Armoede, schulden en schaarste

Transcriptie

1 Armoede, schulden en schaarste Speciale aandacht voor armoede in wijkteams? Roeland van Geuns Lector armoede en participatie, Hogeschool van Amsterdam

2 INHOUD 1. Oorzaken van armoede 2. Armoede en multi-problematiek 3. Wijkteams en armoede 1. Effecten armoede 2. Wat werkt niet en wel bij hulp/ondersteuning? 1. Opgave voor wijkteams

3 EEN PAAR VRAGEN 1. Hoeveel procent van de klanten van wijkteams heeft problemen van financiële aard (armoede, schulden)? 70-90% 2. Hoeveel procent van de Nederlanders heeft te maken met multiproblematiek? 1-2% in steden 3-4% 3. Hoeveel procent van de Nederlanders leeft langer dan 3 jaar op of onder de armoedegrens? 3% 4. Wat is het basisbehoeften budget (= armoedegrens) van een alleenstaande op de armoedegrens in 2014? 969 (excl. huurtoeslag) 5. Nemen arme mensen vaker financieel gezien onverstandige beslissingen dan rijkere mensen? Ja 6. Handelen arme mensen vaker onbewust van rijkere mensen? Nee, beide groepen 90-95% onbewust

4 ALVAST ENKELE CONCLUSIES Systeem en gedrag liggen aan basis armoede Armoede heeft zeer grote gevolgen Wijkteams hebben veel met armoede te maken Wijkteams weten (nog) te weinig over armoede/schulden Psychologie van de schaarste cruciaal voor wijkteams Rekening houden met armoede is cruciaal en helpen of overnemen is soms nodig

5 Wat is arm in Nederland? Basisbehoeftenbudget in Nederland in 2013 (SCP): 969 p/m voor alleenstaande (excl. huurtoeslag) p/m voor gezin met twee kinderen (excl. huurtoeslag) Nederlanders op of onder lage-inkomensgrens: 10,3% (2013) 4 jaar of langer in armoede: 3% huishoudens (was in ,4%) 3

6 Concrete gevolgen van armoede Niet meer rond kunnen komen (2014) Begroting huishouden met minimuminkomen (2 volwassenen en 2 kinderen) (Bron: Nibud) 0,5 0,4 0,3 0,2 vaste lasten reserveringsuitgevan huishoudelijke uitgaven over (restpakket) 0, ,1 3

7 SYSTEEMOORZAKEN ARMOEDE Enkele oorzaken op systeemniveau: Absoluut te laag inkomen (sommige uitkeringen) Te ingewikkeld systeem (o.a. toeslagen) Te weinig en/of te laag betaald werk (ook bij fysieke en psychische beperkingen)

8 OORZAKEN ARMOEDE: OOK GEDRAG Gedrag => schulden => armoede Meestal geen eigen schuld! Vaak wel onverstandig en ongezond financieel gedrag compensatiegedrag (verslavingen) aanpassing (inkomensterugval) overbesteding (gewoon te veel uitgeven) Gedrag vaak onbewust!!

9 ARMOEDE EN MULTI-PROBLEMATIEK Bij multi-problematiek vrijwel altijd armoede en schulden Schulden/armoede multi-problematiek Schulden = risico andere problemen Meer schulden/armoede bij o.a.: Lage opleidingen Verstandelijke beperkingen GGZ-problematiek Wat betekent dat voor beroep op ondersteuning?

10 BEROEP OP ONDERSTEUNING Beroep op ondersteuning in Den Haag (voorbeeld) 51% gebruikt geen regeling 19,3% doet beroep op een regeling 6,4% doet beroep op drie regelingen 6,6% doet beroep op vijf of meer regelingen (= huishoudens)

11 EN DAN NU DE (SOCIALE) WIJKTEAMS

12 SOCIALE WIJKTEAMS

13 WIJKTEAMS EN ARMOEDE Inventarisatie HU & HvA: Wijkteams gericht op multi-problematiek, maar ook op reguliere hulpvraag Men ziet bij 70-90% hulpvragers ook financiële problemen Uitvraag veelal breed (ZRM) Kennis (nog) niet breed over alle leefdomeinen Belang specialistische kennis (nog) niet erkend Streven naar generalist ipv specialist

