TechWise Twente. Centrum voor Innovatief Vakmanschap HTSM Oost. Vakkrachten Bundelen

Transcriptie

1 TechWise Twente Centrum voor Innovatief Vakmanschap HTSM Oost Vakkrachten Bundelen 7 maart 2013

2 2 TechWise Twente Inhoudsopgave 1 Vakkrachten bundelen De uitgangspositie Aanleiding en achtergrond voor de Centra voor Innovatief Vakmanschap Noodzaak van vakprofessionals Noodzaak van CIV-HTSM De Hightechregio Twente Twentse Topsector HTSM Betrokkenheid van bedrijfsleven, onderwijs en andere partners Human Capital Agenda Twente Ontwikkelingen nationaal Scope TechWise Twente Actielijnen TechWise Twente Positie TechWise Twente Partners in TechWise Twente Het fundament Consortiumpartners Samenwerkingspartners Organisatievorm Visie, ambitie en doelstellingen Visie en missie Ambitie en doelstellingen Businessmodel Propositie Arbeid-opleiding stroomlijning Topopleidingen Onderzoeks- en demonstratiefaciliteiten Onderzoek en innovatie Doelgroepen en waardepropositie Hightech bedrijven Docenten Studenten Propositie in Canvas-modelvorm Marktbenadering Organisatie en governance Besturingsmodel Implementatie en groeistrategie SWOT Financiële prognoses Algemeen Opleidingsgerelateerd Onderzoekgerelateerd Begroting, kosten en baten... 26

3 TechWise Twente 3 1 Vakkrachten bundelen De arbeidsinstroom van technische jongeren in het hightech mkb is nu al complex, maar wordt binnenkort zorgwekkend. Het mkb heeft grote behoefte aan goed en adequaat technisch geschoold personeel, dat overweg kan met de nieuwste productiemachines en deze ook weet in te zetten bij productvernieuwing en procesinnovatie. Zo is er de komende jaren een tekort aan 3500 technici in de regio. Er moet een omslag komen van het korte termijn denken, naar een echte langere termijn arbeids-opleidingsstrategie voor de regio. Partijen in de regio hebben ieder vanuit de eigen kernkwaliteit elkaar gevonden in een gezamenlijke visie op deze uitdaging. De kern is de vraag naar technici op de HTSM-kennisgebieden mechatronica, robotica & vision en precisietechnologie. Bedrijven, onderwijs en overheden trekken samen op in een offensief om de (toekomstige) arbeidsmarkt en het door het mkb gevraagde leerproces op deze gebieden te stroom lijnen. Hiertoe wordt een Centrum voor Innovatief Vakmanschap opgericht, dat ten doel heeft het creëren van een op de markt afgestemde stroom technici, die state-of-art kennis hebben in hightech systemen en materialen (HTSM) techniek. Het CIV werkt op vier fronten: a. stroomlijning technische opleiding-arbeid in de regio Twente door verkenning, benoeming, ontwikkeling en contractering van opleidingsvragen en marktbehoeftes; b. topopleidingen, masterclasses, stages en post-mbo opleidingen in mechatronica, robotica, precisie techniek en productietechnologie voor mbo + -studenten en medewerkers van het regionale hightech mkb; c. faciliteren van de inzet van productie- en onderzoeksfaciliteiten van regionale partners voor het gezamenlijk uitvoeren van bedrijfsgerichte onderzoeks- en opleidingsactiviteiten; d. initiëren en coördineren van innovatieprojecten in de regio, als onderdeel van het opleidingstraject. Met deze vier actielijnen koppelt het CIV het onderwijs op mbo aan het strategische hrm-beleid van het bedrijfsleven. Daarmee wordt een relatie gelegd tussen de vraag naar technici over vijf jaar, met de instroom van dit jaar. De jongeren van vandaag moeten immers over vijf jaar die vraag naar hightech professionals gaan invullen. Acteren vandaag, betekent continuering in de toekomst. Resultaat is: i. de kwantitatieve vergroten van de uitstroom afgestudeerde techniekstudenten op niveau 3 en 4 oplopend tot minimaal 90 studenten per jaar in 2017; ii. jaarlijkse uitstroom 50 studenten in mechatronica en manufacturing engineering op AD-niveau door modulaire leer/werkarrangementen en opvang van afstroom hbo-studenten; iii. het kwalitatief versterken van het opleidingsniveau en vakmanschap, conform de (toekomstige) eisen van de hightech industrie, op het gebied van mechatronica, precisie-engineering, productietechnologie en robotica/vision, van minimaal 100 mbo-techniekstudenten per jaar; iv. het verhogen van de kennis en vaardigheden in mechatronica, precisie engineering, productietechnologie en robotica van minimaal 250 medewerkers (50 per jaar) uit het regionale hightech-mkb per jaar. Het CIV TechWise Twente zet daarbij in op de combinatie van onderwijs en onderzoek, omdat het meewerken in onderzoek leidt tot een vergroting van exploratief denken en tot een nieuwsgierige attitude, die aansluit bij de innovatieomgeving van het hightech mkb. In onderwijs werkt het CIV nauw samen met het ROC van Twente, het applicatiecentrum STODT en de mbo-bedrijfstak vakscholen SMEOT en REMO. Het CIV zet mbo-studenten in bij HTSM-onderzoek in het Expertise Centrum HTSM Oost (ECHO) van Saxion en Windesheim. TechWise Twente bouwt mee aan de toekomst van het onderwijs, door het bedrijfsleven te schakelen met het onderwijs. Dit geeft een kennisimpuls voor het huidige docentencorps, maar ook didactische inbreng van het bedrijfsleven in het lesprogramma. Daarnaast stimuleert TechWise Twente de instroom van nieuwe docenten in hightech vaktechniek, ter invulling van de komende vervangingsvraag. TechWise Twente brengt jongeren én bedrijven op een hoger hightech niveau!

4 4 TechWise Twente 2 De uitgangspositie 2.1 Aanleiding en achtergrond voor de Centra voor Innovatief Vakmanschap Het Platform Bèta Techniek heeft in 2012 het initiatief genomen tot de selectie en oprichting van Centra voor Innovatief Vakmanschap voor de diverse Topsectoren in Nederland. Deze centra moeten een impuls geven aan het technisch vakmanschap: zonder vakbekwame technici staan de Topsectoren nergens. De groeikansen binnen deze sectoren bieden interessante beroepsperspectieven voor jongeren op alle niveaus. Doordat de babyboomgeneratie met pensioen gaat, ontstaat er alleen maar meer vraag naar technisch talent. Dit is een immense uitdaging voor het beroepsonderwijs, het bedrijfsleven en de overheid om meer jongeren te inspireren tot een carrière in de techniek. Met het programma Toptechniek in Bedrijf zijn in de regio belanghebbende partijen uitgedaagd om te werken aan actueel en toekomstbestendig technisch vmbo en mbo. Daarnaast is met het initiatief tot de vorming van Centra voor Innovatief Vakmanschap een sterke impuls gegeven aan de samenwerking tussen de publieke MBO-instellingen, bedrijfsleven en andere partners op de beroepsmatige ontwikkeling van kennis en kunde binnen de topsectoren. Uitgangspunten van deze Centra voor Innovatief Vakmanschap zijn: De centra profileren zich scherp binnen een topsector. Er is sprake van gelijkwaardige betrokkenheid van innovatief bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en andere partners. De partners nemen deel aan het centrum op basis van gedeeld eigenaarschap en gedeelde investeringen. De centra worden bedrijfsmatig geleid en er is een duurzame implementatiestrategie. De centra worden na de looptijd van de overheidsinvestering zelfvoorzienend voortgezet. Bij de centra staat de publiek-private samenwerkingsvorm centraal. De centra opereren vraaggericht. Voor de betrokken onderwijsinstellingen betekent dit een paradigmashift van aanbod- naar vraagsturing. Dat wil zeggen dat het onderwijsaanbod van de centra aansluit op de kwantitatieve en kwalitatieve behoeften van werkgevers. Het centrum is 52 weken per jaar operationeel. Het gaat in het centrum om de stimulering van topopleidingen vanaf mbo-niveau 3, 4 en de aansluiting en doorgroei naar het hbo-niveau. De uitdaging is deze deelnemers toe te rusten voor de snelle innovatieve ontwikkelingen in het bedrijfsleven. Het onderwijsaanbod is gericht op innovatief vakmanschap. Studenten en docenten krijgen toegang tot en komen in aanraking met state-of-the-art kennis en technologie vanuit de bedrijven en de kennisinstellingen. De bedrijfsgerichte innovatieketen krijgt een centrale plek in het aanbod van de centra. Hierbij is aandacht voor elke fase in deze innovatieketen: bedenken, ontwikkelen, testen, implementeren, realiseren en vermarkten. Ondernemers brengen vraagstukken, kennis en technologie in en krijgen kennis en uitvoeringscapaciteit tot hun beschikking om de vraagstukken om te zetten in nieuwe producten, diensten, processen en product-marktcombinaties. Op basis van de gedeelde investeringen en het gedeelde eigenaarschap binnen de centra, profiteren alle betrokken partijen van de opbrengsten. Het voorstel van 8 oktober 2012 voor een CIV in Oost-Nederland voor de topsector HighTech Systemen en Materialen (HTSM) met als penvoerder het ROC van Twente is niet gehonoreerd. Begin 2013 is vanuit het ministerie van ELI en het Platform BètaTechniek aan partijen in de regio Twente gevraagd om met een nieuw voorstel te komen dat beter aansluit bij de gevraagde ambitie, sturing en betrokkenheid van bedrijfsleven. Die vraag ligt aan de basis van onderhavige voorstel voor het CIV TechWise Twente. 2.2 Noodzaak van vakprofessionals De regio Oost Nederland is sterk in de maakindustrie, zowel OEM-ers als system suppliers. De innovatiekracht van de regio ligt boven het landelijk gemiddelde, mede door het hoge percentage innovatieve mkb-ers (44%, landelijk 39%). Hoewel de daling in R&D-uitgaven in de regio groter is dan de landelijk trend, neemt de uitgave voor innovaties 1 juist toe. Helaas weet de regio deze innovatiekracht nog niet om te zetten in een stijgende omzetaandeel van vernieuwende producten; investeren in valorisatie blijft noodzakelijk. Het aantal R&Dmedewerkers is met 4% wel beduidend hoger dan het landelijk gemiddeld (2,2%), waarmee het belang van kenniswerkers voor de regio al wordt geduid. (bron: Twente Index 2012). Twente als industriële regio zal de komende jaren te maken krijgen met een substantieel tekort aan adequaat opgeleide werknemers in de technische beroepen. De Twente TOA (regionale voortzetting van de Taskforce TOA) heeft berekend dat er in de technologische industrie in de komende vier jaar een netto tekort optreedt ten opzichte van de 1 Innovatie-uitgaven = eigen R&D + uitbestede R&D + aankoop machines, apparatuur en software + aankoop externe kennis

