DE VLAAMSE AANPAK INZAKE JEUGDDELINQUENTIE: GESLAAGD?

Transcriptie

1 DE VLAAMSE AANPAK INZAKE JEUGDDELINQUENTIE: GESLAAGD? EEN STUDIE VAN HET VOORONTWERP VAN DECREET INZAKE JEUGDDELINQUENTIERECHT Aantal woorden: Laura Van Gorp Studentennummer: Promotor: Prof. Dr. Wendy De Bondt Commissaris: Mevr. Freya Coppens Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad Master in de Rechten Academiejaar:

2

3 i Voorwoord Deze masterproef vormt het sluitstuk van mijn opleiding rechten aan de Universiteit Gent. Dit voorwoord wil ik graag gebruiken om een aantal personen te bedanken voor hun hulp bij de totstandkoming van deze masterproef. In de eerste plaats wil ik graag Prof. Dr. Brice De Ruyer willen bedanken. Uw plotse overlijden was een grote schok. Ik ben u zeer dankbaar voor het helpen uittekenen van de contouren van deze masterproef. Ik heb het geluk gehad nog feedback van u te mogen ontvangen op mijn onderzoeksplan zodat de visie en de grote lijnen van deze masterproef nog door u op punt werden gesteld. Ook uw aanmoedigingen en complimenten over mijn schrijfstijl waren een grote drijfveer tijdens het schrijven. Daarnaast wens ik Prof. Dr. Wendy De Bondt te bedanken voor het overnemen van deze taak. Hiernaast wil ik ook graag de personen bedanken die tijd hebben vrijgemaakt om mee te werken aan de interviews en mij hebben meegezogen in de problematiek van het jeugdrecht in Vlaanderen. Wegens de gegarandeerde anonimiteit kan ik hen niet bij naam noemen, maar zonder hen zou deze masterproef een lege doos zijn geweest. Tevens zou ik graag mijn ouders willen bedanken. Zij hebben mij de kans en vrijheid gegeven om te studeren. Zij hebben daarenboven nooit aan mijn capaciteiten getwijfeld, zelfs in tijden dat ik aan mezelf twijfelde. Voor hun steun zal ik hen altijd dankbaar blijven. Ook tal van vrienden hebben mij elk op hun eigen manier gemotiveerd, aangemoedigd en opbouwende kritiek gegeven om deze masterproef en mijn opleiding tot een succesvol einde te brengen. Hun geduld gedurende mijn talloze woorden van frustratie is op zijn minst bewonderenswaardig. Laura Van Gorp Gent, mei 2018

4

5 iii Inhoudstafel VOORWOORD... I INHOUDSTAFEL... III LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN... IX INLEIDING... 1 HOOFDSTUK 1: DE VERSCHILLENDE MODELLEN BINNEN HET JEUGDRECHT INLEIDING IDEOLOGISCHE BESPREKING VAN DE VERSCHILLENDE MODELLEN Strafmodel Jeugdbeschermingsmodel Herstelmodel Sanctiemodel Risicomanagementmodel BESLUIT HOOFDSTUK 2: EEN HISTORISCH OVERZICHT VAN DE AANPAK VAN JEUGDDELINQUENTIE IN BELGIË INLEIDING DE WET OP DE KINDERBESCHERMING VAN 15 MEI Aanleiding tot invoering van de kinderbeschermingswet De belangrijkste krijtlijnen van de kinderbeschermingswet Het strafrechtelijk luik a) De strafrechtelijke meerderjarigheid b) Maatregelen ter bewaring, opvoeding en behoeding van onbepaalde duur Het burgerrechtelijk luik Het procedurele luik... 18

6 iv a) De kinderrechter b) Het ontbreken van rechtswaarborgen DE WET OP DE JEUGDBESCHERMING VAN 8 APRIL Aanleiding tot invoering van de jeugdbeschermingswet De belangrijkste krijtlijnen van de jeugdbeschermingswet Opsplitsing sociale en gerechtelijke jeugdbescherming a) Sociale jeugdbescherming b) Gerechtelijke jeugdbescherming De strafrechtelijke meerderjarigheid en de uithandengeving De jeugdrechtbank DE COMMUNAUTARISERING VAN HET JEUGDRECHT Bijzondere wet van 8 augustus Het decreet van 27 juni 1985 inzake bijzondere jeugdbijstand De bijzondere wet van 8 augustus VERSCHILLENDE VOORSTELLEN TOT HERVORMING VAN DE JEUGDBESCHERMINGSWET Commissie Cornelis Rapport Walgraeve Ontwerp Maes DE WETTEN VAN 15 MEI 2006 EN 13 JUNI Aanleiding tot invoering De belangrijkste krijtlijnen DE VERDERE COMMUNAUTARISERING VAN HET JEUGDRECHT De zesde staatshervorming Naar een Vlaams jeugddecreet Groenboek inzake de zesde staatshervorming Vlaams regeerakkoord en beleidsnota Conceptnota betreffende de contouren en plan van aanpak voor een Vlaams beleid inzake een gedifferentieerde aanpak van jeugddelinquentie a) Omgevingsanalsye en innovatie: vernieuwde jeugdcriminologische inzichten b) Complementaire trajecten en afstemming met integrale jeugdhulp c) Een flexibele differentiatie en wisselwerking van het private en publieke aanbod d) Kwaliteitseisen en rechtswaarborgen voor jongeren... 34

7 v e) Structurele afstemming met federale overheden f) Traject en aanpak naar een decreet BESLUIT HOOFDSTUK 3: HET BESTAANDE JEUGD(BESCHERMINGS)RECHT IN BELGIË INLEIDING GRONDBEGINSELEN EN TOEPASSINGSGEBIED Grondbeginselen Toepassingsgebied BEGINSELEN VAN DE RECHTSBEDELING TEN AANZIEN VAN MINDERJARIGEN DE ONDERZOEKSFASE Het onderzoek naar de feiten Algemeen Tussenkomst van een onderzoeksrechter Het onderzoek naar de persoon en de leefomgeving Mogelijke interventies op parketniveau Waarschuwingsbrief en de herinnering aan de wet Bemiddelingsvoorstel Ouderstage Mogelijke interventies door de jeugdrechter: voorlopige maatregelen Prestatie van algemeen nut Bemiddelingsvoorstel Plaatsing in een gemeenschapsinstelling Voorlopige detentie in een gesloten centrum Duur van de voorbereidende rechtspleging Beslissing over de opportuniteit van de vervolging BERECHTINGSFASE Algemeen Mogelijke interventies Bemiddeling en herstelgericht groepsoverleg Geschreven project Ambulante maatregelen... 59

