Ken uw doelgroep Kwetsbare groepen. Gemeente Eindhoven

Transcriptie

1 Ken uw doelgroep Kwetsbare groepen Gemeente Eindhoven Juli 2014

2 Colofon In opdracht van: Uitvoering en rapportage: Liesbeth van Weert, Adviseur Onderzoek i.s.m. Thomas Bersee, Adviseur Educatie Postbus LA Tilburg T Statenlaan RX Tilburg I 2

3 Samenvatting Meedoen in de maatschappij is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Gemeenten, bibliotheken en andere maatschappelijke organisaties hebben een belangrijke rol in de ondersteuning en begeleiding van inwoners die het niet op eigen kracht redden. Maar hoe is deze groep samengesteld? In welke wijken/kernen wonen zij? En hoe kan de bibliotheek hen het beste ondersteunen? Voor dit onderzoek beperken we ons tot mensen die laaggeletterd zijn. Om vast te stellen om welke groepen het gaat en welke omvang deze hebben, heeft Cubiss een meta-analyse uitgevoerd binnen de gemeente Eindhoven. Hiervoor is gebruik gemaakt van gegevens uit verschillende databronnen die samenhangen met het feit of iemand zich in een kwetsbare positie bevindt. Hierbij is de focus gelegd op volwassenen en wordt specifiek ingezoomd op het facet laaggeletterdheid. In deze rapportage wordt onder kwetsbare groepen verstaan: groepen mensen, woonachtig in de gemeente Eindhoven, die een grote kans hebben om laaggeletterd te zijn. De definitie die hiervoor wordt gehanteerd is: in hoeverre is men in staat om gedrukte en geschreven informatie te gebruiken, om zo te kunnen functioneren in de maatschappij? De kans op laaggeletterdheid wordt bepaald door aantal indicatoren (bijv. hoeveel % allochtonen wonen er? Hoeveel % inwoners heeft een WWB uitkering?). Aan de hand van zogenaamde z-scores is per indicator berekend in hoeverre bepaalde wijken afwijken van het gemiddelde van de stad Eindhoven en indien voorhanden van het provinciaal gemiddelde. Wijken met kleine kans op laaggeletterde inwoners In de wijken Oud-Strijp, Centrum, Oud-Stratum en Meerhoven is de kans op kwetsbare inwoners zeer klein. Ook in de wijken Achtse Molen, De Laak, Rozenknopje en Kortenjo zullen relatief weinig mensen wonen die laaggeletterd zijn. Wijken met gemiddelde kans op laaggeletterde inwoners In Aanschot, Gestelse Ontginning en Putten bestaat een gemiddelde kans op laaggeletterdheid. Van deze drie wijken is de wijk Aanschot het meest opmerkelijk. Hierin wonen relatief veel mensen met een hoge leeftijd en veel vrouwen. Echter het aantal allochtonen en werklozen ligt hier laag. Waarschijnlijk hoort deze wijk daarom eerder bij de vorige groep dan bij deze neutrale groep. Wijken met grote kans op laaggeletterde inwoners De wijken Halve Maan, Erp, Oud-Tongelre en Doornakker hebben een behoorlijk grote kans op relatief veel laaggeletterde inwoners. Voor de wijken Dommelbeemd, Ontginning, Begijnenbroek en Oud-Gestel geldt dit zelf in zeer grote mate. Voor deze vier wijken zijn vrijwel alle meegenomen indicatoren negatief. 3

4 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Aanleiding en doel Laaggeletterdheid Methodiek Inhoud van het rapport Totaaloverzicht laaggeletterdheid Inleiding Laaggeletterdheid Indicatoren laaggeletterdheid Geslacht Onderwijsniveau Leeftijd Etniciteit Participatie op de arbeidsmarkt Probleemgezinnen Kinderen in tel Risicoverhogende gezinskenmerken Jeugdbeleid in Eindhoven Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Geraadpleegde literatuur en bronnen Bijlage: Buurtindeling

5 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel Meedoen in de maatschappij is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Gemeenten, bibliotheken en andere maatschappelijke organisaties hebben een belangrijke rol in de ondersteuning en begeleiding van inwoners die het niet op eigen kracht redden. Maar hoe is deze groep samengesteld? In welke wijken/dorpskernen wonen zij? En hoe kan de bibliotheek hen het beste ondersteunen? Voor dit onderzoek beperken we ons tot mensen die laaggeletterd zijn. Om vast te stellen om welke groepen het gaat en welke omvang deze hebben, heeft Cubiss een meta-analyse uitgevoerd binnen de gemeente Eindhoven. Hiervoor is gebruik gemaakt van gegevens uit verschillende databronnen die samenhangen met het feit of iemand mogelijk laaggeletterd is. Hierbij is de focus gelegd op volwassenen. De hoofdvraag van het onderzoek luidt als volgt: In welke mate heeft gemeente Eindhoven te maken met kwetsbare groepen op het vlak van laaggeletterdheid en hoe ziet de situatie er per wijk uit? Met de resultaten van dit onderzoek kan de bibliotheek (potentieel) kwetsbare groepen definiëren en de gemeente informeren en bewust maken van de omvang van het probleem. De genomen foto biedt input voor de te vervullen rol en de te bewandelen strategie van de bibliotheek ten aanzien van groepen laaggeletterden. Voor dit rapport hebben we de gemeente Eindhoven als volgend ingedeeld in wijken: 5

