Indeling occulte tumorcellen in de lymfklieren bij patiënten met darmkanker onvoldoende betrouwbaar

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Indeling occulte tumorcellen in de lymfklieren bij patiënten met darmkanker onvoldoende betrouwbaar"

Transcriptie

1 Onderzoek Indeling occulte tumorcellen in de lymfklieren bij patiënten met darmkanker onvoldoende betrouwbaar Edwin S. van der Zaag, Lieke Welling, Herman M. Peters, Marc J. van de Vijver, Willem A. Bemelman en Christianne J. Buskens ONDERZOEK Doel Opzet Methoden Resultaten Conclusie Bepaling van de interobserver-overeenkomst van pathologen bij de beoordeling van foto s van preparaten van lymfklieren met occulte tumorcellen van patiënten met darmkanker. Beschrijvend en vergelijkend onderzoek van interobserver-variabiliteit. Van 82 pn0-patiënten met een coloncarcinoom werden alle lymfklieren geanalyseerd met 3 monoklonale antilichamen die epitheliale cellen herkennen. Van de 37 gedetecteerde afwijkingen werden digitale foto s gemaakt en op een beschermde website geplaatst. 40 at random geselecteerde pathologen werd gevraagd deze foto s te beoordelen en de afwijkingen te categoriseren als micrometastase, losse tumorcellen of iets anders. De mate van overeenstemming werd bepaald door berekening van de kendall W-coëfficiënt (die een bereik heeft van 0,0-1,0). 35 pathologen (88%) categoriseerden de 37 afwijkingen. Bij 5 foto s was er unanieme overeenstemming over de diagnose micrometastase of losse tumorcellen. Bij 26 foto s (70%) was de overeenstemming slecht tot redelijk. Indien de analyse werd uitgevoerd bij diagnosen waarvan de pathologen aangaven dat het een zekere diagnose betrof, steeg het percentage foto s met een goede overeenstemming naar 49%. Verschil in overeenstemming was voornamelijk geassocieerd met multifocale afwijkingen, tumorcelclusters < met proliferatiekenmerken in het lymfklierparenchym en lokalisatie van de tumorcellen in vaten. Het onderscheid tussen micrometastasen en losse tumorcellen in lymfklieren bij patiënten met darmkanker was niet eenduidig. Indien deze indeling bij de behandeling van darmkanker klinische consequenties krijgt, is het noodzakelijk om betere definities te maken. Gelre Ziekenhuizen, Apeldoorn. Afd. Chirurgie: drs. E.S. van der Zaag en dr. C.J. Buskens (thans: Academisch Medisch Centrum, Amsterdam), chirurgen. Afd. Pathologie: dr. H.M. Peters, patholoog. Academisch Medisch Centrum, Amsterdam. Afd. Chirurgie: dr. L. Welling, aio chirurgie; prof.dr. W.A. Bemelman, chirurg. Afd. Pathologie: prof.dr. M.J. van de Vijver, patholoog. Contactpersoon: drs. E.S. van der Zaag (e.van.der.zaag@gelre.nl). Lymfogene metastasering is de belangrijkste prognostische factor voor patiënten met darmkanker en vormt een belangrijke pijler voor het TNM-classificatiesysteem. 1 De lymfogene metastasering wordt bepaald door alle lymfklieren na de resectie van het coloncarcinoom histopathologisch te beoordelen in een preparaat met een hematoxyline-en-eosine(he)-kleuring. Echter, in de prognostisch gunstige groep van patiënten met histologisch negatieve lymfklieren krijgt toch 15-25% van de patiënten binnen 5 jaar een lokaal recidief of een afstandsmetastase. 2 Dit heeft in experimentele setting geleid tot het gebruik van de schildwachtklier(swk)procedure bij darmkanker. Hiermee worden lymfklieren geïdentificeerd met de hoogste kans op uitzaaiingen en ontstaat de mogelijkheid om deze te onderzoeken met immunohistochemische technieken op occulte tumorcellen. 3-5 Bij het mammacarcinoom heeft het gebruik van de SWK-procedure aangetoond dat de ziekte bij 20% van de histologisch negatieve patiënten wordt geherstadieerd. 6 Recentelijk is bij vrouwen met borstkanker met occulte tumorcellen in de SWK aangetoond dat er sprake is van een slechtere 5-jaars ziektevrije overleving. 7,8 In de recentste versie van het TNM-classificatiesysteem wordt bij het mammacarcinoom onderscheid gemaakt tussen macrometastasen (diameter > 2 mm; aanduiding: pn1), micrometastasen 1