8 vi a) Berisping b) Ondertoezichtstelling van de sociale dienst c) Intensieve educatieve begeleiding d) Prestatie van opvoedkundige aard en van algemeen nut (gemeenschapsdienst) Voorwaarden voor behoud in de leefomgeving Plaatsingsmaatregelen a) Toevertrouwen aan een betrouwbaar persoon of geschikte inrichting b) Plaatsing in een gemeenschapsinstelling Uithandengeving Uitvoeringsmodaliteiten Duur van de maatregelen ten gronde Leeftijdsgrenzen Herziening BESLUIT HOOFDSTUK 4: HET VOORONTWERP VAN DECREET BETREFFENDE HET JEUGDDELINQUENTIERECHT INLEIDING ALGEMENE BEPALINGEN GRONDBEGINSELEN EN TOEPASSINGSGEBIED Grondbeginselen Toepassingsgebied VOORBEREIDENDE RECHTSPLEGING EN AFHANDELING OP HET NIVEAU VAN HET OM Sociale onderzoeksopdrachten De afhandeling op het niveau van het openbaar ministerie Seponering en verval van de strafvordering na de uitvoering van voorwaarden Bemiddeling Het positief project DE AFHANDELING OP HET NIVEAU VAN DE JEUGDRECHTER EN DE JEUGDRECHTBANK Optreden jeugdrechter of jeugdrechtbank en behandeling van de zaak De voorlopige rechtspleging... 93

9 vii Maatregelen ten aanzien van minderjarige verdachten Bemiddeling of herstelgericht groepsoverleg Het positief project De ambulante maatregel Voorwaarden Gesloten oriëntatie in een afdeling van een gemeenschapsinstelling Gesloten begeleiding in een afdeling van een gemeenschapsinstelling Delictgericht werken met ouders/opvoedingsverantwoordelijken Rechtspleging ten gronde Sancties ten aanzien van minderjarigen Bemiddeling of herstelgericht groepsoverleg Berispen Het positief project Ambulante sanctie Voorwaarden Gesloten oriëntatie in een afdeling van een gemeenschapsinstelling Gesloten begeleiding in een afdeling van een gemeenschapsinstelling Uithandengeving Toevertrouwen aan een afdeling van een jeugdpsychiatrische dienst Gemeenschapsinstellingen en Vlaamse detentiecentra SLOTBEPALINGEN WIJZIGINGSDECREET Wijzigingen aan de jeugdbeschermingswet Wijzigingen aan het decreet rechtspositie integrale jeugdhulp Wijzigingen aan het decreet integrale jeugdhulp Wijzigingen aan het voorontwerp van decreet inzake jeugddelinquentierecht Afschaffing van de Everbergwet BESLUIT HOOFDSTUK 5: VERWACHTINGEN EN BEDENKINGEN UIT HET WERKVELD INLEIDING METHODOLOGIE: HALF GESTRUCTUREERDE FACE-TO-FACE INTERVIEWS

10 viii 3. ONDERZOEKSRESULTATEN Algemene bepalingen Grondbeginselen en toepassingsgebied Grondbeginselen Toepassingsgebied Voorbereidende rechtspleging en afhandeling op het niveau van het OM De afhandeling op niveau van de jeugdrechter en de jeugdrechtbank De voorlopige rechtspleging a) Duur van de voorlopige rechtspleging b) Mogelijke maatregelen ten aanzien van minderjarige verdachten Rechtspleging ten gronde Gemeenschapsinstellingen Slotbepalingen Wijzigingsdecreet BESLUIT ALGEMEEN BESLUIT BIBLIOGRAFIE... XIII 1. WETGEVING... XIII 1.1 Internationale normen... xiii 1.2 Europese normen... xiii 1.3 Interne normen... xiii 1.4 Voorbereidende documenten... xiv 2. RECHTSPRAAK... XV 3. RECHTSLEER... XVI 3.1 Boeken... xvi 3.2 Bijdragen in een verzamelwerk... xvii 3.3 Bijdragen in een tijdschrift... xix 4. OVERIGE... XXII BIJLAGE: TOPICLIJST INTERVIEWS... XXV

11 ix Lijst met gebruikte afkortingen BUPO Internationaal verdrag 19 december 1966 inzake burgerrechten en politieke rechten BWHI Bijzondere wet 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, BS 15 augustus 1980 EVRM Verdrag 4 november 1950 tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele vrijheden Decreet bijzondere jeugdbijstand Decreet 27 juni 1985 inzake bijzondere jeugdbijstand, BS 5 juli 1985 Decreet integrale jeugdhulp Decreet 12 juli 2013 betreffende de integrale jeugdhulp, BS 13 september 2013 Everbergwet Wet 1 maart 2002 betreffende de voorlopige plaatsing van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, BS 1 maart Federale jeugdwetten De wet 13 juni 2006 tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feiten hebben gepleegd, BS 19 juli 2006 De wet 15 mei 2006 betreffende de jeugdbescherming, het wetboek van strafvordering, het strafwetboek, het burgerlijk wetboek, de nieuwe gemeentewet en de wet van 24 april 2003 tot hervorming van de adoptie, BS 2 juni 2006 HCA-diensten Diensten voor hertelgerichte en constructieve afhandeling Hergo Herstelgericht groepsoverleg

12 x HRJ Hoge Raad voor de Justitie IVRK Internationaal verdrag 20 november 1989 inzake de rechten van het kind Jeugdbeschermingswet Wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, BS 15 april 1965 Jeugdwet Wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming zoals van toepassing na de wijzigingen door de wetten van 15 mei 2006 en 13 juni 2006 KeKi Kenniscentrum Kinderrechten Kinderbeschermingswet Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming, BS 15 mei 1912 MOF Als misdrijf omschreven feit MvT Voorontwerp Mvt bij het voorontwerp decreet 22 december 2017 betreffende het jeugddelinquentierecht, Vl. Reg. 2017, nr. 1457/3TER MVT Wijzigingsdecreet MvT bij het voorontwerp decreet 15 december 2017 houdende diverse wijzigings-, opheffings-, en overgangsbepalingen aangaande het decreet betreffende het jeugddelinquentierecht, Vl. Reg. 2017, nr. 1310/3BIS OM Openbaar Ministerie POS Problematische opvoedingssituatie Procureur Procureur des Konings

13 xi Pv Proces-verbaal SARWGG Strategische Adviesraad voor het Vlaamse Welzijns-, Gezondheids- en Gezinsbeleid SJB Sociale dienst jeugdrechtbank Voorontwerp Voorontwerp van decreet van 22 december 2017 betreffende het jeugddelinquentierecht, Vl. Reg. 2017, nr. 1457/2TER. VOS Verontrustende opvoedingssituatie Wijzigingsdecreet Voorontwerp van decreet van 15 december 2017 houdende diverse wijzigings-, opheffings- en overgangsbepalingen aangaande het decreet betreffende het jeugddelinquentierecht, Vl. Reg. 2017, nr. 1310/2BIS