5 TechWise Twente 5 vervangingsvraag op mbo-/hbo-niveau van (totaal) arbeidsplaatsen in de komende periode. Dat tekort bestaat voor ruim de helft uit technisch geschoolde mbo-opgeleiden op niveau 3 en 4 en hbo ers. Daarnaast vraagt de voortschrijdende technologische ontwikkeling in de maakindustrie, bouw en installatie om nieuwe functies en arbeidsplaatsen voor wo-, hbo- en mbo-afgestudeerden. Tegelijkertijd neemt de vraag naar personeel in andere sectoren, zoals zorg, dienstverlening en creatieve industrie toe. In de creatieve industrie bijvoorbeeld start op 1 mei 2012 het HPBO project Crossmedia, gericht op innovatie van het samen met bedrijven opleiden van mbo ers voor nieuwe functies in de creatieve industrie. Ontwikkeling van een nieuw, overdraagbaar pedagogisch-didactisch model en de bijscholing daarin van docenten is een van de sleutelelementen. In het huidige beleid rond economische ontwikkelingen, topsectoren beleid, innovatie en kennisvalorisatie gaat de aandacht met name uit naar het hbo en het wo. De cruciale rol van het mbo blijft onderbelicht, terwijl producten van ontwikkelde kennis en innovatie immers worden gemaakt, geplaatst en onderhouden door mbo ers. Het mbo is het fundament onder de regionale economie en vervult een belangrijke rol om het topsectoren beleid tot een succes te maken. Op alle niveaus zullen voldoende goed gekwalificeerde mensen aanwezig moeten zijn om dat beleid tot een succes te maken. In onderstaande tabel wordt duidelijk dat de instroombevorderende activiteiten voor technische beroepen succesvol zijn geweest. Desondanks is dat niet genoeg om aan de vervangingsvraag te voldoen. Daarbij blijft het mbo sterk afhankelijk van de bewegingen op het vmbo. Een daling in het vmbo leidt direct tot een daling in instroom 2 en 3, waarmee het uitvoerende vakmanschap bedreigt wordt. De genoemde stijging is mede het gevolg van de promotionele initiatieven die hier de afgelopen jaren in genomen zijn. Met acties als Oog-in-Oog met Techniek zet het VMO jongeren op het spoor van techniek. Maar ook de samenwerking met het vmbo en het regionale bedrijfsleven zorgt voor een gestage toename van technisch opgeleiden. Met het Centre of Expertise Techniekonderwijs van Saxion, Windesheim en UTwente wordt het fundament gelegd voor verdere efficiencyslag hierin. Tabel 1, aantal studenten per sector, per jaar. Toelichting op tabel: in deze tabel staan ook landelijke opleidingstrajecten vermeld, waardoor deze niet representatief is voor regionale opleidingstrajecten. Over 2012 wordt een nieuwe nul-meting uitgevoerd, waarin deze effecten worden verwerkt, die als uitgangspunt wordt genomen voor het CIV. Deze vakprofessionals zijn en blijven cruciaal om de regionale ontwikkeling vorm te geven. Met een werkgelegenheidsaandeel van bijna 10% is de hightechsector een belangrijke trekker van technici. Met name in de regio Hengelo en Almelo, maar ook in gemeenten als Rijssen-Holten, Haaksbergen en Oldenzaal is dit

6 6 TechWise Twente percentage nog fors hoger. Het gaat daarbij om ruim bedrijfsvestigingen, van zzp-ers tot grote internationaal opererende bedrijven. Het dreigende tekort aan technici komt hard aan in een regio waar de industriële werkgelegenheid nog steeds boven het landelijk gemiddelde ligt en de industriële traditie nog steeds zichtbaar is op bedrijventerreinen. De vraag is hoe dit duidelijke tekort de bedrijven zal raken. De verwachting is dat door toenemende productieautomatisering eenvoudige handelingen (beladen, logistiek) zullen verdwijnen. Dat raakt met name de flexibele schil in bedrijven. Daarnaast is er een tendens dat in West-Europa de gemiddelde ordergrootte kleiner wordt, de producten complexer en de variëteit groter (zgn. Low Volume, High Complexity, High Variety). Dit stelt hogere en andere eisen aan het productiepersoneel. Naast de beheersing van complexere machines zullen er taken op vlak van werkvoorbereiding en productielogistiek. geïntegreerd worden in de klassieke functie van de vakman. Deze veranderingen op de werkvloer hebben ook gevolgen voor de bedrijven. De snelle fluctuatie tussen pieken en dalen zoals in de afgelopen jaren te zien was, noodzaakt bedrijven tot een verdergaande flexibilisering van arbeid, kapitaal en werktijden en tot versterking van de positie in toeleveringsketens. Al deze effecten gaan de concurrentie om goed geschoold personeel versterken. Op het gebied van innovatie en kennisontwikkeling zijn vele netwerken actief, zowel binnen bedrijfskolommen, als in dwarsverbanden en rondom technologievelden gecentreerd. Motor achter de Twentse Innovatiesprong is de onderliggende onderwijs- en kennisinfrastructuur en wordt mede bepaald door de kracht van de beroepsinstellingen die in Twente acteren. Nu al is de vervangingsvraag van technische mbo-banen twee maal groter dan het aanbod van mbo-gediplomeerden. De vraag naar hoger opgeleiden groeit snel door verregaande upgrading van werk en downsizing van het personeelsbestand. Er wordt dus extra inspanning gevraagd voor hoger opgeleiden en techniekleerlingen op voornamelijk de mbo-niveaus 3 en 4. Daarvoor is in de loop der jaren een krachtige onderwijs- en kennisinfrastructuur neergezet. Op macroniveau werkt het onderwijs nauw samen met de belangrijkste technische branches en bedrijfstakken zoals FME-CWM, Verenigde Maakindustrie Oost, Koninklijke Metaalunie, OBM b.v. en Railinfra. Belangrijkste dragers onder deze samenwerking zijn de publiek-private mbo-bedrijfstak vakscholen REMO en SMEOT (metaal, mechatronica en elektro), de zelfstandige stichting STODT (productietechnologie) en de meeste recente samenwerking met het Polymer Science Park in Zwolle (polymers & coatings). Ook verzorgt ROC van Twente enkele grote technische bedrijfsopleidingen, waaronder die van de vervoerders Connexxion en Nedtrain. Binnen deze PPS-en investeren en exploiteren onderwijs en bedrijfsleven samen een technische opleidingsinfrastructuur. Voorts werkt ROC van Twente samen met de belangrijkste werkgeversplatforms Verenigde Maakindustrie Oost (metaal), Industriekring Twente (bedrijfsleven algemeen), Technologie Kring Twente (hightech dienstverlening), Industrial Design Centre (design), de Twentse TOA en het Twents Platform Instroombevordering Techniek Talent PITT. Op onderwijsniveau werkt ROC van Twente horizontaal samen met de belangrijkste publieke mbo-opleiders in de provincie Overijssel om samen een bijdrage te leveren aan het economisch en topsectoren beleid van de provincie Overijssel middels het programma Vakmanschap = Meesterschap Het accent hierin ligt in de concrete verbetering van de relatie onderwijs en arbeidsmarkt en het versterken van het regionaal opleidingsvermogen. Zorg en Techniek nemen hier een prominente plaats in. Uit het plan komen concrete maatregelen om te werken aan: 1) versterking educatief partnerschap tussen onderwijs en bedrijfsleven, 2) versterken en concentreren kennisinfrastructuur op mbo niveau, 3) stimulering van leren en werken 4) doorontwikkeling van de aantrekkelijke beroepskolom gericht op opleiden en professionalisering en 5) arbeidsmarktgerichte studieroutes. 2.3 Noodzaak van CIV-HTSM De nationale en regionale overheden hebben de topsector HTSM als een cruciaal speerpunt voor de landelijke en regionale economie bestempeld. Hightech is in de regio Twente de grootste sector in percentage arbeidsplaatsen en daarmee een belangrijke motor voor de regionale economie. De activiteiten van Twente zijn hierbij complementair aan die van Eindhoven. De andere HTSM-regio. In de supply chain is een wederzijds afhankelijkheid ontstaan die bijdraagt aan de snelle ontwikkeling van de markt Twentse bedrijven hebben een waardevolle positie in het High Tech Systems Platform en Point-One. Belangrijke businessdriver is het automatiseren en miniaturisering van producten en productietechnologieën. De HTSM is in Twente met name sterk in (bron: hightech innovatie en business in Oost Nederland 2010): - nanotechnologie; - mechatronica/robotica;

