Voorwoord. Lawbooks Grondslagen van Recht ( ) Beste student(e),

Transcriptie

1 Grondslagen van Recht Week

2 Voorwoord Beste student(e), Voor je ligt de samenvatting van de stof van Hoofdstuk 14 van het boek Hoofdlijnen, dat voorgeschreven wordt in week 3. Aanvankelijk hebben wij dit korte hoofdstukje uit de samenvatting gefilterd omdat het gaat over strafrecht en daar doorgaans geen vragen over gesteld worden op het tentamen. Het rechtsgebied strafrecht komt aankomend blok uitgebreid aan blok. Op verzoek van een studente hebben wij dit hoofdstuk online gepubliceerd. Neem het voor jezelf even door! De disclaimer nog even: Lawbooks behoudt het recht de inhoud van de samenvatting te bepalen en is niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheid of onvolledigheid van de informatie. Lawbooks wenst je veel succes tijdens het lezen en een prettig cursusverloop. Met vriendelijke groet, Team Lawbooks 2

3 Inhoudsopgave Week 3: Recht & moraal Blz. 4 Instagram Lawbooks is vanaf heden ook actief op Instagram! #samenvatting #lawbooks Volg ons op : facebook Wil je op de hoogte blijven van onze acties, nieuwe releases en meer? Volg ons dan op Facebook: Join the community! Je kunt ook lid worden van de officiële JSVU Facebook-groep die uitsluitend op jouw studiejaar gericht is: Rechten Utrecht

4 Week 3: Recht & Moraal Gebaseerd op: M. de Blois, Hoofdlijnen, Den Haag: Boom Juridisch Hoofdstuk 14: Strafrecht (algemeen) 1 Rechtsregels 1.1 Sancties Een handeling die men als onrecht ervaart, roept negatieve reacties op ten aanzien van degene die het onrecht begaat. Zo n negatieve reactie noemen we een sanctie. Het opleggen van sancties gebeurt, soms ongemerkt, eigenlijk overal: tussen vrienden en collega s, binnen gezinnen, op school, etc. Denk bijvoorbeeld aan de strafregels die je op de middelbare school moest schrijven van je leraar omdat je niet zat op te letten. In bepaalde gevallen, zoals moord of diefstal, is het de overheid die bevoegd is tot het opleggen van sancties. Hiermee zijn we beland op het gebied van het strafrecht. 1.2 Strafrechtelijke sancties Het strafrecht voorziet in sancties die allerlei gedragsregels kracht bijzetten. De overheid heeft het exclusieve recht tot het instellen van een strafrechtelijke vervolging, wanneer (mogelijk) een gedraging heeft plaatsgevonden die in de wet getypeerd is als een strafbaar feit (delict). In die zin heeft het strafrecht in het algemeen betrekking op de verhouding van de overheid tot de burgers. Hierdoor maakt het strafrecht deel uit van het publiekrecht. Omdat de nadruk vaak op het opleggen van sancties ligt, wordt het strafrecht ook wel eens aangeduid als sanctierecht. In het strafrecht komen wij twee categorieën sancties tegen: 1. De eerste is die van straffen, zoals de geldboete (art. 9 Sr), wat uitgaat van bewuste leedtoevoeging. 2. Maatregelen, zoals de plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis (art. 37 Sr). Het doel hiervan is de samenleving beschermen. 1.3 Sancties in andere rechtsgebieden? Het privaatrecht en het bestuursrecht kennen ook sancties. Deze sancties beogen echter geen leed toe te voegen, maar willen alleen de bestaande rechtssituatie weer herstellen. Deze sancties kunnen uiteraard wel als leedtoevoeging ervaren worden. Als je bouwvergunning bijvoorbeeld ingetrokken wordt ben je niet vrolijk. 2 Strafrecht maybe? Het strafrecht mag alleen gebruikt worden wanneer andere mogelijkheden van de rechtsorde niet toereikend zijn. Het is dus als het ware een uiterst middel, een ultimum remedium. Voor sommige delicten is het vanzelfsprekend dat het strafrecht wordt toegepast, zoals moord of verkrachting. Het strafrecht wordt echter ook gebruikt als middel om allerlei voorschriften waaraan een sterke morele lading ontbreekt te handhaven; denk bijvoorbeeld aan economische delicten. Verder is het ook zo dat het strafrecht verplicht moet worden toegepast op grond van internationale verplichtingen, zoals internationale verdragen. 3 Materieel vs. formeel strafrecht Het strafrecht kan onderverdeeld worden in: Het materiële strafrecht; Het formele strafrecht. 4

