BIJLAGE 13: BELEIDSAANBEVELINGEN

Transcriptie

1 BIJLAGE 13: BELEIDSAANBEVELINGEN Alvorens een aantal beleidsaanbevelingen te formuleren naar de verschillende niveaus (Vlaamse overheid, School of Education, opleidingen en stagescholen) schetsen we nog eens bondig de belangrijkste doelen van het project en vermelden we telkens enkele vaststellingen en resultaten die aanleiding waren tot bepaalde beleidsaanbevelingen. Voor een uitgebreide beschrijving van conclusies en resultaten verwijzen we naar het eindrapport van het project. Het kernproject Het maximaliseren van stagebegeleiding binnen een context van minimale fysieke aanwezigheid op de stageschool heeft tot doel na te gaan hoe lerarenopleidingen de fysieke aanwezigheid op de stageschool verminderd maar meer gefocust kunnen inzetten bij de begeleiding van de stage. Vanuit het ontwikkelwerk en uitwisseling met resonantiegroepen, collega s in de opleidingen, werkveld en studenten/cursisten deden we hierbij een aantal opvallende vaststellingen. (1) In eerste instantie hebben we - op basis van literatuurstudie en bevraging van binnenlandse en buitenlandse praktijkvoorbeelden - bestaande stagepraktijken met een minimale aanwezigheid op de werkvloer in kaart gebracht. Terwijl de onderzochte literatuur en de afgenomen interviews veel voorbeelden van afstandsleren opleverden, vonden we weinig voorbeelden van afstandsbegeleiding bij stage. In de bruikbare interviews die we verzamelden, werd duidelijk dat naast de te overbruggen afstanden ook het belang van de stage binnen de opleiding meeweegt in de keuze om al dan niet stagebezoeken te organiseren (hoe groter het belang van stage en hoe complexer en rijker de context, hoe meer men opteert voor live bezoek of voor informatierijke media). In een aantal gevallen tracht men kwaliteitsvolle begeleiding op afstand te realiseren door het versterken van de mentor als begeleider of het versterken van de student/cursist als lerende professional via reflectie. (2) In tweede instantie zijn we in de literatuur op zoek gegaan naar kwaliteitscriteria om de organisatie van stagebegeleiding te beschrijven en te beoordelen. De gevonden kwaliteitscriteria werden geordend in vier grote categorieën die als volgt samenhangen: vanuit wat we willen en met wie we werken bekijken we de samenwerkingsafspraken en organisatie van begeleiding. We hebben (op basis van recente literatuur) er voor gekozen die stagepraktijken hoger te waarderen waarbij zelfsturing en diepgaand leren van de student/cursist evenals de inbreng van de verschillende betrokken partijen bij stage een plaats krijgen. De achterliggende visie hebben we toegelicht in een ondersteunende kadertekst. Uit onze eigen ervaring en de feedback van onze collega s, bleek de optimalisatie van stagebegeleiding vooral te volgen uit het reflectieproces op basis van het analyseschema. In het analyseschema werd op strategische plaatsen de koppeling gemaakt met begeleidingsvormen die zich (meer) lenen voor gebruik in contexten met beperkte fysieke aanwezigheid in de stagescholen. Deze begeleidingsvormen werden geïnventariseerd in de literatuur- en materiaalstudie, en toegelicht in 14 afzonderlijke 1

2 fiches. In de fiches wordt een beschrijving gegeven van de voorgestelde begeleidingsvormen en andere interventies die de kwaliteit van begeleiding kunnen verhogen zonder een grotere aanwezigheid op de stageplek te vragen. Het eigenlijke instrument is dus een methodiek geworden, waarvan het analyseschema deel uitmaakt. Om deze methodiek breed, laagdrempelig en gebruiksvriendelijk uit te dragen, is gekozen voor de ontwikkeling van een website: ( De verschillende onderdelen van de website representeren alle informatie die gebruikers van ons instrument (focus: