Praktisch kwantificeren van de trainingsbelasting Mogelijkheden en beperkingen van de srpe-methode

Transcriptie

1 sportwetenschap Het kwantificeren van de belasting is belangrijk bij het opstellen en monitoren van trainingsprogramma s. Hoe kan de zogeheten session rating of perceived exertion (srpe) methode hiervoor gebruikt worden en met welke beperkingen moet daarbij rekening worden gehouden? Praktisch kwantificeren van de trainingsbelasting Mogelijkheden en beperkingen van de srpe-methode Bas Van Hooren De belasting die het lichaam van een sporter door een trainingsprogramma te verwerken krijgt is afhankelijk van de intensiteit, de duur en de frequentie waarmee inspanningen worden uitgevoerd. Er zijn verschillende methodes waarmee deze trainingsbelasting gekwantificeerd kan worden. We kunnen onder andere onderscheid maken tussen de externe en de interne trainingsbelasting. Externe trainingsbelasting Vaak worden trainingen opgesteld en gemonitord aan de hand van de externe trainingsbelasting. Deze is onafhankelijk van de individuele karakteristieken van de sporter. Voorbeelden zijn een krachttrainer die voorschrijft dat er bij een bepaalde oefening drie sets van vijf herhalingen moeten worden uitgevoerd met een gewicht van 80 kg, een atletiekcoach die voorschrijft dat er 15 kilometer in zestig minuten gerend moet worden, of een voetbalcoach die voorschrijft dat er 15 minuten lang een partijvorm wordt gedaan met drie tegen drie spelers op een veld van 20 bij 30 meter. Werken met een externe trainingsbelasting heeft als voordelen dat het makkelijk is in het gebruik en praktisch bij grote groepen. Een nadeel is echter dat het geen informatie geeft over de relatieve belasting (ten opzichte van de fitheid of de belastbaarheid) van individuen. De voetbalcoach van hierboven weet bijvoorbeeld niet of alle spelers tijdens de partijvorm dezelfde prikkel krijgen. Speler A heeft na afloop misschien het idee dat hij zich nauwelijks heeft ingespannen, terwijl speler B voor zijn gevoel wellicht een maximale inspanning heeft geleverd. Interne trainingsbelasting Om optimale trainingsadaptaties te bewerkstelligen en overtraining en blessures te voorkomen is het belangrijk dat er gekeken wordt naar de relatieve belasting per individu, ofwel de interne trainingsbelasting. Deze kan gekwantificeerd worden aan de hand van zowel objectieve als subjectieve methodes. Objectieve interne methodes zijn gebaseerd op de in of aan het lichaam meetbare reacties op de trainingsbelasting, terwijl subjectieve interne methodes informatie geven over de zwaarte van de inspanning zoals die door het individu wordt ervaren. Voorbeelden van objectieve interne methodes zijn het meten van de hartslag Sportgericht nr. 5 / 2015 jaargang 69 23

2 (en op hartslag gebaseerde methodes, zoals Banister s 1 en Edward s 2 TRIMP of training impuls), de lactaatconcentratie en het cortisolniveau. De objectiviteit van deze methoden is in bepaalde opzichten een voordeel, maar ze hebben ook enkele nadelen. Hartslagmeting geeft bijvoorbeeld niet zo n goede indicatie van de trainingsbelasting bij kortdurende, hoogintensieve inspanningen. Tevens kan de sporter vergeten de hartslagmonitor om te doen of aan te zetten, kost de apparatuur geld en functioneert deze niet altijd naar behoren. Verder kan mentale vermoeidheid er voor zorgen dat een sporter niet diep kan gaan en dus zijn normale hartslagniveaus niet haalt. Dit kan mogelijk leiden tot een onderschatting van de werkelijke trainingsbelasting. Objectieve metingen geven geen informatie over de psychologische belasting van een inspanning, terwijl deze de fysieke prestatie wel kan beïnvloeden. 3 Een nadeel bij het meten van lactaat en cortisol is ook dat dit doorgaans wordt verkregen door het prikken van bloed en dit is niet praktisch bij grote groepen en frequent gebruik. de totale trainingsbelasting, terwijl dit wellicht een belangrijk aspect is bij preventie van blessures. 4 De subjectieve trainingsbelasting De tekortkomingen van objectieve methodes hebben geleid tot meer interesse in het gebruik van subjectieve methodes. Dit zijn praktische, goedkope en makkelijker te gebruiken alternatieven om de interne trainingsbelasting te kwantificeren. De subjectieve interne trainingsbelasting, ook wel Ervaren Mate van Inspanning (EMI) of Rating of Perceived Exertion (RPE) genoemd, kan op verschillende manieren gekwantificeerd worden. De meest bekende methode is de Borgschaal met een bereik van Daarnaast zijn er nog diverse andere schalen beschikbaar om de subjectieve trainingsbelasting te meten. Voorbeelden zijn de OMNI-RES voor krachttraining 6 en speciale schalen voor kinderen. 