2 ONDERZOEK (diameter: 0,2-2 mm; pn1mi) en losse tumorcellen (diameter < ; pn0) De verschillende TNM-aanduidingen voor losse tumorcellen De TNM-classificatie van de Union for International Cancer Control (UICC) gebruikt voor losse tumorcellen zowel kwantitatieve als kwalitatieve criteria. 11,12 In deze definitie zijn occulte tumorcellen losse tumorcellen zonder klinische consequentie indien deze kleiner zijn dan, er geen tekenen zijn van activiteit (geen proliferatie, geen stroma-reactie) en de cellen gelokaliseerd zijn in de lymfatische sinus. Dit betekent dat wanneer losse tumorcellen in het lymfklierparenchym gedetecteerd worden, deze beschouwd worden als micrometastase (aanduiding: pn1mi+). Echter, in de 6e editie van het TNM-systeem volgens de American Joint Committee in Cancer (AJCC) worden alleen kwantitatieve criteria meegenomen: 9,10 tumorcelclusters van 0,2-2,0 mm diameter zijn micrometastasen (aanduiding: pn1mi+), en alle afwijkingen kleiner dan 0,2 mm worden gedefinieerd als losse tumorcellen (aanduiding: pn0itc+). Naast dit alles kan bij immunohistochemische technieken een fout-positieve aankleuring van hematopoëtische cellen ontstaan, die geen betekenis heeft bij de stadiëring. 13 Als het vóórkomen van tumorcellen in de SWK gebruikt gaat worden voor het geven van bijvoorbeeld adjuvante chemotherapie aan patiënten met darmkanker, is het van cruciaal belang dat deze bevinding betrouwbaar is. Daarom onderzochten wij de interobserver-variatie onder Nederlandse pathologen met betrekking tot de classificatie van occulte tumorcellen in de lymfklieren bij patiënten met darmkanker. Om tot aanbevelingen te komen ter verduidelijking van de richtlijnen in de TNMclassificatie werden karakteristieken geïdentificeerd welke geassocieerd zijn met inconsistente diagnosen. Patiënten en methoden Patiënten De onderzoekspopulatie bestond uit 82 opeenvolgende patiënten met een histologische uitslag N0 na HE-kleuring, die in de periode november 2006-juli 2008 geopereerd werden voor een colorectaal carcinoom in Gelre Ziekenhuizen Apeldoorn. De lymfklieren werden immunohistochemisch geanalyseerd op de aanwezigheid van tumorcellen. Immunohistochemie Van gearchiveerde paraffineblokken werden op 3 niveaus met een interval van 500 μm 3 achtereenvolgende coupes (seriecoupes) gesneden en gekleurd met verschillende antilichamen. Om het risico op fout-positieve aankleuring te beperken, maakten wij gebruik van monoklonale antilichamen. Het antilichaam Ber-EP4 (DAKO, Nederland), gericht tegen celwandglycoproteïnen werd gecombineerd met twee anticytokeratineantilichamen: anticytokeratine 20 (CK20), waarvan de expressie beperkt is tot gastro-intestinale epitheelcellen (Euro Diagnostica, Arnhem), en de anticytokeratinemarker Cam5.2 waarbij de antigenen tot expressie komen in alle epitheelcellen (Becton and Dickinson, Alphen aan den Rijn). De details van de immunohistochemische kleuring staan elders beschreven. 14 Onderzoeksopzet Van 30 immunohistochemisch gedetecteerde afwijkingen in de patiëntenpopulatie werden representatieve foto s genomen met een digitale camera (Olympus), bevestigd op een conventionele microscoop. Het ging om 28 immunohistochemisch gedetecteerde afwijkingen in de lymfklier en 2 aankleurende celclusters in een aangrenzend vat. Van de afwijkingen werden 1-3 afbeeldingen met verschillende vergrotingen (10x, 20x en 40x) op een afgeschermde website geplaatst, met een maatschaal per foto ( Daaraan werden 7 foto s toegevoegd van afwijkingen met klein volume, gedetecteerd in HE-preparaten. Wij vroegen aan 40 at random geselecteerde pathologen uit het adresbestand van de Nederlandse Vereniging voor Pathologie 1 diagnose per foto te geven en aan te geven in hoeverre zij zeker waren van de diagnose. Per foto bestond de mogelijkheid commentaar te geven. De figuur toont een selectie van de foto s die beoordeeld werden. Definities voor occulte tumorcellen In de huidige TNM-classificaties worden occulte tumorcellen onderscheiden in micrometastasen (pn1mi+) en losse tumorcellen (pn0itc+) De pathologen mochten naar eigen inzicht de afwijkingen beoordelen en hadden de keuze uit de TNM-classificatie van de UICC, die van de AJCC en de eigen richtlijn die verwijst naar de 5e editie van de TNM-classificatie met compendium Statistische analyse De interobserver-variatie tussen de pathologen bij de classificatie van occulte tumorcellen werd bepaald door berekening van de W-coëfficiënt voor overeenstemming volgens Kendall. Deze analyse berekent de betrouwbaarheid van de antwoorden en kansgecorrigeerde mate van overeenstemming in het geval van verschillende beoordelaars. 15 De uitersten van de kendall W-coëfficiënt loopt van 0,0-1,0. Een waarde van boven de 0,80 wordt beschouwd als een perfecte overeenstemming (tabel). 16 Statistische evaluatie werd verricht met behulp van SPSS versie 15.0 (SPSS INC., Chicago, IL, USA). 2