lerarenopleiders, nauw betrokken bij stagebegeleiding) nodig hebben voor een kwalitatieve evaluatie en optimalisatie van de eigen specifieke stagebegeleidingspraktijk, in contexten met minimale fysieke aanwezigheid. Tijdens de consultatie van resonantiegroepen en onderlinge uitwisselingen met opleiders stootten we regelmatig op enkele opvallende weerstanden: (*) weinig bereidheid tot het invoeren van alternatieve invullingen van begeleiding door een gebrek aan vertrouwdheid met verschillende vormen van begeleiding buiten de werkvloer; (*) angst/tegenzin voor meer werk of intensiever werk of werk op niet-conventionele tijdstippen ; (*) onduidelijkheid over wat minimale aanwezigheid op de werkplek zou kunnen inhouden; (*) een onduidelijke afbakening tussen begeleiden en beoordelen hetgeen erop kan wijzen dat opleidingen de grens tussen beiden te weinig scherp stellen of dat er te weinig tijd is om de twee echt goed samen te laten gaan; (*) een ongeloof of wantrouwen in de competenties van andere betrokken partijen in stagebegeleiding (student/cursisten kunnen dat niet, mentoren kunnen/durven dat niet, student/cursisten//mentoren/lectoren/docenten zijn daartoe niet opgeleid, ); (*) ICT-mogelijkheden blijven onbekend en onbemind. Zelfs met een lijst van mogelijke ICT-mogelijkheden en een toelichting bij de onbekende vormen ervan, wordt slechts erg sporadisch naar oplossingen in de richting van e-learning en e-coaching gezocht. Het grootste deel van geopperde oplossingen ligt eerder in de praktisch-organisatorische sfeer dan in de richting van e-coaching. (*) (3) Verder werden drie scenario s geschreven; met de bedoeling aan de hand hiervan herkenbare praktijksituaties grondig door te lichten en de praktische bruikbaarheid van het analyse-instrument te illustreren. Als praktijksituaties werden gekozen: (*) de situatie van de LIO (vanuit het perspectief van volwassenonderwijs CVO), (*) een zelfstandige buitenlandse stages (*) een reguliere stage waar de student iets meer begeleiding nodig heeft om de gewenste competenties te verwerven. 2

3 AANBEVELINGEN AAN DE VLAAMSE OVERHEID (ONDERWIJSBELEID OP MACRONIVEAU) Visie op stage Zoals blijkt uit de kadertekst bij het analyseschema, hangt de aard en kwaliteit van begeleiding sterk samen met de visie op stages: zo zal men in stagebegeleiding vanuit die visie kiezen voor feedback en reflectie die sterk worden gestuurd OF reflectiemomenten die in eerste instantie vanuit de vragen, noden en bedenkingen van de stagiair vorm krijgen. Visie-ontwikkelen op stage zal bijgevolg bijdragen aan de verhoging van de kwaliteit van de stagebegeleiding en leiden tot de ontwikkeling en inzet van methoden en instrumenten. We adviseren dan ook aan de beleidsgroep STAGE -die in opvolging van de beleidsevaluatie van de lerarenopleiding wordt opgericht 1 - voldoende aandacht te besteden aan visie-ontwikkeling, maximalisatie van stagebegeleiding in het algemeen en aan de problematiek van de minimale fysieke aanwezigheid van de stagebegeleiders in de stagescholen in het bijzonder, met het oog op de strategische inzet van middelen, methoden en instrumenten. Versterk de mentor als begeleider Zoals bleek uit de beleidsevaluatie van de lerarenopleiding 2 heeft het afschaffen van mentoruren nefaste gevolgen gehad voor de professionaliteit en motivatie van mentoren. Nochtans zou een deel van de begeleiding op afstand kunnen bestaan uit het versterken van de mentor als begeleider. In kader van het loopbaandebat zou mentorschap een belangrijke formele functie binnen een stageschool kunnen worden en een brug vormen tussen stageschool en lerarenopleiding. Of investeer in mentorenopleidingen en erken/valoriseer deze als belangrijke hefboom tot kwaliteitsverbetering van