6 In de bijlage is de uitgebreide buurtindeling weergegeven. 1.2 Laaggeletterdheid Geletterdheid is het gebruiken van gedrukte en geschreven informatie om te functioneren in de maatschappij, om de eigen doelen te bereiken en om de eigen kennis en mogelijkheden te ontwikkelen. De mate van geletterdheid wordt weergegeven in vijf niveaus. Laaggeletterd betekent doorgaans dat mensen op het laagste niveau zitten (Fouarge, D., Houtkoop, W. & Van der Velden, R., 2011). 1 Uit onderzoek blijkt dat het profiel van laaggeletterden in vergelijking met niet-laaggeletterden relatief vaker bestaat uit vrouwen, laaggeschoolden (lager onderwijs of vbo), ouderen, allochtonen uit de eerste generatie (met de kanttekening dat driekwart van de laaggeletterden autochtoon is) en mensen die niet participeren op de arbeidsmarkt (Fourage et. al, 2011). Uit recent onderzoek blijkt dat in Nederland 1,3 miljoen laaggeletterden wonen. Dit betekent dat 12 procent van de volwassen bevolking op het laagste niveau van taalvaardigheid functioneert (PIAAC, 2013). De grootste groepen laaggeletterden bevinden zich onder oudere autochtonen met een middelbaar opleidingsniveau: zij maken 45% van de groep laaggeletterden uit ( personen). Daarnaast vormen autochtone en allochtone niet-werkende lager opgeleiden twee relatief grote groepen van laaggeletterden. 1.3 Methodiek De basis van deze rapportage wordt dus gevormd door de dimensie laaggeletterdheid. Deze dimensie bestaat uit een aantal indicatoren. De voorwaarden waaraan een indicator moet voldoen is als volgt: Van een betrouwbare bron afkomstig zijn Op het juiste niveau (dorpskern-niveau) beschikbaar zijn Recentelijke onderzocht zijn In totaal zijn er 5 indicatoren gebruikt. Deze zijn hieronder in tabel 1.1 benoemd. Tabel 1.1 Dimensies en indicatoren Dimensie Laaggeletterdheid Indicator % vrouwen % inwoners dat maximaal een vmbo-opleiding heeft voltooid % 45-plussers % allochtonen (zowel Westerse als niet-westerse allochtonen) % inwoners dat niet participeert op de arbeidsmarkt (excl. AOW ers) 1 Fouarge, D. Houtkoop, W. & Velden, R. van der (2011). Laaggeletterdheid in Nederland. ECBO, 's-hertogenbosch/utrecht. 6

7 1.4 Inhoud van het rapport De rapportage bestaat uit twee delen. Het eerste deel geeft een totaaloverzicht van de kans op laaggeletterde inwoners in de gemeente Eindhoven. Aan de hand van de opgenomen figuren is in één oogopslag te zien wat de kans op taalachterstanden/ laaggeletterdheid is in de verschillende wijken. In het tweede deel wordt ingezoomd op de verschillende indicatoren. Aan de hand van figuren en tabellen wordt aangegeven hoe een wijk scoort t.o.v. Noord-Brabant. 7

8 2. Totaaloverzicht laaggeletterdheid 2.1 Inleiding In dit eerst gedeelte wordt een totaaloverzicht van de kans op laaggeletterde inwoners in de gemeente Eindhoven gepresenteerd. Aan de hand van een vaste waarde-indeling wordt de kans op laaggeletterdheid in een samenvattende figuur weergegeven. De waarde van deze dimensie is gebaseerd op de onderliggende indicatoren. Aan de hand van zogenaamde z-scores is per indicator berekend in hoeverre de wijken afwijken van het gemiddelde voor de gemeente Eindhoven. Deze afwijkingen zijn vervolgens bij elkaar opgeteld. Voordat de resultaten worden gepresenteerd, is allereerst in de tabel hieronder te zien hoeveel inwoners iedere wijk heeft. Tabel 2.1 Aantal inwoners per wijk (2014) Wijk Aantal Centrum Oud-Stratum Kortonjo Putten De Laak Doornakker Oud-Tongelre Oud-Woensel Erp Begijnenbroek Ontginning Achtse Molen Aanschot Dommelbeemd Oud-Strijp Halve Maan Meerhoven Rozenknopje Oud-Gestel Gestelse Ontginning Totaal Bron: De gemeente Eindhoven telt inwoners en heeft een oppervlakte van hectare. Voor dit onderzoek is de gemeente ingedeeld in 20 wijken. 8