7,8 Onderzoek naar het verband tussen Kwantitatief Kwalitatieve beschrijving de RPE en lactaat heeft 0 Rust geleid tot de ontwikkeling van de categorie- 1 Zeer makkelijk/licht 2 Makkelijk/licht ratio (CR10) schaal, met 3 Matig 4 Redelijk zwaar een bereik van Zwaar De CR10 schaal is door 6 - Foster et al. 9 op enkele 7 Zeer zwaar punten aangepast en 8 - gebruikt om de session- 9 - RPE (srpe) methode te 10 Maximaal ontwikkelen. Bij deze Tabel 1. De srpe schaal volgens Foster. methode geeft de atleet na afloop van de training of wedstrijd De diverse objectieve methodes worden vaak door elkaar gebruikt. Bij de krachttraining wordt bijvoorbeeld het trainingsvolume gebruikt en tijdens technische en tactische trainingen de hartslag. Hierdoor is het niet makkelijk om een overzicht te krijgen van aan hoe zwaar de inspanning gemiddeld was, op een speciale schaal van 0-10 (zie tabel 1). Als de srpe score verkregen is wordt deze vermenigvuldigd met de duur van de sessie in minuten om de subjectieve trainingsbelasting te berekenen. Deze wordt uitgedrukt in arbitrary units (AU). Als een atleet bijvoorbeeld aangeeft dat de inspanning zwaar was Figuur 1. Een registratie met de srpe-methode van de subjectieve trainingsbelasting van een hardloper gedurende een week. Er is onderscheid gemaakt tussen krachttraining, duurtraining en intervaltraining. Tevens zijn de warming-up en cooling-down bij de intervaltraining apart meegenomen om een overschatting van de trainingsbelasting te voorkomen. (srpe = 5) en de duur van de sessie was 45 minuten, dan resulteert dit in een trainingsbelasting van 5 x 45 = 225 AU. Als er meerdere trainingen of wedstrijden op een dag worden uitgevoerd, worden per sessie de srpe en de belasting bepaald, waarna er uiteindelijk een totale dagscore wordt berekend. De dagscores kunnen vervolgens in een grafiek worden geplot om zo een overzicht te krijgen van de trainingsbelasting over een langere periode, bijvoorbeeld een week. Het is daarbij mogelijk om voor verschillende onderdelen van de training een aparte belasting te berekenen (zie figuur 1). Dit kost meer tijd, maar geeft een beter inzicht in de verdeling van de belasting over de trainingen/onderdelen en geeft in sommige situaties ook een beter beeld van de totale trainingsbelasting. Verderop in dit artikel zullen voor- en nadelen van enkele berekeningsmethodes toegelicht worden. 24 Sportgericht nr. 5 / 2015 jaargang 69

3 Andere toepassingen van de srpe De srpe-methode kan naast het monitoren van de trainingsbelasting ook gebruikt worden om de zogeheten monotonie van het trainingsprogramma en de stress die het programma teweeg brengt te berekenen. 10 De monotonie kan berekend worden door het dagelijks gemiddelde van alle trainingen te delen door de standaarddeviatie. Als de trainingsbelasting iedere dag ongeveer even hoog is, zal de monotoniescore hoog zijn (zie figuur 2, links). Als er echter wordt afgewisseld tussen dagen met hoge en lage trainingsbelasting zal de monotoniescore lager zijn (zie figuur 2, rechts). Door het product van de trainingsbelasting en de monotonie te berekenen wordt de stress verkregen. Veel stress kan, net zoals een hoge monotonie score en een hoge trainingsbelasting, een indicator zijn voor dreigende blessures, ziektes, overtraining en verminderde of zelfs negatieve trainingsadaptaties. 11,12 Er is echter ook een progressieve toename van de trainingsbelasting nodig om adaptaties te blijven bewerkstelligen. Om blessures te voorkomen is het wel belangrijk dat deze toename niet te groot is en niet te snel plaatsvindt. 12 (waarde 0) en wedstrijden ook in de berekening worden meegenomen. Door de berekende waarden in een grafiek te plotten kan snel gezien worden in welke weken de trainingsbelasting (te) hoog oploopt (zie figuur 3). Als de stress (te) hoog oploopt kan de trainingsbelasting verlaagd worden of er kan meer variatie worden aangebracht. Als de trainingsbelasting op papier verlaagd wordt door een verlaging van de intensiteit is het wel belangrijk dat de atleten ook daadwerkelijk minder intensief gaan trainen. Figuur 2. Voorbeelden van een monotone (links) en een gevarieerde week (rechts). Hoewel de totale trainingsbelasting in beide weken even hoog is, zal de gevarieerde week een lagere monotonie en minder stress opleveren. De trainingsbelasting, monotonie en stress kunnen eenvoudig in een spreadsheet berekend worden. Om deze waarden nauwkeurig te berekenen is het belangrijk dat rustdagen Dit laatste is niet altijd vanzelfsprekend (zie verderop in het artikel). Helaas zijn er geen algemene richtlijnen bekend over wanneer de trainingsbelasting, stress of monotonie te hoog zijn. Het is daarom belangrijk om data te verzamelen en op individuele basis te kijken welke belasting, stress en monotonie wel en niet getolereerd worden. Figuur 3. Trainingsbelasting, monotonie en stress. Onderzoek Hoewel ziektes, blessures en overtraining mogelijk voorkomen kunnen worden door het gebruik van de srpemethode is hier maar weinig onderzoek naar gedaan. In een studie bij wedstrijdschaatsers bleek 84% van de ziektegevallen samen te hangen met Sportgericht nr. 5 / 2015 jaargang 69 25

4 een piek in de trainingsbelasting die een bepaalde individuele grens overschreed. Bij 77% was er een samenhang met een piek in de monotonie en bij 89% met een piek in de stress. 10 Deze resultaten klinken veelbelovend, maar bij andere studies zijn de resultaten minder positief. Bij vrouwelijke voetballers (NCAA division III) hing 55% van de ziektegevallen samen met een piek in de trainingsbelasting en 65% met een piek in de stress en monotonie. 13 Bij professionele rugbyspelers was 42% van de ziektes en 40% van de blessures geassocieerd met een voorafgaande piek in de trainingsbelasting. 14 In dezelfde studie hing 33% van de ziektes en 20% van de blessures samen met een voorafgaande piek in de monotonie en 25% van de ziektes en 40% van de blessures met een voorafgaande piek in de stress. De correlatie tussen stress en blessures en stress en ziektes was daarmee respectievelijk triviaal en zwak. Ook andere studies vonden slechts triviale correlaties tussen de wekelijkse trainingsbelasting en blessures en ziektes en tussen stress en blessures en ziektes. 15,16 De correlatie tussen monotonie en blessures was iets sterker, namelijk matig. 