Ken uw doelgroep Kwetsbare groepen. Gemeente Helmond

Transcriptie

1 Ken uw doelgroep Kwetsbare groepen Gemeente Helmond Mei 2014

2 Colofon In opdracht van: Uitvoering en rapportage: Liesbeth van Weert, Adviseur Onderzoek i.s.m. Petra van Oosterhout, Adviseur Beleidsontwikkeling Postbus LA Tilburg T Statenlaan RX Tilburg I 2

3 Samenvatting Meedoen in de maatschappij is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Gemeenten, bibliotheken en andere maatschappelijke organisaties hebben een belangrijke rol in de ondersteuning en begeleiding van inwoners die het niet op eigen kracht redden. Maar hoe is deze groep samengesteld? In welke wijken/kernen wonen zij? En hoe kan de bibliotheek hen het beste ondersteunen? Om vast te stellen om welke kwetsbare groepen het gaat en welke omvang deze hebben, heeft Cubiss een meta-analyse uitgevoerd binnen de gemeente Helmond. Hiervoor is gebruik gemaakt van gegevens uit verschillende databronnen die samenhangen met het feit of iemand zich in een kwetsbare positie bevindt. Hierbij is de focus gelegd op volwassenen. In deze rapportage wordt onder kwetsbare groepen verstaan: groepen mensen, woonachtig in de gemeente Helmond, die in een (potentieel) kwetsbare positie verkeren. Een kwetsbare inwoner is een persoon die niet zelfredzaam is en daardoor niet in staat tot maatschappelijke participatie. De basis van deze rapportage wordt gevormd door twee dimensies: 1. Laaggeletterdheid: in hoeverre is men in staat om gedrukte en geschreven informatie te gebruiken, om zo te kunnen functioneren in de maatschappij? 2. Maatschappelijke kwetsbaarheid: is er sprake van of dreigt er achterstand en/of sociaal isolement, als gevolg van verschillende problemen of oorzaken? Beide dimensies bestaan uit een aantal indicatoren (bijv. hoeveel % allochtonen wonen er? Hoeveel % inwoners heeft een WWB uitkering? Hoe staat het met de veiligheid in de buurt?). Aan de hand van zogenaamde z-scores is per indicator berekend in hoeverre bepaalde dorpskernen afwijken van het gemiddelde voor de provincie Noord-Brabant. Wijken met kleine kans op kwetsbare inwoners In de wijken Dierdonk, Brandevoort en Warande is de kans op kwetsbare inwoners klein. In deze drie wijken wonen relatief gezien (in verhouding tot de andere wijken van Noord-Brabant) zowel weinig laaggeletterden als weinig maatschappelijk kwetsbaren. Een persoon is maatschappelijke kwetsbaar als hij of zij in een kwetsbare situatie verkeert of dreigt te raken doordat deze persoon door verschillende problemen of oorzaken geconfronteerd wordt met achterstand en/of sociaal isolement. Wijken met gemiddelde kans op kwetsbare inwoners In Stiphout, t Hout, Brouwhuis en Rijpelberg bestaat een gemiddelde kans op kwetsbare inwoners. Hierbij is wel een duidelijk verschil tussen de wijken Stiphout en Rijpelberg enerzijds en t Hout en Brouwhuis anderszijds. Deze laatste twee wijken scoren zowel op laaggeletterdheid als op maatschappelijke kwetsbaarheid gemiddeld. Bij Rijpelberg geldt dit alleen voor maatschappelijke kwetsbaarheid. Op het vlak van laaggeletterdheid is de kans voor deze wijk laag. Voor Stiphout geldt precies het omgekeerde. Zij scoren gemiddeld op het vlak van laaggeletterdheid en laag op maatschappelijke kwetsbaarheid. Wijken met grote kans op kwetsbare inwoners De wijken Binnenstad, Helmond-Oost, Helmond-West en Helmond-Noord kunnen als potentieel kwetsbaar worden aangemerkt. In al deze vier wijken is er een grote kans op zowel laaggeletterdheid als op maatschappelijke kwetsbaarheid. Vrijwel alle gemeten indicatoren voor beide dimensies zijn beneden gemiddeld ten opzichte van de rest van de stad. 3

4 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Aanleiding en doel Kwetsbare groepen Methodiek Inhoud van het rapport Laaggeletterdheid & maatschappelijke kwetsbaarheid Inleiding Laaggeletterdheid Maatschappelijke kwetsbaarheid Indicatoren Laaggeletterdheid Geslacht Onderwijsniveau Leeftijd Etniciteit Participatie op de arbeidsmarkt Maatschappelijke kwetsbaarheid Financiële situatie: inkomen en type woning Sociale situatie: leefbaarheid buurt, sociale cohesie en eenzaamheid Gezondheid Conclusies en aanbevelingen Conclusies Wijken met kleine kans op kwetsbare inwoners Wijken met gemiddelde kans op kwetsbare inwoners Wijken met grote kans op kwetsbare inwoners Aanbevelingen Geraadpleegde literatuur en bronnen Bijlage: Buurtindeling

5 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel Meedoen in de maatschappij is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Gemeenten, bibliotheken en andere maatschappelijke organisaties hebben een belangrijke rol in de ondersteuning en begeleiding van inwoners die het niet op eigen kracht redden. Maar hoe is deze groep samengesteld? In welke wijken/dorpskernen wonen zij? En hoe kan de bibliotheek hen het beste ondersteunen? Om vast te stellen om welke kwetsbare groepen het gaat en welke omvang deze hebben, heeft Cubiss een meta-analyse uitgevoerd binnen de gemeente Helmond. Hiervoor is gebruik gemaakt van gegevens uit verschillende databronnen die samenhangen met het feit of iemand zich in een kwetsbare positie bevindt. Hierbij is de focus gelegd op volwassenen. De hoofdvraag van het onderzoek luidt als volgt: In welke mate heeft gemeente Helmond te maken met kwetsbare groepen en hoe ziet de situatie er per wijk uit? Met de resultaten van dit onderzoek kan de bibliotheek (potentieel) kwetsbare groepen definiëren en de gemeente informeren en bewust maken van de omvang van het probleem. De genomen foto biedt input voor de te vervullen rol en de te bewandelen strategie van de bibliotheek ten aanzien van kwetsbare groepen. Gemeente Helmond kent de volgende wijkindeling: 5