9 2.2 Laaggeletterdheid In de figuur hieronder is in één oogopslag te zien in welke mate er laaggeletterden in de verschillende wijken van Eindhoven wonen. Figuur De kans op laaggeletterde inwoners, per wijk Tabel op de volgende pagina laat zien hoe de score per indicator per wijk uitpakt. Als we kijken naar beide figuren dan blijkt dat in de wijken Dommelbeemd, Ontginning, Begijnenbroek en Oud Gestel de kans op taalachterstanden/laaggeletterdheid het grootst is. Op vrijwel alle indicatoren scoren deze vier wijken met een verhoogd tot hoog risico. De wijken Halve Maan, Erp, Oud Tongelre en Doornakker hebben een iets minder grote kans, maar ook hier is de totaalscore op de vijf indicatoren bovengemiddeld negatief. Voor Halve Maan spelen vooral het aantal mensen met een lage opleiding en het aantal mensen met een uitkering een belangrijke rol. Bij Erp ligt het accent ook op deze twee factoren aagevuld met een hoog aantal allochtone mensen. Voor Oud Tongelre zijn het vooral veel mensen met een lage opleiding en een gemiddelde leeftijd boven de 45 jaar en voor Doornakker springen vooral het aantal werklozen en het percentage allochtonen eruit. 9

10 Tabel Samenvatting indicatoren laaggeletterdheid % vrouw % laag opgeleid % 45 plus % allochtoon % werkloos Centrum Oud-Stratum ~ Kortonjo Putten + ~ ~ ~ + De Laak Doornakker ~ ~ Oud-Tongelre ~ + + ~ ~ Oud-Woensel -- ~ Erp - ~ Begijnenbroek ~ ~ Ontginning Achtse Molen Aanschot Dommelbeemd Oud-Strijp Halve Maan ~ ++ ~ + ++ Meerhoven Rozenknopje - - ~ - ~ Oud-Gestel ~ ++ ~ Gestelse Ontginning zeer oververtegenwoordigd + oververtegenwoordigd ~ gemiddeld - ondervertegenwoordigd -- zeer ondervertegenwoordigd Voor de wijken Aanschot, Oud-Woensel, Gestelse Ontginning en Putten is de kans op laaggeletterdheid gemiddeld, oftewel niet overdreven hoog, maar zeker ook niet laag. Een aparte vermelding daarbij geldt voor Aanschot en Gestelse Ontginning. Zij laten een divergent beeld zien over de gemeten indicatoren. In beide wijken geldt dat het aandeel vrouwen en mensen ouder dan 45 jaar duidelijk oververtegenwoordigd is. Echter daar staat tegenover dat deze wijk relatief weinig allochtone mensen bevat en ook relatief weinig werklozen. Waarschijnlijk is het aandeel gepensioneerde welgestelden behoorlijk hoog, waardoor deze wijken eventueel ook als groen mogen worden getypeerd, oftewel weinig risicovol. In de wijken Achtse Molen, De Laak, Rozenknopje en Korteno is de kans op laaggeletterde inwoners klein. Net als Aanschot en Gestelse Ontginning scoort de wijk Achtse Molen op enkele indicatoren met een verhoogde score (% vrouwen, % laag opleiding en % 45-plussers). Ook hier is waarschijnlijk sprake van een wijk met relatief veel welgestelde gepensioneerden. In Meerhoven, Centrum, Oud-Strijp en Oud-Stratum is de kans op laaggeletterdheid zeer klein. Zij scoren op vrijwel alle indicatoren relatief laag. In hoofdstuk 3 zijn de losse indicatoren verder uitgewerkt en toegelicht. 10

11 3. Indicatoren laaggeletterdheid In dit hoofdstuk wordt een uitgebreidere toelichting gegeven op de verschillende indicatoren van laaggeletterdheid. Zo komt o.a. aan bod op basis van welke bronnen de indicatoren gebaseerd zijn, hoe ze zijn gemeten en wat de indicatoren precies vertellen. Ook worden de exacte percentages c.q. aantallen gepresenteerd per wijk. In dit hoofdstuk wordt tevens aan de hand van tabellen en figuren geïllustreerd hoe een wijk scoort t.o.v. de andere wijken binnen de gemeente Eindhoven. Zoals in de inleiding is beschreven blijkt uit onderzoek dat het profiel van laaggeletterden in vergelijking met nietlaaggeletterden relatief vaak bestaat uit vrouwen, laaggeschoolden (lager onderwijs of vbo), ouderen, allochtonen uit de eerste generatie (met de kanttekening dat 65% van de laaggeletterden autochtoon is) en mensen die niet participeren op de arbeidsmarkt (Fourage et. al, 2011). Deze onderdelen vormen dan ook de indicatoren voor laaggeletterdheid. 3.1 Geslacht In figuur 3.1 is de man-vrouw verdeling weergegeven. Zoals te zien wonen in Eindhoven als totaal iets minder vrouwen dan gemiddeld in Brabant en Nederland. Mogelijk heeft dit te maken met de aanwezigheid van een technische universiteit waar relatief meer mannelijke dan vrouwelijke studenten op af komen. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Centrum Oud-Stratum Kortonjo Putten De Laak Doornakker Oud-Tongelre Oud-Woensel Erp Begijnenbroek Ontginning Achtse Molen Aanschot Dommelbeemd Oud-Strijp Halve Maan Meerhoven Rozenknopje Oud-Gestel Gestelse Ontginning Eindhoven totaal Noord-Brabant Nederland 57,2 51,6 49,6 50,5 52,7 51,5 51,2 55,5 52,3 49,4 48,7 50,5 49,1 49,2 52, ,8 52,8 51,9 49, ,9 49,5 % man % vrouw 42,8 48,4 50,4 49,5 47,3 48,5 48,8 44,5 47,7 50,6 51,3 49,5 50,9 50,8 47, ,2 47,2 48,1 50,6 48,9 50,1 50,5 Figuur 3.1 Bevolking per dorpskern naar geslacht (%) (2014) Bron: 11