16 Toch heeft één studie wel een sterke correlatie gevonden tussen de trainingsbelasting en blessures. 17 Een recente studie 4 vond verrassend genoeg minder blessures en ziektes bij de groep die een hogere trainingsbelasting had. De verklaring hiervoor was dat de groep met een lagere trainingsbelasting misschien niet fit genoeg was en daardoor juist een hogere kans op blessures had. Wat betreft het voorspellen van overtraining vond één studie 18 dat er bij overtrainde atleten slechts kleine veranderingen waren in de RPE. De resultaten van deze studies De srpe-methode kan bij duurinspanningen goed gebruikt worden om een globale indicatie van de trainingsbelasting te krijgen. Fotograaf: Germen van Heuveln suggereren dat de bruikbaarheid van de srpe-methode om ziektes, blessures en overtraining te voorspellen beperkt is, al suggereren verschillende onderzoekers wel dat vooral een lage monotonie belangrijk zou kunnen zijn om problemen te voorkomen. 14,15 Welke grenzen er gehanteerd zouden moeten worden met betrekking tot de trainingsbelasting, stress en monotonie is niet duidelijk. Wellicht kan het monitoren op individuele basis gedurende een langere periode hier meer inzicht in geven. Een mogelijke oorzaak van de beperkte blessurepreventieve mogelijkheden van de srpemethode is dat blessures niet alleen veroorzaakt worden door de belasting van een training en wedstrijd, maar ook door psychologische en/of fysieke belasting buiten de sport, zoals school en/of werk. 19 Validiteit en betrouwbaarheid Nu toegelicht is hoe de trainingsbelasting berekend kan worden aan de hand van de srpe en de inspanningsduur rest nog de vraag of deze methode wel valide en betrouwbaar is. Bij het beantwoorden van deze vraag zal een onderscheid worden gemaakt tussen verschillende typen inspanning. Duurinspanningen De srpe-methode is bij duurinspanningen gevalideerd aan de hand van objectieve methodes die informatie geven over de interne (bijvoorbeeld hartslag) en externe trainingsbelasting (bijvoorbeeld afgelegde afstand). Bij duursporten zoals hardlopen 20, fietsen 9,21-23, zwemmen 24 en schaatsen 10 is de correlatie tussen de objectieve methodes en de srpe-methode over het algemeen sterk tot zeer sterk. Ook bij teamgym 25 zijn sterke correlaties gevonden tussen objectieve en subjectieve methodes. De srpe-methode kan bij duurinspanningen dan ook goed gebruikt worden om een globale indicatie van de trainingsbelasting te krijgen. Intervalinspanningen Teamsporten worden gekenmerkt door constante wisselingen in de intensiteit. Daarom mag niet zomaar worden aangenomen worden dat de srpe-methode ook hier een goede indicatie van de trainingsbelasting geeft. Bij intervalinspanningen is de srpe-methode in de meeste studies gevalideerd aan de hand van op hartslag gebaseerde methodes, zoals Banister s en Edward s TRIMP. Recent zijn er ook onderzoeken uitgevoerd die de srpe valideren aan de hand van de externe trainingsbelasting (bijvoorbeeld afgelegde afstand). Zoals eerder besproken hebben beide methodes hun beperkingen. Validatie aan de hand van deze methodes zal dan ook beperkte informatie geven over de daadwerkelijke validiteit van de srpe-methode. Bij intervalinspanningen variëren de correlaties tussen de srpe-methode en op hartslag en/of lactaat gebaseerde methodes van zwak 26 (uitgevoerd bij jonge atleten) en matig tot (zeer) sterk. 11,30-38 De correlaties tussen de srpe-methode en interne, 26 Sportgericht nr. 5 / 2015 jaargang 69

5 objectieve methodes zijn daarmee doorgaans iets lager bij intervalinspanningen dan bij duurinspanningen. Dit wil echter niet direct zeggen dat de srpe-methode minder valide is om de trainingsbelasting tijdens intervalinspanningen te monitoren. De lagere correlaties kunnen namelijk ook duiden op een beperkte validiteit van interne, objectieve methodes om de trainingsbelasting tijdens deze inspanningsvorm te monitoren. Correlaties tussen de srpe-methode en indicatoren van de externe trainingsbelasting zijn zwak tot zeer sterk, afhankelijk van de gebruikte indicator. 27,30,35,36,39 Het is onduidelijk welke indicator van de externe belasting het meest valide is en derhalve is het ook onduidelijk of de srpe-methode hier goed mee samenhangt. Hoewel validatie aan de hand van een gouden standaardmethode niet mogelijk is suggereren de resultaten van verschillende studies dat de srpe-methode een redelijke tot goede indicatie kan geven van de globale belasting tijdens intervalinspanningen. Krachttraining Ook bij krachttraining is er geen gouden standaardmethode om de trainingsbelasting te kwantificeren en dus is ook hier het valideren van de srpe-methode moeilijk. Bij krachttraining wordt de trainingsbelasting vaak gekwantificeerd door het trainingsvolume te berekenen: het gebruikte gewicht vermenigvuldigd met het aantal herhalingen en het aantal sets. Drie sets van vijf herhalingen met een gewicht van 80 kg geven bijvoorbeeld een trainingsvolume van 3 x 5 x 80 = 1200 kg. Bij klassieke (hypertrofie georiënteerde) vormen van krachttraining kan deze methode wellicht een redelijke indicatie geven van de trainingsbelasting, maar als de rustperiode tussen de oefeningen en/of sets varieert, als de snelheid (of intentie) waarmee een oefening wordt uitgevoerd varieert of als er bewegingen met geen of weinig gewicht (bijvoorbeeld plyometrische vormen) worden uitgevoerd, zal deze methode een minder nauwkeurig beeld van de trainingsbelasting opleveren. Daarnaast geeft deze methode geen informatie over de interne trainingsbelasting. Deze wordt bij krachttraining meestal verkregen door het meten van de lactaatconcentratie of het cortisolniveau. Er is bij krachttraining slechts een lage correlatie gevonden tussen de srpemethode en op hartslag gebaseerde methodes. 