14

15 Inleiding 1 Inleiding 1. Doorheen de jaren is het jeugdrecht uitgegroeid tot een uitgebreide rechtstak. Minderjarigen komen om diverse redenen in aanraking met het jeugdrecht. Deze redenen worden ingedeeld in twee grote categorieën. Ten eerste is er de verontrustende opvoedingssituatie 1, waarbij minderjarigen die zich in een moeilijke thuissituatie bevinden centraal staan. Een tweede categorie zijn de als misdrijf omschreven feiten 2, waarbij minderjarigen die een delict hebben gepleegd het voorwerp van diverse maatregelen zijn. In het kader van deze masterproef zal het enkel gaan om deze tweede categorie van minderjarigen die door het plegen van strafbare feiten in aanraking zijn gekomen met het jeugdrecht. De behandeling van deze minderjarigen is doorheen de geschiedenis erg geëvolueerd. 2. Het nadenken over jeugddelinquentie neemt een aanvang in de 19 e eeuw. Verlichte filosofen opperden het idee dat kinderen een aparte sociale categorie vormen binnen het strafrecht die nood hebben aan een aangepaste maatschappelijke behandeling. Vanaf dan worden zij niet meer gestraft als een volwassene, maar wel onderworpen aan heropvoeding onder dwang. 3 Een onderscheid tussen de berechting van kinderen en volwassenen komt er pas in 1912 met de wet op de kinderbescherming. 4 Er kwam een apart jeugdrechtsysteem met een eigen rechtsinstantie en bijzondere middelen. Met deze wet komt het beschermingsmodel naar voor waarbij het belang van het kind centraal wordt geplaatst. 5 De kinderbeschermingswet van 1912 wordt herzien door de wet op de jeugdbescherming van De belangrijkste verwezenlijking van deze wet is de scheiding tussen de gerechtelijke en de buitengerechtelijke/sociale jeugdbescherming. Er wordt een opsplitsing gemaakt tussen 1 Hierna afgekort tot VOS. 2 Hierna afgekort tot MOF. 3 B. DE RUYVER, De strafrechtelijke politiek gevoerd onder de socialistische minsisters van Justitie E. Vandervelde, P. Vermeylen en A. Vranckx, Antwerpen, Kluwer, 1988, Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming, BS 15 mei 1912; Hierna afgekort tot kinderbeschermingswet. 5 5 C. ELIAERTS, Zalven of Slaan? Het eeuwige pendelen tussen hulp en straf in de jeugdbescherming in C. LIS en H. SOLY (eds.), Tussen Dader en Slachtoffer: Jongeren en criminaliteit in historisch perspectief, Brussel, VUB-press, 2001, (371) Wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, BS 15 april 1965; Hierna afgekort tot jeugdbeschermingswet.

16 2 Inleiding het jeugdhulprecht, jongeren die in een problematische opvoedingssituatie verkeren 7 en het jeugddelinquentierecht, jongeren die een MOF hebben begaan. Ondanks de vele kritieken op het beschermingsmodel bleef het gehandhaafd als basisprincipe Met de staatshervorming in wordt het luik buitengerechtelijke jeugdbescherming grotendeels toevertrouwd aan de gemeenschappen die bevoegd zijn voor persoonsgebonden aangelegenheden. Deze bevoegdheidsverdeling tussen de gemeenschappen en de federale staat leidde tot grote onduidelijkheid. De bijzondere wet van 8 augustus 1988 komt hieraan tegemoet door de bevoegdheidstoewijzende tekst te herschrijven in het voordeel van de gemeenschappen. 10 Door deze herschrijving komt, naast de buitengerechtelijke bescherming, nu ook de gerechtelijke bescherming onder bevoegdheid van de gemeenschappen, 11 met uitzondering van de opgave van maatregelen die kunnen worden genomen ten aanzien van minderjarigen die een MOF hebben gepleegd en de gerechtelijke regels met betrekking tot de organisatie, de territoriale bevoegdheid en de rechtspleging voor de minderjarigen. 12 Vanaf de jaren 80 komen verschillende stromingen naar voor in het jeugdrecht die pleiten voor een andere benadering dan het beschermingsmodel. Er worden verschillende voorstellen gedaan om het jeugdbeschermingssysteem grondig te hervormen en te evolueren naar een jeugdsanctierecht. De meeste van deze voorstellen sterven een stille dood. 4. Pas in komt het jeugdrecht weer bovenaan op de politieke agenda na een zeer sterk gemediatiseerde zaak. Hierdoor wordt het wetsontwerp Onkelinx, dat reeds geruime tijd op tafel lag, drie maanden later al gestemd. Vreemd genoeg opteerde de wetgever ervoor, om ondanks alle kritieken, het jeugdbeschermingsmodel te behouden als basis voor de wet, 7 Hierna afgekort tot POS; Door het decreet 12 juli 2013 betreffende de integrale jeugdhulp, BS 13 september 2013, vervangen door de term verontrustende opvoedingssituatie, afgekort tot VOS. 8 Y. CARTUYVELS, De grote etappes in het Belgisch jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk?, TJK 2001, (132) Bijzondere wet 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, BS 15 augustus J. SMETS, Jeugdbescherming tussen Staat en Gemeenschappen. Beschouwingen bij de nieuwe bevoegdheidsverdeling Panopticon 1989, (252) K. DEWEERDT en J. PUT "Veertig jaar jeugdbeschermingsrecht: overzicht van rechtspraak" NJW 2004, (826) J. SMETS, Jeugdbescherming tussen Staat en Gemeenschappen. Beschouwingen bij de nieuwe bevoegdheidsverdeling Panopticon 1989, (252) Wet 15 mei 2006 tot wijziging van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het Wetboek van Strafvordering, het Strafwetboek, het Burgerlijk Wetboek, de Nieuwe Gemeentewet en de Wet van 24 april 2003 tot hervorming van de adoptie, BS 2 juni 2006; Wet 13 juni 2006 tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, BS 19 juli Hierna afgekort tot: federale jeugdwetten.