6 In de bijlage is de uitgebreide buurtindeling weergegeven. 1.2 Kwetsbare groepen In deze rapportage wordt onder kwetsbare groepen verstaan: groepen mensen, woonachtig in de gemeente Helmond, die in een (potentieel) kwetsbare positie verkeren. Een kwetsbare inwoner is een persoon die niet zelfredzaam is en daardoor niet in staat tot maatschappelijke participatie. Niet zelfredzaam is iemand wanneer deze niet zelfstandig (niet op eigen kracht) of niet met behulp van zijn omgeving (eigen sociale netwerk) actief kan meedoen in de samenleving of onvoldoende draagkracht heeft om de daarvoor benodigde voorziening(en) aan te schaffen. Kernbegrip in deze definitie is "zelfredzaamheid" (het lichamelijke, verstandelijke, geestelijke of financiële vermogen om voorzieningen te treffen dan wel te laten treffen die deelname aan het normale maatschappelijke verkeer mogelijk maken) 1. In dit rapport wordt naar twee dimensies van kwetsbaarheid gekeken: laaggeletterdheid en maatschappelijke kwetsbaarheid. Geletterdheid is het gebruiken van gedrukte en geschreven informatie om te functioneren in de maatschappij, om de eigen doelen te bereiken en om de eigen kennis en mogelijkheden te ontwikkelen. De mate van geletterdheid wordt weergegeven in vijf niveaus. Laaggeletterd betekent doorgaans dat mensen op het laagste niveau zitten (Fouarge, D., Houtkoop, W. & Van der Velden, R., 2011). 2 Uit onderzoek blijkt dat het profiel van laaggeletterden in vergelijking met niet-laaggeletterden relatief vaker bestaat uit vrouwen, laaggeschoolden (lager onderwijs of vbo), ouderen, allochtonen uit de eerste generatie (met de kanttekening dat driekwart van de laaggeletterden autochtoon is) en mensen die niet participeren op de arbeidsmarkt (Fourage et. al, 2011). Uit recent onderzoek blijkt dat in Nederland 1,3 miljoen laaggeletterden wonen. Dit betekent dat 12 procent van de volwassen bevolking op het laagste niveau van taalvaardigheid functioneert (PIAAC, 2013). De grootste groepen laaggeletterden bevinden zich onder oudere autochtonen met een middelbaar opleidingsniveau: zij maken 45% van de groep laaggeletterden uit ( personen). Daarnaast vormen autochtone en allochtone niet-werkende lager opgeleiden twee relatief grote groepen van laaggeletterden. Een persoon is maatschappelijke kwetsbaar als hij of zij in een kwetsbare situatie verkeert of dreigt te raken doordat deze persoon door verschillende problemen of oorzaken geconfronteerd wordt met achterstand en/of sociaal isolement. Factoren die doorgaans in verband worden gebracht met maatschappelijke kwetsbare groepen zijn de financiële situatie (inkomen en type woning), sociale situatie (leefbaarheid buurt, sociale cohesie en eenzaamheid) en de mate van gezondheid. 1.3 Methodiek De basis van deze rapportage wordt gevormd door de twee dimensies (laaggeletterdheid en maatschappelijke kwetsbaarheid). Beide dimensies bestaan uit een aantal indicatoren. De voorwaarden waaraan een indicator moet voldoen is als volgt: Van een betrouwbare bron afkomstig zijn Op het juiste niveau (dorpskern-niveau) beschikbaar zijn Recentelijke onderzocht zijn. 1 WMO voorzieningenbeleid ( 2 Fouarge, D. Houtkoop, W. & Velden, R. van der (2011). Laaggeletterdheid in Nederland. ECBO, 's-hertogenbosch/utrecht. 6

7 In totaal zijn er 9 indicatoren gebruikt. Hieronder zijn de indicatoren voor de dimensies laaggeletterdheid en maatschappelijke kwetsbaarheid gedefinieerd (zie tabel 1.1). Tabel 1.1 Dimensies en indicatoren Dimensie Laaggeletterdheid Maatschappelijke kwetsbaarheid Indicator % vrouwen % inwoners dat maximaal een vmbo-opleiding heeft voltooid % 45-plussers % allochtonen (zowel Westerse als niet-westerse allochtonen) % inwoners dat niet participeert op de arbeidsmarkt (excl. AOW ers) Financiële situatie: % huishoudens met laag inkomen Financiële situatie: % huurwoningen in handen van wooncorporatie Sociale situatie: score voor de sociale cohesie in de wijk Sociale situatie: score voor de leefbaarheid van de wijk Gezondheid: % inwoners met matige of slechte gezondheid (zelfrapportage) 1.4 Inhoud van het rapport De rapportage bestaat uit twee delen. Het eerste deel geeft een totaaloverzicht van de kans op kwetsbare inwoners in de gemeente Helmond. Aan de hand van de opgenomen figuren is in één oogopslag te zien wat de kans op taalachterstanden/ laaggeletterdheid en maatschappelijke kwetsbaarheid is in de verschillende wijken. In het tweede deel wordt ingezoomd op de verschillende indicatoren. Aan de hand van figuren en tabellen wordt aangegeven hoe een wijk scoort t.o.v. Noord- Brabant. 7

8 2. Laaggeletterdheid & maatschappelijke kwetsbaarheid 2.1 Inleiding In dit eerst gedeelte wordt een totaaloverzicht van de kans op kwetsbare inwoners in de gemeente Helmond gepresenteerd. Aan de hand van een vaste waarde-indeling wordt de kans op zowel laaggeletterdheid als maatschappelijke kwetsbaarheid in 2 figuren weergegeven. De waarde van deze dimensies is gebaseerd op de onderliggende indicatoren. Aan de hand van zogenaamde z- scores is per indicator berekend in hoeverre de wijken afwijken van het gemiddelde voor de gemeente Helmond. Per dimensie zijn deze afwijkingen bij elkaar opgeteld. Voordat de resultaten worden gepresenteerd, is allereerst in de tabel hieronder te zien hoeveel inwoners iedere wijk heeft. Tabel 2.1 Aantal inwoners per wijk (2013) Wijk Aantal inwoners (totaal) Binnenstad Helmond-Oost Helmond-Noord t Hout Brouwhuis Helmond-West Warande Stiphout Rijpelberg Dierdonk Brandevoort Totaal Bron: CBS Statline De gemeente Helmond telt inwoners en heeft een oppervlakte van hectare. De gemeente bestaat uit 11 wijken en een industrieterrein. Het industrieterrein is in de verdere rapportage buiten beschouwing gelaten. Het aantal inwoners in dat gebied is verwaarloosbaar. 8