12 Verder is te zien dat vooral de wijken in het centrum van de stad relatief veel mannelijke inwoners hebben (Centrum, Oud-Strijp en Oud-Woensel). In Ontginning, Aanschot en Dommelbeemd ligt het aantal vrouwelijke inwoners het hoogst. 3.2 Onderwijsniveau Uit onderzoek blijkt dat opleidingsniveau samenhangt met laaggeletterdheid. Een opleiding draagt in positieve zin bij aan geletterdheid. Mensen die laagopgeleid zijn hebben vaker een taalachterstand dan mensen die hoogopgeleid zijn. Ruim 4 op de 10 mensen die maximaal de lagere school hebben afgerond, zijn laaggeletterd (PIAAC, 2013). In onderstaande tabel is het opleidingsniveau van de (volwassen) inwoners gepresenteerd. Tabel 3.2 Percentage laag opgeleiden per wijk (2013) Wijk % Centrum 9 Oud-Stratum 16 Kortonjo 21 Putten 25 De Laak 23 Doornakker 28 Oud-Tongelre 32 Oud-Woensel 28 Erp 29 Begijnenbroek 32 Ontginning 36 Achtse Molen 30 Aanschot 30 Dommelbeemd 37 Oud-Strijp 18 Halve Maan 35 Meerhoven 19 Rozenknopje 20 Oud-Gestel 38 Gestelse Ontginning 23 Eindhoven totaal 25 Bron: In de gemeente Eindhoven heeft 25 procent maximaal een vmbo-opleiding voltooid. Zoals te zien is in tabel 3.2 zijn er grote verschillen tussen de wijken. Zo hebben Oud-Gestel, Dommelbeemd, Ontginning en Halve Maan met meer dan 35% relatief veel laag opgeleide inwoners. In Centrum, Oud- Stratum en Oud-Strijp ligt dit aantal juist heel laag. 3.3 Leeftijd Uit verschillende onderzoeken blijkt dat leeftijd correleert met het niveau van laaggeletterdheid. Zo is 61 procent van alle laaggeletterden in Nederland 46 jaar of ouder. Het gaat hierbij om ongeveer personen, waarvan 60 procent ( personen) 56 jaar of ouder is (Fourage et. al, 2011). Dat betekent echter niet dat laaggeletterdheid alleen bij ouderen voorkomt. Juist onder (middelbaar en hoogopgeleide) jongeren in de leeftijd van jaar is een langzame achteruitgang van geletterdheid waar te nemen (Fourage, et. al, 2011). 12

13 Tabel 3.3 en figuur 3.4 geven de leeftijdsverdeling weer van de inwoners van gemeente Eindhoven. Figuur 3.4 laat het percentage inwoners zien van 45 jaar en ouder. In tabel 3.3 is de gehele verdeling weergegeven. Tabel 3.3 Leeftijdsgroepen per wijk (2013) 0-15 jr (%) jr (%) jr (%) jr (%) > 65 jr (%) Centrum 6% 18% 48% 18% 10% Oud-Stratum 11% 18% 35% 21% 15% Kortonjo 18% 13% 26% 26% 17% Putten 16% 11% 31% 27% 14% De Laak 14% 17% 33% 22% 14% Doornakker 16% 14% 35% 21% 14% Oud-Tongelre 16% 12% 26% 27% 19% Oud-Woensel 10% 18% 41% 19% 12% Erp 14% 15% 34% 20% 16% Begijnenbroek 13% 10% 27% 23% 26% Ontginning 15% 12% 26% 23% 23% Achtse Molen 16% 12% 23% 35% 14% Aanschot 19% 12% 21% 30% 18% Dommelbeemd 16% 11% 25% 26% 22% Oud-Strijp 11% 18% 38% 22% 11% Halve Maan 16% 11% 35% 23% 14% Meerhoven 27% 7% 39% 20% 7% Rozenknopje 12% 15% 33% 24% 15% Oud-Gestel 13% 14% 33% 23% 17% Gestelse Ontginning 17% 10% 24% 29% 20% Eindhoven totaal 11% 13% 31% 24% 16% Noord-Brabant 17% 12% 25% 29% 17% Nederland 17% 12% 26% 28% 17% Bron: In verhouding tot Brabant en de rest van Nederland heeft Eindhoven een behoorlijk jonge populatie. Wederom is dit waarschijnlijk te danken aan de Technische Universiteit en andere HBO opleidingen. Verder valt op dat er grote verschillen zijn tussen de wijken onderling. Op wijkniveau springen de wijken Meerhoven en Centrum er uit met relatief weinig 45-plussers. Terwijl Begijnenbroek, Achtse Molen, Aanschot, Dommelbeemd en Gestelse Ontginning juist veel 45+-ers hebben. In Begijnenbroek, Dommelbeemd en Ontginning wonen relatief veel mensen ouder dan 65 jaar. 13

