Horen met één oor Informatie voor ouders, leerkrachten en volwassenen Afdeling KNO Horen met één oor Informatie voor ouders, leerkrachten en volwassenen Als iemand met één oor slecht of helemaal niet hoort
Nadere informatieJEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +
> vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,
Nadere informatieTinnitus / oorsuizen. KNO-heelkunde. Beter voor elkaar
Tinnitus / oorsuizen KNO-heelkunde Beter voor elkaar 2 TINNITUS / OORSUIZEN (Deze brochure is een gezamenlijk initiatief van NVVS en KNO vereniging) Inleiding U wilt meer weten over tinnitus klachten of
Nadere informatieWelkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden
Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren
Nadere informatieWe geven informatie en advies aan je werkgever en collega s. Samen zoeken we naar oplossingen. We geven je informatie over verenigingen en diensten.
We geven informatie en advies aan je werkgever en collega s. Samen zoeken we naar oplossingen. We geven je informatie over verenigingen en diensten. We helpen je bij het verbeteren van je contacten met
Nadere informatie- Een docent controleert of jij je huiswerk op hebt geschreven. - Je hebt aanmoediging nodig om je huiswerk te noteren.
Schoolse competenties Competentie 1: Agendagebruik - Je schrijft je huiswerk in je agenda als dit wordt opgegeven. - Je agenda ziet er verzorgd uit. - Een docent controleert of jij je huiswerk op hebt
Nadere informatie1) De ongelovige is blind gemaakt door Satan (2 Korintiërs 4:4).
BIJBELSTUDIES VOOR JONGE GELOVIGEN LES 4 Les 4 - Redding: Waarom is het voor ieder mens nodig om gered te worden? In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 1) De ongelovige
Nadere informatieWeet wat je kan. Zelfvertrouwen
Weet wat je kan Zelfvertrouwen Zelfvertrouwen kan groeien Hoofdstuk 4 gaat over werken aan zelfvertrouwen. Onderwerpen in dit hoofdstuk: Stripje: Zelfvertrouwen kan groeien. blz 2 Doen waar je goed in
Nadere informatieKnabbel en Babbeltijd.
Knabbel en Babbeltijd. (zorg ervoor dat je deze papieren goed leest, uitprint en meeneemt naar de VBW) Het thema van deze VBW-week is Zeesterren. Het thema is de titel van de week (dus geen kreet of korte
Nadere informatieDit boek is van. Plak hier je pasfoto
Dit boek is van Plak hier je pasfoto Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk Forest Stewardship Council (FSC ) draagt. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet
Nadere informatieIvonne Bressers: Dank je wel. Rob Kleijs: Ivon, Kun je nog eens uitleggen wat het Usher Syndroom is?
100 Col 's beklimmen in 40 dagen met een totale afstand van 4100 kilometer. Eddy Driessen uit Arnhem wil die tocht gaan afleggen en dat doet hij voor zijn plezier maar ook voor het goede doel. Namelijk
Nadere informatieNoach bouwt een ark Genesis 6-8
2 Noach bouwt een ark Genesis 6-8 Het is niet fijn meer op de aarde. De mensen maken ruzie, ze vechten en ze zijn God vergeten. Maar er is één man die anders is. Dat is Noach. Op een dag praat God met
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieWERKBLADEN Seksuele intimidatie
WERKBLADEN Seksuele intimidatie 1 Waarom dit boekje? 1.1 Zet een rondje om het goede antwoord. Seksuele intimidatie komt vaak voor. Ja Nee Seksuele intimidatie komt weinig voor. Ja Nee Mannen worden vaker
Nadere informatieOmgaan met klachten volgens de BOOS-formule
Omgaan met klachten volgens de BOOS-formule Een klacht is een kans. Wanneer een klant de moeite neemt om zijn onvrede te laten blijken, biedt dat je de mogelijkheid de klant alsnog tevreden te stellen
Nadere informatie"een goed verstaander heeft genoeg aan een half woord."