32 Op hartslag gebaseerde methodes zijn echter niet valide om de trainingsbelasting bij krachttraining te monitoren, dus dit zegt niet veel over de validiteit van de srpe-methode. In een andere studie werden slechts lage correlaties gevonden tussen de srpe en het bloedlactaat- en cortisolniveau. 40 McGuigan et al. 41 vonden geen significante correlatie tussen het cortisolniveau en de srpe. Er werd echter geen informatie gegeven over de grootte van de gevonden correlatie. Bij deze bevindingen is het overigens de vraag in hoeverre het cortisolniveau en het bloedlactaat een valide meting vormen van de interne trainingsbelasting tijdens krachttraining. Om de srpe-methode te valideren aan de hand van de externe belasting is in verschillende studies onderzocht hoe veranderingen in bijvoorbeeld het gebruikte gewicht, het trainingsvolume en/of de rustperiode de srpe beïnvloeden. Een toename van het gebruikte gewicht en/of volume en een afname van de rustperiode zouden namelijk moeten zorgen voor een toename in de srpe. Bij het gebruik van een zwaarder gewicht werd een toename van de RPE gevonden in een aantal 42-47, maar niet alle studies. 40 De RPE lijkt daarmee een redelijke indicatie te geven van de intensiteit van een krachtoefening. Als iemand traint tot spierfalen betekent dit dat zij/hij geen herhaling meer kan uitvoeren met het huidige gewicht. De RPE zou hierbij maximaal moeten zijn. Toch is in een aantal onderzoeken geen maximale RPE gevonden bij het trainen tot spierfalen Het uitvoeren van minder herhalingen met een zwaarder gewicht leverde in enkele studies een hogere RPE op dan het uitvoeren van meer herhalingen met een lichter gewicht. 41,48-50 Eén studie vond echter een hogere RPE bij het trainen met een lichter gewicht tot spierfalen in vergelijking met een hoger gewicht tot spierfalen. 43 Andere studies vonden juist weer dat het trainen tot spierfalen met verschillende gewichten in grofweg dezelfde RPE resulteerde. 42,47 Bij vormen van krachttraining met relatief veel rust en bij plyometrische vormen of oefeningen zonder gewicht lijkt de validiteit van de srpemethode beperkt. Bij meer traditionele vormen van krachttraining kan de srpe-methode wellicht wel een goede indicatie van de trainingsbelasting geven. Fotograaf: Jeroen Rietvelt Deze tegenstrijdige bevindingen worden waarschijnlijk veroorzaakt door verschillen in de onderzoeksopzet. De resultaten van deze studies suggereren dat de srpe vooral beïnvloed wordt door de intensiteit en minder door het volume van de krachttraining. Toch heeft ook het trainingsvolume een sterke correlatie met de srpe. 40,51 Andere resultaten suggere- Sportgericht nr. 5 / 2015 jaargang 69 27

6 ren dat de srpe ook flink beïnvloed wordt door de manier waarop de sets worden uitgevoerd (rustperiode en herhalingen per set 47,51,52 ) en minder door het aantal sets. 53 Validatie van de srpe-methode aan de hand van de interne en externe trainingsbelasting bij krachttraining levert geen eenduidige resultaten op en wordt bemoeilijkt door het ontbreken van een gouden standaard methode. Bij vormen van krachttraining met relatief veel rust en bij plyometrische vormen of oefeningen zonder gewicht lijkt de validiteit van de srpe-methode beperkt. Bij meer traditionele vormen van krachttraining kan de srpe-methode wellicht wel een goede indicatie van de trainingsbelasting geven. Betrouwbaarheid Wat betreft de test-hertest betrouwbaarheid van de srpe-methode variëren de correlaties van slecht 23,35,49 tot uitstekend. 11,54,55 Het valt op dat de uitstekende betrouwbaarheid werd gevonden in onderzoek bij atleten die waarschijnlijk al bekend waren met de methode en al een lange tijd sport beoefenden, terwijl een slechte betrouwbaarheid vooral werd gevonden in onderzoeken met recreatieve sportbeoefenaars. Om betrouwbare resultaten te verkrijgen is het dan ook belangrijk dat de atleten goed geïnformeerd worden over welk cijfer bij welke intensiteit hoort. Tevens is het belangrijk dat de gebruiker een goed idee heeft van zijn of haar maximale kunnen. Ook moeten de manier en het moment van afnemen zoveel mogelijk gestandaardiseerd worden. Aandachtspunten bij het gebruik van de srpe Om een zo valide en betrouwbaar mogelijke indicatie van de trainingsbelasting, monotonie en stress te krijgen is het belangrijk om rekening te houden met een aantal aspecten. Welke tijd gebruiken om de srpe te berekenen? De trainingsbelasting kan op verschillende manieren berekend worden. Zo zijn er studies waarin de srpe niet wordt vermenigvuldigd met de totale duur van de training, maar alleen met de tijd dat het individu daadwerkelijk actief was. 23,40,49,50 In andere studies 56 bepaalde men de RPE niet eenmalig na afloop van de training, maar na iedere set (of ieder circuit). Die scores werden vervolgens gemiddeld om een gemiddelde RPE te berekenen over de totale sessie. De resultaten van drie studies suggereren dat zo n gemiddelde RPE en de normale srpe score dezelfde informatie geven 49,56,57, terwijl twee andere studies suggereren dat beide methodes een verschillend resultaat opleveren. 