2.1 Uitgangspunten De Piramidemethode is gebaseerd op vier basisbegrippen, de vier hoekstenen van de piramide:

Transcriptie

1 Bijlage 2 Piramide Piramide is een door Cito ontwikkelde methode, die veel handvatten biedt voor het dagelijks werken in de praktijk. In deze bijlage beschrijven we kort een aantal uitgangspunten en kernbegrippen uit deze methode. 2.1 Uitgangspunten De Piramidemethode is gebaseerd op vier basisbegrippen, de vier hoekstenen van de piramide: Initiatief van het kind: De eerste doelstelling van Piramide is het ondersteunen van het eigen initiatief, maar dit is ook het uiteindelijke doel: het kind moet in staat zijn zelfstandig zijn levenstaken te vervullen en initiatief te nemen. Gebaseerd op de dynamische systeemtheorie gaat Piramide ervan uit dat kinderen zichzelf leren te reguleren en nieuwsgierig te zijn door actief leren, actieve betrokkenheid bij het spelen, zelfstandig leren en gerichte leeractiviteiten. Initiatief van de leidster: kind en leidster beïnvloeden elkaar, de rol van de leidster het ondersteunen van de kinderen in hun ontwikkeling. De leidster doet dit door het eigen initiatief van het kind te steunen, maar ook door zelf initiatief te nemen om de ontwikkeling te optimaliseren, bij groepsactiviteiten en individuele opdrachten. De leidster schept mogelijkheden, ondersteunt, geeft het goede voorbeeld, geeft instructie en begeleidt kinderen bij het leren denken en problemen oplossen. De begeleiding door de leidster leidt tot planmatig en doelgericht zelfstandig handelen door het kind. Met een breed scala aan vaardigheden kan de leidster de ontwikkeling optimaliseren. Nabijheid: gebaseerd op de hechtingstheorie: het is belangrijk dat er een goede hechting is tussen kind en leidster, het kind heeft dan het gevoel dat de leidster dicht bij hem is. Het kind voelt zich veilig en geborgen en vrij om de wereld te verkennen. De leidster geeft met structuur en regels de kaders aan waarbinnen het kind zich veilig kan voelen. De leidster is sensitief en responsief, dat betekent dat ze de signalen van het kind opvangt en er een passend antwoord bij zoekt, zodat het kind zichzelf kan blijven en zich kan ontwikkelen. De leidster geeft de nodig Pagina 1 van 7

2 emotionele steun maar respecteert ook de autonomie van het kind. Als het kind intensief speelt is de leidster terughoudend, als het kind vastzit biedt de leidster intensieve begeleiding. Afstand: als het kind zicht veilig voelt durft het ook afstand te nemen van de leidster en zelfstandig de omgeving te gaan ontdekken. Maar de begrippen nabijheid en afstand zeggen ook iets over de didactische component: hoe leren we kinderen dingen. De leidster begint dicht bij het kind in hier-en-nu situaties, met dingen die direct waarneembaar zijn met de zintuigen, met concreet materiaal, maar ze helpt het kind steeds meer afstand te nemen. Ze stelt hier-en-nu vragen, maar ze gaat ook vragen stellen of dingen vertellen, die niet meer hier-en-nu zijn, waardoor het kind leert denken over plaatsen en situaties en momenten. Het kind leert representaties (beelden) maken in zijn hoofd, die het later kan oproepen. Het niet aanwezige aanwezig maken door fantasie, verbeelding, instructie en afstandsvragen, werkt sterk in op de ontwikkeling van het denken. (distancing theorie) Deze 4 hoekstenen hangen sterk samen. In de pedagogische en didactische component komen ze samen. De pedagogisch component heeft betrekking op de manier waarop de leidster met de kinderen omgaat : ze houdt rekening met de behoefte aan veiligheid, de behoefte aan autonomie (om zelf iemand te zijn) en de behoefte aan competentie (om greep te hebben op de dingen). 2.2 Ontwikkelingsgebieden Piramide onderscheid 8 ontwikkelingsgebieden: Persoonlijkheidsontwikkeling Sociaal-emotionele ontwikkeling Motorische ontwikkeling Kunstzinnige ontwikkeling Ontwikkeling van waarneming Taalontwikkeling Denkontwikkeling Oriëntatie op ruimte en tijd en wereldverkenning Voor elk van deze gebieden zijn activiteiten in de projecten opgenomen en met de inrichting van de ruimte wordt ook met elk van deze ontwikkelingsgebieden rekening gehouden. Pagina 2 van 7