9 2.2 Laaggeletterdheid In de figuur op de volgende pagina is in één oogopslag te zien in welke mate er laaggeletterden in de verschillende wijken van Helmond wonen. Figuur De kans op laaggeletterde inwoners, per wijk De wijken Helmond-Oost en Helmond-Noord kunnen als zeer kwetsbaar worden aangemerkt. In deze wijken is een relatief grote kans op taalachterstanden/laaggeletterdheid. Op vrijwel alle indicatoren scoren deze twee wijken met een hoog risico. De wijken Binnenstad en Helmond-West hebben een iets minder grote kans, maar ook hier is de totaalscore op de vijf indicatoren bovengemiddeld negatief. Voor de Binnenstad spelen vooral een hoge gemiddelde leeftijd, veel mensen met allochtone achtergrond en veel mensen met een uitkering een belangrijke rol. Bij Helmond-West ligt het accent op het hoge aantal laagopgeleiden, relatief veel allochtone mensen en veel mensen met een uitkering. De kans op laaggeletterde inwoners in Warande en Rijpelberg is relatief klein. In Dierdonk en Brandevoort is deze kans zelfs zeer klein. In de tabel op de volgende pagina is per gemeten indicator aangegeven hoe de verschillende wijken daarop scoren. In hoofdstuk 3 zijn deze indicatoren verder uitgewerkt en toegelicht. 9

10 Tabel Samenvatting indicatoren van laaggeletterdheid laaggeletterdheid % vrouwen % laag opgeleid % 45- plus % allochtoon % nonactief Binnenstad - - ~ Helmond-Oost Helmond-Noord Helmond-West + -- ~ Warande Stiphout ~ Brouwhuis ~ Rijpelberg Dierdonk t Hout ~ ~ Brandevoort zeer oververtegenwoordigd - oververtegenwoordigd ~ gemiddeld + ondervertegenwoordigd ++ zeer ondervertegenwoordigd 2.3 Maatschappelijke kwetsbaarheid Een persoon is maatschappelijke kwetsbaar als hij of zij in een kwetsbare situatie verkeert of dreigt te raken doordat deze persoon door verschillende problemen of oorzaken geconfronteerd wordt met achterstand en/of sociaal isolement. Indicatoren voor maatschappelijke kwetsbaarheid zijn de financiële en sociale situatie van een inwoner en de mate van gezondheid. In onderstaand figuur is te zien in welke mate de verschillende wijken van Helmond te maken hebben met maatschappelijke kwetsbare groepen. 10

11 Figuur De kans op maatschappelijke kwetsbare inwoners, per dorpskern De wijken Binnenstad, Helmond-Oost, Helmond-Noord en Helmond-West hebben een behoorlijk hoog tot hoog aantal maatschappelijk kwetsbare inwoners. Het betreft hier vier wijken die met relatief veel mensen met een laag inkomen, veel sociale huurwoningen en een matige tot slechte gezondheid. Kortom op alle indicatoren zijn de scores minder dan gemiddeld. Wijken met een gemiddelde kans op maatschappelijke kwetsbaarheid zijn Rijpelberg, t Hout en Brouwhuis. In de overige wijken van Helmond is de kans op maatschappelijke kwetsbaarheid bijzonder klein. Deze wijken kennen relatief weinig mensen met een laag inkomen, weinig (sociale) huur en de meeste mensen hebben een goede gezondheid. Tabel laat zien hoe de verschillende indicatoren van maatschappelijke kwetsbaarheid er per wijk uitzien. Voor een uitgebreidere toelichting op deze indicatoren verwijzen we naar hoofdstuk 3. 11

12 Tabel Samenvatting indicatoren maatschappelijke kwetsbaarheid maatschappelijke kwetsbaarheid % laag % % matige rapportcijfer rapportcijfer inkomen huurhuis gezondheid leefbaarheid veiligheid score sociale cohesie Binnenstad -- - ~ Helmond-Oost Helmond-Noord ~ ~ + Helmond-West ~ Warande Stiphout Brouwhuis - ~ ~ ~ ~ ~ Rijpelberg Dierdonk t Hout - + ~ ~ - ~ Brandevoort zeer oververtegenwoordigd - oververtegenwoordigd ~ gemiddeld + ondervertegenwoordigd ++ zeer ondervertegenwoordigd 12

13 3. Indicatoren In dit hoofdstuk wordt een uitgebreidere toelichting gegeven op de twee dimensies. Zo komt o.a. aan bod op basis van welke bronnen de indicatoren gebaseerd zijn, hoe ze zijn gemeten en wat de indicatoren precies vertellen. Ook worden de exacte percentages c.q. aantallen gepresenteerd per wijk. In dit hoofdstuk wordt tevens aan de hand van tabellen en figuren geïllustreerd hoe een wijk scoort t.o.v. de andere wijken binnen de gemeente Helmond. Indien een wijk bovengemiddeld slecht (afhankelijk van de indicator boven of onder het gemiddelde voor Noord-Brabant) scoort, is dit aangegeven met een grijze arcering. 3.1 Laaggeletterdheid Zoals in de inleiding is beschreven blijkt uit onderzoek dat het profiel van laaggeletterden in vergelijking met niet-laaggeletterden relatief vaak bestaat uit vrouwen, laaggeschoolden (lager onderwijs of vbo), ouderen, allochtonen uit de eerste generatie (met de kanttekening dat 65% van de laaggeletterden autochtoon is) en mensen die niet participeren op de arbeidsmarkt (Fourage et. al, 2011). Deze onderdelen vormen dan ook de indicatoren voor laaggeletterdheid Geslacht In figuur is de man-vrouw verdeling weergegeven. Zoals te zien wonen in Helmond als totaal iets minder vrouwen dan gemiddeld in Brabant en Nederland. In de wijken Helmond-Noord en Warande wonen relatief veel vrouwen (t.o.v. Noord-Brabant als totaal). 0% 20% 40% 60% 80% 100% Binnenstad Helmond Oost Helmond Noord t Hout Brouwhuis Helmond west Warande Stiphout Rijpelberg Dierdonk Brandevoort 49,9 49,8 48,8 50,3 50,1 50,8 49,4 49,9 51,7 51,2 50,6 50,1 50,2 51,2 49,7 49,9 49,2 50,6 50,1 48,3 48,8 49,4 Helmond totaal Noord-Brabant Nederland 50,2 49,9 49,5 49,8 50,1 50,5 man% vrouw% Figuur Bevolking per dorpskern naar geslacht (%) (2013)