14 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Centrum Oud-Stratum Kortonjo Putten De Laak Doornakker Oud-Tongelre Oud-Woensel Erp Begijnenbroek Ontginning Achtse Molen Aanschot Dommelbeemd Oud-Strijp Halve Maan Meerhoven Rozenknopje Oud-Gestel Gestelse Ontginning Eindhoven totaal Noord-Brabant Nederland 28% 36% 43% 41% 36% 35% 46% 31% 36% 49% 46% 49% 48% 48% 33% 38% 27% 40% 39% 49% 41% 46% 45% Figuur 3.4 Percentage 45-plussers per wijk (2013) Bron: Etniciteit Uit onderzoek blijkt dat het profiel van laaggeletterden in vergelijking met niet-laaggeletterden relatief vaak bestaat uit allochtonen van de eerste generatie. Onder de tweede generatie allochtonen is er nauwelijks meer sprake van een oververtegenwoordiging van laaggeletterden (PIAAC, 2013). De etniciteit van een persoon wordt bepaald door het geboorteland van de persoon of, als de persoon in Nederland is geboren, door het geboorteland van de moeder of de vader. Figuur 3.5 geeft de verhouding weer tussen autochtonen en eerste en tweede generatie allochtonen per wijk. Helaas zijn er geen gegevens voorhanden van enkel eerste generatie allochtonen. 14

15 0% 20% 40% 60% 80% 100% Centrum Oud-Stratum Kortonjo Putten De Laak Doornakker Oud-Tongelre Oud-Woensel Erp Begijnenbroek Ontginning Achtse Molen Aanschot Dommelbeemd Oud-Strijp Halve Maan Meerhoven Rozenknopje Oud-Gestel Gestelse Ontginning Eindhoven totaal Noord-Brabant Nederland % autochtoon % westers allochtoon % niet westers allochtoon Figuur 3.5 Percentage allochtonen/autochtonen per wijk (2013) Bron: CBS Statline In Noord-Brabant is 17 procent van de inwoners van allochtoonse afkomst. Binnen de gemeente Eindhoven is dat met 31 procent beduidend hoger. Daarmee is het aantal allochtonen ook hoger dan gemiddeld in Nederland. Maar figuur 3.5 laat ook zien dat de verdeling van allochtonen per wijk zeer wisselend is. Zo hebben de wijken Oud-Woensel, Erp en Oud-Gestel een relatief hoog percentage allochtone inwoners. Ongeveer 2 op de 5 inwoners van deze wijken is in het buitenland geboren of zijn/haar ouders zijn in het buitenland geboren. Verder valt op dat het aantal Westerse allochtonen over de diverse wijken vrij constant is maar dat de verschillen tussen wijken vooral bepaald worden door het verschil in allochtonen van niet-westerse komaf. In tabel is de etniciteit van de inwoners, en dan de niet-westerse allochtonen, nader bekeken. Hier is aangegeven welk percentage van Surinaamse, Antilliaanse/Arubaanse, Turkse of Marokkaanse afkomst is of onder de categorie overig valt. De personen die in onderstaande tabel als allochtoon worden aangemerkt, betreffen zowel eerste- als tweedegeneratieallochtonen. Uit deze tabel valt op vooral het hoge percentage overige niet-westerse allochtonen op. vooral in de wijken Centrum en Oud-Woensel ligt dit percentage bijzonder hoog. Waarschijnlijk is dit ook weer een effect van de Technische Universiteit en de functie van Eindhoven als Brainport, waardoor er een hoog aantal buitenlandse expats in de stad woont. In de wijken Doornakker en Erp is vooral het hoge aantal mensen van Turkse komaf opvallend. 15

16 Tabel 3.6 Percentage allochtonen per wijk (2013) Autochtoon Westers allochtoon Turken Marokkanen Surinamers Antillianen en Arubanen overige niet westers Centrum Oud-Stratum Kortonjo Putten De Laak Doornakker Oud-Tongelre Oud-Woensel Erp Begijnenbroek Ontginning Achtse Molen Aanschot Dommelbeemd Oud-Strijp Halve Maan Meerhoven Rozenknopje Oud-Gestel Gestelse Ontginning Eindhoven totaal Noord-Brabant Nederland Bron: Participatie op de arbeidsmarkt Laaggeletterden zijn sterk oververtegenwoordigd onder langdurig werklozen en personen die buiten de beroepsbevolking vallen (o.a. arbeidsongeschikten en gepensioneerden) (PIAAC, 2013). Een mogelijke verklaring is dat het niveau van vaardigheden sneller achteruitgaat onder mensen die deze gedurende langere tijd niet gebruiken. In tabel 3.7 is weergegeven hoeveel mensen officieel geregistreerd staan als werkloos en hoeveel procent een bijstandsuitkering ontvangt. Gemiddeld staat er in Eindhoven 6% van de bevolking ingeschreven als niet-werkende werkzoekende. Het aantal bijstandsgerechtigden ligt op 4%. Per wijk fluctueert het eerste cijfer tussen de 4 en 9% en het tweede tussen de 1 en 7%. Zoals te verwachten zijn beide cijfers aan elkaar gerelateerd: wijken met een relatief hoog aantal werkzoekenden hebben ook relatief veel bijstandsgerechtigden. En omgekeerd. De wijken Doornakker, Erp en Oud-Gestel springen er in negatieve zin het meest uit. 16