3 2.3 Piramide en de speel-leeromgeving Piramide beschouwt de speel-leeromgeving als basis voor een effectief speel-leerproces. In de speelleeromgeving wordt een heldere structuur aangebracht: de kinderen weten waarmee ze wel en niet kunnen spelen en komen daardoor snel tot spel en tot diepgaand spel. Ook ontstaat zelfstandig leren als kinderen weten waar ze materialen kunnen vinden en goede voorbeelden krijgen. Voor Piramide is het nodig dat de kinderen in het lokaal zowel mogelijkheden hebben om individueel, in kleine groepjes en met de hele groep te spelen, leren en werken. Bij het inrichten van de ruimte wordt rekening gehouden met verschillen in leeftijd, ontwikkelingsniveau, verschillen tussen jongens en meisjes, en verschillen in culturele achtergrond. Alle 8 ontwikkelingsgebieden moeten in de ruimte kunnen worden geëxploreerd, daarom wordt er met hoeken gewerkt. Zo hebben we altijd een huishoek: de meest vertrouwde en aan de eigen thuissituatie gerelateerde hoek. De kinderen kunnen hier hun thuissituatie imiteren en allerlei huiselijke situaties uitspelen. De persoonlijkheids- en sociaal-emotionele ontwikkeling, de taal- en denk-ontwikkeling en de oriëntatie op ruimte en tijd worden hier ontdekt. Ook de taal-en leeshoek ontbreekt nooit: taal heeft een centrale plaats in Piramide. In deze hoek vinden de kinderen prentenboeken en leesboeken en een rustige plaats of bank waar ze de boeken kunnen bekijken. Voor de oudere kinderen kan er in deze hoek ook allerlei materiaal zijn waarmee getekend, geschreven en gestempeld kan worden. De boeken en materialen zijn zodanig zichtbaar dat de kinderen er spontaan aandacht aan gaan besteden. Ontluikende geletterdheid speelt ook een rol bij de inrichting: kleine bordjes met woorden (functioneel gebruikt) zijn daarom onderdeel van de inrichting. De bouwhoek bevat meestal verschillende soorten bouw- en constructiemateriaal, waarmee kinderen allerlei bouwwerken kunnen maken. De denk- en rekenhoek bestaat vaak uit een kast met materialen in de buurt van een tafel waarop de kinderen hun activiteiten kunnen uitvoeren. Het denken wordt gestimuleerd door puzzels, tangrammen, Pagina 3 van 7