14 Bron: CBS Statline Onderwijsniveau Uit onderzoek blijkt dat opleidingsniveau samenhangt met laaggeletterdheid. Een opleiding draagt in positieve zin bij aan geletterdheid. Mensen die laagopgeleid zijn hebben vaker een taalachterstand dan mensen die hoogopgeleid zijn. Ruim 4 op de 10 mensen die maximaal de lagere school hebben afgerond, zijn laaggeletterd (PIAAC, 2013). In onderstaande tabel is het opleidingsniveau van de (volwassen) inwoners gepresenteerd. Tabel Hoogst genoten opleiding bevolking per wijk (%) (2013) lager onderwijs / vmbo / lbo / mavo Havo/VWO/MBO HBO+ Binnenstad 37% 42% 21% Helmond-Oost 46% 36% 18% Helmond-Noord 47% 34% 19% Helmond-West 47% 37% 16% Warande 11% 28% 62% Brouwhuis 36% 42% 22% Rijpelberg 42% 31% 27% Dierdonk 24% 37% 39% Stiphout 18% 35% 47% 't Hout 33% 38% 29% Brandevoort 16% 30% 54% Helmond totaal 33% 36% 31% Bron: Zorgzame stad 2013 In de gemeente Helmond heeft 33 procent maximaal een vmbo-opleiding voltooid. Ongeveer een zelfde percentage heeft een middelbaar opleidingsniveau en de overige inwoners vallen in de categorie Hoog opgeleid. In de wijken Helmond-Oost, Helmond-Noord, Helmond-West en Rijpelberg wonen relatief veel laagopgeleiden. Met uitzondering van Rijpelberg zijn in deze wijken bijna 1 op de 2 mensen laag opgeleid Leeftijd Uit verschillende onderzoeken blijkt dat leeftijd correleert met het niveau van laaggeletterdheid. Zo is 61 procent van alle laaggeletterden in Nederland 46 jaar of ouder. Het gaat hierbij om ongeveer personen, waarvan 60 procent ( personen) 56 jaar of ouder is (Fourage et. al, 2011). Dat betekent echter niet dat laaggeletterdheid alleen bij ouderen voorkomt. Juist onder (middelbaar en hoogopgeleide) jongeren in de leeftijd van jaar is een langzame achteruitgang van geletterdheid waar te nemen (Fourage, et. al, 2011). Tabel en figuur op de volgende pagina geven de leeftijdsverdeling weer van de inwoners van gemeente Helmond. Figuur laat het percentage inwoners zien van 45 jaar en ouder. In tabel is de gehele verdeling weergegeven. 14

15 Tabel Leeftijdsgroepen per wijk (2013) 0-15 jr (%) jr (%) jr (%) (%) > 65 jr (%) Binnenstad Helmond Oost Helmond Noord t Hout Brouwhuis Helmond west Warande Stiphout Rijpelberg Dierdonk Brandevoort Helmond totaal Noord-Brabant Nederland Bron: CBS Statline Stiphout Warande Helmond Oost Helmond Noord t Hout Binnenstad Helmond west Brouwhuis Rijpelberg Dierdonk Brandevoort Helmond totaal Noord-Brabant Nederland Figuur Percentage 45-plussers per dorpskern (2013) Bron: CBS Statline In verhouding tot Brabant en de rest van Nederland heeft Helmond een vrij jonge populatie. Op wijkniveau springen de wijken Stiphout en Warande er uit met relatief veel 45-plussers. In Dierdonk wonen relatief veel mensen uit de leeftijdscategorie jaar. Het aantal 65-plussers in deze wijk is echter weer heel laag, waardoor Dierdonk in figuur vrij laag eindigt. 15

16 3.1.4 Etniciteit Uit onderzoek blijkt dat het profiel van laaggeletterden in vergelijking met niet-laaggeletterden relatief vaak bestaat uit allochtonen van de eerste generatie. Onder de tweede generatie allochtonen is er nauwelijks meer sprake van een oververtegenwoordiging van laaggeletterden (PIAAC, 2013). De etniciteit van een persoon wordt bepaald door het geboorteland van de persoon of, als de persoon in Nederland is geboren, door het geboorteland van de moeder of de vader. Figuur geeft de verhouding weer tussen autochtonen en eerste en tweede generatie allochtonen per dorpskern. Helaas zijn er geen gegevens voorhanden van enkel eerste generatie allochtonen. 0% 20% 40% 60% 80% 100% Binnenstad Helmond Oost Helmond Noord t Hout Brouwhuis Helmond west Warande Stiphout Rijpelberg Dierdonk Brandevoort Helmond totaal Noord-Brabant Nederland autochtonen Westerse allochtonen Niet-westerse allochtonen Figuur Percentage allochtonen/autochtonen per wijk (2013) Bron: CBS Statline In Noord-Brabant is 17 procent van de inwoners van allochtoonse afkomst. Binnen de gemeente Helmond is dat 24 procent. Dit is duidelijk hoger dan gemiddeld in Brabant en Nederland. De wijken Binnenstad, Helmond-West en Rijpelberg kennen een relatief hoog percentage allochtone inwoners. Ongeveer 1 op de 3 inwoners van deze wijken is in het buitenland geboren of zijn/haar ouders zijn in het buitenland geboren. In tabel is de etniciteit van de inwoners, en dan de niet-westerse allochtonen, nader bekeken. Hier is aangegeven welk percentage van Surinaamse, Antilliaanse/Arubaanse, Turkse of Marokkaanse afkomst is of onder de categorie overig valt. De personen die in onderstaande tabel als allochtoon worden aangemerkt, betreffen zowel eerste- als tweedegeneratieallochtonen. Uit deze tabel valt op dat in de Binnenstad 14% van de allochtonen van Westerse komaf is en 25% is niet-westers. Inwoners van deze laatste groep zijn vooral Marokkaans of Turks van oorsprong. In Helmond-West is ongeveer de helft van de allochtonen van Westerse origine. Van de niet-westerse 16