17 Inleiding 3 aangevuld met elementen van het sanctie- en herstelmodel. Het jeugdrecht werd hierdoor een hybride model met weinig coherentie en ruime mogelijkheden voor uiteenlopende toepassingen Het federale regeerakkoord van oktober 2011 stelt een verdere communautarisering van het jeugdrecht voor. 15 Hierbij worden de gemeenschappen autonoom bevoegd voor het materiële jeugdrecht. De bevoegdheidsoverdracht wordt geconcretiseerd in de bijzondere wet met betrekking tot de zesde staatshervorming. 16 De bevoegdheidsoverdracht zorgt ervoor dat de gemeenschappen zelf de inhoud en de aard van de maatregelen kunnen bepalen. De federale overheid blijft wel nog bevoegd voor de procedureregels (zoals de organisatie, de territoriale bevoegdheid en de rechtspleging) voor de jeugdgerechten. 17 Het Vlaamse regeerakkoord stelt de aanpassing van de wetten van 2006 aan een nieuwe beleidsvisie voorop. Er worden verschillende werkgroepen opgericht die tot doel hebben het nieuwe jeugdrecht uit te denken. Op de ministerraad van 14 juli wordt het voorontwerp van decreet over het jeugddelinquentierecht unaniem goedgekeurd. Na het inwinnen van diverse adviezen wordt een herwerkte versie van het voorontwerp goedgekeurd op 22 december Deze masterproef onderwerpt het voorstel van decreet inzake jeugddelinquentierecht aan een grondige analyse waarbij getracht wordt een antwoord te formuleren op volgende onderzoeksvragen: Hoe is het voorstel van decreet inzake jeugddelinquentierecht opgebouwd? o Wat verandert er voor de minderjarige delinquent in vergelijking met voorgaande wet(ten)? o Welke visie (jeugdrechtmodel) ligt ten grondslag aan het nieuwe jeugdrecht? 14 J. CHRISTIAENS en E. DUMORTIER, "De aanpak van jeugddelinquenten in tijden van onveiligheid", Orde dag 2006, (7) X, Institutioneel akkoord voor de zesde staatshervorming. Een efficiëntere federale staat en een grotere autonomie voor de deelstaten, Brussel, Bijzondere wet 6 januari 2014 met betrekking tot de zesde staatshervorming, BS 31 januari J. PUT en S. HESPEL, Het jeugdbeschermingsrecht en de zesde staatshervorming, Panopticon 2014, (463) Voorontwerp decreet 14 juli 2017 betreffende het jeugddelinquentierecht, Vl. Reg. 2017, nr. 0759/2TER 19 Voorontwerp decreet 22 december 2017 betreffende het jeugddelinquentierecht, Vl. Reg. 2017, nr. 1457/2TER.

18 4 Inleiding Wat zijn de verwachtingen van de mensen uit het werkveld over deze nieuwe wet? o Welke positieve wijzigingen merken zij op? o Welke knelpunten zien zij waardoor een wijziging van het voorstel van decreet zicht opdringt? 7. Het doel van deze masterproef is om te komen tot aanbevelingen voor beleidsmakers die strekken tot het wegwerken van de knelpunten aangehaald door de mensen uit het werkveld. Een belangrijke kanttekening die hierbij geplaatst dient te worden, is het feit dat deze masterproef zich enkel focust op de wettekst zelf en de verwachtingen die de mensen uit het werkveld hebben op dit moment. Mogelijks duiken er na de inwerkingtreding nog extra problemen op die nu niet te voorzien zijn. In de toekomst zal het mogelijk zijn om hier uitspraken over te doen in het kader van een andere masterproef en/of wetenschappelijk onderzoek. 8. Om een antwoord te kunnen formuleren op deze onderzoeksvragen is deze masterproef opgedeeld in twee luiken. Een eerste luik bevat een literatuurstudie. Dit onderzoek had tot doel inzicht te verkrijgen in de huidige en voorgaande wetgeving met betrekking tot delinquente jongeren. Om dit deel tot stand te laten komen werd er gebruik gemaakt van de verschillende wetteksten met de bijhorende parlementaire voorbereidende werkstukken, alsook boeken en tijdschriften die een kritische blik werpen op deze wetgeving. Dit eerste luik is verder opgesplitst in vier hoofdstukken. In hoofdstuk éen is er aandacht voor de verschillende modellen van het jeugdrecht. Zij vormen de basis van het jeugdrecht. Hoofdstuk twee geeft een historisch overzicht van de aanpak van jeugddelinquentie in België. Deze geschiedenis is belangrijk om latere evoluties te begrijpen. Het derde en het vierde hoofdstuk handelen respectievelijk over het bestaande (jeugdbeschermings)recht en het voorontwerp van decreet betreffende jeugddelinquentierecht. Het tweede luik van deze masterproef bevat een kleinschalig empirisch kwalitatief onderzoek. Meer specifiek werden experten bevraagd door gebruik te maken van half gestructureerde face to face interviews. De resultaten hiervan worden besproken in hoofdstuk vijf.

19 Inleiding 5 Tot slot wordt deze masterproef afgesloten met een besluit waarbij een antwoord wordt gegeven op de gestelde onderzoeksvragen en enkele aanbevelingen worden gedaan om het voorontwerp van decreet beter te laten aansluiten bij de gebruiken in het werkveld.

20

21 Hoofdstuk 1: De verschillende modellen binnen het jeugdrecht 7 Hoofdstuk 1: De verschillende modellen binnen het jeugdrecht 1. Inleiding 9. In dit eerste hoofdstuk wordt stilgestaan bij de verschillende modellen die er zijn om het jeugdrecht te organiseren. In het volgende hoofdstuk wordt besproken hoe deze modellen zijn geïmplementeerd in de Belgische jeugdwetgeving. 10. Een model is een visie om naar het jeugdrecht te kijken. Afhankelijk van welk model men hanteert, zullen er andere doelstellingen verbonden worden aan het jeugdrecht, wat dan weer een impact heeft op de middelen die men gebruikt om het fenomeen jeugddelinquentie aan te pakken. Door gebruik te maken van deze modellen kan men het jeugdrechtsysteem beschrijven, analyseren en vergelijken. 20 Binnen de literatuur wordt aangenomen dat er vijf jeugdrechtmodellen bestaan, elk met hun eigen uitgangspunten en kenmerken: Jeugdbeschermingsmodel; Strafmodel; Herstelmodel; Sanctiemodel; Risicomanagementmodel. 11. Hieronder wordt kort stilgestaan bij elk van deze modellen. Echter moet men zich bewust zijn van het feit dat deze modellen slechts zelden in hun zuivere vorm voorkomen in de praktijk. Meestal worden verschillende modellen gecombineerd E. GOEDSEELS, Jeugdrechtmodellen in theorie en praktijk: een empirisch onderzoek naar het discours en de praktijk van Belgische jeugdrechters, onuitg. Doctoraatsproefschrift Criminologische Wetenschappen KULeuven, 2015, R. VILAIN en J. PUT, De doorwerking van het strafrecht in het jeugddelinquentierecht: naar een expliciete methode, TJK 2017, (175) 179.