7 TechWise Twente 7 - Sensing, Monitoring and imaging (incl. Radartechnologie) - Semiconductors - Smart materials en industrial printing - ICT en Hightech machinebouw. De technologieroadmaps van de regio haken hierop in en geven op een negental thema s, weer welke aandacht in onderzoek, onderwijs en ondernemen nodig is (bron: Innovatiesprong Twente, 2012). Met deze negen thema s en de roadmaps erachter, zet de regio sterk in op het gebruik van nieuwe, slimme, technische materialen in producten, systemen en hightechproductie componenten, alsook de kennisontwikkeling binnen deze hightech systeemcomponenten. In de Innovatiesprong wordt daartoe een matrixvorm gehanteerd, waarbij hightechsystemen en materialen worden gekruist met kennisdomeinen als nanotechnologie, biomedisch en ICT, leidende tot toepassingen in gezondheidszorg, veiligheid en duurzaamheid. Dit is in het CIV TechWise vertaald naar een twee majeure aandachtsgebieden waar de partners van het CIV, vanuit hun expertises, sterk in zijn mechatronica en precisie-productietechnologie.

8 8 TechWise Twente Het gaat niet primair om de kennisontwikkeling in de vakgebieden mechatronica en precisietechnologie, maar juist (ook) om de wijze waarop kennis wordt toegepast. Jongeren moeten niet alleen weten hoe een bepaalde schakeling, constructieve beweging of draadvonkbewerking gestuurd kan worden, maar juist ook wat ze daarmee in de praktijk kunnen doen. Uiteindelijk is het doel om te komen tot een gezamenlijke productinnovatie, waarmee het regionale bedrijfsleven een volgende stap kan zetten. Het CIV vormt daarmee een cruciale schakel tussen onderwijs en praktijktoepassing, omdat het jongeren die kennis geeft, die ze nodig hebben om bedrijven verder te helpen. De jongeren van vandaag, zijn de professionals van morgen. En de uitstroom van dergelijke via het CIV opgeleide jongeren is breder dan alleen de hightechindustrie. Het is uitdrukkelijk de wens van het consortium om ook verbindingen te leggen tussen het ontwerpen/maken van hightech apparaten naar het gebruik en het onderhoud van die apparaten in de eindgebruikersomgeving. Zie onderstaand relatiediagram ter illustratie.

9 TechWise Twente 9 3 De Hightechregio Twente 3.1 Twentse Topsector HTSM Op de wereldmarkt neemt Nederland een toppositie in binnen het veld van High Tech Systems & Materials, onder meer op het gebied van nanotechnologie, mechatronica/robotica, sensoren, imaging-technologie en semiconductors en ICT. In Oost-Nederland gevestigde bedrijven als Demcon, TenCate, Bronkhorst, Thales, Norma, Pentair, Wavin, DSM, Apollo, Siemens, Akzo Nobel, Voortman Steelmachinery en buitenlandse partners (bijv. Boeing) investeren fors in kennisontwikkeling, omdat zij een meerwaarde zien in kennisintensieve samenwerking. In Oost-Nederland zijn circa medewerkers werkzaam in HTSMbedrijven. In Twente (14 gemeenten, ca inwoners) wordt het HTSM-domein gevormd door meer dan bedrijven met circa werknemers in Het aandeel R&D-personeel van 3%, ligt ruim boven het landelijk gemiddelde. Alleen al in Twente is in miljoen euro aan loonkosten voor R&D-activiteiten toegekend (in het kader van WBSO) 5,5% van het Nederlandse totaal. De R&D-intensiteit in Oost-Nederland ligt daarmee boven het landelijk gemiddelde. Economische groei in dit segment levert tevens belangrijke toegevoegde waarde aan andere sectoren in de regionale economie, zoals de bouw, logistiek, dienstverlening en horeca. (bron: TwenteIndex 2012) Daarnaast zijn er tal van kleinere en grotere bedrijven in de regio die hoogwaardige en kennisintensieve machines en procesinstallaties, producten, samengestelde modulen en componenten maken die wereldwijd worden geëxporteerd. Die output gaat niet alleen naar de zogenaamde hightech afzetmarkten zoals Semiconductors en Medical, maar vanwege de relatieve specialisatie op machines en installaties, naar vele afnemers met hoge functionele prestatie-eisen. De provincie Overijssel, Kennispark Twente, het Nederlandse hightech-bedrijfsleven alsook de landelijke Topsector HTSM (h)erkennen dat Oost-Nederland geldt als een majeur innovatiecentrum voor HTSM. Dit wordt bijvoorbeeld weerspiegeld in het lidmaatschap van bedrijven uit Oost-Nederland van de coöperatieve vereniging Brainport Industries en de deelname van Twentse bedrijven aan nationale en Europese R&D-programma s. De provincie Overijssel constateert in haar nieuwste nota regionaal-economisch beleid (cf. Statenvoorstel PS/2012/107) dat de regio een uitstekende uitgangspositie heeft in vier topsectoren, Hightech, Chemie/kunststoffen, Energie en Lifesciences/Health, waarbij Twente zich meer concentreert op hightech en smart systemen en de regio Zwolle op health en (toegepaste) chemie. In het reeds gestarte Centre of Expertise HTSM Oost (ECHO) van de hogescholen Saxion en Windesheim is deze focus ook duidelijk benoemd. Ook het nieuwe CIV HTSM Oost TechWise Twente zal binnen deze focusgebieden gaan acteren, in nauwe afstemming met de CIV-initiatieven in de Achterhoek (Graafschap College, met focus op mechatronica) en de regio Zwolle (Deltion College/Polymer Science Park, met focus op polymeren, coatings en composieten. Onderhavig plan vormt een cruciale toevoeging aan het technisch pallet in Oost Nederland. 3.2 Betrokkenheid van bedrijfsleven, onderwijs en andere partners. Twente, en dat geldt ook voor heel Overijssel en de aangrenzende Achterhoek, kenmerkt zich door een hoog aandeel kleine innovatie mkb-ers, die als toeleverancier werken voor uiteenlopende (internationale) OEM-ers. Twente kent vanuit haar historie een breed cluster van maakbedrijven die vanuit samenwerking vernieuwen. Vanwege deze brede oriëntatie is er ook een breed raakvlak tussen (vak)onderwijs en bedrijfsleven. Betrokken partijen zijn: - Bedrijven met concrete inbreng: Aebi Schmidt Nederland BV, Eaton Industries BV, Niverplast BV, Norma UPS BV, Safan BV, Schuitemaker machines BV, Teunis industrietechniek BV, Voortman Steelmachinery, WWINN-group Almelo BV. - Bedrijven intentioneel: Benchemark Electronics BV, Siemens, Thales Nederland, Itter BV, Aironamic BV, Ten Cate, Viro, Stork Thermeq, Panalytical. - Bedrijfsleven: Verenigde Maakindustrie Oost, Koninklijke Metaalunie, district Oost/Flevoland, de FME- CWM, Industriële Kring Twente, TechnologieKringTwente, Industrial Design Centre. Het HighTech Systems Platform bundelt een groep van grotere bedrijven in Twente die actief zijn binnen HTSM-onderzoek en ontwikkeling, maar is geen rechtspersoon. - ROC van Twente geeft technisch voltijd- en deeltijd (BBL)-onderwijs van niveau 1 t/m 4 op meerdere locaties in Twente: Enschede, Hengelo, Almelo, Rijssen. De deeltijd (BBL-) varianten vaak met de partners SMEOT, REMO en STODT. Binnen het HTSM-domein zijn het College voor Metaal/Elektro/Installatie/ICT en de afdeling Laboratorium/ Procestechniek vooral van belang.