17 allochtonen is bijna de helft Marokkaans. Tot slot de wijk Rijpelberg. Hier zijn de Westerse allochtonen in de meerderheid. Van de niet-westerse allochtonen is de helft afkomstig uit diverse landen. Tabel Percentage allochtonen per wijk, uitgedrukt in procenten van het totaal aantal inwoners (2013) Onderwerpen Westers totaal Autochtonen Marokko Nederlandse Antillen en Aruba Suriname Turkije Overig nietwesters Binnenstad Helmond Oost Helmond Noord 't Hout Brouwhuis Helmond West Warande Stiphout Rijpelberg Dierdonk Brandevoort Helmond totaal Noord Brabant Nederland Bron: CBS Statline Participatie op de arbeidsmarkt Laaggeletterden zijn sterk oververtegenwoordigd onder langdurig werklozen en personen die buiten de beroepsbevolking vallen (o.a. arbeidsongeschikten en gepensioneerden) (PIAAC, 2013). Een mogelijke verklaring is dat het niveau van vaardigheden sneller achteruitgaat onder mensen die deze gedurende langere tijd niet gebruiken. In figuur is weergegeven welk percentage van de huishoudens van een wijk een WWB-uitkering ontvangt. WWB is de afkorting voor Wet werk en bijstand. In 2012 ontving in Noord-Brabant 71 op de 1000 huishoudens een WWB uitkering. Gemiddeld ligt dit cijfer voor Helmond op 63, maar zoals figuur duidelijk laat zien, is het verschil per wijk erg groot. De wijken Binnenstad, Helmond-Oost en Helmond-West springen er in negatieve zin uit. Hier ligt het aantal uitkeringen met 99 en hoger beduidend boven het gemiddelde van de stad. 17

18 Binnenstad Helmond-Oost Helmond-Noord t Hout Brouwhuis Helmond-West Warande Stiphout Rijpelberg Dierdonk Brandevoort Helmond totaal Noord-Brabant Nederland Figuur Relatief aantal huishoudens met een AWB/WWB-uitkering per 1000 huishoudens (2012) Bron: CBS Statline In tabel op de volgende pagina is per wijk weergegeven welk deel van de beroepsbevolking een AO-uitkering ontvangt en welk deel een WW-uitkering. AO is de afkorting voor arbeidsongeschikt. Het is een verzamelterm voor uitkeringen krachtens de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO), de Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong) en de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ). Het aantal werklozen en arbeidsongeschikten binnen de gemeente Helmond ligt procentueel boven het gemiddelde van Nederland. Tussen de wijken onderling zijn echter grote verschillen. Zo worden Binnenstad, Helmond-Oost en Helmond-West gekenmerkt door relatief veel arbeidsongeschikten, terwijl in Dierdonk en Brandevoort relatief weinig inwoners een AO-uitkering ontvangen. Wat betreft de WW uitkering geldt een vergelijkbaar beeld. Vooral in de wijken Binnenstad en Helmond-West ligt het aantal WW uitkeringen beduidend hoger dan gemiddeld. 18

19 Tabel Relatief aantal arbeidsongeschikten en werklozen per 1000 inwoners (2012) AO-uitkeringen relatief WW-uitkeringen relatief Regio's per inwoners per inwoners Binnenstad Helmond-Oost Helmond-Noord t Hout Brouwhuis Helmond-West Warande Stiphout Rijpelberg Dierdonk Brandevoort Helmond Noord-Brabant * 33 Nederland Bron: CBS Statline * Gegevens ontbreken 19

20 3.2 Maatschappelijke kwetsbaarheid Maatschappelijke kwetsbare groepen worden doorgaans in verbrand gebracht met de volgende factoren: financiële situatie (inkomen en type woning), sociale situatie (leefbaarheid buurt, sociale cohesie en eenzaamheid) en de mate van gezondheid Financiële situatie: inkomen en type woning Twee indicatoren die de financiële situatie van een inwoner kunnen meten zijn het besteedbaar inkomen en of men in een huur- of koophuis woont. Inkomen Wat is het gemiddeld inkomen per inwoner en per inkomensontvanger in de verschillende wijken van het verzorgingsgebied van Bibliotheek Helmond? Het persoonlijk (bruto) inkomen omvat inkomen uit arbeid, inkomen uit eigen onderneming, uitkering inkomensverzekeringen en uitkering sociale voorzieningen (met uitzondering van kinderbijslag). Het persoonlijk inkomen is gebaseerd op de totale bevolking. 3 Het persoonlijk inkomen per inwoner is het totaal van alle persoonlijke inkomens gedeeld door het totaal aantal inwoners. Het persoonlijk inkomen per inkomensontvanger is het gemiddelde persoonlijk inkomen van personen met 52 weken inkomen. Tabel Persoonlijk inkomen in per wijk (2011) Gemiddeld inkomen per Gemiddeld inkomen per inwoner inkomensontvanger Binnenstad Helmond-Oost Helmond-Noord t Hout Brouwhuis Helmond-West Warande Stiphout Rijpelberg Dierdonk Brandevoort Helmond Noord-Brabant Nederland Bron: CBS Statline De inkomens in Helmond liggen een flink stuk lager dan gemiddeld in Brabant en Nederland. Dit geldt zowel voor het inkomen per ontvanger als het gemiddelde inkomen per inwoner. Als op wijkniveau gekeken wordt dan is het inkomen het laagst in de wijken Binnenstad, Helmond-Oost, Helmond-Noord en Helmond-West. Naast het gemiddelde inkomen is het ook interessant om te kijken naar het percentage huishoudens in een wijk dat leeft van een inkomen onder of rond het sociaal minimum. 3 Meer informatie over de indicatoren en berekeningen is te vinden op: Toelichting Kerncijfers Dorpskernen en Buurten, CBS. 20

