Faculteit Rechtsgeleerdheid. Academiejaar Masterproef in de opleiding. Master in de Rechten. Tim Wagemans

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Academiejaar Een evaluatie van de Wetten van 15 mei en 13 juni 2006 tot wijziging van de Wet van 8 april 1965 met betrekking tot het jeugdrecht Het nieuwe jeugdrecht: Blijft de wetgever op het recht e pad? Masterproef in de opleiding Master in de Rechten Tim Wagemans Promotor: Prof. Dr. Brice De Ruyver Commissaris: Prof. Dr. Freya Vander Laenen 1

2 Woord vooraf Het jeugdrecht is tijdens mijn academische periode de materie geweest die mij het meest heeft kunnen boeien. Het is een uiterst complex rechtssysteem dat met argusogen wordt bekeken vanuit de maatschappij en waar heel wat discussies over bestaan. Het was voor mij dan ook een uitdaging om gedurende twee jaar de hervorming van het jeugdrecht te mogen bestuderen in kader van deze masterproef. Hiervoor wil ik graag mijn dank betuigen aan mijn promotor Prof. Dr. Brice De Ruyver, die mij heeft begeleid bij het uitwerken van deze Masterproef en aan mijn commissaris Prof. Dr. Freya Vander Laenen voor het beoordelen van dit eindwerk. Ook gaat mijn dank uit naar mijn ouders en grootouders, voor de jarenlange steun tijdens mijn studies. Daarnaast wil ik ook mijn vrienden bedanken voor het verlichten van de studietijd met de nodige portie humor. Speciale vermelding is ook op zijn plaats voor Annelies en Kristof en diegenen die de taak op zich hebben genomen om dit eindwerk na te lezen. Tot slot, maar niet in het minst wil ik Karolien bedanken, omdat zij altijd voor mij klaar staat. Zonder haar steun zou ik niet staan waar ik nu sta, aan het begin van mijn professionele loopbaan. Tim Wagemans Gent, mei

3 Inhoud Woord vooraf... 2 Inleiding... 7 Deel I: De evolutie van het jeugdrecht 1.1 Inleiding De 19e eeuw: Een evolutie naar jeugdbescherming De ontdekking van jeugdcriminaliteit De ontwikkeling van alternatieven voor het strafrecht Gevolgen van de maatschappelijke ontwikkelingen in de 19 e eeuw De twintigste eeuw De wet van 15 mei De burgerrechtelijke dimensie De strafrechtelijke dimensie De procedurele dimensie Evolutie tussen de Kinderbeschermingswet en de Jeugdbeschermingswet De Jeugdbeschermingswet van 8 april Voorafgaande parlementaire werkzaamheden Wet van 8 april Oprichting van Jeugdbeschermingscomités De staatshervorming De bijzondere Wet van 8 augustus Decreet van 27 juni Bijzondere Wet van 8 augustus Gevolgen van de Staatshervorming De evolutie naar een nieuw jeugdrecht; De opkomst van verschillende stromingen, de toenemende invloed van internationaal recht en de pogingen tot hervorming Een analyse van de verschillende stromingen Kritiek op het beschermingsmodel in de jaren Opkomst van het jeugdsanctiemodel De jaren 90: opkomst van het herstelmodel Wet van 19 januari Wet van 2 februari Nationale Commissie voor de hervorming van de wetgeving inzake jeugdbescherming

4 1.5.5 Het rapport Geudens-Schelkens-Walgrave: Op zoek naar een herstelrechtelijk jeugdsanctierecht in België Ontwerpen houdende de modernisering van het jeugdrecht Wet 1 maart Regeerakkoord Verhofstadt II Wetsvoorstel Laurette Onkelinx Besluit Deel II: Het Nieuwe Jeugdrecht; Een analyse van de Wetten van 15 mei en 13 juni Krachtlijnen van de hervorming Herstelrechtelijke hervormingen Inleiding Bemiddeling Bemiddeling op parketniveau Bemiddeling op niveau van de jeugdrechter Herstelgericht groepsoverleg Nieuwe maatregelen: alternatieven voor en wijziging van plaatsing Inleiding Nieuwe maatregelen voor de procureur des Konings Nieuwe en gewijzigde maatregelen voor de jeugdrechter Voorlopige maatregelen Definitieve maatregelen Maatregelen om de rechtspositie van de minderjarige te versterken Inleiding Rechtsbijstand Rechtszekerheid Uithandengeving Inleiding Hervorming van de uithandengeving Hervormingen met betrekking tot de ouderlijke verantwoordelijkheid Inleiding Hervorming van de ouderlijke verantwoordelijkheid

5 Deel III: Een evaluatie van de jeugdrechthervorming 3.1 Inleiding Evaluatie herstelrechtelijk aanbod Inleiding Juridische waarborgen Vermoeden van onschuld Rechtsbijstand Proportionaliteit Neutraliteit Vrijwilligheid Vertrouwelijkheid Problemen met de bekwaamheid van de minderjarige Betekenisverlening van de sanctie Verval van de strafvordering Besluit Evaluatie van het nieuwe maatregelenaanbod Een kritische reflectie op de positie van de jeugdrechter en het jeugdparket Evaluatie autonome afhandelingsbevoegdheid procureur des Konings Evaluatie positie jeugdrechter Evaluatie van de alternatieven voor plaatsing Conclusie Evaluatie rechtspositie Rechtsbijstand Rechtswaarborgen Proportionaliteit Informatieverplichting Subsidiariteitsprincipe Vermoeden van onschuld Onpartijdigheid in het jeugdrecht Conclusie Evaluatie van de hervorming van de uithandengeving Evaluatie Conclusie Evaluatie van de hervorming van de ouderlijke verantwoordelijkheid

6 3.6.1 Evaluatie Conclusie Deel IV: Algemeen Besluit. 121 Bibliografie Bijlage 1: Cijfermateriaal herstel en constructieve afhandeling