50,58 Het is moeilijk om op basis van deze resultaten een conclusie te trekken, maar om praktische redenen is het vaak handiger om de srpe te gebruiken, omdat de RPE hiervoor maar één keer bepaald hoeft te worden. Zoals eerder vermeld kan de trainingsbelasting ook berekend worden door alleen de tijd dat het individu tijdens de sessie daadwerkelijk actief was te vermenigvuldigen met de srpe. Deze laatste methode lijkt vooral bij krachttraining van toepassing omdat de rustperiodes hier vaak erg lang zijn. 40 Meestal is het echter niet praktisch om tijdens de (kracht)training bij te houden hoe lang iedere sporter actief is, ook niet als de sporter dit zelf doet of laat doen door zijn/haar trainingspartner. Een ander belangrijk aspect dat meespeelt in de keuze voor de tijdsberekening is de verhouding tussen verschillende trainingen ten opzichte van elkaar. Bijvoorbeeld: hoe verhoudt de belasting van een 90 minuten durende krachttraining met veel pauze zich ten opzichte van een duurtraining van 90 minuten, waarbij er tussendoor geen pauze is? Als de trainingsbelasting bij beide trainingen wordt berekend op basis van de tijd dat het individu actief was, zal de belasting van de krachttraining een stuk lager uitvallen dan die van de duurtraining. Is dit terecht? Een andere dilemma is, of je een aparte berekening zou moeten maken van de echte training en van de warmingup/cooling-down (zie figuur 1). Hoewel dit wellicht een beter beeld geeft van de daadwerkelijke trainingsbelasting is het ook hier niet altijd praktisch om alle onderdelen apart te timen. De toegevoegde waarde van het mee laten wegen van de trainingstijd is ook niet onomstreden. In een recente studie werd namelijk gevonden, dat het vermenigvuldigen van de srpe met de trainingstijd geen verbeterde voorspelling van blessures of ziekten opleverde dan de srpe-scores alleen. 4 Het is aan de coach om met betrekking tot de bovenstaande dilemma s slimme keuzes te maken en zo zijn eigen maatwerk te creëren. Het is vooral verstandig hier consequent in te zijn, bijvoorbeeld door het altijd wel of niet (apart) meenemen van de warming-up en/of cooling-down in de berekening. Daarnaast is het bij wedstrijden verstandig om op te letten met de daadwerkelijk gespeelde tijd. In sommige sporten kunnen de onderbrekingen erg lang zijn en zal het rekenen met de totale wedstrijdduur leiden tot een overschatting van de daadwerkelijke belasting. Ook het doorberekenen van de totale speeltijd terwijl een sporter gewisseld is zal leiden tot zo n overschatting. Intensiteit van de laatst uitgevoerde inspanning Door Foster 10 werd aangeraden om de srpe 30 minuten na de training in te vullen om de invloed van de laatst uitgevoerde activiteit op de perceptie van de totale sessie te beperken. De gedachte hierachter was dat de srpe direct na de training lager zou zijn als de laatst uitgevoerde inspanning licht was (bijvoorbeeld een cooling-down). 28 Sportgericht nr. 5 / 2015 jaargang 69

7 Als de laatste uitgevoerde activiteit juist erg zwaar was (bijvoorbeeld maximale sprints met weinig pauze) zou de srpe mogelijk hoger inschat worden. In verschillende studies is onderzocht of de intensiteit van de laatst uitgevoerde activiteit inderdaad van invloed is op de srpe. De resultaten van één studie 59 suggereren van wel, maar in andere studies 60,61 werd dit niet bevestigd. Deze tegenstrijdige resultaten laten geen eenduidige conclusie over de invloed van de laatst uitgevoerde activiteit op de srpe toe. Het is dus vooral belangrijk om kennis te nemen van de mogelijke invloed en hier rekening mee te houden. Tijdsinterval tussen de laatste inspanning en het rapporteren van de srpe Een ander aspect dat nauw samenhangt met de intensiteit van de laatst uitgevoerde inspanning is het tijdsinterval tussen het beëindigen van de sessie en het rapporteren van de srpe. Direct na een zware inspanning voelt de sporter zich waarschijnlijk nog (erg) moe, waardoor de srpe hoog is, terwijl hij 30 minuten na de sessie alweer redelijk hersteld is en een lagere RPE scoort. De resultaten van één studie suggereren dat de srpe inderdaad beïnvloed wordt door het tijdsinterval tussen de sessie en het rapporteren van de RPE 58, terwijl andere studies suggereren dat dit niet het geval is. 47,53,56,61-63 Enkele van die studies hebben echter de RPE score na bijvoorbeeld 15 en 30 minuten na inspanning vergeleken en niet direct na de inspanning. Het direct (5-10 minuten 58 ) na de inspanning invullen kan daarom de srpe mogelijk wel beïnvloeden. Om deze invloed te minimaliseren wordt een tijdsinterval van minimaal 15 minuten aanbevolen. Tevens is het verstandig om de RPE altijd op hetzelfde tijdsinterval na het beëindigen van een sessie af te nemen. Hierbij is het overigens ook belangrijk dat de sporters niet zien/horen wat anderen rapporteren, om te voorkomen dat ze hun scores op elkaar afstemmen. Vergelijken tussen atleten? Sommige sporters geven gemiddeld hogere scores dan andere. 