21 Tabel Inkomen van huishoudens naar dorpskern (%) (2010) Huishouden met laag inkomen Binnenstad 60 Helmond-Oost 58 Helmond-Noord 48 t Hout 36 Brouwhuis 37 Helmond-West 58 Warande 19 Stiphout 24 Rijpelberg 37 Dierdonk 10 Brandevoort 16 Helmond 42 Noord-Brabant * Nederland 40 Bron: CBS Statline * Gegevens ontbreken In tabel is het percentage huishoudens te zien met een laag besteedbaar huishoudensinkomen. Alle particuliere huishoudens in Nederland (excl. studenten) zijn door het CBS gerangschikt van laag naar hoog besteedbaar huishoudensinkomen. In totaal zijn er 3 groepen gemaakt. Tot de groep huishoudens laag inkomen hoort 40 procent van de Nederlandse huishoudens. Zij hebben een besteedbaar inkomen van maximaal euro. De gegevens in de tabel laten zien dat het aantal huishoudens in gemeente Helmond dat leeft van een laag besteedbaarheid inkomen vergelijkbaar is met de rest van Nederland. Waar in Nederland 40 procent van de huishoudens moet rondkomen van een inkomen van euro, ligt dit percentage in gemeente Helmond op 42 procent. Een vergelijking tussen de wijken onderling laat zien dat ook hier grote verschillen zijn. De wijken Binnenstad, Helmond-Oost en Helmond-West hebben relatief veel huishoudens met een laag inkomen. Maar liefst 6 van de 10 huishoudens in deze wijken valt binnen deze categorie. Type woning In figuur en tabel is de verdeling huur- en koopwoningen per wijk weergegeven, met in tabel een nadere specificering van huurwoningen. De gegevens laten zien dat relatief veel huurwoningen in handen van wooncorporaties te vinden zijn in de dorpskernen Helmond-Oost, Helmond-West, Binnenstad en Helmond-Noord. Hierbij moet worden aangetekend dat het om het totaal aantal huurwoningen van wooncorporaties gaat, dus zowel sociale huurwoningen als vrije sector woningen. Helaas zijn er geen gegevens beschikbaar die het precieze onderscheid in getallen uitdrukken. Opvallend is ook dat er wijken zijn waar vrijwel geen of zeer weinig woningen in handen zijn van een woningcorporatie. 21

22 Binnenstad Helmond-Oost Helmond-Noord t Hout Brouwhuis Helmond-West Warande Stiphout Rijpelberg Dierdonk Brandevoort Helmond Noord-Brabant Nederland Figuur Percentages woningen in handen van wooncorporaties per wijk (2012) Bron: CBS Statline Tabel Koop / huur per wijk (%) (2012) Koopwoningen Huurwoningen totaal In bezit woningcorporatie In bezit overige verhuurders Eigendom onbekend Binnenstad Helmond-Oost Helmond-Noord t Hout Brouwhuis Helmond-West Warande Stiphout Rijpelberg Dierdonk Brandevoort Helmond Noord-Brabant Nederland Bron: CBS Statline Sociale situatie: leefbaarheid buurt, sociale cohesie en eenzaamheid Naast de financiële situatie is de sociale situatie eveneens van invloed op de kans dat een persoon in een kwetsbare situatie verkeert of dreigt te raken. Indicatoren die de sociale situatie van een inwoner kunnen meten zijn de kwaliteit van de woonomgeving en de mate van ervaren eenzaamheid door een inwoner. 22

23 Kwaliteit woonomgeving: veiligheid en sociale cohesie In 2013 heeft het onderzoeksbureau van gemeente Helmond een veiligheidsmonitor uitgevoerd. Dit rapport beschrijft de leefbaarheids- en veiligheidssituatie van de Helmondse bevolking. Op basis van een onderzoek naar de beleving van inwoners over hun veiligheid in hun buurt en gemeente en de incidenten die voorvallen en geregistreerd worden door de politie, wordt inzicht gegeven in de veiligheids- en leefbaarheidssituatie in Helmond. Drie parameters uit dat onderzoek zijn interessant in het kader van maatschappelijke kwetsbaarheid. Het gaat hierbij om het rapportcijfer Leefbaarheid, rapportcijfer veiligheid en de schaalscore voor cohesie. Dit laatste is een maat die aangeeft in hoeverre bewoners sociale samenhang in hun buurt ervaren. De score loopt van 0 = zeer slecht tot 10 = uitmuntend. In onderstaande tabel zijn deze gegevens per buurt weergegeven en afgezet tegenover de landelijke cijfers. Tabel Veiligheid en sociale cohesie rapportcijfer leefbaarheid rapportcijfer veiligheid schaalscore cohesie Binnenstad 6,6 6,0 5,4 Helmond-Oost 6,6 6,5 5,3 Helmond-Noord 7,2 7,0 6,3 t Hout 7,4 7,2 6,1 Brouwhuis 7,2 7,1 6,0 Helmond-West 6,7 6,3 5,7 Warande 8,1 7,5 6,7 Stiphout 8,1 7,8 6,7 Rijpelberg 7,1 6,9 5,9 Dierdonk 8,1 7,5 6,5 Brandevoort 7,9 7,8 6,5 Helmond 7,2 6,9 6,0 Noord-Brabant * * * Nederland 7,4 7,1 6,2 Bron: Veiligheidsmonitor 2013, gemeente Helmond * gegevens ontbreken Wat opvalt aan bovenstaande tabel is dat de getoonde cijfers een duidelijke samenhang vertonen. Is het rapportcijfer voor leefbaarheid relatief hoog, dan geldt dit in de meeste gevallen ook voor de andere twee cijfers. De hoogste rapportcijfers worden gegeven in de wijken Warande, Stiphout, Dierdonk en Brandevoort. De laagste cijfers zitten in Binnenstad en Helmond-Oost. Helmond-West zit ook beneden gemiddeld, maar minder uitgesproken. De overige wijken laten een redelijk gemiddeld beeld zien Gezondheid Zoals in de inleiding is beschreven is de definitie van een kwetsbaar persoon, iemand die niet zelfredzaam is en daardoor niet in staat tot maatschappelijke participatie. Niet zelfredzaam is iemand wanneer deze niet zelfstandig (niet op eigen kracht) of niet met behulp van zijn omgeving (eigen sociale netwerk) actief kan meedoen in de samenleving of onvoldoende draagkracht heeft om de daarvoor benodigde voorziening(en) aan te schaffen. Om zelfredzaam te zijn moet je dus het lichamelijke en geestelijke vermogen hebben om voorzieningen te treffen dan wel te laten treffen die deelname aan het normale maatschappelijke verkeer mogelijk maken. 23