7 Inleiding Jeugdrecht en jeugdcriminaliteit zijn al gedurende verschillende decennia heikele en actuele thema s. Men maakt zich zorgen over de jeugd. In de media wordt de jeugdcriminaliteit als maatschappelijk gegeven dan ook uitvoerig behandeld. Daarbij geeft ze een stereotiep en fout beeld van de omvang en de aard van ernstige jeugddelinquentie. Door deze foute weergave worden een aantal terugkerende stellingen als evidenties beschouwd door de bevolking. Meer dan eens wordt er in de media gesteld dat het aantal ernstige jeugddelinquenten stijgt, die ernstige jeugddelinquenten zware criminelen zijn en de harde aanpak de enige optie is voor het aanpakken van die jongeren. 1 De politici nemen deze populaire stellingen, onder maatschappelijke druk van de potentiële kiezer, dan ook systematisch over zonder de wetenschappelijke waarde van deze stellingen te verifiëren, om tegemoet te komen aan de maatschappelijke druk. Op die manier worden beleidskeuzes gemaakt op basis van niet-wetenschappelijke stellingen. Het is echter een feit dat we in België geen degelijk en elementair kwantitatief beeld kunnen opmaken van het fenomeen jeugdcriminaliteit. 2 Het ontbreekt ons aan noodzakelijke of mogelijke statistische bronnen. Politiestatistieken kunnen de jeugdcriminaliteit in se niet zichtbaar maken, zij geven enkel een beeld van de geverbaliseerde jeugdcriminaliteit. Enig empirisch onderzoek heeft wel aangetoond dat het beeld van de ernstige, gevaarlijke jeugddelinquent waarschijnlijk overdreven is. 3 Uit onderzoek van het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC) blijkt zelfs dat de jeugddelinquentie de jongste decennia, in tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen, relatief stabiel is gebleven. 4 Verbazingwekkend is dan ook dat het karige wetenschappelijk empirische onderzoek te weinig of zelfs verkeerd wordt aangewend om de beeldvorming wetenschappelijk te toetsen. 5 De hervorming van het jeugdrecht in 2006 is getekend geweest door beleid op basis van moral panic via de mediaberichtgeving. De Joe Van Holsbeeck-zaak 6 heeft er voor gezorgd dat de aanpak van 1 A. NUYTIENS, Over mythes en urban legends : media en politici over (de aanpak van) ernstige jeugddelinquentie, De orde van de dag, 2006, afl. 36, 23; J. CHRISTIAENS en E. DUMORTIER, De aanpak van jeugddelinquenten in tijden van onveiligheid, De orde van de dag, 2006, afl. 36, 7. 2 J. CHRISTIAENS en E. DUMORTIER, De aanpak van jeugddelinquenten in tijden van onveiligheid, De orde van de dag, 2006, afl. 36, 7. 3 A. NUYTIENS, Over mythes en urban legends : media en politici over (de aanpak van) ernstige jeugddelinquentie, De orde van de dag, 2006, afl. 36, Geen toename in jeugdcriminaliteit, De Standaard, 23 maart A. NUYTIENS, Over mythes en urban legends : media en politici over (de aanpak van) ernstige jeugddelinquentie, De orde van de dag, 2006, afl. 36, De moord op Joe Van Holsbeeck was een gebeurtenis op 12 april 2006 in Brussel, waarbij een Belgische scholier op klaarlichte dag tijdens het spitsuur werd vermoord. De moord staat ook wel bekend als de mp3- moord. 7

8 jeugddelinquentie een hot item werd en dat het wetsontwerp van toenmalig Minister van Justitie Onkelinx, dat weliswaar al een tijdje was ingediend maar waarvan de behandeling enorme vertraging opliep, plots weer op gang kwam in de Kamer en de Senaat en dan ook snel resulteerde in de wetten van 15 mei en 13 juni Deze laatste bevat een reeks aanpassing aan de strafprocedure voor minderjarigen en de organisatie van de jeugdrechtbank, de Wet van 15 mei 2006 is een soort annex waarin vooral het herstelrecht aan bod komt. 10 Kenmerkend voor het jeugdrecht is de invloed van verschillende grote stromingen, met elk een verschillende visie en finaliteit. In dit eindwerk tracht ik een beeld en evaluatie te geven van de laatste grote hervorming van het jeugdrecht door de Wetten van 15 mei en 13 juni 2006 en hoe deze hervorming gekenmerkt wordt door de verschillende visies op het jeugdrecht. In het eerste deel beschrijf ik de evolutie van het jeugdrecht tot de laatste hervorming, met het oog op een inzicht in de beweegredenen van de wetgever bij het uitdenken van de hervorming. Zonder een grondig historisch overzicht zou het immers onmogelijk zijn om de ratio legis van de jeugdrechthervorming in te zien. Men kan de wet en de verschillende hervormingen niet begrijpen zonder een goed begrip van de maatschappelijk context waarin ze is verwezenlijkt. Een beginpunt van de evolutie is de ontdekking van de 19 e eeuwse jeugddelinquent. Daarna worden de Wetten van 15 mei 1912 en 8 april 1965 besproken. Ook de staatshervorming van 1980 en de opkomst van verschillende stromingen binnen het jeugdrecht verdienen bijzondere aandacht bij het beschrijven van de evolutie. Tot slot gaat ook aandacht uit naar het klimaat waarin de laatste jeugdrechthervorming van 2006 tot stand kwam. In het tweede deel van dit eindwerk wordt dieper ingegaan op de verschillende hervormingen van de jeugdrechthervorming zelf. De verschillende wijzigingen die de wetgever heeft doorgevoerd worden aangehaald met een specifieke aandacht voor de ratio legis van elke wijziging. Onderscheid wordt gemaakt tussen de invoering van het herstelrechtelijk aanbod, de uitbreiding van de maatregelen die de jeugdrechter en het jeugdparket kunnen nemen, de hervorming van de rechtspositie van de minderjarige, de hervorming van de uithandengeving en tot slot de hervorming van de ouderlijke verantwoordelijkheid. Deze opdeling moet niet restrictief opgevat worden, eenzelfde aspect van de hervorming kan op meerdere doelstellingen van toepassing zijn. 7 Wet 15 mei 2006, BS 2 juni Wet 13 juni 2006, BS 19 juli J. CHRISTIAENS en E. DUMORTIER, De aanpak van jeugddelinquenten in tijden van onveiligheid, De orde van de dag, 2006, afl. 36, B. DE SMET, De strafprocedure voor minderjarigen na de wetten van 15 mei 2006 en 13 juni 2006: Jeugdbeschermingsrecht met een vleugje jeugdsanctierecht, RW , afl. 8,

9 In het derde deel is het mijn bedoeling om de hervormingen te evalueren. Bij elke hervorming wordt aandacht besteed aan de verenigbaarheid met het nationale en internationale recht. Hierbij wordt de hervorming getoetst aan de nationale en internationale regelgeving. De vraag stelt zich immers of het Belgische jeugdrecht de toets kan doorstaan aan de toenemende eisen van internationaal recht. Naast deze verenigbaarheid gaat ook mijn aandacht uit naar de hervorming in de praktijk. Zo is het inschrijven van rechten een noodzakelijk vereiste maar geen garantie op een effectieve verbetering van de rechtspositie van de minderjarige. Het is de hoofdbetrachting van dit werk om een gefundeerde evaluatie te geven op de wijzigingen. Daarbij is het de bedoeling na te gaan of deze het gewenste resultaat van de wetgever behalen. Daarnaast zal ik eventuele aanbevelingen trachten te maken om de doelen effectief te behalen met betrekking tot specifieke aspecten van de jeugdrechthervorming. 9