Wijkgemeente Regenboog Zoetermeer (POR-dienst) Datum: 19 augustus 2018 KOMEN Welkom Aanvangslied: Lied 274: 1, 2, 3 (Wij komen hier ter ere van uw naam) Stilte Groet en bemoediging Psalm van de zondag:
Nadere informatie4 Denken. in het park een keer gebeten door een hond. Als Kim een hond ziet wil ze hem graag aaien. Als
4 Denken In dit hoofdstuk vertellen we hoe jij om kan gaan met je gedachten. Veel gedachten maak je zelf. Ze bepalen hoe jij je voelt. We geven tips hoe jij jouw gedachten en gevoelens zelf kunt sturen.
Nadere informatieMaarten heeft een fors perceptief gehoorverlies. Sanne heeft auditieve verwerkingsproblemen.
Les 1 Wat heb ik eigenlijk? Maarten heeft een fors perceptief gehoorverlies. Sanne heeft auditieve verwerkingsproblemen. Weet jij wat dat betekent? Zodra je begint met een nieuwe opleiding in het mbo zul
Nadere informatieOOGGETUIGE. Johannes 20:30-31
1 januari OOGGETUIGE Johannes 20:30-31 Een nieuw jaar ligt voor ons. Wat er gaat komen, weten we niet. Al heb je waarschijnlijk mooie plannen gemaakt. Misschien heb je goede voornemens. Om elke dag uit
Nadere informatieleerlingbrochure nld Door: Jolanthe Jansen
leerlingbrochure nld Door: Jolanthe Jansen Dit is een brochure, gemaakt voor leerlingen met NLD. Naast deze brochure is er ook: - een brochure met informatie voor ouders van kinderen met NLD en - een brochure
Nadere informatieZand erover. verzoeningsviering voor de tweede graad. VAN IN 2013 Tuin van Heden.nu - Viering
Zand erover verzoeningsviering voor de tweede graad Zand erover Verzoeningsviering voor de tweede graad Vooraf in de klas Wat heb je nodig? - twee grote bladen papier, schrijf op het eerste blad het kernwoord
Nadere informatieGa je mee om de wonderlijke wereld van de zintuigen te ontdekken? Linda van de Weerd
Ga je mee om de wonderlijke wereld van de zintuigen te ontdekken? 1 Linda van de Weerd Inhoud Moet je horen! 3 Trillingen 4 Luister! 5 Hard en zacht 6 Dichtbij en ver weg 7 Hoog en laag 8 Doof zijn 9 Moeilijke
Nadere informatie4 Heer, u hebt aan de mensen uw regels gegeven. Zo weet ik wat ik moet doen. 5 Ik wil leven volgens uw wetten, en dat volhouden, elke dag weer.
Psalmen Psalm 119 Heer, ik wil leven volgens uw wetten 1 Gelukkig zijn mensen die altijd het goede doen, die leven volgens de wet van de Heer. 2 Gelukkig zijn mensen die altijd denken aan de woorden van
Nadere informatieInleiding IN DIT BOEK LEES JE WAAROM STEUN, RESPECT EN VERTROUWEN BIJ VRIENDSCHAP HOREN.
Inleiding Met wie heb je de meeste lol? En wie bel je als je een probleem hebt? Vaak zijn dat je. Sommige mensen hebben veel, andere mensen hebben er maar een paar. Vriendschap is belangrijk in ons leven.
Nadere informatie13 Jij en pesten. Ervaring
82 13 Jij en pesten Wat doe ik hier vandaag? P Ik word me ervan bewust hoe erg het is om iemand te pesten en gepest te worden. P Ik leer dat ik met anderen steeds weer respectvol moet omgaan. P Ik ken
Nadere informatieLuisteren: muziek (B1 nr. 4)
OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. Kijk
Nadere informatieHoe Yulius jongeren met autisme kan helpen
Jongeren Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen Vragen? Voor wie is deze brochure? Je hebt deze brochure gekregen omdat je autisme hebt of nog niet zeker weet of je autisme hebt. Je bent dan bij Yulius
Nadere informatieVIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN
E-BLOG VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN in samenwerken Je komt in je werk lastige mensen tegen in alle soorten en maten. Met deze vier verbluffend eenvoudige tactieken vallen
Nadere informatieLees Zoek op Om over na te denken
Welkom bij de Online Bijbelcursus van Praise De bijbelcursus is wat voor jou als je: 1. Als je wilt weten wat christenen geloven. 2. Als je meer wilt begrijpen van de bijbel. 3. Als je wilt groeien in
Nadere informatieLesbrief 14. Naar personeelszaken.
http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 14. Naar personeelszaken. Wat leert u in deze les? Wanneer u zeggen en wanneer jij zeggen. Je mening geven en naar een mening vragen. De voltooide tijd gebruiken.