14 WIJKTEAMS: ENKELE OBSERVATIES Opdracht wijkteams: Mensen coachen naar zelfredzaamheid Voorkomen van langdurig beroep op zorg/hulp (incl. SHV) Mensen ondersteunen maar eerst kijken in eigen netwerk Problemen en echte hulpvraag signaleren Doorverwijzen naar basisvoorzieningen Samenstelling wijkteams Maatschappelijk werkers Opbouwwerkers Ouderenadviseurs Werknemers van MEE WMO-consulenten SHV-medewerkers (sporadisch)

15 WIJKTEAMS EN ARMOEDE: waar het fout gaat Uitvragen via ZRM maar zonder noodzakelijke inhoudelijke kennis => verkeerde diagnoses Financiële problematiek net zo uitvragen als problemen op andere leefgebieden => geen erkenning van zwaarte en effecten In beginsel zelf behandelen en niet of (te) laat doorverwijzen => doorgroei schulden + verergeren of ontstaan andere problematiek Beschikken wijkteams wel over de juiste kennis?

16 OORZAKEN VOOR FOUTEN Verkeerde beelden en verwachtingen van SHV Doorverwijzing naar beschermingsbewind Verkeerde verwachtingen gewekt Ontbrekende kennis over schulden en armoede Onjuiste voorlichting en informatie Niet weten waarop recht bestaat Beslagvrije voet niet kennen Niet herkennen van problemen

17 WAAROM ZIJN FOUTEN ERG? EFFECTEN ARMOEDE GROOT Langdurige schaarste aan geld (= armoede) leidt tot andere denkpatronen: Sterke focus en grote efficiency Gericht op oplossing probleem van nu Geen aandacht voor bijzaken Grote mate van efficiency ten aanzien van actuele probleem

18 Effect armoede: nieuwe inzichten Maar die focus graaft zijn eigen kuil: Een tunnelvisie die leidt tot Korte termijn focus Alle aandacht naar hier en nu Schaarste aan geld vermindert bandbreedte Op termijn zelfs lager IQ (met punten) Gevolg: domme of onverstandige keuzes

19 Armoede wordt dominant Schaarste in één onderdeel van het leven betekent: minder aandacht voor overige aspecten van het leven Aandacht verschuift naar overleven Geen aandacht meer voor andere zaken zoals: School van de kinderen Gezondheid (therapietrouw) Bewegen / afvallen / stoppen met roken / etc. Afspraken bij sociale dienst, schuldhulpverlening, e.d.

20 EFFECT ARMOEDE: DOMME KEUZES Voorbeelden van domme /onverstandige keuzes bij armoede? Gebrek aan geld oplossen met afsluiten lening Vakantiegeld uitgeven aan grote TV Afspraken bij sociale dienst of SHV vergeten

21 EFFECT TIJDGEBREK: DOMME KEUZE Ook gebrek aan tijd leidt tot verkeerde oplossingen De keuze in een weekend: altijd verkeerd! Presentatie voorbereiden Kinderen aanmoedigen

22 Gevolgen voor uitvoering: wat niet! Straffen helpt zelden Alleen bij hoge pakkans Werkt slechter dan belonen Voorlichting gericht op kennisverwerving werkt niet, mede vanwege beperkte bandbreedte Effectiviteit publiekscampagnes vrijwel nihil ( lenen van geld kost geld, geniet, maar drink met mate ) Bandbreedte moet bij arme mensen niet belast worden; er is al geen speelruimte Verplichte budgettrainingen lijden onder grote uitval

23 Gevolgen voor uitvoering: wat wel! Nudges (steuntjes in de rug) werken veel beter Voorbeeld van hoe anderen het doen (energiebesparing) Herinneringen (tandarts en ziekenhuis) Standaardkeuzes aanpassen (DUO, orgaandonaties)

24 Gevolgen voor beleid Nudges (steuntjes in de rug) werken veel beter Voorbeeld van hoe anderen het doen (energiebesparing) Herinneringen (tandarts en ziekenhuis) Standaardkeuzes aanpassen (DUO, orgaandonaties)

25 Opgave voor wijkteams Armoede heeft vergaande gevolgen (zelfs daling IQ) Stabiliseren armoede/schulden noodzakelijke voorwaarde oplossen andere problemen Herkenning van armoede en kennis van schulden nodig Psychologie van de schaarste helpt bij ontwikkeling nieuwe aanpakken Armoede en zelfredzaamheid gaan moeilijk samen Rekening houden met bandbreedte is cruciaal en helpen of overnemen is soms nodig

26 Dank u voor uw aandacht! Roeland van Geuns r.van.geuns@hva.nl