64 Dit kan uiteraard betekenen dat de ene sporter daadwerkelijk meer belasting ervaart dan de andere, maar kan ook liggen aan de individuele interpretatie van de schaal. Als zich verschillen in de berekende subjectieve belasting voordoen betekent dit dan ook niet automatisch dat de sessie voor de ene sporter daadwerkelijk zwaarder was dan voor de andere. Scores kunnen dus het beste relatief worden vergeleken. Als individuele scores niet meebewegen met het teamgemiddelde, dus hoog blijven terwijl het teamgemiddelde daalt of juist laag blijven terwijl het teamgemiddelde stijgt, is er mogelijk sprake van respectievelijk over- of onderbelasting. Bij het berekenen van teamgemiddelden is het overigens belangrijk om de gegevens van geblesseerde atleten met een aangepast programma niet mee te nemen. Vergelijking met geplande belasting Een andere vergelijking die gemaakt kan worden is die tussen de ervaren belasting en de geplande belasting. In een aantal studies is onderzocht in welke mate de door de coach voorgeschreven trainingsbelasting en de door de sporter ervaren trainingsbelasting overeenkomen. De resultaten zijn niet eenduidig. In onderzoek bij judo en tennis bleken de coaches de srpe lager in te schatten dan de sporters. 65,66 Bij atletiek (hardlopen) 67, zwemmen 24,68 en volleybal 37 komen de srpe van de coach en de sporter redelijk tot goed overeen. De atleten voerden echter een lichtere intensiteit uit bij een zware sessie en een zwaardere intensiteit bij een lichte sessie. 24,67 Dit kan leiden tot meer monotonie in de training en derhalve een groter risico op overtraining. Deze mismatch kan mogelijk verminderd worden door voorafgaand aan de sessie te benadrukken welke intensiteit van de atleten verwacht wordt en door als coach bij de training aanwezig te zijn om de intensiteit te monitoren. Combinatie met objectieve methodes Hoewel de srpe-methode een redelijke indicatie van de trainingsbelasting kan geven zijn de meeste wetenschappers het er over eens dat het geen goede vervanging is van andere (objectieve) methodes, zoals de hartslag en GPS. Het wordt dan ook aangeraden om objectieve (interne en externe) en subjectieve methodes gelijktijdig te gebruiken. Het gebruiken van alleen de srpe-methode zal in sommige situaties beperkingen hebben. Twee voorbeelden: Sporters kunnen aangeven dat een training gemakkelijk aanvoelde om de coach te laten denken dat ze fit zijn. Op deze manier hopen ze meer speeltijd of een basisplaats te krijgen tijdens de wedstrijd. Een bepaalde externe belasting kan een lagere RPE opleveren wanneer de inspanning als leuk wordt ervaren ten opzichte van een inspanning die als minder leuk wordt ervaren. 69,70 Bij voetballers kunnen partijvormen met daarin veel sprints met korte pauzes bijvoorbeeld als leuker worden ervaren dan intervalvormen met dezelfde sprints, maar zonder bal. De intervalvorm zal dan een hogere RPE opleveren, terwijl de objectieve belasting hetzelfde is. Conclusie en aanbevelingen De srpe-methode is praktisch bruikbaar en heeft een redelijke tot goede validiteit bij duur- en intervalvormen. Bij krachttraining lijkt de validiteit echter beperkt. Hoewel de methode in sommige gevallen een goede validiteit vertoont is het geen vervanging van objec- Sportgericht nr. 5 / 2015 jaargang 69 29

8 tieve methodes. Het combineren van subjectieve en objectieve methodes geeft een completer beeld van de trainingsbelasting. Door het gebruik van de srpemethode kan men één overzicht krijgen van de totale trainingsbelasting. Goede trainers voelen echter vaak intuïtief ook al aan wanneer de trainingsbelasting te hoog oploopt en het is de vraag of de srpe-methode hier nog iets aan toevoegt. Het monitoren van de monotonie en de stress heeft wellicht wel een toegevoegde waarde. De bruikbaarheid van de trainingsbelasting, monotonie en stress om ziektes, blessures en overtraining te voorkomen is echter beperkt en zal moeten blijken uit het op lange termijn monitoren op individuele basis. Er zijn veel factoren die de RPE kunnen beïnvloeden en deze factoren moeten in gedachten worden gehouden bij het interpreteren van de scores. Om valide en betrouwbare gegevens te verzamelen is het onder meer belangrijk dat: de srpe iedere keer op dezelfde wijze wordt afgenomen, onder andere met 1) een vast tijdsinterval tussen het einde van de sessie en het bepalen van de score en 2) het standaard wel of niet meetellen van de warming-up en cooling-down bij de tijdsduur van de training; de atleet weet waar zijn/haar maximum (score 10) ligt, zodat het niveau waarop een inspanning wordt uitgevoerd daaraan gerelateerd kan worden. Referenties 1. Banister EW (1991). Modeling elite athletic performance. In: MacDougall JD, Wenger HA & Green HJ (eds.), Physiological testing of elite athletes, pp Illinois: Human Kinetics. 2. Edwards S (1993). High performance training and racing. In: Edwards S (eds.), The Heart Rate Monitor Book, pp Sacramento: Feet Fleet Press. 3. Marcora SM et al. (2009). Mental fatigue impairs physical performance in humans. Journal of Applied Physiology, 106 (3), Veugelers KR et al. (2015). Different methods of training load quantification and their relationship to injury and illness in elite Australian football. Journal of Science and Medicine in Sport, Epub ahead of print (doi: /j. jsams ). 