Nadere informatieMeten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid
Meten van mediawijsheid Bijlage 6 Interview terug naar meten van mediawijsheid Bijlage 6: Het interview Individueel interview Uitleg interview Ik zal je uitleggen wat de bedoeling is vandaag. Ik ben heel
Nadere informatieLeven met Multipele Sclerose uitgave 19. MS en spraakproblemen ...! EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS
Leven met Multipele Sclerose uitgave 19 MS en spraakproblemen...! EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS Inleiding Sommige mensen met MS krijgen last van spraakproblemen. Vaak gebeurt dat heel geleidelijk.
Nadere informatieHET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN
HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF
Nadere informatiePreek zondag 45, voor 5 januari 2014 morgendienst, aangepast voor doven en slechthorenden, doop jongen 1, nr 438, JWB.
Preek zondag 45, voor 5 januari 2014 morgendienst, aangepast voor doven en slechthorenden, doop jongen 1, nr 438, JWB. Lied ivm overlijden Gk 172:2 (wijs Ps 92) Votum en zegengroet Zingen Lb 293:1,3,4
Nadere informatieBijeenkomst over geloofsopvoeding Communiceren met je puber Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar
DOELSTELLINGEN Ouders zijn zich ervan bewust dat je altijd en overal communiceert Ouders wisselen ervaringen met elkaar uit over hoe de communicatie met hun pubers verloopt Ouders verwerven meer inzicht
Nadere informatieVoor jou! Dit boek is voor jou. Het gaat over God. En over God en jou samen. Over Gods liefde voor jou.
Voor jou! 9 Voor jou! Dit boek is voor jou. Het gaat over God. En over God en jou samen. Over Gods liefde voor jou. Het boek gaat over geloven. Het gaat over jouw geloof! Lees en bekijk alles goed. Je
Nadere informatieMaartje Voorbeeld 10.03.2014
Maartje Voorbeeld 10.03.2014 Maartje Voorbeeld / 10.03.2014 / Talentrapportage 2 Inleiding De wereld en de arbeidsmarkt zijn constant in beweging. Maar waarheen? Niemand weet exact hoe het werkveld er
Nadere informatieWat is er dan wel mogelijk?
Tinnitus oorsuizen 2 U heeft een KNO-arts geconsulteerd in verband met tinnitusklachten. Mogelijk heeft u na dit consult nog vragen. Deze brochure is bedoeld om u iets meer te vertellen over tinnitus en
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding. Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent. Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent
Kind-In-Zicht Inhoudsopgave Inleiding Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent Als je een tiener en tussen 9 en 12 jaar bent Als je een puber en tussen
Nadere informatieKNO. Oorsuizen - Tinnitus. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep
KNO Oorsuizen - Tinnitus Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep U wilt meer weten over tinnitusklachten of u hebt uw KNO-arts met deze klachten bezocht.
Nadere informatieFOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.
PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een
Nadere informatieLuisteren: muziek (B1 nr. 1)
OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. U
Nadere informatieSchade aan het gehoor
Bescherm je oren! Als werknemer in de podiumsector kun je in deze folder lezen waarop je moet letten als je werkt bij de hoge geluidsniveaus die in podiumsector voorkomen. Bescherm in ieder geval je oren,
Nadere informatieAfasie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Afasie Afasie is een taalstoornis ontstaan door hersenletsel. Iemand met afasie heeft moeite met het uiten en het begrijpen van de taal. In deze brochure leest u wat afasie inhoudt en vindt u een aantal
Nadere informatieCommunicatie op de werkvloer
Communicatie op de werkvloer Voor een goede communicatie op de werkvloer is het noodzakelijk dat we letterlijk dezelfde taal spreken. Een goede kennis van het vakjargon is dan ook erg belangrijk. Net zo
Nadere informatieDelirium op de Intensive Care (IC)
Deze folder is bedoeld voor de partners, familieleden, naasten of bekenden van op de Intensive Care (IC) afdeling opgenomen patiënten. Door middel van deze folder willen wij u als familie* uitleg geven
Nadere informatieOuderdomsslechthorendheid
Ouderdomsslechthorendheid Ze voelt zich aan de kant gezet Mevrouw X, een 82 jarige vrouw kijkt er naar uit om een bezoek te brengen aan haar grote familie. Maar, ze voelt zich vaak buitengesloten tijdens
Nadere informatie~ (]J. -S ca. /;a.;j ~ ~/ ~ Ir'! '. - - --~ '-' 1 C\) 4. Middenoor. s. Slakkenhuis. 6. Gehoorzenuw ,.. ...