10 Deel I: De evolutie van het jeugdrecht 1.1 Inleiding Het gaat slecht met de jeugd. In onzen tijd zou het niet waar geweest zijn. Het is van alle tijden dat de jeugd een bron van ergernis is. Bronnen van dit maatschappelijk fenomeen vinden we al terug in de Oudheid. Het is dan ook allerminst waarschijnlijk dat dit ooit zal stoppen. Aristoteles heeft zich ten tijde van de Oudheid in zeer negatieve termen uitgelaten over de jeugd. Hij omschreef het kind als iets dat niet in staat is om te kiezen en het lichaam te beheersen. 11 De Heilige Augustinus deed daar nog een schepje bovenop. Hij omschreef de jeugd as such als een tijd van frivoliteit en weerspannigheid, gebrek aan respect voor ouders en sociaal meerderen, clownerieën in plaats van bidden. 12 Men kan door de jaren heen overal een spoor terugvinden van ergernis over de jeugd. Ook bekende juristen als Filips Wielant en Joos De Damhouder hebben zich negatief uitgelaten over de jeugd. 13 Men vond het echter in die tijd niet nodig om voor vormen van deviant en crimineel gedrag van de jeugd een aparte aanpak te voorzien, men ervaarde het probleem niet als een specifiek en autonoom maatschappelijk probleem, in tegenstelling tot de zienswijze die op dit moment de bovenhand haalt. 14 Minderjarige criminelen werden tijdens de late Middeleeuwen en de Nieuwe tijd gestraft zoals volwassenen. Dit moet wel genuanceerd worden. Men hield rekening met het principe van doli incapax, letterlijk het onvermogen om (doelbewust) kwaad te doen. Men onderzocht of het kind al dan niet over dit vermogen beschikte. De leeftijdsgrens varieerde hierbij tussen de zeven en vijftien jaar. 15 Als het kind het vermogen niet had om doelbewust kwaad te doen, werden verzachtende omstandigheden toegepast. Maar de anderen die niet over doli incapax beschikten, werden wel gestraft zoals volwassenen en moesten bijgevolg ook exemplarische straffen, zoals de handafhakking, 11 M. DEKOSTER, Jongeren en criminaliteit; Een lange geschiedenis van de Middeleeuwen tot heden, Tijdschrift voor de Criminologie, 2010, afl. 3, M. DEKOSTER, Jongeren en criminaliteit; Een lange geschiedenis van de Middeleeuwen tot heden, Tijdschrift voor de Criminologie, 2010, afl. 3, 312 met verwijzing naar D. ALEXANDRE-BIDON & D. LETT, Les enfants au Moyen- Age, Ve-XVe siècles, Parijs, Hachette, Wy bevinden dat de kynderen van onzen jegenwoordeghen tyde snoodere ende veel erghere syn dan de kynderen van voorleden tyden waeren in M. DEKOSTER, Jongeren en criminaliteit; Een lange geschiedenis van de Middeleeuwen tot heden, Tijdschrift voor de Criminologie, 2010, afl. 3, 312; G. DUPONT, Patronen van jeugdcriminaliteit in een Laat-Middeleeuwse grootstad (Brugge, ), in C. LIS & H. SOLY (red.), Tussen dader en slachtoffer. Jongeren en criminaliteit in een historisch perspectief, Brussel, VUBPRESS, M. DEKOSTER, Jongeren en criminaliteit; Een lange geschiedenis van de Middeleeuwen tot heden, Tijdschrift voor de Criminologie, 2010, afl. 3, M. DEKOSTER, Jongeren en criminaliteit; Een lange geschiedenis van de Middeleeuwen tot heden, Tijdschrift voor de Criminologie, 2010, afl. 3,

11 en zelfs de doodstraf ondergaan. Bekentenissen werden onder foltering verkregen. Uit onderzoek blijkt zelfs dat kinderen vaak zwaarder gestraft werden dan volwassenen voor eenzelfde vergrijp. 16 Pas vanaf de Verlichting strafte men niet meer exemplarisch en werden lijfstraffen en de doodstraf vervangen door hoofdzakelijk de gevangenisstraf. 17 Minderjarigen werden vervolgd zoals volwassenen. Dit had tot gevolg dat het strafrecht van de daad toepasselijk was op de minderjarige, dat gekenmerkt wordt door utilitaristische en preventieve strafbepalingen, het legaliteitsbeginsel en de procedurele waarborgen, onder meer het proportionaliteits- en subsidiariteitsbeginsel. Dit zijn dan ook de principes die Cesare Beccaria 18 heeft neergeschreven in zijn Trattato dei Delitti e delle pene De 19e eeuw: Een evolutie naar jeugdbescherming De ontdekking van jeugdcriminaliteit Het waren de Verlichte Filosofen die in de loop van de 18 e en de 19 e eeuw geleidelijk aan het idee inburgerden dat kinderen een apart sociale categorie vormden die nood hadden aan speciale bescherming en zorg. 20 Zoals eerder gezegd werd het probleem van de jeugdcriminaliteit niet beschouwd als een specifiek en autonoom maatschappelijk probleem. Een kentering kwam hierin begin van de 19 e eeuw. Men kan hier van de vroeg 19 e -eeuwse ontdekking van de jeugdcriminaliteit spreken. Dit was echter eerder een constructie van de criminele politiek, dan een fenomeen dat zijn bestaan dankte aan het delinquente gedrag van bepaalde minderjarigen. 21 In het begin van de 19 e eeuw ontstond immers een spanningsveld waarin 16 G. DUPONT, Patronen van jeugdcriminaliteit in een Laat-Middeleeuwse grootstad (Brugge, ) in C. LIS & H. SOLY (red.), Tussen dader en slachtoffer. Jongeren en criminaliteit in een historisch perspectief, Brussel, VUBPRESS, M. DEKOSTER, Jongeren en criminaliteit; Een lange geschiedenis van de Middeleeuwen tot heden, Tijdschrift voor de Criminologie, 2010, afl. 3, Geboren in Milaan 15 maart 1738 ƚ 28 november 1794, Italiaans filosoof en politicus met grote invloed op het strafrecht 19 C. BECCARIA, Dei delliti e delle pene, Lyon, ENS éditions, 2009, 446 p. (vertaling van het originele werk door G. FRANCIONI) 20 B. DE RUYVER, De strafrechtelijke politiek gevoerd onder de socialistische Ministers van Justitie E. Vandervelden, P. Vermeylen en A. Vranckx, Antwerpen, Kluwer, 1988, M. MAY, innocence and experience: The evolution of the concept of juvenile delinquency in the midnineteenth century, Victorian Studies, 1973, 7-29; S. MAGAREY, The invention of juvenile delinquency, Labor History, 1978, 11; P. KING & J. NOEL, The origins of juvenile delinquency : The growth of juvenile prosecutions in London in the late eighteenth and early nineteenth centuries, Criminal Justice History, An International Annual, 1993, vol. 14,