5. Borg GA (1982). Psychophysical bases of perceived exertion. Medicine and Science in Sports and Exercise, 14 (5), Robertson RJ et al. (2003). Concurrent validation of the OMNI perceived exertion scale for resistance exercise. Medicine and Science in Sports and Exercise, 35 (2), Groslambert A & Mahon AD (2006). Perceived exertion. Influence of age and cognitive development. Sports Medicine, 36 (11), Faulkner J & Eston RG (2008). Perceived exertion research in the 21 st century: developments, reflections and questions for the future. Journal of Exercise and Science & Fitness, 6 (1), Foster C et al. (2001). A new approach to monitoring exercise training. The Journal of Strength & Conditioning Research, 15 (1), Foster C (1998). Monitoring training in athletes with reference to overtraining syndrome. Medicine & Science in Sports & Exercise, 30 (7), Gabbett TJ & Domrow N (2007). Relationships between training load, injury, and fitness in sub-elite collision sport athletes. Journal of Sports Sciences, 25 (13), Rogalski B et al. (2013). Training and game loads and injury risk in elite Australian footballers. Journal of Science and Medicine in sport, 16 (6), Putlur P et al. (2004). Alteration of immune function in women collegiate soccer players and college students. Journal of Sports Science & Medicine, 3 (4), Piggott B et al. (2009). The relationship between training load and incidence of injury and illness over a pre-season at an Australian Football League Club. Journal of Australian Strength and Conditioning, 17 (3), Anderson L et al. (2003). Impact of training patterns on incidence of illness and injury during a women s collegiate basketball season. The Journal of Strength & Conditioning Research, 17 (4), Killen NM et al. (2010). Training loads and incidence of injury during the preseason in professional rugby league players. The Journal of Strength & Conditioning Research, 24 (8), Gabbett TJ (2004). Influence of training and match intensity on injuries in rugby league. Journal of Sports Sciences, 22 (5), Urhausen A & Kindermann W (2002). Diagnosis of overtraining. Sports Medicine, 32 (2), Mann JB et al. (2015). The effect of physical and academic stress on illness and injury in division 1 college football players. The Journal of Strength and Conditioning Research, Epub ahead of print. 20. Scherr J et al. (2013). Associations between Borg s rating of perceived exertion and physiological measures of exercise intensity. European Journal of Applied Physiology, 113 (1), Herman L et al. (2006). Validity and reliability of the session RPE method for monitoring exercise training intensity. South African Journal of Sports Medicine, 18 (1), Rodriguez-Marroyo JA et al. (2013). Effect of cycling competition type on effort based on heart rate and session rating of perceived exertion. Journal of Sports Medicine and Physical Fitness, 53 (2), Wallace LK et al. (2014). Establishing the criterion validity and reliability of common methods for quantifying training load. The Journal of Strength & Conditioning Research, 28 (8), Wallace LK et al. (2009). The ecological validity and application of the session-rpe method for quantifying training loads in swimming. The Journal of Strength & Conditioning Research, 23 (1), Minganti C et al. (2010). The validity of session rating of perceived exertion method for quantifying training load in teamgym. The Journal of Strength & Conditioning Research, 24 (11), Rodriguez-Marroyo JA & Antonan C (2015). Validity of the session rating of perceived exertion for monitoring exercise demands in youth soccer players. International Journal of Sports Physiology and Performance, 10 (3), Scanlan AT et al. (2014). The relationships between internal and external training load models during basketball training. The Journal of Strength & Conditioning Research, 28 (9), Coutts AJ et al. (2009). Heart rate and blood lactate correlates of perceived exertion during small-sided soccer games. Journal of Science and Medicine in Sport, 12 (1), Bara Filho MG et al. (2013). Comparison of different methods of internal load control in volleyball players. Revista Brasileira de Medicina do Esporte, 19 (2), Casamichana D et al. (2013). Relationship between indicators of training load in soccer players. The Journal of Strength & Conditioning Research, 27 (2), Borresen J & Lambert MI (2008). Quantifying training load: a comparison of subjective and objective methods. International Journal of Sports Physiology and Performance, 3 (1), Alexiou H & Coutts A (2008). A comparison of methods used for quantifying internal training load in women soccer players. International Journal of Sports Physiology and Performance, 3 (3), Impellizzeri FM et al. (2004). Use of RPEbased training load in soccer. Medicine & Science in Sports & Exercise, 36 (6), Sportgericht nr. 5 / 2015 jaargang 69

9 34. Manzi V et al. (2010). Profile of weekly training load in elite male professional basketball players. The Journal of Strength & Conditioning Research, 24 (5), Scott TJ et al. (2013). Validity and reliability of the session-rpe method for quantifying training in Australian Football: A comparison of the CR10 and CR100 scales. The Journal of Strength & Conditioning Research, 27 (1), Scott BR et al. (2013). A comparison of methods to quantify the in-season training load of professional soccer players. International Journal of Sports Physiology and Performance, 8 (8), Rodríguez-Marroyo JA et al. (2014). Correspondence between training load executed by volleyball players and the one observed by coaches. The Journal of Strength & Conditioning Research, 28 (6), Clarke N et al. (2013). Quantification of training load in Canadian football: application of session-rpe in collision-based team sports. The Journal of Strength & Conditioning Research, 27 (8), Gallo T et al. (2015). Characteristics impacting on session rating of perceived exertion training load in Australian footballers. Journal of Sports Sciences, 33 (5), Genner KM & Weston M (2014). A comparison of workload quantification methods in relation to physiological responses to resistance exercise. The Journal of Strength & Conditioning Research, 28 (9), McGuigan MR et al. (2004). Salivary cortisol responses and perceived