I 3. I H-o'~ hoort een oo~? I, I. Geluidsgolven I I 2. Gehoorgang - Trommelvlies I J 4. Middenoor s. Slakkenhuis 6. Gehoorzenuw '0..,.. '-' 1... C\) -S ca ~ (]J /;a.;j ~ ~/ ~ Ir'! '. - - --~ Inhoudsopgave
Nadere informatieInformatie over oorsuizen (tinnitus)
Informatie over oorsuizen (tinnitus) Polikliniek keel-, neus- en oorheelkunde (KNO) Over Alrijne Zorggroep Het Diaconessenhuis Leiden en Rijnland Zorggroep (Rijnland Ziekenhuis en de verpleeghuizen Leythenrode
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatieIn 7 stappen naar een opgeruimd huis Hoe je op een makkelijke manier je opruimachterstanden inloopt
In 7 stappen naar een opgeruimd huis Hoe je op een makkelijke manier je opruimachterstanden inloopt Ben jij zo iemand die actief is en veel interesses heeft en daardoor ook veel bezigheden en spullen heeft?
Nadere informatieDe gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht
De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht Lees : Mattheüs 18:21-35 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was,heeft Hij gelijkenissen verteld
Nadere informatieAlleen als uw kind zich veilig voelt, kan het worden wie het is
Beste ouders en verzorgers. Voor de vakantie zijn we begonnen met een aanpak om het op en rond onze school voor kinderen nog veiliger te maken. Nu, na de vakantie, pakken we de draad met veel élan weer
Nadere informatiei!i' ] ] ] ] ] 1 ~ 1 ~ Door: A /isha Chandoe Groep Bb VanOstadeschoo/ 1..
1 ~ 1 ~ j J ) J J J I, i!i' 1 Al 1.. Door: A /isha Chandoe Groep Bb VanOstadeschoo/ j 1.. l.. '-....t L- '- '- Inhoud: 1.Inleiding. 2. Wat is een oor? 3. Hoe zit je oor in elkaar? 4. De drie delen van
Nadere informatieWaar kunt u nu aan merken dat uw kind niet goed hoort of moeite heeft met luisteren?
Horen en Luisteren Horen en luisteren Horen en luisteren zijn niet hetzelfde. Horen heeft te maken met de geluiden die het oor binnenkomen; luisteren heeft te maken met wat je met die geluiden doet. Om
Nadere informatieJohannes 12 : 7. (Judas) dia 1
Johannes 12 : 7 A (Judas) er was ergens een gemeentevergadering waar gesproken werd over de aanschaf van een orgel iemand kwam naar voren en zei dat hij tegen was een paar ton voor een orgel is geldverspilling
Nadere informatieVIEREN DOOR/VOOR JONGEREN
VIEREN DOOR/VOOR JONGEREN VOORBEDE Soms moeten gebeurtenissen en dingen met naam worden genoemd. Soms moet je de dingen meer openlaten, opdat iedereen zijn eigen ervaringen erin kan herkennen. De voorbede
Nadere informatieWat wil jij? Wat wil ik?
Alle formulieren bij het boek Wat wil jij? Wat wil ik? ALLE PAGINACIJFERS KOMEN OVEREEN MET DE PAGINANUMMERS IN HET BOEK UITGEVERIJ BOEKENCENTRUM ZOETERMEER eens oneens 1 Ik vind mijzelf aantrekkelijk
Nadere informatie4 communicatie. Ik weet welke informatie anderen nodig hebben om mij te kunnen begrijpen. Ik vertel anderen wat ik denk of voel.