3 O ND ERZO EK b a c d e f g h FIGUUR Voorbeelden van foto s van tumorcellen in lymfklieren van patiënten, geopereerd wegens colorectaal carcinoom. Deze foto s werden gebruikt in een onderzoek naar variatie in het oordeel van 35 pathologen: (a) beeld dat wisselend werd geclassificeerd als lymfangio-invasie, losse tumorcellen en micrometastase; (b) beeld, unaniem geclassificeerd als micrometastase; (c) beeld, frequent geclassificeerd als losse tumorcellen, soms als micrometastase op basis van ligging van de afwijking en stromacelreactie; (d) beeld dat wisselend werd geclassificeerd als losse tumorcellen of fout-positieve aankleuring; (e) beeld, unaniem geclassificeerd als losse tumorcellen; (f ) beeld, wisselend geclassificeerd als micrometastase of contaminatie van het preparaat met positief materiaal, op basis van de ligging; (g) beeld, wisselend geclassificeerd als micrometastase en losse tumorcellen, afhankelijk van al dan niet optellen van foci: (h) idem als de vorige foto. 3

4 ONDERZOEK Resultaten Pathologen Van de 40 pathologen namen er 37 deel aan het onderzoek (respons 93%). De antwoorden van 2 pathologen werden geëxcludeerd omdat hun antwoordenlijst incompleet was en omdat geen enkele afwijking geclassificeerd werd, waarbij zij als argument gaven dat voor het coloncarcinoom nog geen onderscheid wordt gemaakt tussen micrometastasen en losse tumorcellen. In totaal bleven 35 antwoordensets over voor analyse (1295 beoordelingen). Alle participanten waren gecertificeerde pathologen, en 3 van hen waren gespecialiseerd in gastro-intestinale oncologie. 8 pathologen waren werkzaam in een academisch ziekenhuis of een gespecialiseerd centrum, en 27 in een niet academische kliniek. Overeenstemming Bij 5 van de 37 foto s was er volledige overeenstemming over de diagnose van de afwijking: 3 afwijkingen werden unaniem gekarakteriseerd als micrometastase en 2 kleine clusters tumorcellen in een randsinus als losse tumorcellen. Voor 17 van de 37 beoordeelde foto s (46%) was het kansgecorrigeerde niveau van overeenstemming slecht tot matig, 9 foto s (24%) toonden een redelijke overeenstemming en bij 11 foto s (30%) werd een goede tot perfecte overeenstemming gevonden (kendall W-coëfficiënt > 0,61). Indien de pathologen die aangaven niet zeker te zijn van een diagnose op grond van de foto buiten de analyse werden gelaten, gaf dit een verbetering van de interobservervariatie met 18 foto s (49%) die een goede tot perfecte overeenstemming toonden (zie de tabel). Correlatie discrepante diagnosen met tumorcelkenmerken Van de 26 foto s met een kendall W-coëfficiënt < 0,6 werden de kenmerken van de beoordeelde afwijkingen geanalyseerd. Bij 16 afwijkingen betrof het een klinisch TABEL Interpretatie van occulte tumorcellen in de lymfklieren bij patiënten met darmkanker: kansgecorrigeerde mate van overeenstemming tussen 35 pathologen bij de beoordeling van 37 microscopische foto s met klein-volumeafwijkingen, afgemeten aan de W-coëfficiënt van Kendall 16 coëfficiënt bij de coëfficiënt horende mate van overeenstemming aantal foto s (n = 37) 0,00-0,20 slecht 8 4 0,21-0,40 matig 9 5 0,41-0,60 redelijk ,61-0,80 goed 6 5 0,81-1,00 perfect 5 13 diagnose zeker * relevant onderscheid (losse tumorcellen pn0 of