10 10 TechWise Twente - Hogeschool Saxion (Enschede, Deventer): samen met hogeschool Windesheim in Zwolle initiatiefnemer van het Centre of Expertise HTSM Oost (ECHO) en aanbieder van hoger technisch beroepsonderwijs in diverse voor HTSM relevante richtingen. - Bedrijfsscholen: als combinatie van een groep van bedrijven en praktijkopleiders voor opleiding en scholing van aankomende medewerkers in leer-werkarrangementen. Op het vlak van praktijkcursussen, vakopleidingen op mbo-niveau 1 tot en met 4, zijn de bedrijfsscholen SMEOT en REMO actief en word de praktijk verzorgd in goed en bij de huidige technieken modern ingerichte werkplaatsen, in nauwe samenwerking met het ROC van Twente die de theorie verzorgt. Het Opleidings Bedrijf Metaal Twente B.V. plaatst leerlingen namens haar aandeelhouders bij de SMEOT en REMO, maar ook rechtstreeks bij het ROC van Twente of STODT in een on the Job opleidingsvariant. - STODT: Op het vlak van praktijkcursussen, vakopleidingen op mbo-niveau 3, 4, en 4+, bedrijfsadvisering en proefproductie is de stichting STODT actief. STODT is een zelfstandige stichting en sinds 2009 gevestigd in Hengelo, waarin het samen met het ROC van Twente en landelijk kenniscentrum Kenteq het Integraal Praktijk Centrum Hart van Zuid beheert. STODT is mede-eigenaar van het Gieterij-gebouw en heeft een geavanceerd praktijkcentrum voor moderne productietechnologie. STODT heeft geen formele structuur van bedrijven om zich heen, maar acquireert in de markt. Het heeft een Raad van Toezicht met leden uit de industrie (grootmetaal) en het hbo- en wo-onderwijs. Bovenstaande partijen kennen een reeds meerjarige overlegstructuur tussen bedrijfsleven en onderwijspartners met de naam Open Kennis Centrum MetaalElektroKunststof (OKC-MEK), ooit in het leven geroepen onder de inmiddels opgeheven - stichting Technocentrum Twente. Het CIV TechWise Twente bundelt partijen en brengt eenduidige focus en massa aan in opleiding en onderzoek in relatie tot vragen uit de arbeidsmarkt. Daarmee draagt het CIV direct bij aan de bedrijfsontwikkeling van de regio. 3.3 Human Capital Agenda Twente Er is een grote behoefte aan technisch geschoold personeel en die behoefte zal de komende jaren sterk gaan groeien. Vergrijzing en de daarmee gepaard gaande pensionering van vakprofessionals is een braindrain die het bedrijfsleven nauwelijks aankan. Daarnaast ontwikkelt de technologie zich razendsnel, waardoor er steeds meer behoefte ontstaat aan bij- en nascholingstrajecten voor zittend personeel. Alleen al op niveau mbo-3 en hoger wordt in de komende vijf jaar een tekort verwacht van ruim jongeren (bron: TTOA, 2011). Het aantal inschrijvingen op het technisch mbo laat over een langere periode, na een aanvankelijke opleving rond 2008, een dalende trend zien. Deze daling is het hardst in Overijssel merkbaar. In de periode daalde het aantal mbo studenten in Overijssel met 13%, in Twente zelfs met 15% (bron: Kenteq). Deze daling is niet over alle opleidingen gelijk, maar treedt voornamelijk op in elektro en de installatietechniek. De algemene opleiding is sinds 2007 sterk gestegen, maar deze stijging zet niet door. Ook dat is een landelijk beeld. Deze daling is zowel in BBL (deeltijd), als in BOL (voltijd) merkbaar en is sterker in de lagere dan op de hogere niveaus.

11 TechWise Twente 11 Vanuit de 4 O s, Onderwijs, Onderzoek, Overheid en Ondernemers, is dit vraagstuk opgepakt en is in 2012 gezamenlijk de Human Capital Agenda Twente (HCAT) opgesteld. Deze agenda realiseert: Een grotere instroom in technische studies, meer aandacht en enthousiasme om Twentse leerlingen tot de keuze voor een techniekstudie te motiveren, betere kwaliteit van het onderwijs en daarmee een toename van excellente technische leerlingen; Vernieuwd werkgeverschap, nieuw ondernemen en een open arbeidsmarkt, toegankelijk voor talent van binnen en buiten de regio, om professionals en kenniswerkers te binden aan de regio; Transparantie en promotie van arbeidsmarktmogelijkheden, door de pullfactor van het hightech bedrijvennetwerk in Twente en de carrièremogelijkheden binnen het netwerk te faciliteren; Aantrekken Internationale kenniswerkers, door faciliteren en retentiebeleid middels het Expatcenter, een internationale school en internationale broed- en ontmoetingsplaatsen; Integratie onderkant en bovenkant arbeidsmarkt, door Life Long Learning als uitgangspunt in de aanpak over de hele arbeidskolom te nemen. De Human Capital Agenda Twente benadrukt de samenhang en de onderlinge afhankelijkheid tussen onderwijs en ondernemers: de oplossing komt uit de gezamenlijkheid. Ondernemers moeten zorgen voor een goede opvang, voor de juiste aantrekkingskracht op technische jongeren. Het onderwijs moet zorgen voor kwalitatief goed geschoolde jongeren, met een hoge affectie met techniek en state-of-art kennis. Deze agenda is vervat in het TechniekPact Twente dat februari 2013 aan Minister Kamp van Ministerie EZ is aangeboden. De verkenningscommissie ingesteld door Platform Bèta Techniek en de MBO Raad heeft eind 2012 aan de huidige regering advies uitgebracht om het dreigende tekort van technici in de toekomst een halt toe te roepen. Naast de Centra voor Innovatief Vakmanschap en imago-campagnes wijst de commissie op de noodzaak tot profilering van het technisch onderwijsaanbod op basis van de economische speerpunten in de regio, het belonen van het afleveren van meer technici, het inperken van het aantal technische MBO-4 richtingen, mee-investeren door het bedrijfsleven in het technisch onderwijs, meer docenten uit bedrijfsleven voor de klas en docenten op bedrijfsstages krijgen. Dit advies wordt nu verder uitgewerkt in het TechniekPact 2020, waaraan een groot aantal partijen bijdraagt. TechWise Twente vervult in verschillende techniekagenda s de brugfunctie tussen ondernemers en onderwijs, om daarmee de realisatie van acties als het HCAT mogelijk te maken. Daarmee sluit het CIV perfect aan bij de uitwerking van deze agenda, waaronder het Centre of Expertise Techniekonderwijs van Saxion, UT Twente en Windesheim. 3.4 Ontwikkelingen nationaal De Topsector HTSM heeft in haar sectoranalyse en innovatiecontract twee regio s aangewezen als ankerplaats voor HTSM-ontwikkelingen: Eindhoven en Twente. Deze twee regio s zijn verschillend qua industriële opbouw, maar ook vergelijkbaar als het gaat om een aantal focusgebieden. De Topsector richt zich op het versterken van deze positie, waarbij wordt uitgegaan van een combinatie van een landelijke en een regionale impuls in de relatie onderwijs ondernemers. De erkenning en de status van een Centrum voor Innovatief Vakmanschap in de vorm van een publiek-private samenwerking is vereist om als bedrijven en kennisinstellingen in de regio Twente te kunnen meedraaien in de landelijke top en om een goede bijdrage te kunnen leveren aan regionaaleconomische ambities.

12 12 TechWise Twente Met TecLab, het CIV in de HTSM-sector van ROC Eindhoven heeft deze regio de gezamenlijke inspanning van bedrijfsleven en onderwijs op mbo-niveau vormgegeven in de productietechnologie. De regio Zwolle heeft door het CiV van Deltion, op het gebied van polymeren, coatings en composieten een bijdrage in de HTSMagenda. Het Graafschap College zet met het CIV-HTSM CIVON in op mechatronica. Maar ook het initiatief tot de Technicampus in Deventer onder penvoerderschap van ROC Aventus behoort tot de kring van HTSMstakeholders. Het CIV TechWise Twente, richt zich op de verbindende schakel tussen de kennisdomeinen van mechatronica, productietechnologie en robotica en vult daarmee een belangrijk open kennisruimte in de HTSM-agenda. Op het gebied van het hoger onderwijs zijn in 2012 meerdere Centra of Expertise opgericht. Voor de activiteiten in Twente is met name het Expertisecentrum HTSM-Oost (ECHO) van belang, dat door de hogescholen Saxion en Windesheim is opgericht. Dit centrum richt zich op HTSM in brede zin (mechatronica, nanotechnologie en materiaaltechnologie) en vervlecht onderzoek en onderwijs om daarmee jongeren van alle opleidingen het oplossend vermogen van HTSM en techniek in maatschappij bij te brengen. Daarnaast zijn de CoE s Productietechniek en materialen van Fontys en Het Centre for Open Chemical Innovation Smart & Biobased Materials van Stenden en Windesheim belangrijke aanvullening in de kennisontwikkeling. Het CIV TechWise Twente is in deze een logische doorontwikkeling van het huidige Integraal Praktijk Centrum Hart van Zuid in de Gieterij te Hengelo. In dit mede met Europese subsidie ondersteunde project is een stateof-the-art praktijkcentrum gehuisvest, tot stand gekomen door de verhuizing van STODT van Almelo naar Hengelo, door het delen van onderwijs- en praktijkruimten tussen STODT en het ROC van Twente en door het gezamenlijk met Kenteq faciliteren van leer/werktrajecten bij bedrijven. 3.5 Scope TechWise Twente De regionale focus op HTSM is gezet met de Innovatiesprong Twente: Bij het bepalen van de kennisintensieve sectoren waarin Twente vooral wil excelleren is uitgegaan van sterktes (zowel kwalitatief als kwantitatief) in het bedrijfsleven, en werkt de aanwezige expertise op de kennisinstellingen versterkend. Dat heeft ons tot de conclusie gebracht dat wij, in aansluiting op eerder geformuleerde conclusies, inzetten op de High Tech Systems en High Tech Materials. (bron: Innovatiesprong Twente, 2012) TechWise Twente is gefundeerd in de HTSM. Op basis van dit uitgangspunt wordt onder auspiciën van de stuurgroep OKC-MEK het voorstel voor een Centrum voor Innovatief Vakmanschap HTSM Oost TechWise Twente gepresenteerd dat stoelt op de volgende uitgangspunten: a. Een organisatie die vraag gestuurd projectmatige onderwijs en kennismodules (cursussen) ontwikkelt en vernieuwt waaraan bedrijfsleven, kennispartners en onderwijsinstellingen deelnemen. De inzet is in dit geval niet alleen gericht op upgrading van technisch onderwijs en training, maar ook op het begeleiden van bedrijven in de toeleveringsketen of in het ontwikkelen van een eigen productenpakket. Er worden in HTSM-markten steeds hogere eisen gesteld aan de toeleveranciers, hetgeen leidt tot zwaardere eisen in bijvoorbeeld commercieel-technische vaardigheden, technische voorbereiding en fabrieksinrichting, contracten en verplichtingen. b. Inhoudelijke profilering en kennisontwikkeling die aansluit bij de product- of dienstenontwikkeling door bedrijven én die past in de HTSM-programmering van het HBO Centre of Expertise ECHO, de universiteit Twente en de open innovatiecentra in Oost-Nederland. c. TechWise Twente bouwt voort op de basis van het Integraal Praktijkcentrum Hart van Zuid in Hengelo (ROC, STODT, Kenteq), maar met nieuwe afspraken over sturing en exploitatie tussen deze en met de andere reeds benoemde partners, in het bijzonder bedrijven die hierin het voortouw willen nemen. d. Concentratie op de vernieuwing en verandering van het technisch beroepsonderwijs op MBO-niveau 3, 4 en de (modulaire) aansluiting naar het HBO. De programmalijn Aansluiting vmbo-mbo (t/m niveau 2) wordt vooralsnog niet in TechWise Twente ondergebracht. e. Inzet van kennis van het bedrijfsleven en regionale kennisinstituten, kennisdragers (docenten, instructeurs) en technische middelen wordt gecoördineerd door TechWise Twente, exploitatie van kennis en middelen decentraal op meerdere locaties op basis van vraagsturing door het bedrijfsleven en licentie-inkomsten voor het CIV. f. TechWise Twente wordt opgezet met als basis een breed aanbod gericht op de hightech-sector, waaronder verspaning, plaatwerk & lassen, meettechniek, laserbewerkingen, rapid manufacturing en