4 mozaïek. Maar ook met behulp van materialen die kinderen voorbereiden op het rekenen, zoals materiaal om te tellen, verzamelingen te maken, seriaties en classificaties te maken. De ontdekhoek is bestemd om de ontwikkeling van waarneming en taal- en denk-ontwikkeling te stimuleren. Bij ieder nieuw thema wordt een nieuwe ontdekhoek / tafel gemaakt. 2.4 Dagprogramma Piramide werkt met een dagritmepakket, dat bestaat uit kaarten die opgehangen zijn. Bij elk nieuw onderdeel wordt de knijper verzet naar de juiste kaart. Door de activiteit van het moment te visualiseren weten de kinderen wat er aan de orde is. Maar ze kunnen ook vooruit- en terug kijken en ontwikkelen daarmee het gevoel van ruimte en tijd. Het is belangrijk dat de dag een vast patroon heeft, hierdoor voelen de kinderen zich veilig en komen ze beter tot spel en activiteiten. Globale dagplanning Piramide voor peuteropvang: 15 minuten: Spelinloop en tutoring 30 minuten: Spelen en werken en tutoring 30 minuten: Kring / groepsexploratie 15 minuten: Tussendoortje 30 minuten: Spelen en werken Spel en beweging 15 minuten: Afsluiting met korte activiteit Dagelijks zijn er dus vast terugkerende werkvormen of onderdelen: - Spel inloop: ieder dagdeel begint met een spelinloop om de kinderen de overgang te laten maken tussen de thuissituatie naar de peuterspeelzaal/kov. Ouders spelen en werken mee, zodat zij ook zien wat er in de peuterspeelzaal gebeurt en hoe hun kind daarin functioneert. - Tutoring: kinderen die speciale hulp nodig hebben krijgen tutoring, individueel of in kleine (niveau) groepjes. Tutoring is in principe preventief, voorbereidend op de groepsexploratie. Soms vindt ook remediërende tutoring plaats, nadat de groepsexploratie geweest is. Pagina 4 van 7

5 De doelen van tutoring zijn:. Verhoging van het zelfvertrouwen van het kind. Vergroten van de betrokkenheid en de inbreng van het kind. Verhoging van de leermotivatie. Stimulering taalontwikkeling - Groepsexploratie: deze wordt gebruikt om samen met de kinderen een project / thema te onderzoeken, in meerdere waarnemings-, taal- en denkstappen. De activiteiten vinden vaak plaats in de kring. De groepsexploratie duurt niet langer dan een half uur. - Spelen en werken: Bij spelen kunnen de kinderen keuzes maken uit de aangeboden hoeken en plaatsen, bij zelfstandig leren neemt het kind het initiatief om iets te leren en de leidster zorgt voor een rijken omgeving en inspirerende voorbeelden, bij het werken kiest de leidster uit een aantal opdrachten en biedt deze aan de kinderen aan. Spelen en werken met kleine groepjes biedt veel mogelijkheden voor interactie en stimulering. Spelen en werken en tutoring kan plaats vinden in de niveaugroepjes. - Spel en beweging: vooral in de speelzaal of buiten worden de bewegingsactiviteiten en dans gedan. Spelen met muziek gebeurt ook wel in de speelzaal. Pagina 5 van 7

6 2.5 Actief Leren: Projecten Projecten, ook wel thema s genoemd, hebben een belangrijke functie binnen Piramide. De kinderen leren de belangrijkste thema s kennen uit hun ervaringswereld en leren een samenhangend geheel van begrippen die in een bepaalde context bij elkaar horen. De projecten zijn dus een belangrijk onderdeel voor het vergroten van de woordenschat van de kinderen. Bij de projecten horen: Het spelprogramma: het interventieniveau is laag, het spelen gaat uit van het initiatief van het kind; Het groepsprogramma: het interventieniveau is gemiddeld: leidster neemt het initiatief om in interactie met de kinderen het thema te onderzoeken; Het tutorprogramma: het interventieniveau is hoog, de leidster geeft als tutor extra en intensieve leertijd. De projecten kennen vier stappen of fases: 1. Oriënteren: bedoeld om de kinderen nieuwsgierig en betrokken te maken bij het thema, door aan te sluiten bij hun ervaringen en bij wat ze al weten over het thema komen de kinderen in de stemming en voelen zich veilig. 2. Demonstreren: de eerste leerstap, begint dicht bij de ervaringswereld van het kind, de leidster geeft heldere voorbeelden, alle zintuigen worden betrokken en de kinderen doen veelzijdige ervaringen op. De leidster wijst de kinderen op de belangrijke kenmerken en begrippen worden besproken en benoemd. De leidster doet voor en verwoordt wat ze doet. Ze gebruikt veel concrete materialen en situaties, maar ook afbeeldingen. De waarneming staat voorop. 3. Verbreden: de tweede leerstap, bedoeld als begripsuitbreiding, er wordt gekeken naar overeenkomsten en verschillen, de relevante kenmerken komen terug in meer voorbeelden, taal speelt een belangrijke rol. De eigen ervaringen van de kinderen worden vaak ingebracht om die in te passen in de nieuwe kennis, de kinderen leren steeds meer afstand te nemen (afstandsvragen) van hier en nu. 4. Verdiepen: doel van deze leerstap is het geleerde toe te passen in nieuwe situaties, de kinderen lossen zelfstandig probleempjes op, het denken neemt een belangrijke plaats in, naast de taal en het waarnemen. Kinderen leren flexibel met hun kennis en ervaring om te gaan, te switchen van zintuigen en tussen soorten representaties van de werkelijkheid. Representaties (soort beelden in je hoofd) zijn nodig voor het toekomstig leren. Bij elke projectstap wordt er interactief voorgelezen in kleine of grote kring. Pagina 6 van 7