24 Figuur toont de gezondheidsbeleving per wijk. Deze gegevens zijn gebaseerd op de zelfgerapporteerde gezondheid. Inwoners gaven antwoord op de vraag: Wat vindt u van uw eigen gezondheid?. Als gekeken wordt naar iedereen die van zijn/haar gezondheid zegt dat deze niet goed is, dan geldt dit binnen de gemeente Helmond voor 28% van de inwoners. De variatie per wijk ligt tussen de 17 en 38%. Wijken die er in negatieve zin uitspringen zijn: Helmond-Oost, Helmond-Noord en Rijpelberg. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Binnenstad Helmond-Oost Helmond-Noord Helmond-West Warande Brouwhuis Rijpelberg Dierdonk Stiphout 't Hout Brandevoort Helmond totaal Zeer goed Goed Gaat wel Soms goed en soms slecht Slecht Figuur Gezondheidsbeleving op basis van zelfrapportage (2013) 24

25 4. Conclusies en aanbevelingen Het doel van dit onderzoek was om in kaart te brengen in welke mate zich in verschillende wijken van gemeente Helmond potentieel kwetsbare groepen bevinden. Een kwetsbaar persoon is iemand die niet zelfredzaam is en daardoor niet in staat tot maatschappelijke participatie. Met de resultaten van dit onderzoek kan de bibliotheek probleemgroepen definiëren en de gemeente informeren en bewust maken van de omvang van het probleem. De genomen foto biedt input voor de te vervullen rol en de te bewandelen strategie van de bibliotheek ten aanzien van potentieel kwetsbare groepen. 4.1 Conclusies In deze paragraaf zijn de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek samengevat in conclusies Wijken met kleine kans op kwetsbare inwoners In de wijken Dierdonk, Brandevoort en Warande is de kans op kwetsbare inwoners klein. In deze drie wijken wonen relatief gezien (in verhouding tot de andere wijken van Noord- Brabant) zowel weinig laaggeletterden als weinig maatschappelijk kwetsbaren. Een persoon is maatschappelijke kwetsbaar als hij of zij in een kwetsbare situatie verkeert of dreigt te raken doordat deze persoon door verschillende problemen of oorzaken geconfronteerd wordt met achterstand en/of sociaal isolement. Alle drie de wijken worden gekenmerkt door een erg laag percentage vrouwen (m.u.v. Warande), relatief weinig 45+-ers (m.u.v. Warande), weinig allochtonen en relatief weinig mensen die niet participeren op de arbeidsmarkt. Daarnaast is de financiële (inkomen en type woning) en sociale situatie (leefbaarheid woonomgeving, sociale cohesie en eenzaamheid) van de inwoners van deze kernen gemiddeld tot gunstig Wijken met gemiddelde kans op kwetsbare inwoners In Stiphout, t Hout, Brouwhuis en Rijpelberg bestaat een gemiddelde kans op kwetsbare inwoners. Hierbij is wel een duidelijk verschil tussen de wijken Stiphout en Rijpelberg enerzijds en t Hout en Brouwhuis anderszijds. In t Hout en Brouwhuis laten zowel laaggeletterdheid als maatschappelijke kwetsbaarheid een gemiddeld beeld zien. Bij Rijpelberg geldt dit alleen voor maatschappelijke kwetsbaarheid. Op het vlak van laaggeletterdheid is de kans voor deze wijk laag. Voor Stiphout geldt precies het omgekeerde. Zij scoren gemiddeld op het vlak van laaggeletterdheid en laag op maatschappelijke kwetsbaarheid Wijken met grote kans op kwetsbare inwoners De wijken Binnenstad, Helmond-Oost, Helmond-West en Helmond-Noord kunnen als potentieel kwetsbaar worden aangemerkt. In al deze vier wijken is er een grote kans op zowel laaggeletterdheid als op maatschappelijke kwetsbaarheid. Vrijwel alle gemeten indicatoren voor beide dimensies zijn beneden gemiddeld ten opzichte van de rest van de stad. 25