13 TechWise Twente 13 andere bewerkingstechnologieën, en een focus op nieuwe kennis en kunde in de kennisdomeinen mechatronica, robotica & vision en productietechnologie. g. Het CIV omvat de gehele keten van productontwerp, productievoorbereiding, prototyping, testen en proefproductie. h. Het CIV helpt bedrijven in de maakindustrie zich bewust te maken van hun positie in de waardeketen, voorbereiden op de gevolgen van innovatie vanuit OEM s en de noodzakelijke stappen daarin helpen faciliteren. Vanuit deze uitgangspunten wordt het CIV opgezet op het raakvlak tussen mbo onderwijs en ondernemerschap. Het CIV slaat de brug tussen de vraag uit het bedrijfsleven naar kwalitatief hoogwaardige, innovatieve technici en het onderwijs die jongeren met stimuleren en enthousiasmeren om te excelleren in techniek. Het CIV koppelt arbeidsmarktvraagstukken aan opleidingseisen, verbindt technologische ontwikkeling aan nieuwe onderwijsmodules en is makelaar tussen ondernemer en student. TechWise Twente wil daartoe afspraken maken met hightech bedrijven over participatie in het centrum in ruil voor (directe) toegang tot stagiaires en afgestudeerden van het Centrum. Het Centrum zal daartoe ook afspraken moeten maken vooropleidingen (mbo 1&2, havo en hbo-afstroom) over doorlopende leerlijnen en het afstemmen van doorstroomprofielen. Ook zal het CIV moeten bijdragen in het versterken van het docentencorps door het stimuleren van het vak van techniekdocent, het betrekken van vakdocenten uit de industrie en het verbinden van vakbegeleiders. 3.6 Actielijnen TechWise Twente Het CIV werkt langs vier actielijnen: a. stroomlijning technische opleiding-arbeid in de regio Twente door verkenning, benoeming, ontwikkeling en contractering van opleidingsvragen en marktbehoeftes; b. aansprekende topopleidingen, masterclasses, stages en post-mbo opleidingen in mechatronica, robotica, precisietechniek en productietechnologie voor studenten (mbo + ) en medewerkers van het regionale hightech-mkb; c. faciliteren van de inzet van productie- en onderzoeksfaciliteiten van regionale partners voor het gezamenlijk uitvoeren van bedrijfsgerichte onderzoeks- en opleidingsactiviteiten; d. initiëren en coördineren van innovatieprojecten in de regio, als onderdeel van het opleidingstraject. Het kernthema van TechWise Twente vormt hierin de hightech industrie, met name de bedrijven die zich richten op mechatronica, productie met hoge nauwkeurigheden en materiaaleigenschappen (precisie), robotica en vision. Daarbij horen ook heel nadrukkelijk de toeleverende bedrijven, waar de basisvervaardigingsprocessen ook in verregaande mate geautomatiseerd worden (CNC-plaatbewerking, 5-assig verspanen, laserlassen, 3D printen van elektronica en virtuele besturingen). Het samenspel tussen deze bedrijven zorgt nu juist voor de vernieuwing in de hightech markt. Het is de hele keten die betrokken wordt bij deze innovatie. Het CIV heeft hierin een aanjaagfunctie, door het integreren van het mbo in de innovatie- en hrm-strategie van het mkb. Daarmee is de scoop van TechWise Twente gericht op continuïteit van het hightech en toeleverend bedrijfsleven. 3.7 Positie TechWise Twente Het CIV heeft een toegevoegde waarde in de aansluiting van het opleidingstraject van mbo studenten op de behoefte van het hightech mkb. Daar waar dit aangrijpt op het opdoen van vaardigheden in HTSM praktijkonderzoek, sluiten we aan bij activiteiten van ECHO die hier de lead in heeft. Waar dit aangrijpt op onderwijs, ligt het primaat bij het ROC van Twente en de vakopleidingen die hiervoor het best geëquipeerd zijn. Daar waar dit gaat over het bedrijfsbeleid in de hightech industrie, ligt is het voortouw bij de brancheorganisaties en bedrijfsnetwerken. TechWise Twente vormt hierin de makel en schakelfunctie om de flow van studenten naar het hightech mkb te versterken. TechWise Twente is een gelijkwaardige samenwerking van betrokken partners, die actief zijn op het raakvlaak hightecharbeid en (mbo)onderwijs. Ieder werkt vanuit de eigen kernkwaliteit en we prikkelen elkaar om hierin te excelleren. Door de bundeling in het CIV creëren we synergie en een krachtige impuls in de onderlinge samenwerking. Daarbij benutten we elkaars kracht en de wijze waarop partners elkaar aanvullen in het onderzoek, onderwijs en ondernemerschap in de HTSM.

14 14 TechWise Twente 4 Partners in TechWise Twente 4.1 Het fundament TechWise Twente is gebaseerd op een sterk industrieel veld, goed samenwerkende kennisinstellingen en een stevige kennispositie in de hightech sector. De regio kent een aantal grotere hightech bedrijven die een cruciale rol spelen in de innovatiekracht van Twente. Met bedrijven als Thales, Apollo Vredestein, Power Packer, Grolsch, Nedap, Ten Cate, Pentair, Enrichment Technology, Panalytical, Demcon, Voortman steelmachinery, WWINN-Group, Norma, Sensata en Aeronamic, plus vestigingen van Eaton, VDL, Aalberts, Siemens en Stork, kent Twente een mooie serie (middel)grote OEM s en system suppliers. Daaromheen bevindt zich een ecosysteem aan hoogwaardige, kleinere toeleveranciers met een hoge innovatiegraad en economische waarde-ontwikkeling. Deze bedrijven zijn onderling op verschillende manieren met elkaar verbonden in handels-, productie- of persoonlijke netwerken. Hiermee bestaat een stevig industrieel fundament dat er voor zorgt dat Twente, ondanks de huidige economische crisis, zich goed blijft ontwikkelen. Op het gebied van opleidingen en kennisontwikkeling, heeft Twente een sterke onderwijslijn. Door de interactie tussen ROC van Twente, Saxion en UTwente, in combinatie met een goed fundament in het basis- en voortgezet onderwijs, kunnen jongeren in Twente een op eigen talent gericht opleidingstraject volgen. Met actoren als het BètaSteunpunt Oost, het Kenniscentrum Wetenschap & Techniek Oost en het recent opgerichte Centre of Expertise Techniekonderwijs, heeft de regio al geruime tijd een sterke focus op techniekonderwijs. De afspraken over de Human Capital aanpak in Twente en het Techniekpact Twente versterken deze aandacht voor focus en massa in techniek in Twente. Twente heeft van oudsher een sterke industriële traditie in de hightech. Met de opkomst van de textiel industrie groeide ook de machine-industrie voor het maken van de weefmachines, de stoomketels, de pompen en de stroomvoorziening. Later ontwikkelde zich industrieën rond de zoutwinning, de bouwnijverheid en de fijnmechanica. Daarmee is Twente een kraamkamer van technische innovaties die zich over de hele wereld verspreiden als half- of eindproducten. Of het nu gaat om unieke technische kunststoffen en textielen, medische fijn-mechatronica, nanotechnologie of ultragevoelige sensing, Twentse innovaties hebben een grote afname op de internationale markt. Deze drie-eenheid ondernemen, onderwijs en hightech hebben het fundament gelegd voor het CIV TechWise Twente. 4.2 Consortiumpartners Het initiatief tot het CIV in Twente komt uit de industrie, die een sterke behoefte heeft aan goed geschoold personeel, nu en in de toekomst. Door nu te investeren in TechWise Twente, garandeert de industrie zich ervan dat er over vijf jaar, maar ook over tien jaar, voldoende én hoog gekwalificeerde jongeren beschikbaar zijn voor het bedrijfsleven. De industrie weet zich hierbij ondersteund door branche- en bedrijfsorganisaties als FME, Koninklijke Metaalunie en de Verenigde Maakindustrie Oost (VMO). Tegelijkertijd zien de hightechondernemers dat kennis over mechatronica, nanotechnologie, robotica, vision, maar ook productie- en assemblagetechnologie snel verandert. Professionals dienen continu bijgeschoold te worden, om zichzelf mee te kunnen ontwikkelen met de eisen van de tijd. Een leven-lang-leren geldt juist voor de hightech. De onderwijskolom is een belangrijke, secundaire actor in het CIV. Dit betreft zowel het mbo, hbo, alsook de regionale vakscholen en vakopleidingen. In een hightech sector is de samenwerking tussen generiek en specifieke opleidingen cruciaal. De tertiaire actor in TechWise Twente vormen de netwerkorganisaties, die ondernemers, overheid, onderzoek en onderwijs met elkaar verbinden. Voor het CIV essentiële partners, omdat zij mede bepalend zijn voor het regionale beleid en de onderlinge afstemming van (pro-actieve) acties die hier het gevolg van zijn. Zij geven daarmee sturing aan het hightech karakter van de regio. Deze partijen zijn verenigd in het OKC-MEK, het Opleidings- en Kenniscentrum Metaal, Elektro en Kunststof. Het OKC bestaat uit vertegenwoordigers van (technische) kennisinstellingen, (technische) onderwijs instellingen, participerende (MKB) bedrijven uit de MEK-industrie, landelijk/regionaal opererende bedrijfstakorganisaties (FME/CWM, Metaalunie, Uneto / VNI) en regionale werkgeversverenigingen (VMO). Het