begeleiding van studenten/cursisten maar ook van beginnende leerkrachten. Aan de overheid vragen we bijgevolg middelen ter beschikking te stellen die tijd, opleiding en beleidsruimte voor scholen creëren om worden ingezet voor de professionele begeleiding van studenten/cursisten en beginnende leerkrachten. Verder adviseren we de overheid om de professionalisering van mentoren en het opzetten van samenwerkingsprojecten toe te kennen aan lerarenopleidingen, expertisenetwerken of regionale platformen. Zij beschikken immers over de vereiste expertise. Het spreekt voor zich dat de overheid in dat geval voldoende middelen dient ter beschikking te stellen zodat opleidingscentra, expertisenetwerken of platformen deze verantwoordelijkheden op kwaliteitsvolle wijze kunnen realiseren. 1 In opvolging van onder meer de beleidsevaluatie en naar aanleiding van de studiedag van 5 oktober 2013 vraagt de minister dat een aantal op te richten beleidsgroepen tegen 1 juni een visietekst met beleidsvoorstellen maken voor de Vlaamse Regering. Er worden beleidsgroepen opgericht rond de thema s lerarenopleiders, instroom, inhoud, stage en aanvangsbegeleiding. 2 Als het krijtstof neerdaalt. Een bijdrage aan de beleidsevaluatie van de lerarenopleiders in Vlaanderen. Bestuurlijke samenvatting , pagina 40 3

4 AANBEVELINGEN AAN DE SCHOOL OF EDUCATION Disseminatie van projectresultaten In lijn van de besluiten van het beheerscomité van 31 januari 2013 i.v.m. het takenpakket van de stafmedewerkers van de SOE, adviseren ook wij aan deze stafmedewerkers de disseminatie van projectresultaten als een belangrijk facet van de opdracht op te nemen (voor zover dit nog niet gebeurde). Dit zal ongetwijfeld de duurzaamheid van de projectuitkomsten ten goede komen. Zo zouden wij graag zien dat de uitkomsten van ons project levend wordt gehouden(o.a. door onderhoud en het up-to-date houden van de SOMFA-website) en geïmplementeerd worden waar mogelijk, o.a. via een organisatie van professionaliseringsactiviteiten i.v.m. het gebruik van de website. Deze versterkte aandacht voor disseminatie geldt uiteraard ook voor andere School of Education projecten. Train the trainer als waardevolle disseminatie-activiteit Vanuit onze positieve ervaringen met de train the trainer -methodiek vinden we het een meerwaarde mocht School of Education ook voor andere projecten deze methodiek aanbevelen als onderdeel van het disseminatieluik (in zover toepasbaar, gezien de aard van het project). Kenniscentra Clusteren en samenbrengen van projectresultaten rond bepaalde thema s (zoals bijvoorbeeld stagebegeleiding) in een kenniscentrum. Een kenniscentrum binnen SOE is dan de constructie en uitbating van de collectieve intelligentie binnen en rondom een bepaalde thematiek in het onderwijsveld. Het kan een plek zijn waar onderwijsinstellingen ( zowel kleuter-, basis- als secundaire scholen, hogescholen, universiteiten, centra), studenten/ cursisten, onderzoekers en zelfs de overheid op eenvoudige en gestructureerde wijze terecht kunnen voor informatie en kennis rond een thema. 4

5 AANBEVELINGEN NAAR OPLEIDINGEN (OPLEIDINGSBELEID) Visie op stage expliciteren We adviseren elke opleiding de eigen visie op stage en stagebegeleiding te expliciteren, hetgeen binnen een team gedragenheid, eigenaarschap en samenwerking ten goede zal komen. Het analyseschema te vinden op de website SOMFA kan hierbij een belangrijke rol spelen; het daagt opleidingen uit kritisch naar de eigen stage-organisatie te kijken, hun visie op stagebegeleiding te expliciteren en op basis hiervan tot trajectverbetering te komen. Belangrijk om te vermelden is dat het gebruik van SOMFA tijdsintensief is. Gezien het draait rond een optimalisatie van het stage-gebeuren vraagt het een