exertion during high intensity and low intensity bouts of resistance exercise. Journal of Sports Science & Medicine, 3 (1), Shimano T et al. (2006). Relationship between the number of repetitions and selected percentages of one repetition maximum in free weight exercises in trained and untrained men. The Journal of Strength & Conditioning Research, 20 (4), Pritchett RC et al. (2009). Acute and session RPE responses during resistance training: Bouts to failure at 60% and 90% of 1RM. South African Journal of Sports Medicine, 21 (1), Hackett DA et al. (2012). A novel scale to assess resistance-exercise effort. Journal of Sports Sciences, 30 (13), Kraemer WJ et al. (1993). Effects of different heavy-resistance exercise protocols on plasma beta-endorphin concentrations. Journal of Applied Physiology, 74 (1), Kraft JA et al. (2014). Work distribution influences session ratings of perceived exertion response during resistance exercise matched for total volume. The Journal of Strength & Conditioning Research, 28 (7), Hiscock DJ et al. (2015). Perceived exertion responses to changing resistance training programming variables. The Journal of Strength & Conditioning Research, 29 (6), Gearhart RF Jr. et al. (2002). Ratings of perceived exertion in active muscle during highintensity and low-intensity resistance exercise. The Journal of Strength & Conditioning Research, 16 (1), Day ML et al. (2004). Monitoring exercise intensity during resistance training using the session RPE scale. Journal of Strength and Conditioning Research, 18 (2), Sweet TW et al. (2004). Quantification of resistance training using the session RPE method. The Journal of Strength & Conditioning Research, 18 (4), Mirza LA et al. (2012). The relationship between session rating of perceived exertion measures and the volume load of resistance training. Journal of Australian Strength and Conditioning, 20 (3), Mayo X et al. (2014). Effects of set configuration of resistance exercise on perceived exertion. Perceptual & Motor Skills, 119 (3), Kraft JA et al. (2014). Session ratings of perceived exertion responses during resistance training bouts equated for total work but differing in work rate. The Journal of Strength & Conditioning Research, 28 (2), Gabbett TJ (2006). Performance changes following a field conditioning program in junior and senior rugby league players. The Journal of Strength & Conditioning Research, 20 (1), Gabbett TJ (2005). Physiological and anthropometric characteristics of junior rugby league players over a competitive season. The Journal of Strength & Conditioning Research, 19 (4), Ribeiro LFP et al. (2013). Overall and differentiated session ratings of perceived exertion at different time points following a circuit weight training workout. Journal of Exercise Science & Fitness, 11 (1), Egan AD et al. (2006). Using session RPE to monitor different methods of resistance exercise. Journal of Sports Science & Medicine, 5 (2), Singh F et al. (2007). Monitoring different types of resistance training using session rating of perceived exertion. International Journal of Sports Physiology and Performance, 2 (1), Kilpatrick MW et al. (2009). Comparisons of RPE before, during, and after self-regulated aerobic exercise. Medicine & Science in Sports & Exercise, 41 (3), Hornsby JH et al. (2013). Influence of terminal RPE on session RPE. The Journal of Strength & Conditioning Research, 27 (10), Fanchini M et al. (2014). Effect of training session intensity distribution on session-rpe in soccer players. International Journal of Physiology and Performance, 10 (4), Uchida MC et al. (2014). Does the timing of measurement alter session-rpe in boxers? Journal of Sports Science & Medicine, 13 (1), Los Arcos A et al. (2015). Negative associations between perceived training load, volume and changes in physical fitness in professional soccer players. Journal of Sorts Science & Medicine, 14 (2), Comyns TM & Flanagan EP (2013). Applications of the session rating of perceived exertion system in professional rugby union. Strength & Conditioning Journal, 35 (6), Viveiros L et al. (2011). Training load monitoring in judo: comparison between the training load intensity planned by the coach and the intensity experienced by the athlete. Revista Brasileira de Medicina do Esporte, 17 (4), Murphy AP et al. (2014). Comparison of athlete-coach perceptions of internal and external load markers for elite junior tennis training. International Journal of Sports Physiology and Performance, 9 (5), Foster C et al. (2001). Differences in perceptions of training by coaches and athletes. South African Journal of Sports Medicine, 8 (2), Barroso R et al. (2014). Perceived exertion in coaches and young swimmers with different training experience. International Journal of Sports Physiology and Performance, 9 (2), Pialoux V et al. (2015). Playing vs. nonplaying aerobic training in tennis: physiological and performance outcomes. PloS One, 10 (3), e Hill-Haas SV et al. (2009). Generic versus small-sided game training in soccer. International Journal of Sports Medicine, 30 (9), Over de auteur Bas Van Hooren is als bewegingsdeskundige afgestuurd aan de Fontys Sporthogeschool en volgt momenteel een master bewegingswetenschappen aan de Universiteit Maastricht. Tevens is hij op freelance basis werkzaam als fysiek trainer voor topsporters en topsporttalenten in voornamelijk Zuid-Limburg. basvanhooren@hotmail.com. Sportgericht nr. 5 / 2015 jaargang 69 31