15 TechWise Twente 15 OKC richt zich op de kennisintensieve leer/werkprocessen in de MEK-bedrijfstakken en vormt het basisoverlegorgaan waaruit het CIV voortkomt. Het kernconsortium van TechWise Twente wordt gevormd door initiërende bedrijven en de partners uit het OKC-MEK: Bedrijven: Aebi Schmidt Nederland BV, Eaton Industries BV, Niverplast BV, Norma UPS BV, Safan BV, Schuitemaker machines BV, Teunis industrietechniek BV, Voortman Steelmachinery, WWINN-group Almelo BV, Benchemark Electronics BV, Siemens, Thales Nederland, Itter BV, Aironamic BV, Ten Cate, Viro Engineering, Stork Thermeq, Panalytical BV. De Verenigde Maakindustrie Oost (VMO) is belangenvereniging voor industriële maakbedrijven en kennisdragers in de maakindustrie in Oost Nederland en bestaat uit meer dan 170 bedrijven en kennisdragers. Doelstelling van de VMO is versterking van de duurzaamheid van de maakindustrie in Oost Nederland in o.m. de metaal, metalelektro, kunststof, engineering en procesindustrie en overige maaksectoren. Koninklijke Metaalunie, district Oost / Opleidingsbedrijf Metaal (OBM-Twente, OBM-Stedendriehoek). Vertegenwoordigen circa ondernemingen uit de metaal-, electro- en kunststofbranche. Daarvan zal een kwart (250) rechtstreeks leveren aan of ontwikkelen voor hightech afzetmarkten. STODT. Praktijkgericht applicatiecentrum, dat bedrijven helpt meer rendement te behalen door het verbeteren van engineering en productieprocessen. Dit gebeurt door mensen te trainen in vakopleidingen (BBL 3,4) advisering over bedrijfsvoering, opzetten van innovatieprojecten en prototyping en proefproductie in CNC verspaning, CNC plaatbewerking/lassen, meettechniek en mechatronica. SMEOT. Mbo Bedrijfstak Vakschool voor Metaal Mechatronica en Elektro. Verzorgt praktijkdeel van BOL en BBL 1-4. De praktijk- en theorielessen worden verzorgd door eigen hbo-gekwalificeerde vakspecialisten samen met docenten van het ROC van Twente. Een viertal vmbo-scholen zal het praktijkdeel van het vmbo samen met SMEOT uitvoeren in de nieuw te bouwen vakschool te Hengelo. REMO. Regionale Elektro en Metaal Opleidingen West- Twente is een vereniging van 56 bedrijven uit Twente die jonge mensen opleiden in één van de beroepen in de metaal, mechatronica, elektrotechniek of installatietechniek. REMO verzorgt BBL1-2 en vakopleidingen 3-4. Naast de reguliere BBL trajecten 1-4 verzorgt REMO op maat verschillende opleidingen/cursussen. OBM-Twente b.v., Opleidingsbedrijf Metaal b.v. met ca. 40 aandeelhoudende bedrijven. Inkoop van opleidingen en begeleiding van leerlingen ten behoeve van de aangesloten bedrijven. Er is ook een OBM Stedendriehoek (participant in TechniCampus). OBM Twente en OBM Stedendriehoek zijn aangesloten bij de landelijke vereniging van OBM s. Kenteq. Landelijk kennis- en adviescentrum voor technisch vakmanschap in de metalektro/kunststof, gericht op de kwaliteit van beroepsprofielen, praktijkleren (initieel en post-initieel), arbeidsmarkt informatie, leer/werkbedrijven en hoogwaardige praktijkbegeleiding, door kennisoverdracht, begeleiding, training, scholing en advisering. Focus ligt op loopbaanontwikkeling van werknemers en het verhogen van het totale vakmanschap in bedrijven. ROC van Twente. Vanuit vijf locaties in Twente, en in-company, verzorgt het ROC van Twente mboopleidingen en volwasseneducatie aan bijna studenten en cursisten. Opleidingen worden gegeven in een breed pallet, van technisch, tot zorg, management, sport en mode. Saxion. Hbo-kennisinstelling met een breed aanbod technische opleidingen. Saxion profileert zich als University of Applied Science, met een focus op Living Technology en het zwaartepunt in HTSM. Deze technische profilering uit zich ook een nog altijd stijgende jaarlijkse instroom bèta-opleidingen, in 2012 zelfs +7% t.o.v Uit deze groep wordt een bestuur geformeerd dat de driedeling ondernemen, onderwijs en hightech vertegenwoordigd. 4.3 Samenwerkingspartners TechWise Twente zal nauw samenwerken met partners die actief zijn in technologieontwikkeling, bedrijfsnetwerken, onderzoek en onderwijs. Op operationeel niveau betreft dat met name:

16 16 TechWise Twente TechniCampus. Het in oprichting zijnde scholingscentrum voor technische opleidingen in de Stedendriehoek (locatie: Deventer) in onder andere de bouw, installatietechniek, elektrotechniek en digitale besturingstechniek. Centre of Expertise Techniekonderwijs (CETO). Hier wordt onderzoek verricht naar de wijze waarop jongeren gestimuleerd en geprikkeld (kunnen) worden om te kiezen voor een technische (vervolg)opleiding. Doel is kennis te ontwikkelen waarmee onderwijsinstellingen en bedrijven (latent) bètatalent efficiënter kunnen scouten en begeleiden naar een technische functie in het hightech bedrijfsleven. Het Centre is een samenwerking tussen Saxion (penvoerder), Windesheim en UTwente. Expertisecentrum HTSM Oost (ECHO). In dit centrum wordt praktijkgericht onderzoek gekoppeld aan onderwijs in hightech, om daarmee jongeren te leren en laten ervaren welke rol technologie kan hebben in het oplossen van de maatschappelijke problemen van morgen. Het Centre is een samenwerking tussen Saxion (penvoerder) en Windesheim. Kennispark Twente. De Stichting Kennispark is een samenwerking van UT Twente, Saxion, gemeente Enschede en de provincie Overijssel en heeft als doel om een optimaal klimaat te creëren voor innovatie en ondernemerschap. Sinds 2012 maakt het Innovatieplatform Twente onderdeel uit van Kennispark Twente. Op strategisch niveau wordt samenwerking opgezet met: Strategy Board. Deze board vormt het sturend orgaan achter de Innovatiesprong Twente, het innovatiebeleid in Twente voor de periode Daarmee vormt deze board, onder leiding van Herman Hazewinkel een belangrijke pijler onder de regionale ontwikkeling. Provincie Overijssel en Gelderland. De Provincie Overijssel en Gelderland zijn actief betrokken bij de ontwikkeling van de human capital agenda en de HTSM-innovatie in de regio. De provincies investeren fors in kennisontwikkeling en netwerkvorming op deze terreinen en draagt daarmee bij aan de lange termijn behoud van hightech in Oost Nederland. Scholingsfondsen (OOM en A+O Fonds). De scholingsfondsen van de verschillende sectoren, zoals metaal, elektrotechniek, installatietechniek en metalektro, hebben een belangrijke initiërende, faciliterende en financierende rol in het op- en bijscholen van medewerkers in hun sector. Daarnaast worden partner betrokken uit andere regio s, zoals de CIV s van Deltion, Graafschap en Eindhoven, de CoE s en de verschillende open innovatiecentra. 4.4 Organisatievorm De partners die het kernconsortium vormen voor het CIV, vormen gezamenlijk een coöperatieve vereniging u.a. de belangen van het CIV behartigt. De coöperatie stuurt de grote lijnen aan, de uitvoeringstaken komen bij de Stuurgroep OKC-MEK. Deze organisatievorm doet recht aan de gelijkwaardige positie van de partners, geeft centrale coördinatie over alle actielijnen heen en stuurt vanuit een onafhankelijke verantwoordelijkheid. In hoofdstuk 6 wordt dit organisatiemodel verder uitgewerkt.