12 de jeugdcriminaliteit duidelijk tot uiting kwam. 22 Vier belangrijke verschuivingen waren de oorzaak van dit spanningsveld. 23 De eerste was de ontwikkeling en publicatie van morele en criminele statistieken van Hierin werd de stijgende vervolgde jeugdcriminaliteit objectief in beeld gebracht. In deze statistieken zag Edouard Ducpétiaux, de eerste Inspecteur-Generaal van de gevangenissen en de instelling van liefdadigheid 24, een alarmerende stijging van de jeugdcriminaliteit tussen 1826 en On voit que le nombre des jeunes délinquants âgés de moins de 16 ans est légèrement en voie d augmentation; c est là un symptôme peu favorable, qui doit fixer sérieusement l attention de l autorité supérieure. 25 Statistieken zeggen echter niet alles. Nu weet men dat de groei van de jeugdcriminaliteit waarschijnlijk te wijten was aan de stijgende vervolging ervan. Hoe meer vervolging, hoe meer gevallen van jeugdcriminaliteit werden aangetroffen. Men dient dus alles in perspectief te bekijken. De statistieken gaven eerder een beeld van de werking van het gerechtelijk vervolgingsapparaat dan van de groei van de jeugddelinquentie. 26 Daarnaast was er ook een verschuiving merkbaar in het strafklimaat. Vanaf 1810 begon men het strafrecht meer en meer te codificeren en was er sprake van een correctionaliseringstendens in het strafrecht. 27 Op het eerste zicht zou dit moeten geleid hebben tot een zekere verzachting van het strafklimaat, maar de werkelijke praktijk was anders. Het doel van deze verzachting was een grotere effectieve vervolging en straftoemeting te realiseren. Door een verzachting van de straffen, wou men het aantal vrijspraken reduceren. Als gevolg hiervan werden dus meer minderjarigen correctioneel vervolgd en dus effectief bestraft. 28 In de eerste helft van de 19 e eeuw was er naast een verschuiving op gebied van strafvervolging ook een verschuiving in het penitentiair beleid merkbaar. In 1832 werd er een jeugdgevangeniskwartier opgericht in Hemiksem, in 1840 was de eerste echte aparte gevangenis voor minderjarigen een feit. Deze eerste volledige aparte gevangenis voor minderjarigen werd het maison pénitentiaire in St- 22 J. CHRISTIAENS, De geboorte van de jeugddelinquent. België , Brussel, VUBPRESS, 1999, J. CHRISTIAENS, De jeugddelinquent en zijn bescherming; Een historisch perspectief, De orde van de Dag, afl. 11, 2000, T. VANDER BEKEN, Grondige Studie Strafrecht, Ugent, onuitg., 2010, E. DUCPETIAUX, Comptes de l administration de la justice en Belgique (1826 à 1839), Bulletin de la commission central de la statistique, 1843, J. CHRISTIAENS, De jeugddelinquent en zijn bescherming; Een historisch perspectief, De orde van de Dag, afl. 11, 2000, J. CHRISTIAENS, De geboorte van de jeugddelinquent. België , Brussel, VUBPRESS, 1999, J. CHRISTIAENS, De jeugddelinquent en zijn bescherming; Een historisch perspectief, De orde van de Dag, 2000, afl. 11,

13 Hubert. 29 Door de oprichting van de aparte gevangenis werd de effectieve bestraffing van kinderen vergroot, aangezien de rechters voor de oprichting van de aparte gevangenis eerder opteerden voor de vrijspraak van kinderen door het slechte klimaat in de gewone gevangenissen. Ducpétiaux moedigde de effectieve bestraffing van jeugddelinquenten zelfs aan. 30 Een andere verschuiving was er een op het gebied van onderzoek, namelijk de invoering van sociale enquêtes. De onderzoeker werd geconfronteerd met het milieu van het 19 e -eeuwse proletariaat, met hun gewoonten, levensomstandigheden en de afwezigheid van goede zeden. Dit was zo schokkend voor hen dat ze op basis van hun bevindingen voor het eerst de gevaarlijkheid van het milieu van de jeugddelinquent erkenden. De classes laborieuses werden bestempeld als classes dangereuses. 31 Voor het eerst werd de oorzaak van het delinquent gedrag gevonden in het milieu van de jeugddelinquent. 32 Tot slot was er in de samenleving ook een verschuiving merkbaar. De sociale context van de samenleving was in die tijd niet goed. Men had te maken met een verpaupering van de stedelijke arbeidersklasse. Het verschil in levenswijze tussen de burgerij en de arbeiders werd aanzienlijk groter en de omstandigheden van de arbeiders gingen erop achteruit. Men kan de samenleving van toen beschrijven als een duale samenleving. Dit was een katalysator voor een groeiende immoraliteit en criminaliteit, ook en misschien zelfs vooral bij de jeugd. 33 De conclusie hiervan is dat de ontdekking van de jeugddelinquentie veeleer te wijten is aan verschillende maatschappelijke, economische en politieke omstandigheden, en niet in de jeugddelinquentie as such De ontwikkeling van alternatieven voor het strafrecht Het strafregime kreeg een nieuw karakter en de klemtoon kwam meer te liggen op de heropvoeding van de minderjarigen. De pas opgerichte jeugdgevangenis 34 moest een regime implementeren dat 29 J. CHRISTIAENS, een alternatief voor het alternatief, in C. ELIAERTS (red), Constructief sanctioneren van jeugddelinquenten, een commentaar bij vijf jaar werking BAS!, Brussel, VUB PRESS, 2002, J. CHRISTIAENS, De jeugddelinquent en zijn bescherming; Een historisch perspectief, De orde van de Dag, 2000, afl. 11, 68 met verwijzing naar E. DUCPETIAUX, Rapportoire sur l organisation du quartier des jeunes détenus à Saint-Bernard, 1834, L. CHEVALIER, Classes laborieuses et classes dangereuses à Paris pendant la première moitié du XIXe siècle, Paris, Librairie Général Française, 1978, J. CHRISTIAENS, De geboorte van de jeugddelinquent. België , Brussel, VUBPRESS, 1999, M. DEKOSTER, Jongeren en criminaliteit; Een lange geschiedenis van de Middeleeuwen tot heden, Tijdschrift voor de Criminologie, 2010, afl. 3, Cf. supra,