22 8 Hoofdstuk 1: De verschillende modellen binnen het jeugdrecht 2. Ideologische bespreking van de verschillende modellen 2.1 Strafmodel 12. Het strafmodel werd ontwikkeld op het einde van de 18 e en 19 e eeuw. Het is hiermee het oudste model en past de ideeën van het klassieke strafrecht toe. 13. Binnen het strafmodel staat het idee van de rationele mens centraal. Een minderjarige heeft de keuze tussen goed en kwaad en kiest doelbewust voor het kwade door een misdrijf te plegen. Minderjarigen zijn zich ten volle bewust van hun daden en zijn hiervoor bijgevolg ook verantwoordelijk. 22 Volgens dit model redeneren minderjarigen op eenzelfde manier als volwassenen en moeten zij, indien zij een delict plegen, op dezelfde wijze worden behandeld als volwassen delinquenten. Verschillende doelstellingen staan binnen dit model centraal. Ten eerste: de vergelding. Als gevolg van het gepleegde delict, ondergaat de minderjarige een straf. De duurtijd van deze straf is op voorhand bepaald in de wet. 23 Ten tweede: normbevestiging en afschrikking. Het opleggen van de straf geldt als signaal naar de rest van de bevolking dat hen hetzelfde kan overkomen indien zij een delict plegen. Tot slot: resocialisatie. Dit kan zowel op rechtstreekse als op onrechtstreekse wijze. Binnen het model wordt veel aandacht geschonken aan de proceswaarborgen. Drie principes staan hierbij centraal: het legaliteitsbeginsel, het proportionaliteitsbeginsel en het gelijkheidsbeginsel. 24 Er kan pas sprake zijn van een straf indien het gepleegde delict als strafbaar werd omschreven in de wet, de opgelegde straf in verhouding staat met de ernst van het misdrijf en voor gelijke feiten gepleegd door een minderjarige dient eenzelfde sanctie te worden uitgesproken Kritiek op dit model is dat het slachtoffer in de kou blijft staan doordat de gepleegde daad centraal staat. De dader wordt gestraft, maar er is geen mogelijkheid tot herstel of 22 E. GOEDSEELS, Jeugddelinquentie: Wallonië helpt, Vlaanderen straf? Alert 2008, (29) C. ELIAERTS, De toekomst van het jeugdbeschermingssysteem. Naar een jeugdsanctierecht in lijn met internationale normen. T.Strafr. 2013, (214) E. GOEDSEELS, Jeugdrechtmodellen in theorie en praktijk: een empirisch onderzoek naar het discours en de praktijk van Belgische jeugdrechters, onuitg. Doctoraatsproefschrift Criminologische Wetenschappen KULeuven, 2015, E. GOEDSEELS, Het moeilijke samengaan van beschermen en sanctioneren: naar een LAT-relatie? TJK 2016, (106) 109.

23 Hoofdstuk 1: De verschillende modellen binnen het jeugdrecht 9 compensatie van de schade waardoor het slachtoffer een negatieve indruk krijgt van het rechtssysteem Jeugdbeschermingsmodel 15. Het beschermingsmodel is ontstaan aan het einde van de 19 e eeuw en kadert binnen de ideeën van het sociaal verweer, die zijn ontwikkeld in reactie op het klassieke strafrecht. Binnen het sociaal verweer gaat men ervan uit dat minderjarigen niet uit vrije wil delinquente feiten plegen, maar dat men hiertoe gedetermineerd is. 27 Aangezien zij niet strafrechtelijk verantwoordelijk kunnen gesteld worden voor hun daden, is straffen zinloos. Hierdoor komen zij ook terecht binnen een apart rechtssysteem los van het strafrecht Jeugddelinquentie wordt binnen dit model gezien als een gevolg van sociale en omgevingsfactoren. Criminaliteit is een symptoom van tekorten in de opvoeding. De minderjarige is het slachtoffer van zijn omgevings- en opvoedingssituatie en moet beschermd worden. 29 De rechter kan aan deze minderjarigen geen sanctie of straf opleggen, maar kan wel maatregelen van bewaring, behoeding en opvoeding opleggen in functie van de persoonlijkheid en het sociaal milieu van de jongeren. 30 De duur van deze maatregelen is bij het opleggen ervan onbepaald. Alles hangt af van de evolutie van de onderliggende problemen die er bestaan en geleid hebben tot het delinquent gedrag. De nadruk ligt dus op individualisatie. De situatie van elke minderjarige is namelijk anders, uniek, en dient dus een gepast antwoord te krijgen. 31 De ernst van het misdrijf is hierbij van geen waarde. 17. De grootste kritiek op dit model is het feit dat rechts- en proceswaarborgen van ondergeschikt belang zijn. Er wordt geen rekening gehouden met de principes van proportionaliteit en gelijkheid. Zo kan het zijn dat twee minderjarigen die eenzelfde delict hebben gepleegd, beide een andere maatregel krijgen opgelegd. Bovendien neemt men het 26 L. WALGRAVE, Constructie van een theoretisch model in P. GORIS en L. WALGRAVE (eds.), Van kattenkwaad en erger. Actuele thema s uit de jeugdcriminologie, Leuven, Garant, 2002, (174) R. ROOSE en M. BOUVERNE-DE BIE, Moeten we de jeugdbescherming niet serieus nemen?, Panopticon 2006, (1) F. TULKENS en T. MOREAU, Droit de la jeunesse: aide, assistance, protection, Brussel, Larcier, 2000, B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, Ibid., E. GOEDSEELS, Jeugddelinquentie: Wallonië helpt, Vlaanderen straf? Alert 2008, (29)

24 10 Hoofdstuk 1: De verschillende modellen binnen het jeugdrecht ook niet zo nauw met het legaliteitsbeginsel en grijpt men soms in, in een POS, zonder dat er een MOF werd gepleegd. 32 Andere nadelen van dit model zijn het gevoel van straffeloosheid dat ontstaat en het feit dat er geen rekening wordt gehouden met de noden van het slachtoffer. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk dat een jongere die een ernstig delict pleegt enkel een berisping krijgt, omdat de achterliggende problematiek, die geleid heeft tot dit delinquent gedrag, niet meer aanwezig is Herstelmodel 18. Het herstelmodel is sinds het begin van de jaren 90 ontstaan vanuit de kritieken op vorige modellen, namelijk het te weinig betrekken van slachtoffers in de afhandeling van het delict. Een misdrijf moet gezien worden als een conflict tussen dader en slachtoffer. 34 Bijgevolg wordt binnen dit model veel aandacht geschonken aan de band tussen de dader en het slachtoffer. 19. Het uitgangspunt in dit model vormt niet het gepleegde feit, maar wel de veroorzaakte (materiële en morele) schade en het herstel ervan. De minderjarige wordt aangespoord om zijn verantwoordelijkheid voor het herstel van zijn daden op te nemen. Bij voorkeur treden dader en slachtoffer, en eventueel nog andere betrokken partijen, met elkaar in dialoog om de veroorzaakte schade te herstellen. Op deze manier werkt de minderjarige actief me aan zijn re-integratie in de maatschappij. 35 De daad en de persoonlijkheid van de dader, die respectievelijk in het strafmodel en het beschermingsmodel centraal staan, worden hier naar achter geschoven. De mate van schade aangericht door de minderjarige primeert. 36 Niet alleen de schade van het slachtoffer moet hersteld worden, maar ook de schade geleden door de samenleving. Het plegen van een delict 32 B. DE SMET, De strafprocedure voor minderjarigen na de wetten van 15 mei 2006 en 13 juni 2006: Jeugdbeschermingsrecht met een vleugje jeugdsanctierecht, RW , (342) I. VANFRAECHEM, Herstelgericht groepsoverleg (HERGO), Welwijs 2001, (10) C. ELIAERTS, Zalven of Slaan? Het eeuwige pendelen tussen hulp en straf in de jeugdbescherming in C. LIS en H. SOLY (eds.), Tussen Dader en Slachtoffer: Jongeren en criminaliteit in historisch perspectief, Brussel, VUB-press, 2001, (371) I. VANFRAECHEM, Herstelgericht groepsoverleg (HERGO), Welwijs 2001, (10) C. MAES, La justice juvénile dans le monde, ses systèmes, ses objectives: les modèles Nouvelle Tribune Internationale des droits de l enfants 2005, (9)