doordachte aanpak, die je niet vlug in enkele minuten doorvoert. Het is een instrument dat inspanning vraagt als je er effectief mee aan de slag wil omdat het een kritische kijk veronderstelt op het ganse stage-gebeuren en uitnodigt tot een grondige reflectie van de trajecten die men onder de loep wil nemen. Positie van ICT in de opleiding en gewenste investeringen Aan opleidingen/ instellingen die opteren voor een meer op afstand begeleiden door de inzet van technologie en e-tools, adviseren we in hun opleidingsvisie -naast een visie op stage- ook de gewenste positie van ICT te expliciteren. Ze dienen zich tevens bewust te zijn dat deze keuze de nodige investeringen met zich meebrengen (naast investeringen in hard- en software): (*) Investeer in ICT-deskundigheid van de lerarenopleiders (als team) Als antwoord op eerder vastgestelde weerstanden en onwetendheid dient de opleiding te investeren in sensibilisering en professionalisering van het team. Een succesvolle implementatie van e-tools en technologieën impliceert docenten/opleiders met een positieve houding t.o.v. van on-line leren en het gebruik van nieuwe educatieve technologieën, die beschikken over de noodzakelijke ICT-competenties, die kennis hebben van beschikbare digitale middelen en hun technische/didactische mogelijkheden en vaardig zijn in het gebruik ervan. (*) Voorzie de nodige eerste lijnsondersteuning (e-coach, ondersteuner op vlak van digitale didactiek en ICT, ) zowel voor de opleiders als voor studenten/cursisten. Ervaringen in de eigen opleidingen leren ons dat de organisatie van algemene navormingen, vaak in de vorm van one shot navormingen) op vlak van ICT niet voldoen om opleiders de nodige ondersteuning te bieden. Zij leren wel even om de tool te gebruiken maar op het ogenblik dat ze die effectief moeten inzetten, is de kennis weer weg en de ondersteuning moet opnieuw gegeven worden. Transfer is m.a.w. een groot probleem. Uitleg, ondersteuning werkt alleen als opleiders de tool onmiddellijk kunnen hanteren. Er moet bijgevolg een model ontwikkeld worden waarbij men de ondersteuning zo efficiënt mogelijk kan aanwenden en just-in-time i.p.v. just in case. Opleiders hebben voldoende tijd nodig om te leren, om met elkaar daarover in dialoog te gaan en tijd nodig om te implementeren. Deze stappen moeten samengaan, wil de ondersteuning zijn vruchten afwerpen. 5

6 Voorzie ook de leer-krachtige ondersteuning voor studenten. Naast het gebruik van ICT is het belangrijk dat studenten begeleid worden in het zelfstandig plannen en organiseren aangezien de studenten meer hun eigen leerproces in handen zullen nemen. (*) De keuze van e-tools is een opleidingsaangelegenheid Het is de verantwoordelijkheid van de opleiding de werkdruk van de studenten te bewaken. Zeker wanneer naast het van op afstand begeleiden van stage - meerdere opleidingsonderdelen blended worden aangeboden, bestaat het gevaar -wanneer dit onvoldoende systematisch maar vooral te weinig planmatig wordt aangepakt- van piekmomenten waarop studenten de veelheid van taken/opdrachten binnen een voorziene tijdsperiode niet aankunnen. De inzet van ICT overstijgt bijgevolg de verantwoordelijkheid en keuzevrijheid van de individuele docent en is een opleidingsaangelegenheid. Dit neemt niet weg dat men anderzijds voldoende aandacht dient te hebben voor het eigenaarschap van de docent/opleider en hem actief te betrekken bij het uitvoeringsproces. Er dient m.a.w. een ondersteuningsmodel te worden ontwikkeld waarbij voldoende aandacht gaat naar de autonomie van de docent/vakgroep, het maximaal laten renderen van de inspanningen en de efficiëntie van het onderwijsaanbod verhogen. Op deze manier zullen lectoren meer voldoening vinden in hun werkcontext. We