14 ervoor zorgt dat de strengheid, rigiditeit van een gevangenis wordt gecombineerd met de morele discipline van een goede school. 35 Men ontwikkelde ook een alternatieve gerechtelijke afhandeling voor de jeugddelinquent. De alternatieve afhandeling van minderjarige daders kende drie verschillende vormen. Een eerste is de vervroegde en voorwaardelijke vrijlating. Vooraleer de Wet Lejeune hieraan een wettelijke basis gaf, was het al een administratieve gewoonte om opgesloten minderjarigen vervroegd en voorwaardelijk vrij te laten. 36 De wet Lejeune van 1888 gaf hieraan later een wettelijke basis, tegemoetkomend aan de groeiende onlusten bij de arbeidersklasse. 37 Een tweede alternatief in de gerechtelijke afhandeling was de extra-murale plaatsing van jeugddelinquenten. Zo werden ze bijvoorbeeld geplaatst bij een leermeester, een landbouwer of werden ze in de steenkoolmijnen of op koopvaardijschepen gestuurd. Eventueel werden ze zelfs in een andere familie geplaatst, een soort pleeggezin avant la lettre. Op die manier probeerde men de minder zware jeugddelinquenten gescheiden te houden van diegenen die een zwaar misdrijf hadden gepleegd, om slechte invloeden van die tweede groep op de eerste groep te vermijden. 38 Tot een echte realisering van dit tweede alternatief was het echter wachten tot onder Lejeune de Belgische patronage een nieuwe en sterke impuls kreeg. Daarvoor was dit tweede alternatief vooral een theoretisch alternatief die in de praktijk moeilijk realiseerbaar bleek. 39 Het laatste alternatief was de invoering van de terbeschikkingstelling van de regering. Dit was een modaliteit bij een gevangenisstraf als alternatief verlengstuk voor een korte gevangenisstraf. Men sloot de minderjarige slechts voor een beperkte tijd op, om hem dan nadien ter beschikking te stellen van de regering. Zo kreeg de heropvoeding van de jongeren alsnog een laatste kans. 40 Met deze alternatieven probeerde men toen al een uitweg te vinden voor de langdurige plaatsing of opsluiting in een institutionele penitentiaire setting. Er werd in de context van de 19 e eeuw ook een sterk resocialiserende, opvoedende of constructieve werking aan toegeschreven. De jeugdige 35 Loi du 6 juin 1840 décretant l établissement d un pénitentiaire spécial pour les jeunes délinquants, Pas., 1840, J. CHRISTIAENS, een alternatief voor het alternatief, in C. ELIAERTS (red), Constructief sanctioneren van jeugddelinquenten, een commentaar bij vijf jaar werking BAS!, Brussel, VUBPRESS, 2002, Loi du 31 mai 1888 établissant la libération conditionelle et les condamnations conditionelles dans le système pénal, Pas., 1888, J. CHRISTIAENS, een alternatief voor het alternatief, in C. ELIAERTS (red), Constructief sanctioneren van jeugddelinquenten, een commentaar bij vijf jaar werking BAS!, Brussel, VUBPRESS, 2002, J. CHRISTIAENS, een alternatief voor het alternatief, in C. ELIAERTS (red), Constructief sanctioneren van jeugddelinquenten, een commentaar bij vijf jaar werking BAS!, Brussel, VUBPRESS, 2002, J. CHRISTIAENS, een alternatief voor het alternatief, in C. ELIAERTS (red), Constructief sanctioneren van jeugddelinquenten, een commentaar bij vijf jaar werking BAS!, Brussel, VUBPRESS, 2002,

15 delinquenten moesten immers arbeid verrichten en een beroep leren. Op die manier werden ze heropgevoed en klaargemaakt voor de echte wereld. 41 Tot slot dient opgemerkt te worden dat deze alternatieven eerder een gunstmaatregel waren, ze werden niet automatisch toegepast. De beslissing over de toepassing van deze alternatieven werd genomen op basis van goed gedrag. Ook de familiale situatie werd daarbij bekeken. Als er een slechte thuissituatie was, was er geen mogelijkheid tot een goede opvolging van de alternatieve sancties en ging men dan ook geen alternatieve straf toepassen. Bijgevolg was er een duidelijk onderscheid merkbaar in de behandeling van jeugdige delinquenten. Sommigen moesten hun straf uitzitten in de gewone gevangenis tussen de volwassenen. Enkel de beteren, zij die een behoorlijke thuissituatie hadden, konden op gunstmaatregelen rekenen Gevolgen van de maatschappelijke ontwikkelingen in de 19 e eeuw De ontwikkelingen in de 19 e eeuw hebben geleid tot een volledig nieuw beeld van jeugddelinquentie. Dit omvatte, naast gewone delinquentie, ook de pré-delinquentie 43 of zelfs niet-delinquentie. Wanneer het kind gedrag vertoonde dat zou kunnen ontaarden in delinquent gedrag en men daarenboven geconfronteerd werd met een specifieke familiale situatie die slecht is voor de ontwikkeling van het kind, kon er ingegrepen worden en kon het kind opgenomen worden zonder dat het een bepaalde rechtsregel had overtreden. Er is een duidelijke evolutie van straffen van de schuld van de minderjarige naar een louter ingrijpen naar het probleem dat de minderjarige vormt door het anders-zijn dan de norm. Het legaliteitsprincipe dat gehuldigd wordt in het klassieke strafrecht, werd hier duidelijk opzijgezet. 44 De strafrechtelijke logica werd voor minderjarigen volledig opzijgezet. 45 Ook op het gebied van de strafuitvoering is er een duidelijke en grote evolutie merkbaar. Bij het bepalen van de straf ging men niet langer kijken naar de misdaad, maar keek men meer naar de mogelijke heropvoedbaarheid van de minderjarigen. Dit was een radicale breuk met het verleden. De rechter is duidelijk niet meer de bouche de la loi en krijgt een veel grotere vrijheid bij het bepalen van de straf. Men had te maken met een evolutie van straffen naar heropvoeden, pedagogiseren. 41 J. CHRISTIAENS, een alternatief voor het alternatief, in C. ELIAERTS (red), Constructief sanctioneren van jeugddelinquenten, een commentaar bij vijf jaar werking BAS!, Brussel, VUBPRESS, 2002, J. CHRISTIAENS, een alternatief voor het alternatief, in C. ELIAERTS (red), Constructief sanctioneren van jeugddelinquenten, een commentaar bij vijf jaar werking BAS!, Brussel, VUBPRESS, 2002, Zoals bv. Spijbelen nu ook wordt aanzien als pré-delinquentie 44 J. CHRISTIAENS, De jeugddelinquent en zijn bescherming; Een historisch perspectief, De orde van de Dag, 2000, afl. 11, J. CHRISTIAENS, De jeugddelinquent en zijn bescherming; Een historisch perspectief, De orde van de Dag, 2000, afl. 11,