25 Hoofdstuk 1: De verschillende modellen binnen het jeugdrecht 11 zorgt voor de aanwakkering van onveiligheidgevoelens in de samenleving en leidt ook tot een schending van de heersende normen die de samenleving organiseert. De schade aan de gemeenschap kan hersteld worden door de minderjarige diensten te laten uitvoeren ten bate van de gemeenschap. 20. Kritiek op dit model is dat rechtswaarborgen van ondergeschikt belang zijn. Centraal staat het informeel overleg tussen dader en slachtoffer. 37 Om misbruiken uit te sluiten moet een minimale formele controle aanwezig zijn. Deze controle waakt over de vrijwillige deelname van alle partijen aan het overleg, zorgt dat het overleg op een open en vrije manier gebeurt en dat de verkregen overeenkomst door iedere partij aanvaardt wordt en in redelijke verhouding staat tot de omvang van de schade Sanctiemodel 21. Het sanctiemodel komt eind jaren 50, begin jaren 60 tot ontwikkeling naar aanleiding van de kritieken op het beschermingsmodel. Vooral de ruime interventiegronden binnen het beschermingsmodel en de onvoldoende bescherming van de minderjarige door formele garanties zijn vaak gehoorde kritieken. De minderjarige zou teveel onderworpen zijn aan het discretionaire gezag van de rechter Het sanctiemodel leunt sterkt aan bij het strafmodel door het grote belang dat men hecht aan rechts- en proceswaarborgen en de focus op de daad. Daarnaast komen in dit model ook elementen terug uit het herstelmodel door het positieve en actieve mensbeeld dat men vooropstelt. 40 Het uitgangspunt bij dit model is dat jongeren een zekere verantwoordelijkheid dragen voor hun daden. Deze verantwoordelijkheid mag niet gelijkgesteld worden met deze van volwassenen, men moet rekening houden met hun leeftijd en maturiteit. Om deze reden moeten minderjarigen dezelfde rechtswaarborgen kunnen genieten als volwassen 37 E. GOEDSEELS, Het moeilijke samengaan van beschermen en sanctioneren: naar een LAT-relatie? TJK 2016, (106) E. GOEDSEELS, Constructief sanctioneren met maximale kansen voor een herstelrechtelijk aanbod in G. DECOCK en J. PUT (eds.), Jeugdsanctierecht gewikt en gewogen: toetsing van beleid en praktijk aan de principes van het jeugdsanctierecht, Gent, Larcier, 2012, (55) F. TULKENS, La justice des mineurs entre son passé et son avenir, JDJ 1998, (25) E. GOEDSEELS, Het moeilijke samengaan van beschermen en sanctioneren: naar een LAT-relatie?, TJK 2016, (106) 110.

26 12 Hoofdstuk 1: De verschillende modellen binnen het jeugdrecht delinquenten. Een eerlijk proces waarbij de minderjarige zich kan verzetten tegen sancties die onterecht of buitenproportioneel zijn, staan centraal. 41 Aangezien een minderjarige speciale noden heeft, is de bijstand van gespecialiseerde advocaten, jeugdhulpverleners en experten noodzakelijk. De berechting dient te gebeuren door aparte en gespecialiseerde jeugdrechtbanken. Aangezien de daad centraal staat, moeten de sancties die worden opgelegd in verhouding staan tot de ernst van het delict. Daarnaast wordt er binnen dit model ook rekening gehouden met de persoonlijkheid van de minderjarige, zijn noden en rehabilitatie. Het sanctiemodel heeft twee doelen. Ten eerste wil men zeer duidelijk de norm stellen. Minderjarigen moeten beseffen dat ze verantwoordelijkheid dragen voor hun daden. Dit kan men slechts bereiken door het opleggen van constructieve sancties die het normbesef versterken. Ten tweede wil men de aanpassing en integratie van de jongere aan de samenleving bewerkstelligen. Dit kan slechts bereikt worden door het opleggen van constructieve sancties waarbij heropvoeding en niet repressie centraal staat De kritiek, die geregeld wordt geuit ten overstaan van het sanctiemodel, is dat het een terugkeer in de tijd zou betekenen. Het zou een conservatieve innovatie zijn die op een stilzwijgende manier terug zou aansluiten bij het strafmodel van eind 18 e eeuw. 43 Bovendien wordt er gevreesd dat het sanctiemodel zou kunnen leiden tot een criminalisering van hulpverlenings- en preventiebeleid dat tot op heden globaal en geïntegreerd wordt gevoerd Risicomanagementmodel 24. Een vijfde en laatste model is het risicomanagementmodel. De centrale focus ligt bij het voorkomen van criminaliteit en het garanderen van veiligheid in de samenleving. 41 E. GOEDSEELS, Constructief sanctioneren met maximale kansen voor een herstelrechtelijk aanbod in G. DECOCK en J. PUT, (eds.), Jeugdsanctierecht gewikt en gewogen: toetsing van beleid en praktijk aan de principes van het jeugdsanctierecht, Gent, Larcier, 2012, (55) E. GOEDSEELS, Jeugdrechtmodellen in theorie en praktijk: een empirisch onderzoek naar het discours en de praktijk van Belgische jeugdrechters, onuitg. Doctoraatsproefschrift Criminologische Wetenschappen KULeuven, 2015, F. TULKENS, La justice des mineurs entre son passé et son avenir, JDJ 1998, (25) Y. CARTUYVELS, Jeugdrecht in België: wat is er veranderd? Orde dag 2000, (7)