26 4.2 Aanbevelingen In het beleidsplan van de bibliotheek De bibliotheek die ertoe doet beleidsplan , verwoordt de bibliotheek haar missie: De bibliotheek stimuleert alle inwoners om hun kennis en verbeeldingskracht te vergroten, zodat zij beter kunnen functioneren in de maatschappij. De bibliotheek wil met name een dienstverlening bieden aan de inwoners die hierbij een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Het gaat dan vooral om kwetsbare mensen in de samenleving. De bibliotheek is actief in de aanpak van laaggeletterde kinderen (0-12 jaar) en ondersteunt deze doelgroep om hen verder te brengen. Ouderbetrokkenheid is hierbij van groot belang. De bibliotheek wil actief aan de slag gaan met de aanpak van jong volwassenen en volwassenen laaggeletterden. In co-creatie met bedrijven, gemeente, onderwijs en andere sociaalmaatschappelijke instellingen wil de bibliotheek programma s ontwikkelen voor het terug dringen van laaggeletterdheid. Ook kwetsbare ouderen zijn een belangrijke doelgroep waarvoor de bibliotheek in samenwerking met andere organisaties een bijdrage kan leveren aan hun welzijn, het bevorderen van zelfredzaamheid en meedoen en het tegengaan van eenzaamheid. Ook in het coalitieakkoord gemeente Helmond Mensen maken de stad wordt de ondersteuning van kwetsbare groepen in de samenleving als belangrijk aandachtspunt vermeld. De geplande decentralisaties (de decentralisatie van de maatschappelijke ondersteuning, jeugdzorg en participatie). geven nieuwe opgaven aan de gemeente en gaan met aanzienlijke bezuinigingen gepaard. Het wordt een enorme klus ervoor te zorgen dat mensen met minder middelen toch de ondersteuning krijgen die zij op een bepaald moment in hun leven nodig hebben. De gemeente ziet het als een plicht om dat in Helmond goed te laten landen. Op basis van dit rapport kan de bibliotheek de dienstverlening afstemmen op de inwoners en een effectieve bibliotheekfunctie realiseren voor deze kwetsbare doelgroepen. Hierbij kan zij de gemeentelijke doelstellingen uit het coalitieakkoord ondersteunen en bijdragen aan realisering daarvan. De bibliotheek kan samenwerken met de gemeente en andere partners om kwetsbare doelgroepen te bereiken en te ondersteunen. In dit rapport wordt een duidelijk beeld geschetst waar deze potentieel kwetsbare groepen zich in de gemeente Helmond bevinden. Met name in de wijken Binnenstad, Helmond-Oost, Helmond-West en Helmond-Noord is er sprake van grote groepen laaggeletterden en mensen die maatschappelijk kwetsbaar zijn. Dit pleit ervoor om juist op de bewoners in deze wijken de aandacht te richten op de problematiek van laaggeletterdheid en maatschappelijke kwetsbaarheid en de samenwerking met bestaande partners (ROC, Atlant, Werkplein, LEV) uit te breiden. De bibliotheek kan hierbij een partner zijn van de gemeente en andere organisaties en/of kan de verbindende schakel zijn in dit netwerk. Om de doelgroep te bereiken/vergroten is deze samenwerking ook noodzakelijk. Maatschappelijke organisaties en welzijnsinstellingen weten vaak waar de doelgroep zich bevindt en hoe deze te bereiken. De bibliotheek kan in co-creatie met hen een dienstverlening ontwikkelen om hen te ondersteunen in verschillende vaardigheden zoals lezen en schrijven en digitale vaardigheden. Deze non-formele educatietrajecten vergroten de zelfredzaamheid van burgers. Dit leidt tot hogere participatie in de samenleving en grotere kansen in de toeleiding naar werk. Ook andere vaardigheden zoals gezondheidsvaardigheden en financiële vaardigheden kunnen onderdeel zijn van een dienstverlening ontwikkelt door bibliotheek in co-creatie met partners. De bibliotheek levert hiermee een bijdrage aan het armoedebeleid van de gemeente. Ook het werken met vrijwilligers in deze trajecten, bijvoorbeeld in de begeleiding van cursisten, levert een bijdrage aan het gemeentelijk beleid. Met de inzet van deze mensen kunnen, ondanks beperkte middelen, zoveel mogelijk laaggeletterden worden bereikt. 26

27 De bibliotheek kan op basis van dit rapport de keuze maken om de volgende BOS (De Bibliotheek op school) te realiseren in de bovengenoemde wijken. Het rapport pleit ervoor om hier prioriteit aan te geven ten opzichte van de BOSsen in wijken die verder van het centrum liggen. Juist in de vier genoemde wijken gaat het om kinderen van laaggeletterden en in de preventie van laaggeletterdheid is het belangrijk dit op jonge leeftijd aan te pakken. Ook ouderbetrokkenheid op deze scholen is belangrijk om het belang van voorlezen, taalontwikkeling en mediawijsheid onder de aandacht te brengen bij deze ouders. Ook is een intensivering van de samenwerking met voorschoolse voorzieningen in de vier wijken gewenst. Hier gaat het ook om de preventie van laaggeletterdheid en is ouderbetrokkenheid van groot belang. De voorleesbus kan met name in deze vier wijken actief worden ingezet. Het aantal ouderen neemt toe en de gemeente wil het ouderenbeleid intensiveren. De bibliotheek kan hier een bijdrage aan leveren door samen te werken met organisaties die actief zijn voor deze doelgroep. In co-creatie kan een dienstverlening worden gerealiseerd afgestemd op deze doelgroep. 27

28 Geraadpleegde literatuur en bronnen CBS Statline Fouarge, D. Houtkoop, W. & Velden, R. van der (2011). Laaggeletterdheid in Nederland. ECBO, 's- Hertogenbosch/Utrecht. Gemeente op Maat Helmond (2011), CBS Gezondheidsmonitor Helmond (2013), Afdeling Onderzoek en Statistiek gemeente Helmond PIAAC (2013). Kernvaardigheden voor werk en leven: resultaten van de Nederlandse survey 2012 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en milieu (2014) Toelichting indicatoren Kerncijfers Dorpskernen en Buurten, CBS. Beschikbaar via 04.pdf WMO enquete: Zorgzame stad Helmond, 2013 Afdeling Onderzoek en Statistiek Gemeente Helmond (nog niet gepubliceerd) WMO voorzieningenbeleid. Beschikbaar via 0burgers.pdf 28

29 Bijlage: Buurtindeling Binnenstad Centrum Leonardus Heipoort Stationsgebied Vossenberg Annabuurt en Suytkade Steenweg en omgeving Helmond-Oost Beisterveld Beisterveldse Broek Straakven Helmond-Noord Bloemvelden Binderen Eeuwsels 't Hout 't Hout-Centrum Kroon Akkers Gansenwinkel Groot Goor Brouwhuis Brouwhuis-Dorp Brouwhuis-West Brouwhuis-Oost Brouwhorst Kloostereind Helmond-West West Houtsdonk Warande Oranjebuurt Zwanenbeemd Overbrug Stiphout Stiphout-Dorp Schooten Geeneind Rijpelberg Rijpelberg-Oost Rijpelberg-West Berkendonk 29

30 Dierdonk Kern Dierdonk Scheepstal Brandevoort Brand De Veste Schutsboom Stepekolk Berenbroek De marke Industriegebied Zuid Hoogeind 30