17 Tabel 3.7 Aantal werkzoekenden en bijstanduitkeringen (2013) % niet-werkende % bijstandsgerechtigden werkzoekenden Centrum 4 2 Oud-Stratum 5 2 Kortonjo 5 3 Putten 7 5 De Laak 5 4 Doornakker 8 6 Oud-Tongelre 6 4 Oud-Woensel 7 5 Erp 8 7 Begijnenbroek 6 4 Ontginning 7 5 Achtse Molen 4 1 Aanschot 5 2 Dommelbeemd 7 5 Oud-Strijp 5 3 Halve Maan 8 5 Meerhoven 4 1 Rozenknopje 6 5 Oud-Gestel 9 6 Gestelse Ontginning 5 2 Eindhoven totaal 6 4 Noord-Brabant * * Nederland * * Bron: * niet berekend 17

18 4. Probleemgezinnen Speciale aandacht van Bibliotheek Eindhoven is er voor kinderen in probleemgezinnen. Door diverse instanties wordt hier aandacht aan besteed. De meeste gegevens over deze materie worden echter regionaal of stadsgewijs verzameld. Er is nauwelijks informatie waarin onderscheid naar wijk wordt gemaakt. In dit hoofdstuk worden de meest relevante onderzoeken op dit vlak vermeld. 4.1 Kinderen in tel Kinderen in Tel verzamelt jaarlijks gegevens voor twaalf indicatoren die op het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind gebaseerd zijn. Tabel 4.1 geeft de twaalf indicatoren van Kinderen in Tel weer. Tabel 4.1 Indicatoren Kinderen in Tel¹ Indicator Thema Aantal 1- t/m 14-jarigen dat sterft² Kindersterfte Promillage zuigelingen van 0 tot 1 jaar dat sterft² Zuigelingensterfte Percentage 12- t/m 21-jarigen dat een delict Jeugdcriminaliteit heeft gepleegd waardoor ze voor de rechter zijn verschenen Percentage werkzoekende werkloze jongeren Jeugdwerkloosheid van 16 t/m 22 jaar Percentage 0- t/m 17 jarigen dat een indicatie tot Jeugdzorg hulp heeft ontvangen van het Bureau jeugdzorg Percentage 0- t/m 17-jarigen dat in een Kinderen in achterstandswijken achterstandswijk woont Percentage 0- t/m 17-jarigen dat in een Kinderen in armoede uitkeringsgezin leeft Percentage gemelde mishandelde 0-t/m 17- Kindermishandeling jarigen Percentage voortijdig schoolverlaters Onderwijs Jeugdmonitor Percentage 4- t/m 12-jarigen in het primair Onderwijs onderwijs met een leerlinggewicht hoger dan 0 Aantal 0- t/m 17-jarigen per hectare speelruimte Openbare speelruimte Percentage tienermoeders (15 t/m 19 jaar) Tienermoeders ¹Bron: Kinderen in Tel ²Indicator is niet op wijkniveau beschikbaar. Hierbij geldt het gemiddelde op gemeentelijk niveau. Op basis van deze indicatoren is een rangorde gemaakt van 4038 wijken in 415 gemeenten, afgebakend naar postcodegebied. Hierbij geldt dat de eerste plek (nummer 1) van alle 4038 wijken het slechtst scoort op de twaalf indicatoren. Tabel 4.2 toont de plaats die Eindhovense wijken innemen in deze rangorde. Helaas zijn niet alle wijken precies terug te vinden in de tabel. Deze gaat namelijk uit van de 4-cijferige postcodes, terwijl de echte wijken soms een combinatie zijn van meerdere postcodes of juist meerdere wijken dezelfde 4-cijferige postcodes bevatten. Opmerkelijk is in ieder geval dat op één na alle wijken van Eindhoven onder het gemiddelde scoren van 2019 (4038/2). Daarbij zijn er twee wijken waarvan de score niet hoger komt dan

19 Tabel 4.2 Rangorde van Eindhovense wijken volgens Kinderen in Tel Wijk naam Rangorde Doornakkers 57 Landsard 63 Groenewoud 103 Herdgang 107 t Hool 154 Kronehoef 199 Bennekel 247 Rapenland-Oost 314 Beatrixkade 418 Vaartbroek 454 Gijzenrooi 478 Woenselse Watermolen 482 Bonifatiuslaan 520 Herzenbroek 561 Genderbeemd 569 Tempel 688 Bokt 707 Philipsdorp 734 Lakerlopen 796 Acht 1018 Leenderheide 1033 Tuindorp 1053 Prinsejagt 1092 Rapelenburg 1100 Eikenburg 1340 Hanevoet 1373 Koudehoven 1403 Achtse Barrier-noord 1480 Eindhoven Centrum 1516 Strijp S 1553 De Beemden 1553 Meerhoven 1652 Blixembosch-Oost Risicoverhogende gezinskenmerken In 2008 heeft Bureau Beleidsinformatie en Onderzoek van de gemeente Eindhoven een onderzoek gepubliceerd over zorgkinderen in Eindhoven. Daarin wordt op basis van onderzoek van M. Crone en E. Zeijl gekeken naar indicatoren die een voorspellende waarde hebben bij het inschatten van het aantal risicogezinnen. Er worden vier gezinskenmerken onderscheiden die risico s verhogen: eén - ouder gezin niet westerse achtergrond laag inkomen een lage opleiding van de moeder Opvallend is dat drie van deze vier factoren ook een relatie hebben met de kans op laaggeletterdheid (zie hoofdstuk 3). De conclusie van het onderzoeksbureau is dat de situatie in Eindhoven ongunstig afsteekt tegenover landelijke cijfers. In Eindhoven zijn er minder kinderen uit gezinnen met 0 van deze risicoverhogende 19