verwijzen hier graag naar de expertise van het SOE-project Teacher Design teams. Stagebegeleiding in kader van multicampus-gedachte In de context van optimaliseren van stagebegeleiding binnen een context van minimale fysieke aanwezigheid van de opleider op de stageschool zien we de mogelijkheden in de toepassing van de multi-campusgedachte; vooral in het besparen op reistijd en verplaatsingskosten. De idee is dat verschillende campussen van eenzelfde hogeschool/universiteit/cvo of verschillende opleidingsinstituten binnen een associatie zich zodanig organiseren dat begeleiders van campus/instituut A begeleidende bezoeken kunnen afleggen bij studenten uit campus/instituut B die in de buurt van campus/instituut A campus stage lopen en omgekeerd. Op die manier moeten opleiders zich minder ver en minder lang verplaatsen en komt er tijd vrij om meer studenten te bezoeken. Alhoewel het hier dus in wezen niet gaat om een beperken van de begeleidingstijd op de stageplaats, zijn we wel overtuigd dat deze idee aansluit bij de geest van dit project. We moeten echter bewaken dat de eigenheid van iedere opleiding niet verloren gaat. Iedere student moet vanuit de visie van de opleidingsinstelling waar hij of zij is ingeschreven worden begeleid. Samenwerking tussen opleiders en opleidingsinstellingen moet daarom transparantie garanderen. Een dergelijk scenario vereist bijgevolg transparante communicatie met respect voor de eigen werking van de opleidingsinstellingen. Investeer in de samenwerking met werkveld Zoals eerder gesteld kan een deel van de begeleiding op afstand bestaan uit het versterken van de begeleidingscapaciteiten van de mentor. De opleiding heeft er dus alle baat bij te investeren in duurzame samenwerkingsverbanden met het werkveld. We verwijzen hier graag naar de bevindingen en aanbevelingen van het SOE project ZOISs, zelfontwikkelings-instrument voor stage-scholen ( ). 6

7 AANBEVELINGEN NAAR DE STAGESCHOLEN Onderzoek en literatuurstudie bevestigen het belang van professionele mentoren; zo heeft bijvoorbeeld een kwaliteitsvolle begeleiding door mentoren een positieve impact op de keuze van de afgestudeerden voor het lerarenberoep. 3 Daarnaast stellen we vast dat er in het werkveld een grote bereidheid is om samen met de lerarenopleiding verantwoordelijkheid op te nemen voor de vorming van toekomstige leraren. Onderzoek 4 heeft uitgewezen dat kwaliteitsverbetering medebepaald wordt door een (h)echt partnerschap tussen opleiding en werkveld. (samen opleiden) In afwachting dat mentorschap als een volwaardige functie wordt erkend (in kader van het schoolloopbaanpact) adviseren we stagescholen: Maak tijd vrij, geef ruimte aan mentoren om zich verder te professionaliseren via o.a. deelname aan mentorenvormingen. Mentorenvormingen zijn immers unieke momenten waarop visiedeling mogelijk is, men coachingsvaardigheden kan verwerven en de eigen reflectievaardigheden kan aanscherpen. Dit komt niet alleen de begeleiding van studenten /cursisten ten goede, maar kan zinvol ingezet worden bij de aanvangsbegeleiding van beginnende leerkrachten. Mentorschap kan niet zomaar door iedereen opgenomen worden. We bevelen stagescholen aan rekening te houden met de ervaring, begeleidingsdeskundigheid en competenties van leerkrachten bij het toewijzen van een opdracht als mentor. Hiermee houden we een pleidooi tegen de (Chinese) vrijwilligheid en vrijblijvendheid bij het toekennen van studenten/cursisten, die we (regelmatig) aantreffen en vaak nefaste gevolgen hebben voor de kwaliteit van de begeleiding. 3 Onderzoek van Rots, Aelterman en Devos (2012) 4 Ann Van Neygen &Rik Belmans, Opleiden in de school: succesfactoren en bedreigingen Tijdschrift voor lerarenopleiders (VELON/VELOV)-- 32(1)2011, p.41 7