5 3.1 Materieel strafrecht Een belangrijke bron van het materiële strafrecht is het Wetboek van Strafrecht. Het materiële strafrecht bepaalt: De voorwaarden voor strafbaarheid: het omvat regels die aangeven welke feiten onder welke omstandigheden strafbaar zijn, zoals art. 310 Sr (diefstal). De voorwaarden voor vervolgbaarheid: het geeft aan onder welke voorwaarden het OM een vervolging kan instellen wegens een strafbaar feit. De voorwaarden voor de uitvoerbaarheid van een sanctie: het materiële strafrecht geeft aan onder welke voorwaarden sancties ten uitvoer kunnen worden gelegd. Dit recht vervalt meestal door de dood van de veroordeelde (art. 75 Sr). De soort sanctie: geeft aan welke sanctie voor een bepaald feit kan worden opgelegd. 3.2 Formeel strafrecht Het formele strafrecht, ook wel bekend als strafprocesrecht, vinden we hoofdzakelijk in het Wetboek van Strafvordering. Het formeel strafrecht omvat: De regels en beginselen inzake de procedures die betrekking hebben op het toepassen van het materieel strafrecht in concrete gevallen; De rechten die burgers hebben wanneer zij als verdachte (art. 27 Sv) worden geconfronteerd met maatregelen van de overheid; De bepalingen die de gang van zaken op een zitting regelen; De regels die betrekking hebben op de rechtsmiddelen in strafzaken. 4 Legaliteitsbeginsel Voor een optreden van de overheid in het kader van het strafrecht is een door de strafwet gegeven legitimatie vereist. Dit komt tot uitdrukking in het legaliteitsbeginsel. 4.1 & 4.2 Staatsrechtelijk en strafrechtelijk De rechtsstaat wordt mede gekenmerkt door het staatsrechtelijke legaliteitsbeginsel; elke bevoegdheid van de overheid ten aanzien van de burgers dient zijn grondslag te vinden in het recht. Dit geldt in het bijzonder voor het strafrecht. Overheidsoptreden kan namelijk ingrijpende gevolgen hebben in het leven van burgers. Binnen het strafrecht zijn er daarom twee legaliteitsbeginselen te onderscheiden die de burgers proberen te beschermen tegen onrechtmatig overheidsoptreden: Het materiële legaliteitsbeginsel is verwoord in art. 7 lid 1 EVRM, art. 15 lid 1 IVBPR, art. 16 Gw en art. 1 lid 1 Sr. Het strafvorderlijke legaliteitsbeginsel komt terug in art. 1 Sv. Tip van Lawbooks: We gaan ons nu voornamelijk focussen op het materiële legaliteitsbeginsel. Zoek art. 1 lid 1 Sr op, en zet de overige vindplaatsen er bij. Het strafvorderlijke legaliteitsbeginsel komt later terug. 4.3 Aspecten van het legaliteitsbeginsel We kunnen een aantal aspecten onderscheiden aan het materiele legaliteitsbeginsel: Wettelijke basis voor strafbaarheid (lex scripta): alleen feiten die in een wettelijke bepaling zijn opgenomen zijn strafbaar. Gewoonterecht of andere vormen van ongeschreven recht, kunnen nooit de rechtstreekse grondslag zijn voor strafbaarverklaring door de rechter. Geen vage of onduidelijke strafbepalingen (lex certa): een strafbepaling mag geen vage termen hanteren, zoals fatsoensnormen. Deze verschillen namelijk per persoon waardoor de interpretatie lastig wordt. Geen analoge toepassing van strafbepalingen: strafbepalingen mogen NIET toegepast worden op gedragingen die NIET door de strafbepaling gedekt worden, zelfs al lijkt de gedraging op een gedraging die wél onder de strafbepaling valt. Geen strafbepalingen met terugwerkende kracht: een strafrechtelijke veroordeling ter zake van een bepaald feit kan slechts plaatsvinden op basis van een wettelijke strafbaarstelling die reeds van kracht was op het moment dat het feit plaatsvond. In zeer extreme en uitzonderlijke gevallen 5

6 kán hier een uitzondering op worden gemaakt. Bij extreme situaties moet je denken aan ernstige oorlogsmisdrijven en misdrijven tegen de mensheid 5 & 5.1 Delicten Het legaliteitsbeginsel houdt kortom in dat alleen die feiten strafbaar zijn, die als zodanig in een voorafgaande wettelijke strafbepaling zijn aangeduid of omschreven. We vinden strafbepalingen in het Wetboek van Strafrecht, maar ook in een aantal bijzondere wetten zoals de Wegenverkeerswet. 5.2 Delicten Delicten worden ingedeeld in twee categorieën: Misdrijven (Boek 2 van het Wetboek van Strafrecht). Overtredingen (Boek 3 van het Wetboek van Strafrecht). Dit onderscheid heeft te maken met het historisch onderscheid tussen: Rechtsdelicten: delicten die in brede kring worden afgekeurd (moord). Wetsdelicten: gedragingen die door een wetskwalificatie worden afgekeurd. Het bovenstaande onderscheid is van belang voor onder andere de strafbaarstelling van een persoon. Hieronder nog een schema die de verhoudingen binnen het strafrecht illustreert. Publiekrecht Staats- en Bestuursrecht Strafrecht Materieel Strafrecht Formeel Strafrecht 6