20 gezinskenmerken (40 versus 54%), en meer kinderen uit gezinnen met tenminste één, twee of drie van deze kenmerken (zie tabel 4.3). Tabel 4.3 Cumulatie van risicoverhogende gezinskenmerken Gezinskenmerken aantal in Eindhoven Nederland jeugdmonitor % 54% % 30% % 10% % 6% % 1% Daarnaast is ook gekeken naar verschillen tussen de wijken van de stad. De uitkomsten daarvan staan in tabel 4.4. Daarbij zijn de verschillen tussen de wijken beschreven aan de hand van het gemiddeld aantal risicofactoren per postcodegebied. Net als bij de vorige paragraaf komt de wijkindeling daarmee niet helemaal overeen met de wijkindeling zoals gehanteerd voor laaggeletterdheid. Toch is er duidelijke overlap tussen de wijken die in tabel 4.4 bovengemiddeld risico hebben op probleemgezinnen en de wijken waar een verhoogde kans is op laaggeletterdheid. Tabel 4.4 Verschil ten opzichte van het gemiddeld aantal risicoverhogende gezinskenmerken in Eindhoven lager Centrum Lakerlopen Bloemenplein Prinsejagt Acht Achtse Blixembosch Gerardusplein Barrier gelijk Tuindorp Philipsdorp Rapenland De Tempel Meerhoven hoger t Hofke Burghplan Tivoli Gijzenrooi Lievendaal Oude Gracht Eckart Genderdal Hanevoet Woensel- Groenenwoud Mensfort Bennekel Zuid Vlokhoven doornakkers Kruidenbuurt Drents Dorp 4.3 Jeugdbeleid in Eindhoven Tot slot is er nog een publicatie van de gemeente Eindhoven benoemen die specifiek richt op Jeugdbeleid. Het gaat om het rapport Nulmeting voor Jeugdbeleid. Hierin wordt ingezoomd op de diverse soorten van jeugdproblematiek zoals die door kinderen en ouders worden ervaren. Ook is gekeken naar de verschillende vormen van ondersteuning die hierbij gewenst zijn. Helaas is in dit rapport niet verder ingezoomd op de diverse wijken van de stad. 20

21 5. Conclusies en aanbevelingen Het doel van dit onderzoek was om in kaart te brengen in welke mate inwoners in verschillende wijken van gemeente Eindhoven een verhoogde kans hebben op laaggeletterdheid. De definitie die hiervoor wordt gehanteerd is: in hoeverre is men in staat om gedrukte en geschreven informatie te gebruiken, om zo te kunnen functioneren in de maatschappij? Met de resultaten van dit onderzoek kan de bibliotheek probleemgroepen definiëren en de gemeente informeren en bewust maken van de omvang van het probleem. De genomen foto biedt input voor de te vervullen rol en de te bewandelen strategie van de bibliotheek ten aanzien van potentieel kwetsbare groepen. 5.1 Conclusies In deze paragraaf zijn de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek samengevat. Wijken met kleine kans op laaggeletterde inwoners In de wijken Oud-Strijp, Centrum, Oud-Stratum en Meerhoven is de kans op kwetsbare inwoners zeer klein. Ook in de wijken Achtse Molen, De Laak, Rozenknopje en Kortenjo zullen relatief weinig mensen wonen die laaggeletterd zijn. Wijken met gemiddelde kans op laaggeletterde inwoners In Aanschot, Gestelse Ontginning en Putten bestaat een gemiddelde kans op laaggeletterdheid. Van deze drie wijken is de wijk Aanschot het meest opmerkelijk. Hierin wonen relatief veel mensen met een hoge leeftijd en veel vrouwen. Echter het aantal allochtonen en werklozen ligt hier laag. Waarschijnlijk hoort deze wijk daarom eerder bij de vorige groep dan bij deze neutrale groep. Wijken met grote kans op laaggeletterde inwoners De wijken Halve Maan, Erp, Oud-Tongelre en Doornakker hebben een behoorlijk grote kans op relatief veel laaggeletterde inwoners. Voor de wijken Dommelbeemd, Ontginning, Begijnenbroek en Oud-Gestel geldt dit zelf in zeer grote mate. Voor deze vier wijken zijn vrijwel alle meegenomen indicatoren negatief. 21