4 communicatie Communicatie is het uitwisselen van informatie. Hierbij gaat het om alle informatie die je doorgeeft aan anderen en alle informatie die je van anderen krijgt. Als de informatie aankomt,
Nadere informatieInformatie en advies voor de praktijkbegeleider SPECIALE AANDACHT GEVRAAGD. Voor slechthorende en dove stagiaires
Informatie en advies voor de praktijkbegeleider SPECIALE AANDACHT GEVRAAGD Voor slechthorende en dove stagiaires in de werksituatie Inzicht, herkennen, handelen Stagiaires met een auditieve en/of communicatieve
Nadere informatieIk-Wijzer Ik ben wie ik ben
Ik ben wie ik ben Naam: Johan Vosbergen Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Johan Vosbergen... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Johan,
Nadere informatieBij u schuil ik, u bent mijn schild,
Bij u schuil ik, u bent mijn schild, in uw woord stel ik mijn hoop. Psalm 119:114 inleiding Laten we eerlijk zijn: het is niet zo eenvoudig om regelmatig uit de Bijbel te lezen en te bidden. Onze volle
Nadere informatieHuiswerk Spreekbeurten Werkstukken
Huiswerk Spreekbeurten Werkstukken - 2 - Weer huiswerk? Nee, deze keer geen huiswerk, maar een boekje óver huiswerk! Wij (de meesters en juffrouws) horen jullie wel eens mopperen als je huiswerk opkrijgt.
Nadere informatiekno specialisten in keel-, neus- & oorheelkunde Tinnitus
kno haarlemmermeer specialisten in keel-, neus- & oorheelkunde Tinnitus Wat is tinnitus? Veel mensen hebben last van oorsuizen of tinnitus. Zij horen geluiden zoals ruisen, piepen of fluiten, hoog of laag,
Nadere informatieVideo-hometraining. Informatie voor ouders
Video-hometraining Informatie voor ouders Sterk Huis is er voor iedereen die hulp nodig heeft. Wij bieden een warme en veilige omgeving waar je terechtkunt met grote opvoedings- en ontwikkelingsvragen.
Nadere informatieU kunt zich voorstellen dat plotseling wakker worden in Frankrijk iets minder grote problemen veroorzaakt voor het
Afasie Inleiding Als gevolg van een hersenbeschadiging kan een patiënt te maken krijgen met communicatieproblemen. Deze beperken hem/haar in het uitwisselen van gedachten, wensen en gevoelens. Op de afdeling
Nadere informatieNieuwsbrief 3 De Vreedzame School
Nieuwsbrief 3 De Vreedzame School Blok 3 Blok 3: We hebben oor voor elkaar Blok 3: Algemeen: In dit blok stimuleren we de kinderen om oor voor elkaar te hebben. De lessen gaan over communicatie, over praten
Nadere informatieDirect aan de slag met Baby- en kindergebaren
Direct aan de slag met Baby- en kindergebaren Inhoudsopgave Welkom Blz. 3 Wat zijn baby- en kindergebaren? Blz. 4 Voordat je begint Blz. 5 De eerste gebaren Blz. 6 & 7 Gebaren- tips Blz. 8 Veel gestelde
Nadere informatieLibra R&A locatie AC Tilburg/Breda. Slechthorend en in gesprek? Tips voor alle betrokkenen
Libra R&A locatie AC Tilburg/Breda Slechthorend en in gesprek? Tips voor alle betrokkenen Deze folder is bedoeld voor mensen die met elkaar in gesprek willen gaan en waarbij één van de gesprekspartners
Nadere informatie10. Gebarentaal [1/3]
10. Gebarentaal [1/3] 1 Gebarentalen Stel, je kunt niets horen. Je bent doof. Hoe praat je dan met andere mensen? Je kunt liplezen, maar dat is moeilijk en je mist dan toch nog veel van het gesprek. Bovendien
Nadere informatieAfasie en logopedie informatie voor naasten/familie
Afasie en logopedie informatie voor naasten/familie Inhoud Afasie, wat is dat en hoe kunt u er mee om gaan? 5 Taalproblemen 6 Hoe ervaren afasiepatiënten de moeilijkheden zelf? 7 Hoe kunt u het beste omgaan
Nadere informatie