7 Per jaar worden circa acht projecten uitgevoerd, plus het Welkom programma na de zomervakantie, waarmee de kinderen vertrouwd worden gemaakt met de gewoontes op de peuteropvang. Er wordt gewerkt met een jaarplanning van de projecten. 2.6 Doelen en activiteiten De streefdoelen van SLO zijn opgenomen in de doelen die achterin de projectboelen van Piramide zijn opgenomen. De leidsters bepalen aan de hand van de observaties en resultaten aan welke doelen gewerkt wordt en kiezen daarbij de activiteiten. Van ieder ontwikkelingsgebied is beschreven hoe de ontwikkeling verloopt en welke doelstellingen de leidster wil bereiken. De ontwikkelingsstappen zijn een goed houvast bij het evalueren van pel en zelfstandig leren. Er zijn formulieren voor de voorbereiding van de projecten, voor de weekplanning en voor het werken in de niveaugroepjes en tutoring. Na afloop van het project wordt geëvalueerd, de conclusies worden meegenomen naar de uitvoering van het volgende project. 2.7 Evaluatie Evaluatie vindt plaats op verschillende niveaus. Kindniveau: hiermee ondersteunen we het leerproces van de kinderen. - We observeren dagelijks terloops het authentieke gedrag van het kind: hoe gedraagt het zich, voelt het kind zich goed en vertrouwt, speelt het samen met anderen, neemt het initiatief en wat presteert het kind Opvallende dingen worden genoteerd in het kinddossier en kunnen aanleiding zijn tot interventies. - We observeren op de vastgestelde momenten (2jaar en 3 maanden, 3 jaar en 3 jaar en 11 maanden) met behulp van Kijk op ontwikkeling hoe het kind zich ontwikkelt en leggen dit vast in de observatielijst. Opvallende zaken zijn aanleiding tot interventies, de observaties worden met de ouders besproken. - We toetsen de kinderen met de Cito peutertoetsen Taal en Rekenen, als het kind 3 jaar is en bij 3 jaar en 11 maanden. De toets-resultaten worden mede gebruikt bij het indelen van de groep in niveaugroepjes, bij het maken van groeps- en individuele plannen en het stellen van doelen. Ook de toets-resultaten worden met de ouders besproken. Leidsterniveau: hiermee ondersteunen we de bekwaamheid van de leidsters, deze evaluatie richt zich op de manier waarop de leidster met ieder kind omgaat (pedagogische component) en hoe ze de ontwikkeling van ieder kind optimaliseert (didactische component). Met behulp van de PIA kan de leidster zelf evalueren hoe het met aan vaardigheden staat, maar kan er ook geobserveerd worden. De coaches begeleiden de leidsters. Programma evaluatie: leidsters evalueren na afloop van een project of de doelen bereikt zijn, wat goed ging bij de uitvoering en wat een volgende keer beter zou kunnen. Cito evalueert zelf het programma regelmatig en vernieuwt naar aanleiding van de resultaten regelmatig materiaal en aanpak. Pagina 7 van 7