22 5.2 Aanbevelingen Op basis van onderhavige rapportage brengt Cubiss een advies op maat uit. Deze aanbevelingen kan bibliotheek Eindhoven gebruiken om de doelgroep van kwetsbare volwassenen beter te bereiken en te bedienen. Ze kunnen een aanzet zijn voor een plan van aanpak of een activiteitenplan. De aanbevelingen zullen in samenspraak met de bibliotheek geformuleerd worden. Tijdens het overleg met de bibliotheek, komen onder meer de volgende vragen ter sprake. 1. Wat is de beleidsambitie van bibliotheek t.a.v. kwetsbare volwassenen? 2. Wat is de gemeentelijke (c.q. regionale) beleidsaanpak t.a.v. kwetsbare volwassenen? a. Dorpskernaanpak/aanpak woonkernen/kerkdorpen e.d. b. Netwerk-aanpak, ketensamenwerking en relevante actoren c. Relevante subsidieregelingen en projecten (bijv. in kader van WMO, participatiebudget, VVE e.d.) d. Wat is de (beoogde) rol van de bibliotheek 3. Welke concrete inspanningen pleegt de bibliotheek om de doelgroep te bereiken en bedienen? a. Welke diensten en producten b. Welke specifieke doelgroepen c. Op welke locaties, in welke dorpskernen (en met name wat is de dienstverlening t.a.v. specifieke aandachtsdorpskernen) d. Welke projecten e. Met welke samenwerkingspartners/in aanhaking met welke voorzieningen f. Met welke kosten en met welke financieringsbronnen g. Met welke opbrengsten en resultaten 4. In hoeverre wordt deze beleidsambitie gerealiseerd? a. Wat zijn de kosten, wat zijn de baten b. Wat zijn knelpunten en uitdagingen c. Wijze van monitoring d. Wat gaat goed, wat kan beter e. Op welke wijze zouden resultaten verbeterd kunnen worden f. Welke samenwerkingspartners zijn daarbij nodig g. Benodigde inspanning, benodigd budget en benodigde subsidie 5. Wat is nodig om de beleidsambitie van de bibliotheek te realiseren? a. Voorwaarden b. Netwerkopbouw/samenwerking c. Deskundigheidsbevordering d. Prioriteiten/urgenties e. Quick wins f. Lange termijn g. Plan van aanpak /projectplan h...etc. 22

23 Geraadpleegde literatuur en bronnen CBS Statline Fouarge, D. Houtkoop, W. & Velden, R. van der (2011). Laaggeletterdheid in Nederland. ECBO, 's- Hertogenbosch/Utrecht. Kinderen in Nederland (2005) E. Zeijl en anderen SCP Publicatie 2005/4 Kinderen in Tel (2012). Kinderen in Tel Databoek 2012: Kinderrechten als basis voor lokaal jeugdbeleid. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut. Online geraadpleegd: Kinderen in Tel (2012). Wijkvolgorde Utrecht: Verwey-Jonker Instituut. Online geraadpleegd: Nulmeting voor jeugdbeleid (2012) C. Hogervorst Afdeling BiO Gemeente Eindhoven PIAAC (2013). Kernvaardigheden voor werk en leven: resultaten van de Nederlandse survey 2012 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en milieu (2014) Toelichting indicatoren Kerncijfers Eindhoven, gemeente Eindhoven. Beschikbaar via: 23

24 Bijlage: Buurtindeling Centrum Oud Tongelre Aanschot Rozenknopje Binnenstad Muschberg Geestenberg Woenselse Heide Schrijversbuurt Bergen Urkhoven Tempel Oude Spoorbaan Witte Dame 't Hofke Blixembosch-West Hagenkamp Fellenoord Karpen Blixembosch-Oost Oud Gestel TU-terrein Koudenhoven Castilielaan Genderdal Oud Stratum Oud Woensel Dommelbeemd Blaarthem Irisbuurt Limbeek-Zuid Eckart Rapelenburg Rochusbuurt Limbeek-Noord Luytelaer Bennekel-Oost Elzent-Noord Hemelrijken Vaartbroek Bennekel-West, Gagelbosch Tuindorp Gildebuurt Heesterakker Gennep Joriskwartier Woenselse Watermolen Esp Beemden Bloemenplein Erp Bokt Gestelse Ontginning Looiakkers Groenewoud Oud Strijp Genderbeemd Elzent-Zuid Kronehoef Eliasterrein, Vonderkwartier Hanevoet Kortonjo Barrier Philipsdorp Ooievaarsnest Kerstroosplein Mensfoort Engelsbergen Gerardusplein Rapenland Schouwbroek Genneperzijde Vredeoord Schoot Roosten Begijnenbroek Strijp S Eikenburg Generalenbuurt Halve Maan Sportpark Aalsterweg Oude Toren Hurk Putten Hondsheuvels Het Ven Puttense Dreef Oude Gracht-West Lievendaal Poeijers Oude Gracht-Oost Drents Dorp Burghplan Eckartdal Zwaanstraat Sintenbuurt Ontginning Wielewaal Tivoli Driehoeksbos Herdgang Gijzenrooi Prinsejagt Mispelhoef Nieuwe Erven Jagershoef Meerhoven Kruidenbuurt 't Hool Beatrixkanaal-A2 Schuttersbosch Winkelcentrum Meerbos Leenderheide Vlokhoven Grasrijk Riel Achtse molen Bos- en Zandrijk De Laak Kapelbeemd Waterrijk Villapark Kerkdorp Acht Park Forum Lakerlopen Achtse Barrier-Gunterslaer Flight Forum Doornakker Achtse Barrier-Spaaihoef Eindhoven Airport Doornakkers-West Achtse Barrier-Hoeven Bosrijk Doornakkers-Oost Meerrijk Tongelresche Akkers 24