16 Men merkte dit ook in de termen die men vanaf het einde van de 19 e eeuw gebruikt. Gevangenissen werden weldadigheidsscholen genoemd en de gevangenen werden pupillen. 46 De pedagogisering van de straffen heeft ervoor gezorgd dat de aandacht van het strafrecht m.b.t. minderjarigen verschoven werd van het misdrijf naar de persoon van de dader. De ideeën van het Sociale Verweer maakten hun intrede in het strafrecht door de invloed van boegbeelden als Enrico Ferri en Lombroso op het Strafrecht. 47 Een concreet voorbeeld hiervan was de strafduur. In het klassieke strafrecht werd de strafduur bepaald door het misdrijf. Dit wordt nu anders voor de minderjarigen. Men gaat kijken naar de persoon van de minderjarige en men gaat de strafduur afstellen op de heropvoedbaarheid en de mogelijkheid tot verbetering bij de minderjarige. 48 Een laatste gevolg is dat de 19 e -eeuwse minderjarige niet meer gestraft werd zoals de volwassene, maar wel onderworpen werd aan heropvoeding onder dwang. Dit systeem heeft naast verschillende voordelen ook een aantal nadelen. De verantwoordelijkheid werd gelegd bij de minderjarigen en, zo mogelijk nog belangrijker, zijn gezin. Of dit de juiste personen waren om met deze verantwoordelijkheid om te gaan, is zeer de vraag. Bovendien werd de dwang die uitgeoefend werd, gebagatelliseerd. Men vond het vanzelfsprekend dat de minderjarige afstand deed van bepaalde juridische principes. De minderjarige kon immers opgenomen worden vooraleer hij ook maar een wetsbepaling had geschonden. Tussen 1890 en 1910 kwamen ook vanuit de hoek van de wetgever verschillende initiatieven om een wet te ontwerpen betreffende de kinderbescherming. Het was een woelige periode gekenmerkt door verschillende Kamerontbindingen. Daardoor kwamen de meeste wetsvoorstellen er ook niet door. 49 Jules Lejeune 50, die zich inspireerde op de ideeën van Adolphe Prins, was de eerste die een wetsontwerp betreffende de kinderbescherming indiende. 51 Dit initiatief kwam er echter niet door, maar bevatte inhoud die de latere Wet op de kinderbescherming grotendeels zou bepalen. 52 Op dat moment gaven de rechtbanken wel al een eigen interpretatie aan de bestaande wettelijke regeling. De rechters concludeerden bijna systematisch tot de afwezigheid van het oordeelsvermogen bij 46 J. CHRISTIAENS, De jeugddelinquent en zijn bescherming; Een historisch perspectief, De orde van de Dag, 2000, afl. 11, J. CHRISTIAENS, De jeugddelinquent en zijn bescherming; Een historisch perspectief, De orde van de Dag, 2000, afl. 11, J. CHRISTIAENS, De jeugddelinquent en zijn bescherming; Een historisch perspectief, De orde van de Dag, 2000, afl. 11, E. VERHELLEN, Jeugdbescherming en jeugdbeschermingsrecht, Antwerpen, Kluwer, 1988, 36-37; J. SMETS, Algemene Praktische Rechtsverzameling: Jeugdbeschermingsrecht, Deurne, Kluwer, 1996, Minister van Justitie tussen 1887 en J. SMETS, Algemene Praktische Rechtsverzameling: Jeugdbeschermingsrecht, Deurne, Kluwer, 1996, T. VANDER BEKEN, Grondige Studie Strafrecht, Universiteit Gent, onuitg., 2010,

17 kinderen onder de zestien jaar. Lejeune heeft met zijn Wet op de voorwaardelijke invrijheidstelling en de voorwaardelijke veroordeling 53 wel de Beschermingscomités, de Comités de Patronage, officieel geïntegreerd in het reclasseringswerk. 54 In 1907 kwam er advies van de Koninklijke Commissie der Beschermingscomités 55, de overkoepelende organisatie van alle patronagewerken, om een aparte jeugdrechtbank in te richten. 56 Dit was de eerste keer dat er effectief werd gedacht vanuit de politiek om een specifieke rechtbank in te richten met betrekking tot de bescherming van de jeugd. Op wereldvlak werd de eerste jeugdrechtbank ingericht in de Verenigde Staten in Deze initiatieven hadden de deur opengezet voor een eerste globale aanpak van de jeugddelinquentie, namelijk de Wet op de Kinderbescherming. 1.3 De twintigste eeuw De wet van 15 mei De wet op de kinderbescherming van 15 mei 1912 was in feite een product van de praktijk die zich ontwikkeld had in de 19 e eeuw 59 en kon als voorlopig eindpunt aanzien worden van drie bewegingen, namelijk de gewijzigde sociale politiek van de overheid, de burgerlijke filantropie en de socialistische beweging, die elkaar vonden in het begin van de 20 e eeuw. 60 Er heerste een groot consensusdenken. We kunnen drie directe oorzaken onderscheiden die geleid hebben tot de invoering van de Wet op Kinderbescherming van 15 mei De eerste was de voortdurende stijging van de jeugddelinquentie in de cijfers. Men kwam vooral tot de ontstellende constatatie dat van al de meerderjarige veroordeelden, meer dan de helft al een 53 Wet van 31 mei 1888 op de voorwaardelijke invrijheidstelling en de voorwaardelijk veroordeling 54 B. DE RUYVER, De strafrechtelijke politiek gevoerd onder de socialistische Ministers van Justitie E. Vandervelden, P. Vermeylen en A. Vranckx, Antwerpen, Kluwer, 1988, Opgericht door Lejeune bij K.B. van 15 maart T. VANDER BEKEN, Grondige Studie Strafrecht, Universiteit Gent, onuitg., 2010, 24; B. DE RUYVER, De strafrechtelijke politiek gevoerd onder de socialistische Ministers van Justitie E. Vandervelden, P. Vermeylen en A. Vranckx, Antwerpen, Kluwer, 1988, J. CHRISTIAENS, een alternatief voor het alternatief, in C. ELIAERTS (red), Constructief sanctioneren van jeugddelinquenten, een commentaar bij vijf jaar werking BAS!, Brussel, VUB PRESS, 2002, 7; B. DE RUYVER, De strafrechtelijke politiek gevoerd onder de socialistische Ministers van Justitie E. Vandervelden, P. Vermeylen en A. Vranckx, Antwerpen, Kluwer, 1988, Wet 15 mei 1912 betreffende de Kinderbescherming, BS 15 mei J. CHRISTIAENS, een alternatief voor het alternatief, in C. ELIAERTS (red), Constructief sanctioneren van jeugddelinquenten, een commentaar bij vijf jaar werking BAS!, Brussel, VUB PRESS, 2002, B. DE RUYVER, De strafrechtelijke politiek gevoerd onder de socialistische Ministers van Justitie E. Vandervelden, P. Vermeylen en A. Vranckx, Antwerpen, Kluwer, 1988, F. TULKENS, Le projet de défense sociale en droit pénal: A. PRINS, in F. TULKENS (ed.), Généalogie de Défense Sociale en Belgique ( ), Brussel, Story-Scientia,

18 eerste veroordeling had opgelopen vóór het bereiken van de meerderjarigheid. 62 In deze stijgende jeugdcriminaliteit zag toenmalig Minister van Justitie Carton de Wiart de noodzakelijkheid van een apart rechtssysteem voor minderjarigen. 63 Dit nieuwe rechtssysteem moest o.a. het aantal sepots van feiten gepleegd door minderjarigen jonger dan zestien jaar, aanzienlijk verminderen. De beoogde doelstelling was dus een grotere effectieve vervolging. 64 Een tweede oorzaak was de moeilijke toepasselijkheid van het criterium van oordeel des onderscheid. 65 De vaagheid van het begrip had tot zeer verschillende en zelfs onjuiste rechtspraak geleid. De Wetgever heeft deze praktijk dan ook willen tegengaan door dit begrip te vervangen door het concept van de strafrechtelijke onverantwoordelijkheid van de minderjarige, zijnde de strafrechtelijke minderjarigheid. 66 De Kinderbeschermingswet legde de leeftijd hiervan op 16 jaar voor delinquentie en prédelinquentie en uitzonderlijk op 18 jaar voor bedelarij en landloperij, onbuigzaamheid en wangedrag. De laatste directe oorzaak vinden we in de stromingen die in de 19 e en begin 20 ste eeuw het jeugdrecht sterk hebben beïnvloed. In het begin was er een sterke invloed aanwezig van het Positivisme, die de persoon van de dader op de voorgrond brengen bij het Strafrecht. Als reactie daarop merken we op het einde van de 19 e eeuw een zekere tendens naar het Sociaal Verweer. Er is nog altijd een grote aandacht voor de persoon van de dader, maar we merken wel een verschuiving van een persoonlijke morele verantwoordelijkheid van strafbaar gedrag naar een sociale verantwoordelijkheid voor strafbaar gedrag en dit gekoppeld aan het begrip gevaar voor de maatschappij. 67 Het Sociaal Verweer had ook een aantal gevolgen die nefast zijn voor een goede rechtsbedeling. Zo werden de principes van legaliteit, proportionaliteit en subsidiariteit aan de kant gezet om een straf te creëren op maat van de persoonlijkheid van de minderjarige. Op gebied van rechtsbescherming bestond er zo goed als geen enkele waarborg. Dit zette de deur open voor een arbitrair en inconsistent jeugdrecht in de 20 ste eeuw Y. CARTUYVELS, De grote etappes in het Belgische Jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk? ; TJK, 2001/4, Pas. 1912, zitting van 15 mei 1912 in de Senaat, Y. CARTUYVELS, De grote etappes in het Belgische Jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk? ; TJK, 2001/4,, Y. CARTUYVELS, De grote etappes in het Belgische Jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk? ; TJK, 2001/4, M BOUVERNE-DE BIE en R. ROOSE, cursus jeugdbescherming en bijzondere jeugdbijstand, UGent, onuitg., 2011, hoofdstuk 1, Y. CARTUYVELS, De grote etappes in het Belgische Jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk? ; TJK, 2001/4, J. CHRISTIAENS, De jeugddelinquent en zijn bescherming; Een historisch perspectief, De orde van de Dag, 2000, afl. 11,