17 TechWise Twente 17 5 Visie, ambitie en doelstellingen 5.1 Visie en missie Voor het CIV HTSM Oost wordt de werktitel TechWise Twente gehanteerd, de alliantie voor HighTech Talent voor Design, Engineering en Manufacturing in Twente. TechWise Twente leunt op de coole betekenis van streetwise, is in de oostelijke dialecten ook hanteerbaar en verwijst naar het spreekwoord de wijzen komen uit het oosten, waarmee het spelenderwijs ook de verbinding met de Brabantse HTSM-regio aangeeft. Afhankelijk van de geografische dekking van het CIV dus in- of excl. de verbinding met Technicampus (i.o.) kan TechWise Twente of TechWise Oost worden gehanteerd. Het TechWise Twente Centrum voor Innovatief Vakmanschap verkent, benoemt, ontwikkelt en contracteert de vraag uit de hoogwaardige maakindustrie naar medewerkers met up-to-date kennis en kunde over ontwerpen, engineeren en het maken van hightech-installaties, machines, producten en functionele materialen in een publiek-privaat bestuurde en gedragen excellente opleidings- en trainingsinfrastructuur. TechWise Twente gaat samen met het Expertisecentrum HTSM Oost het centrale Human Capital knooppunt in de HTSM-regio Oost vormen, waarbij de ontwikkeling en overdracht van vakmanschap in een bedrijfsmatige omgeving zorgt voor continuïteit en toekomst voor het bedrijfsleven door nieuwe generaties goed geschoolde medewerkers. Vanuit de beroepspraktijk en de wisselwerking met toegepast onderzoek en de onderhanden productie wordt gezocht naar praktijkgerichte kennis en kunde van het HTSM-domein, worden nieuwe methoden ontwikkeld om jonge en ervaren beroepskrachten op het gewenste niveau op te leiden en te behouden en om de eer, het plezier in en zin van een carrière in de techniek te benadrukken. De integratie van onderwijs, vakkennis en - kunde in een bedrijfsmatige context met concrete vraagstukken van bedrijven is essentieel voor het beoogde centrum. 5.2 Ambitie en doelstellingen Het TechWise Twente - consortium kiest bewust en met reden voor de status van Centrum voor Innovatief Vakmanschap in de wereld van hightech systems & materialen. Het oosten van het land heeft een stevig fundament in industriële historie, technisch vernuft, commercieel, creatief en topwetenschappelijk onderzoek geconcentreerd in Twente. Daarbij sluiten we aan bij de ambitie en positie van de andere HTSM-regio in Nederland Brainport Eindhoven. De markt voor hightech systemen, producten en materialen groeit exponentieel in de komende jaren, schaarste aan competent personeel is er in beide regio s, samenwerking is noodzakelijk en gezocht vanwege de specialisatie van bedrijven in complementaire product- en marktniches. Samen kunnen we de collectieve High Tech Holland ambitie waarmaken. Het doel van TechWise Twente is het versterken van aanbod aan kwalitatief goed opgeleide jongeren, passend bij de vraag van het regionale bedrijfsleven. Het CIV acteert daarbij als makelaar tussen onderwijs en bedrijfsleven en draagt zorg voor de verkenning, benoeming, ontwikkeling en contractering van de arbeidsopleidingsvraag. Concrete doelen waar het CIV TechWise Twente zich op richt zijn: i. de kwantitatieve vergroten van de uitstroom afgestudeerde techniekstudenten op niveau 3 en 4 oplopend tot minimaal 90 studenten per jaar in 2017; ii. jaarlijkse uitstroom oplopend tot 50 studenten in mechatronica en manufacturing engineering op ADniveau door modulaire leer/werkarrangementen en opvang van afstroom hbo-studenten; iii. het kwalitatief versterken van het opleidingsniveau en vakmanschap, conform de (toekomstige) eisen van de hightech industrie, op het gebied van mechatronica, precisie-engineering, productietechnologie en robotica/vision, van minimaal 100 mbo-techniekstudenten per jaar; iv. het verhogen van de kennis en vaardigheden in mechatronica, precisie engineering, productietechnologie en robotica van minimaal 250 medewerkers (50 per jaar) uit het regionale hightech-mkb per jaar Daarnaast heeft het CIV TechWiseTwente de afgeleide doelstellingen: - het, samen met Saxion, realiseren en in de markt zetten van Associate Degree modulaire opleidingen mechatronica en manufacturing engineering;

18 18 TechWise Twente - het versterken van vakmanschap en affiniteit voor mechatronica, precisietechniek, productie van nieuwe materialen en robotica bij minimaal 30 docenten; - het opleiden van een nieuwe generatie part-time docenten voor bovengenoemde vakken met een hbodiploma én een baan in het bedrijfsleven; - het verrichten van hightech toegepast onderzoek door minimaal 25 mbo-studenten per jaar in researchteams bij ECHO, de UTwente en bedrijfsleven; - versterken van de innovatiekracht van het hightech-bedrijfsleven, door het bieden van een hightech ontwikkelomgeving, een state-of-art kennis- en productieomgeving en het creëren van kennismeerwaarde in het regionale en (inter)nationale productienetwerk; - het samen met het Centre of Expertise Techniekonderwijs stimuleren van de instroom jongeren in de technische opleidingen; - het benutten van het CIV als back-office / projectbureau voor viceversa kennisoverdracht en technologietransfer voor HTSM-bedrijven met een partner-/dochteronderneming in de BRIC-landen. 5.3 Businessmodel Propositie Het businessmodel van TechWise Twente bestaat uit vier samenwerkende onderdelen: a. arbeid-opleiding stroomlijning voor regio Twente ( plus ), door verkenning, benoeming, ontwikkeling en contractering van de hightech opleidingsvragen en marktbehoeftes; b. aansprekende topopleidingen, masterclasses, stages en post-mbo opleidingen in mechatronica, robotica, precisietechniek en productietechniek voor studenten (mbo + ) en medewerkers van het regionale hightech-mkb; c. faciliteren van de inzet van productie- en onderzoeksfaciliteit van regionale partners voor het gezamenlijk uitvoeren van onderzoeks- en opleidingsactiviteiten; d. initiëren en coördineren van innovatieprojecten in de regio, als onderdeel van het opleidingstraject Arbeid-opleiding stroomlijning Er is in de Human Capital Agenda Twente een duidelijke behoefte uitgesproken aan een strategische hrmplanning van de toekomstige en vervangingsvraag naar medewerkers mbo hbo op het HTSM-domein. Door het betrekken van HTSM-bedrijven bij de onderwijsplanning en het gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de aansluiting tussen arbeidsmarktontwikkeling, strategisch HRM en opleidingen kan op de economisch meest voordelige manier een groei in het aantal studenten en bijscholers worden georganiseerd. Hoe concreter deze vraag-aanbodplanning wordt georganiseerd, des te efficiënter kan de scholing uitgevoerd worden Topopleidingen Geconstateerd is dat de gewenste voltijdse en deeltijds/cursorische vakopleidingen op niveau 3 en 4 weliswaar aanwezig zijn, maar nog niet volledig toegespitst zijn op de HTSM-prioriteiten mechatronica, precisie engineering, productietechnologie en robotica. Toch is er voldoende basis om snel (d.w.z. voor september 2013) tot het gewenste aanbod te komen. Enkele voorbeelden: - ROC van Twente start dit voorjaar met de voorbereiding voor de voltijdse BOL-4 opleiding Mechatronica die start in 2014, voor BOL-4 Engineering wordt gezocht naar meer kandidaten; - REMO West Twente ontwikkelt maatwerk mechatronica BBL-4; - Met TecLab vindt momenteel al afstemming plaats over complementariteit van opleidingsaanbod. Zo beschikt STODT al over een BBL-4 Mechatronisch Ontwerper vakopleiding en een BBL-3 CNC plaat/lasbewerking die gewenst is in Eindhoven en waarvoor modules terugkomen op AD-5 engineering niveau. - Het overleg tussen Saxion en vier ROC s (Twente, Aventus, Graafschap en Deltion) in de regio over het AD- 5 niveau Mechatronica is reeds gaande en leidt tot een twee-jarige opleiding waarvan het eerste deel aansluit bij ROC niveau-4 en één jaar centrale opleiding vereist bij Saxion. - Vanuit niveau 4 Middenkader Engineering kan aangevuld met lesstofmodulen die reeds beschikbaar zijn bij o.a. TecLab Eindhoven, Saxion, Fontys, STODT en enkele industrieel ontwerpbureaus snel een modulaire AD-5 manufacturing precision engineering traject worden vormgegeven. Een variant hierop kan worden gemaakt om meer commercieel-technici (pre-sales engineers, bid managers) op te leiden. - Rondom thema s als HighTech Precision Machining en Composite Production Engineering zijn reeds diverse MKB-bedrijvengroepen actief die dedicated nieuwe kennis willen ontwikkelen en met elkaar delen in joint ventures. Dergelijke initiatieven passen bij wat onder Brainport Industries wordt aangeduid als de