27 Hoofdstuk 1: De verschillende modellen binnen het jeugdrecht Delinquent gedrag hangt volgens dit model samen met risicofactoren. Men gaat uit van een negatief mensbeeld waarbij kinderen worden gezien als een categorie die potentieel gevaarlijk zijn, een risicogroep voor crimineel gedrag. Om risico s in te schatten maakt men gebruik van gerechtelijke experten die gespecialiseerd zijn in risicotaxatie. Binnen dit model ligt de focus op de effectiviteit van de straf in termen van criminaliteitspreventie. Hierdoor is er veel aandacht voor what-works interventies. De ondernomen interventies moeten de criminaliteitspreventie ten goede komen door het inspelen op specifieke risicofactoren Kritiek op dit model is dat rechtswaarborgen van ondergeschikt belang zijn, omdat de interventie in verhouding moet staan tot de grootte van het risico die de dader vormt voor de samenleving Besluit 27. Uit dit eerste hoofdstuk blijkt duidelijk dat de manier waarop wij naar kinderen kijken en onze reactie op hun gedrag verschilt naargelang het model en de visie die aan onze gedachten ten grondslag ligt. In sommige modellen wordt een positief mensbeeld opgehangen (de mens is intrinsiek goed), andere modellen gaan dan weer uit van een negatief mensbeeld (de mens is voorbestemd om delinquent gedrag te plegen). De verschillende modellen zijn telkenmale ontstaan naar aanleiding van kritieken op voorgaande modellen. Het jeugdrecht is meer dan een keuze tussen beschermen of straffen. Dit blijkt duidelijk uit de diverse tussenmodellen die aanwezig zijn. Elk model heeft zonder twijfel zijn voordelen, maar ook zijn negatieve kanten. Aan de complexe problemen van jongeren kan pas tegemoet worden gekomen, indien een geïndividualiseerde aanpak mogelijk is, waarbij ook de rechtswaarborgen van de minderjarige delinquent niet uit het oog worden verloren. 45 E. GOEDSEELS, Jeugdrechtmodellen in theorie en praktijk: een empirisch onderzoek naar het discours en de praktijk van Belgische jeugdrechters, onuitg. Doctoraatsproefschrift Criminologische Wetenschappen KULeuven, 2015, E. GOEDSEELS, Het moeilijke samengaan van beschermen en sanctioneren: naar een LAT-relatie? TJK 2016, (106) 110.

28 14 Hoofdstuk 1: De verschillende modellen binnen het jeugdrecht 28. In het volgende hoofdstuk, waarbij de historiek van het jeugdrecht in België centraal staat, zal duidelijk blijken dat in de praktijk niet altijd even strikt wordt vastgehouden aan de basisbeginselen van een bepaald model. Vaak worden verschillende modellen gecombineerd.

29 Hoofdstuk 2: Een historisch overzicht van de aanpak van jeugddelinquentie in België 15 Hoofdstuk 2: Een historisch overzicht van de aanpak van jeugddelinquentie in België 1. Inleiding 29. In dit hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de totstandkoming van de verschillende wetten met betrekking tot jeugdrecht. Het doel hierbij is om inzicht te verwerven in de beweegredenen van de wetgever bij het ontwikkelen en hervormen van het jeugdrechtsysteem. De maatschappelijke context waarin deze hervormingen hebben plaatsgevonden, mag niet uit het oog verloren worden. De hervormingen van de opeenvolgende wetten is steeds gestoeld geweest op politieke en levensbeschouwelijke overtuigingen en filosofieën Volgende wetten domineren de evolutie van het jeugdrecht: De wet op de kinderbescherming van 15 mei 1912; De wet op de jeugdbescherming van 8 april 1965; De federale jeugdwetten van Het huidig wetgevend kader wordt gevormd door jeugdbeschermingswet en de federale jeugdwetten van De wet op de kinderbescherming van 15 mei Aanleiding tot invoering van de kinderbeschermingswet 31. Voor de wet op de kinderbescherming van 15 mei waren de Strafwetboeken van en ook van toepassing op jeugdige delinquenten. Jongeren, ouder dan zestien jaar, werden steeds schuldbekwaam geacht waardoor ze op dezelfde wijze berecht werden als volwassen delinquenten. Zij konden veroordeeld worden tot een gevangenisstraf of geldboete. Indien de delinquent jonger was dan zestien jaar, moest de rechter beslissen of die jongere al over de nodige schuldbekwaamheid beschikt. Enkel jongeren die gehandeld hadden met het 47 C. ELIAERTS, De toekomst van het jeugdbeschermingssysteem. Naar een jeugdsanctierecht in lijn met internationale normen, T.Strafr. 2013, (214) Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming, BS 15 mei Code Pénal Français Strafwetboek 5 oktober 1867.

30 16 Hoofdstuk 2: Een historisch overzicht van de aanpak van jeugddelinquentie in België oordeel des onderscheids konden berecht worden als volwassenen. Indien zij hierover niet beschikten, diende zij vrijgesproken te worden Stilaan groeide het besef dat jeugdige delinquenten niet op dezelfde manier kunnen berecht en behandeld worden als volwassenen. 52 Er kwam steeds meer kritiek op de toepassing van het algemeen strafrecht op minderjarigen. Op het einde van de 19 e eeuw stelt men vast dat het aantal jeugddelinquenten sterk toeneemt. De repressieve aanpak die men gebruikt, faalt en een nieuwe strategie om dit in te dijken dringt zich op. Begin 20 e eeuw maakt de theorie op het sociaal verweer een sterke opmars. Centraal binnen deze theorie staat het beschermen van de samenleving tegen individuen die een gevaar betekenen De belangrijkste krijtlijnen van de kinderbeschermingswet 33. De kinderbeschermingswet betekende een revolutionaire verandering voor de rechtspleging van minderjarigen. Er ontstond een eigensoortig rechtssysteem met een eigen rechtsinstantie en bijzondere rechtsmiddelen, waarbij het belang van het kind steeds voorop werd gesteld Het strafrechtelijk luik a) De strafrechtelijke meerderjarigheid 34. De wet voert voor het eerst de strafrechtelijke meerderjarigheid in, omdat het criterium van het oordeel des onderscheids een moeilijk te hanteren criterium is. Kinderen, die jonger zijn dan zestien jaar, worden uit het algemeen strafrecht (het volwassenenstrafrecht) gelicht en onderworpen aan de kinderbeschermingswet die een gedifferentieerde aanpak van deze jongeren voorop stelt naargelang hun persoonlijkheid. 55 Jongeren die delicten plegen zijn hiertoe gedetermineerd omwille van een slechte omgeving of persoonlijkheid van de minderjarige. Delinquentie wordt verklaard door maatschappelijke 51 B. DE SMET, Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van minderjarigen, TORB , (69) J. CHRISTIAENS, De geboorte van de jeugddelinquent, Brussel, VUB-press, 1999, B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2010, C. ELIAERTS, Zalven of Slaan? Het eeuwige pendelen tussen hulp en straf in de jeugdbescherming in C. LIS en H. SOLY (eds.), Tussen Dader en Slachtoffer: Jongeren en criminaliteit in historisch perspectief, Brussel, VUB-press, 2001, (371) Art. 17 Kinderbeschermingswet.