19 Naast de directe oorzaken, merken we tegelijkertijd een evolutie in de maatschappij in het begin van de twintigste eeuw. In deze periode ontstonden de eerste ontwikkelingen in de evolutie naar een sociale staat. 69 Ook de opkomst van het algemeen meervoudig stemrecht en later ook het algemeen enkelvoudig stemrecht lieten voelen dat we op dat moment in een snel veranderende maatschappij zaten. Dit liet zich ook voelen op het gebied van het jeugdrecht. Het beschermingsmodel dat de Wet van 15 mei 1912 invoerde m.b.t. jeugddelinquentie was niet enkel een product van de 19 e eeuw maar zij was tevens ook de resultante van deze omwentelingen aan het begin van de twintigste eeuw. 70 De minderjarige werd niet meer berecht onder het strafrecht, maar werd volledig onttrokken aan het klassieke strafrecht. Het jeugdrecht werd een rechtstelsel sui generis en dat resulteerde in bijzondere rechtspraak, parastrafrechtelijke rechtspraak. 71 De Wet van 1912 beoogde een dubbel doel. Het eerste was het beschermen van het kind tegen de gevaren van hun omgeving. Het tweede doel van de wet was het voorkomen dat de delinquente jongere in een spiraal van misdaad zou belanden en aldus een gevaar voor de samenleving zou gaan betekenen. Het (oud-) Sociaal-Verweersdenken komt hier duidelijk tot uiting. Niet zozeer de persoon van de dader was belangrijk, wel het gevaar dat die persoon zou betekenen voor de maatschappij. 72 Dat dit zo sterk tot uiting kwam in deze wet was het gevolg van de invloed die Adolphe Prins heeft gehad op Carton de Wiart, de minister van Justitie die de wet op de kinderbescherming had uitgevaardigd. 73 Het hoofddoel van de nieuwe wet verschilde bijgevolg eigenlijk niet zo veel van het klassieke strafrecht. Het wezenlijke verschil met het klassieke strafrecht zat vooral in de middelen om het hoofddoel te verwezenlijken. Onderzoekende rechtspraak kon tal van maatregelen nemen afgestemd op de persoon van de minderjarige en het gevaar dat deze vormt voor de maatschappij. Dit resulteerde in geïndividualiseerde maatregelen van onbepaalde duur 74 in plaats van de straffen van het klassieke strafrecht met procedurele waarborgen. 69 Y. CARTUYVELS, Jeugdrecht in België: Wat is er veranderd?, De orde van de dag, 2000, afl. 11, Y. CARTUYVELS, Jeugdrecht in België: Wat is er veranderd?, De orde van de dag, 2000, afl. 11, J. TREPANNIER & F. TULKENS, Délinquance et protection de la jeunesse. Aux sources des lois belges et canadiennes sur la protection de l enfant, Brussel, De Boeck-Wesmael, 1995, Y. CARTUYVELS, Jeugdrecht in België: Wat is er veranderd?, De orde van de dag, 2000, afl. 11, B. DE RUYVER, Grondige studie Strafrechtelijk Beleid, UGent, onuitg., 2011, Y. CARTUYVELS, Jeugdrecht in België: Wat is er veranderd?, De orde van de dag, 2000, afl. 11, 8. 19

20 De Kinderbeschermingswet legde de fundamenten voor de juridische bescherming van minderjarigen. In deze bescherming kunnen we drie dimensies onderscheiden; de burgerlijke, strafrechtelijke en procedurele dimensie De burgerrechtelijke dimensie De mogelijkheid tot gezinsinterventie komt centraal te staan in het jeugdrecht. De onaantastbare, absolute ouderlijke macht werd doorbroken en kwam onder controle te staan. Deze evolutie was al eerder ingeleid door de invoering van de schoolplicht en het verbod op kinderarbeid. De Kinderbeschermingswet voorzag in verschillende maatregelen als het ouderlijke gezag niet goed werd uitgeoefend. Deze maatregelen konden opgelegd worden door de rechtbank van eerste aanleg. De figuur van de ontzetting veranderde van karakter en doel. Waar het in het klassieke strafrecht nog aanzien werd als een straf voor de ouders, lag het doel nu in de bescherming van het kind door het te onttrekken van de ouderlijke macht De strafrechtelijke dimensie Hier zien we vooral de leer van het Sociaal Verweer op de voorgrond treden. De straf stond niet meer in functie van het misdrijf, maar de maatregel kwam in functie te staan van de persoonlijkheid van de dader. 77 Een illustratie hiervan was de introductie in de Wet van de mogelijkheid tot preventief ingrijpen. Als de minderjarige een gevaar vormde voor de maatschappij of kon evolueren tot een gevaar voor de maatschappij, was volgens het Sociaal Verweer preventief ingrijpen gewettigd. De Kinderbeschermingswet voorzag dus in de bescherming van de maatschappij tegen delinquenten en prédelinquenten. Hierbij moet rekening gehouden worden met de sociale kwestie van die tijd. Het levenspeil van de arbeidersbevolking was laag en dit resulteerde in maatschappelijke tegenstellingen met de beter gegoeden van de samenleving. In de Westerse landen wordt de arbeidersklasse als een gevaarlijke klasse beschouwd en armoede beschouwd als een levensstijl die resulteert in delinquentie. De notie anti-socialiteit werd centraal gesteld in het Sociaal Verweer. 78 Uiteindelijk komt het er eerder op neer dat het jeugdrecht wordt gebruikt om de belangen van diegenen die de macht in handen hebben veilig te stellen, dan dat er met het belang van het kind zelf rekening gehouden wordt. 75 M. BOUVERNE-DE BIE en R. ROOSE, cursus jeugdbescherming en bijzondere jeugdbijstand, UGent, onuitg., 2011, hoofdstuk 1, M. BOUVERNE-DE BIE en R. ROOSE, cursus jeugdbescherming en bijzondere jeugdbijstand, UGent, onuitg., 2011, hoofdstuk 1, Cf. supra, M. BOUVERNE-DE BIE en R. ROOSE, cursus jeugdbescherming en bijzondere jeugdbijstand, UGent, onuitg., 2011, hoofdstuk 1, 7. 20