19 TechWise Twente 19 roadmap CFT 2.0 (genoemd naar het oude centrum voor fabricagetechnologie van Philips, waaruit veel nieuwe product- en productie-innovaties zijn voortgekomen) Onderzoeks- en demonstratiefaciliteiten Het consortium van CIV TechWise Twente, aangevuld met een mogelijke partnership met het TechniCampus Deventer initiatief, heeft reeds heel veel faciliteiten op orde, of is in staat door herschikking en uitruil met het bedrijfsleven en andere instellingen bepaalde nieuw gewenste faciliteiten te verwerven. Juist op dit vlak is een hechtere samenwerking en financiering met het HTSM-bedrijfsleven nodig om tijdig nieuwe generatie voorzieningen aan te schaffen. Het model dat TechWise Twente hier voor ogen staat, is bruikleen van bijzondere apparatuur voor bepaalde projecttijd van bedrijven, of huur/lease-arrangementen van kapitaalintensieve productiecellen voor een project, waarbij vooraf met bedrijven is vastgelegd dat de aangeschafte apparatuur na bepaalde tijd overgenomen wordt door bedrijven. TechWise Twente kan op dit vlak inspiratie en ervaring opdoen met het voorbeeld van HighTechFactory Twente, dat deels de faciliteiten van MESA + heeft overgenomen Onderzoek en innovatie CIV TechWise Twente zal aansluiten bij de onderzoeksprogrammering die door het Centre of Expertise HTSM wordt uitgezet. Daarbinnen wil het CIV TechWise zich concentreren op de inbreng en vormgeving van praktijkcases, waarin bedrijven bepaalde complexe vraagstukken inbrengen en meedenken in oplossingsrichtingen, waarbij veel werk door teams van mbo-, hbo/wo-studenten, praktijktrainers en docenten gebeurt. Ook aansluiting bij het Apparatuurfonds van Kennispark/universiteit Twente is te overwegen. 5.4 Doelgroepen en waardepropositie Hightech bedrijven Het regionale bedrijfsleven wordt door TechWise Twente bediend op alle vier genoemde actielijnen. - Door lange termijn inzichten van het CIV over arbeidsmarktontwikkeling en het gewenste kennisniveau van afgestudeerden, kan de ondernemer een strategische hrm-visie ontwikkelen en deze koppelen aan zijn innovatiedoelstelling. Het CIV gaat de ondernemer actief ondersteunen in het vormgeven van deze hrm-visie. Hierbij is immers belangrijk dat er een match gemaakt wordt tussen korte en lange termijn innovatiedoelen, benodigde kennis en vaardigheden over langere periode en het type en niveau mensen die hierin een rol gaan spelen. Het CIV betrekt een groep mensen uit verschillende disciplines om dit samen met de ondernemer op te zetten. Hiermee kan het CIV vervolgens mee sturen in het ontwikkelen en up-to-date houden van bestaande en nieuwe opleidingen. Dit zal niet beperkt zijn tot het mbo, maar ook betrekking hebben op hbo-opleidingen. - Ondernemers kunnen rekenen op topopleidingen, waarbij zij invloed kunnen uitoefenen op de kwaliteit en inhoud van de opleidingen. Dit gaat verder dan alleen de reguliere BBL en BOL mbo-opleidingen, maar betreft ook bijscholingstrainingen, in-company nascholing, masterclasses, stages en afstuderen. - Productie- en onderzoeksfaciliteiten zijn kostbaar, maar noodzakelijk om te kunnen innoveren en valoriseren. Het CIV faciliteert en coördineert in het ter beschikking stellen van apparatuur en productiesystemen van partners in de regio. Dit kan installaties van zowel bedrijven als kennisinstellingen en onderwijsinstellingen zijn. Hiermee komen meer innovatiefaciliteiten voor bedrijven beschikbaar, alsook voor kennisinstellingen om samen met het bedrijfsleven onderzoek te verrichten. Het CIV draagt hierbij zorg voor makelen en schakelen, alsook voor een deugdelijk juridisch kader t.a.v. IP en aansprakelijkheid. - Om innovatie in de regio mede te bevorderen, zal het CIV, in samenwerking met andere actoren, innovatieprojecten initiëren, coördineren en ondersteunen. Daarbij bouwt het CIV op de bestaande samenwerking met kennisinstituten en het bedrijfsleven. De rol van het CIV is hier onder meer gelegen in het (coördineren van het) door mbo-studenten laten ontwikkelen en construeren van onderzoeksfaciliteiten, prototypes en pilotsystemen, het uitvoeren van onderzoeksactiviteiten en testen en het dissemineren van kennis aan het mkb Docenten De doelgroep docenten is een breed begrip, waarin, naast de vakdocenten, ook de stagebegeleiders, de docerende vakspecialisten uit het bedrijfsleven, de bedrijfsleermeesters en de algemene lesdocenten omvat worden. Aanvullend daaraan zijn de zij-instromers, de nieuwe docenten die uit het bedrijfsleven of een andere

20 20 TechWise Twente werkomgeving de overstap maken naar het onderwijs. Deze laatste groep, de zij-instromers, is een belangrijke doelgroep, omdat er door vergrijzing (de komende jaren vertrekt bijvoorbeeld de helft van het docentencorps van het mbo-college voor metaal, elektro & installatietechniek van ROC van Twente) een grote vervangings vraag ontstaat naar vaktechnische docenten. Deze uitdaging zal deels via zij-instroom opgelost moeten worden. De actieve docenten moeten bijgeschoold zijn en blijven bij de snel ontwikkelende productie- en ontwikkelomgeving van het bedrijfsleven, maar ook bij de researchomgeving van ondernemingen en kennisinstellingen. Daartoe is het noodzakelijk dat er leer- en werkstage mogelijkheden worden opgezet voor docenten in het bedrijfsleven en bij de verschillende vakopleidingen. Docenten moeten actuele kennis hebben over aspecten als programmeren, visualiseren, construeren, productietechnieken, analysesystemen en hightech materialen. Het CIV initieert en coördineert bij- en omscholingscursussen, vakstages, leerwerkprogramma s en masterclasses voor docenten (van mbo, alsook voor hbo- en universitair docenten!). Medewerkers van bedrijven met een didactische affiniteit moeten geholpen worden met basale didactische vaardigheden om jongeren te kunnen helpen in hun leerproces. Het CIV trekt hierin samen op met het Expertisecentrum Techniekonderwijs CETO en kenniscentrum Kenteq, die speciale aandacht besteden aan het didactisch bijscholen van bedrijfsmedewerkers en het creëren van een goed leerbedrijf. TechWise Twente draagt hierin bij, door als onderdeel hiervan de bredere vakinhoudelijke kennis en faciliteiten te bieden. TechWise Twente biedt: - bedrijfsgeïntegreerde bijscholing voor docenten in de vorm van werkstages, leerwerktrajecten, parttime dienstverbanden of andere vormen waarin docentschap gecombineerd wordt met een leertraject in het bedrijfsleven; - vakscholing voor zij-instromers, omscholers of mensen uit het bedrijfsleven die zich willen bijscholen in de breedte van de hightech systemen en materialen. - Didactische scholing voor bedrijfsmedewerkers die opteren voor een deeltijd docentschap, willen werken als vakdocent, leermeester of stagebegeleider Studenten Voor studenten is TechWise Twente dé route naar een succesvolle carrière in de techniek. TechWise Twente parachuteert jongeren met de juiste kennisbagage, praktijkvaardigheden en exploratief inzicht op de voor hen meest geschikte positie bij een qua werkomgeving optimaal passend bedrijf. - De stroomlijning van arbeid-opleiding stemt de toekomstige vraag uit de arbeidsmarkt af op het leertraject van vandaag. Als een bedrijf over 3 jaar een mbo-4 plaatwerker met laserlaservaring in aluminiumcomposieten nodig heeft, moet deze jongere vandaag al gerekruteerd (gecontracteerd) worden. De instromende jongeren worden daarmee gekoppeld aan een bedrijf, die hem/haar (individueel of als groep) volgt en begeleid in het vierjarige leerproces. Het CIV biedt de jongere daarbij inzicht in een intensief scholingstraject, waarvan het doen van ervaring in praktijkonderzoek een belangrijk onderdeel uitmaakt. - Jongeren die beschikken over een enthousiasme, doorzettingsvermogen, een dosis nieuwsgierigheid en leergierigheid, worden vanuit het CIV gestimuleerd om deel te nemen aan speciaal hiervoor opgezette topopleidingen voor excellente mbo-ers. Dit zijn de vakspecialisten, die verder willen in bijvoorbeeld onderzoek, productontwikkeling of een eigen hightech bedrijf ambiëren. Het CIV verkent, programmeert, ontwikkelt en contracteert hierin een topopleidingsaanbod, speciaal voor toptechnici. - Door in de studie intensieve samenwerking op te bouwen met het hbo, bijvoorbeeld in gezamenlijke onderzoeksprogramma s, wordt de doorstroommogelijkheden van jongeren verbeterd. Naast de reguliere doorstroom, richt het CIV zich speciaal op die jongeren die willen opscholen naar een AD-niveau. Het CIV ambieert om, samen met Saxion, te komen tot meerdere AD-trajecten op gebieden van mechatronica, robotica, vision en precisietechnologie. Dit sluit aan bij de wens van het bedrijfsleven naar vakspecialistenplus, met net iets meer exploratieve en zelfscheppende kennis en ervaring.