31 Hoofdstuk 2: Een historisch overzicht van de aanpak van jeugddelinquentie in België 17 of sociale factoren. Verder zijn ze niet schuldbekwaam, omdat ze deze daden niet uit vrije wil hebben gepleegd en/of niet in staat zijn om de gevolgen van hun delinquent gedrag in te schatten. 56 b) Maatregelen ter bewaring, opvoeding en behoeding van onbepaalde duur 35. Maatregelen ter bewaring, opvoeding en behoeding van onbepaalde duur krijgen de voorkeur op repressieve straffen. 57 De minderjarige delinquent moest begeleid worden tot wanneer de tekorten in zijn opvoeding weggewerkt waren. De persoonlijkheid en de gevaarlijkheid van de minderjarige was bepalend voor het soort maatregel dat werd opgelegd, eerder dan de ernst van de gepleegde feiten. Het ingrijpen van de staat is gericht op het zorgen voor een betere opvoeding van deze jongeren waardoor crimineel gedrag verdwijnt. 58 De maatregelen die de wetgever hiervoor voorzag zijn de volgende: de berisping; het toevertrouwen van een minderjarige aan een persoon, vereniging of openbare instelling van weldadigheid of van onderwijs; de terbeschikkingstelling van de regering. 36. Als gevolg van het sociaal verweerdenken kunnen ook jongeren die zich in een predelictuele toestand bevinden, onderworpen worden aan één van deze maatregelen. Voorbeelden van activiteiten die kunnen leiden tot criminaliteit zijn bedelarij en landloperij. De gevaarsnotie legitimeert het preventief ingrijpen Het burgerrechtelijk luik 37. Naast het strafrechtelijk luik, waarbij de kinderrechter tot taak heeft om delinquente en prédeliquente jongeren door middel van maatregelen te heropvoeden, heeft de wet van B. BROUWERS, Jeugdsanctierecht in Europa: is uithandengeving een evidentie? Jura Falc , (3) 4; L. BIHAIN, G. KELLENS en A. VERVOIR, Protection de la jeunesse, Luik, Editions de l Université de Liège, 2005, Verslag Colaert, Parl.St. Kamer B. DE SMET, Vijftig jaar jeugdbescherming: strafrechtelijke perspectieven, NC 2015, (235) F. TULKENS, Le droit pénal et la défense sociale en Belgique à l aube du XXième siècle, Panopticon 1993, (485) 495.

32 18 Hoofdstuk 2: Een historisch overzicht van de aanpak van jeugddelinquentie in België nog een burgerrechtelijk luik, waarbij hulp wordt verstrekt aan jongeren van onbekwame ouders. Het tot voor dien onaantastbare ouderlijke gezag kon vanaf dan onderworpen worden aan controle en sanctionering in het belang van het kind. In geval van verwaarlozing, uitbuiting of wrede behandeling van kinderen door volwassenen, voorzag de wet in maatregelen die konden opgelegd worden door de rechtbank van eerste aanleg Het procedurele luik a) De kinderrechter 38. De onttrekking aan het volwassenenstrafrecht heeft tot gevolg dat de minderjarige zich vanaf dan moet verantwoorden voor een nieuw orgaan: de kinderrechter. De kinderrechter is een alleensprekende rechter die deel uitmaakt van de rechtbank van eerste aanleg en die bevoegd is voor jeugddelinquentie en prédelinquentie. Het doel van deze nieuwe actor is te komen tot een meer humane rechtspraak voor kinderen. Belangrijk hierbij is, dat hij beschikt over voldoende gevoelsmatige en geestelijke kwaliteiten zodat hij in staat is om rekening te houden met de individualiteit van elke delinquent Ook kwamen er parketmagistraten die zich specialiseerden in kinderzaken. Hun taak bestond erin te waken over een zo goed mogelijke toepassing van de nieuwe wet. 62 b) Het ontbreken van rechtswaarborgen 40. Er werden geen rechtswaarborgen voorzien voor de minderjarige. De legitimatie voor het verlaten van deze grondwettelijke waarborgen bevindt zich in het feit dat de maatregelen niet tot doel hadden een bestraffend karakter te hebben. De maatregelen stelden steeds het belang van het kind voorop waardoor er geen nood was aan bescherming door de wet. 63 Hierdoor kreeg de kinderrechter een ruime discretionaire bevoegdheid. 60 J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2015, Y. CARTUYVELS, De grote etappes in het Belgisch jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk?, TJK 2001, (132) B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in kort bestek, Antwerpen, Oxford, 2005, R. ROOSE en M. BOUVERNE-DE BIE, Het recht op hulp of het verdwijnen van een maatschappijproject, Panopticon 2013, (157) 160.

33 Hoofdstuk 2: Een historisch overzicht van de aanpak van jeugddelinquentie in België De wet op de jeugdbescherming van 8 april Aanleiding tot invoering van de jeugdbeschermingswet 41. De kinderbeschermingswet effende het pad naar een beschermingsmodel, maar slaagde hier niet volledig in. Al vrij snel, na de komst van de wet, ontstonden binnen de rechtspraak en rechtsleer twee stromingen met betrekking tot de toepassing van de nieuwe wet. De eerste stroming baseerde zich op het klassieke strafrecht en vond dat de vorderingsgronden voor de kinderrechter restrictief geïnterpreteerd moesten worden. Deze stroming was voorstander om de bevoegdheden van de kinderrechter meer strikt te omschrijven in de wet. 64 Binnen de tweede stroming staat het beschermend karakter van de kinderbeschermingswet centraal. Deze visie stuurt aan op een extensieve interpretatie van de bevoegdheden van de kinderrechter. Zij pleiten voor een uitbreiding van de bevoegdheden van de kinderrechter naar minderjarigen in gevaar, wat preventief ingrijpen mogelijk maakt. 65 Het is deze laatste stroming die de bovenhand haalt en aandringt op een wijziging van de kinderbeschermingswet van De kinderbeschermingswet werd als te repressief beschouwd doordat het teveel vasthield aan de principes van het klassieke strafrecht. 67 Bovendien faalde het systeem doordat het aantal plaatsingen sterk stijgen. Enerzijds doordat de criminaliteitsstatistieken een stijging tonen 68, maar anderzijds ook door de toename van het aantal ontzettingen uit de ouderlijke macht waarbij kinderrechters hun tussenkomsten hebben uitgebreid tot ongelukkige kinderen (wat niet de doelstelling was die de wetgever vooropstelde). Nochtans was het één van de doelstellingen van de kinderbeschermingswet om de minderjarige zoveel mogelijk binnen zijn gezinsomgeving te houden E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys & Breesch, 1998, J. PUT, Handboek jeugdbeschermingsrecht, Brugge, Die Keure, 2015, X. BAESELEN en D. DE FRAENE, Vers une réforme fondamentale de la loi de 1965 relative à a protection de la jeunesse, Brussel, CRISP, 2000, Y. CARTUYVELS, De grote etappes in het Belgisch jeugdrecht: continuïteit, circulariteit of breuk?, TJK 2001, (132) R. ROOSE en M. BOUVERNE-DE BIE, Het recht op hulp of het verdwijnen van een maatschappijproject, Panopticon 2013, (157) F. TULKENS, La protection de l enfance et le contrôle de la délinquance juvénile. Le cas de la loi belge de 1912, in J. TREPANIER en F. TULKENS (eds.), Délinquance & protection de jeunesse, 1995 (53) 84.