21 Op strafrechtelijk vlak introduceerde de Kinderbeschermingswet ook de jeugdrechtbank. Voor de Kinderbeschermingswet kende men wel de principes van doli incapax, oftewel de schuldonbekwaamheid, en samen met het leeftijdscriterium legitimeerde men met dat criterium een juridisch onderscheid in de aanpak tussen minderjarigen en volwassenen. De Kinderbeschermingswet maakte komaf met deze criteria en bracht ze onder in het concept strafrechtelijke minderjarigheid. 79 Dit concept hield in dat kinderen onder de zestien jaar onttrokken werden aan het klassieke strafrecht en werden beoordeel door een aparte rechtbank, zijnde de kinderrechtbank. 80 Dertien jaar na de invoering van de eerste rechtbank in de VS, ontstond ook hier in België een aparte rechtbank voor minderjarigen. Op de leeftijdsgrens van zestien jaar werd één uitzondering voorzien. Minderjarigen tussen zestien en achttien jaar konden eventueel nog aan het klassieke strafrecht onttrokken worden en onder het jeugdrecht vallen als het ging om bedelende of zwervende minderjarigen of om een ouderlijke klacht. 81 In dat laatste geval moesten de minderjarigen aan hun ouders of personen onder wiens toezicht men was geplaatst, ernstige redenen tot ongenoegen geven door hun wangedrag of onbuigzaamheid. Als de ouders dan de kinderrechter aanzochten om maatregelen te nemen, kon het parket van vervolging afzien. 82 De wet van 15 mei 1912 bood de rechter de mogelijkheid om verschillende maatregelen te treffen met een zeker opvoedend karakter. Deze maatregelen varieerden tussen de berisping tot de plaatsing onder toezicht tot opname in een disciplinaire staatsinstelling. 83 De maatregel die het meest werd opgelegd, is de plaatsing ter heropvoeding. Deze maatregel werd echter zo algemeen verwoord, dat zij aanleiding heeft gegeven tot een ruime interpretatie. Zo kon men opgesloten worden in een opvoedingsgesticht, maar kon men ook gewoon bij een leermeester worden geplaatst. De gepersonaliseerde maatregelen werden opgelegd voor onbepaalde duur. De motivering hiervan was dat het onmogelijk te voorspellen valt wanneer de minderjarige terug heropgevoed is zodat hij geen gevaar meer vormt voor de maatschappij. 84 Deze maatregelen vormden een alternatief voor de gevangenisstraf. Het is wel niet, zoals eerder ook al aangegeven, dat de wet plots 79 M. BOUVERNE-DE BIE en R. ROOSE, cursus jeugdbescherming en bijzondere jeugdbijstand, UGent, onuitg., 2011, hoofdstuk 1, Art. 15 en 16 Wet betreffende de Kinderbescherming, BS 15 mei Art. 13 en art. 14 Wet betreffende de Kinderbescherming, BS 15 mei M. BOUVERNE-DE BIE en R. ROOSE, cursus jeugdbescherming en bijzondere jeugdbijstand, UGent, onuitg., 2011, hoofdstuk 1, Art. 16 Wet betreffende de Kinderbescherming, BS 15 mei Y. CARTUYVELS, De grote etappes in het Belgische Jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk? ; TJK, 2001/4,

22 nieuwe maatregelen had uitgevonden. De Wet op de Kinderbescherming bekrachtigde eigenlijk enkel de maatregelen die ook al in de 19 e eeuw werden toegepast. 85 Tot slot, wat de strafrechtelijke dimensie betreft, voerde artikel 25 van de Kinderbeschermingswet een algemeen regime in van bewaakte vrijheid voor alle in rechte vervolgde minderjarigen. De figuur van de afgevaardigde van de kinderrechter werd geïntroduceerd in het jeugdrecht. 86 Deze werd belast met het toezicht op de minderjarigen die niet in een instelling werden geplaatst en met het toezicht op de minderjarigen die de instelling hebben mogen verlaten tot aan hun meerderjarigheid. Dit regime was in zekere zin verwant aan de Engelse en Amerikaanse probatie en werd dan ook als een echt alternatief voor de opsluiting van minderjarigen voorgesteld. 87 De bewaakte vrijheid werd zelfs aanzien als een onontbeerlijk en noodzakelijk verlengstuk van de kinderrechtbank De procedurele dimensie De kinderrechtbank werd vanaf de invoering van de Kinderbeschermingswet de rechtbank die bevoegd is voor jeugddelinquentie, namelijk minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit plegen 89, en voor prédelinquentie. Belangrijk is dat in hoofde van de minderjarige niet werd voorzien in rechtswaarborgen. De motivatie hiervoor was dat het gaat om maatregelen in het belang van de minderjarige, en niet om straffen. De traditionele rechtswaarborgen, de beginselen van behoorlijk recht zoals het legaliteits-, proportionaliteits- en subsidiariteitsprincipe zoals ze gesteld zijn door Beccaria, werden verlaten. Dit werd gemotiveerd door het sui generis karakter van het jeugdrecht. 90 De keuze voor de bescherming van de minderjarige en het opvoedend karakter van de maatregelen legitimeerde het verlaten van grondwettelijke waarborgen, omdat ze moeilijk verenigbaar waren met de in te zetten maatregelen. 91 Dit gaf aanleiding tot een enorm discretionair veld voor de rechter J. CHRISTIAENS, een alternatief voor het alternatief, in C. ELIAERTS (red), Constructief sanctioneren van jeugddelinquenten, een commentaar bij vijf jaar werking BAS!, Brussel, VUBPRESS, 2002, Art. 26 Wet 15 mei 1912 betreffende de Kinderbescherming, BS 15 mei J. CHRISTIAENS, een alternatief voor het alternatief, in C. ELIAERTS (red), Constructief sanctioneren van jeugddelinquenten, een commentaar bij vijf jaar werking BAS!, Brussel, VUBPRESS, 2002, Verslag namens de middenafdeling door de heer Colaert, Parl. St., nr. 77, 500 en De zgn. MOF 90 M. BOUVERNE-DE BIE en R. ROOSE, cursus jeugdbescherming en bijzondere jeugdbijstand, UGent, onuitg., 2011, hoofdstuk 1, Advies Raad van State bij Wet 8 april M. BOUVERNE-DE BIE en R. ROOSE, cursus jeugdbescherming en bijzondere jeugdbijstand, UGent, onuitg., 2011, hoofdstuk 1,