artefact, versus micrometastase pn1). Dit bleek voornamelijk geassocieerd met het vóórkomen van multifocale afwijkingen, waarbij voor 8 foto s werd aangegeven dat het onduidelijk was of de desbetreffende multifocale afwijkingen opgeteld moesten worden. Bij 3 afwijkingen werd de matige overeenstemming veroorzaakt doordat sommige pathologen een afwijking kleiner dan bewust classificeerden als micrometastase op basis van tumorcelkenmerken of een lokalisatie van de afwijking in het parenchym. 2 afwijkingen met klinisch relevant verschil in diagnose waren rond de in diameter en hierbij berustte de discrepantie waarschijnlijk op meetverschillen. Eén afwijking werd door sommige pathologen als een micrometastase gescoord terwijl andere pathologen deze tumorcellen als contaminatie classificeerden op basis van hun ligging aan de rand van de lymfklier. 2 foto s met een slechte overstemming (kendall W-coëfficiënt: 0,06) toonden een tumorembolus in een bloedvat. Deze afwijking werd geclassificeerd op verschillende manieren: als een micrometastase op basis van ligging, als losse tumorcellen door de afmeting en als vaso-invasieve groei (geen metastase). De overige 10 afwijkingen met een slechte overeenstemming betroffen voornamelijk diagnostische verschillen in losse tumorcellen, artefacten of contaminatie. Commentaar bij de foto s Hoewel door de beoordelende pathologen werd bevestigd dat het een representatieve serie afwijkingen betrof met duidelijke foto s, werd het op deze manier classificeren van afwijkingen in enkele gevallen lastiger gevonden dan met behulp van een microscoop in de dagelijkse praktijk. Bij 5 van de in totaal 1295 beoordelingen werd aangegeven dat dit voornamelijk kwam doordat men op de foto s geen diepte kon zien en er geen mogelijkheid was de afwijkingen te vergelijken met de primaire tumor. Dit kon een rol spelen bij de slechte overeenstemming die werd gevonden bij de 10 afwijkingen waarbij men twijfelde tussen losse tumorcellen, contaminatie of artefacten. Wellicht speelde dit ook bij de slechte of matige overeenstemming bij 16 foto s tussen de diagnose micrometastase en losse tumorcellen omdat hierbij voornamelijk de ligging en de afmeting van de afwijking en het optellen van multifocale afwijkingen belangrijke criteria zijn. Deze aspecten waren op de foto s met een meetschaal juist goed te beoordelen. Daarnaast werd door de pathologen aangegeven dat het in de praktijk onduidelijk is welke scoringscriteria gehanteerd moeten worden. *Alleen pathologen die aangaven dat zij zeker waren van hun diagnose. 4

5 Beschouwing Ons onderzoek toonde aan dat het betrouwbaar classificeren van occulte tumorcellen in lymfklieren bij patiënten met darmkanker lastig was. 70% van de beoordelingen had een slechte, matige of redelijke kansgecorrigeerde overeenstemming tussen de beoordelende pathologen (kendall W-coëfficiënt < 0,6). Twee eerdere onderzoeken naar de reproduceerbaarheid van de diagnose occulte tumorcellen bij het mammacarcinoom laten ook teleurstellende bevindingen zien. 17,18 In 5 casussen werd in ons onderzoek aangegeven dat het lastig was een zekere diagnose te stellen omdat de mogelijkheid ontbrak diepte te zien en er geen vergelijking gemaakt kon worden met de oorspronkelijke tumor. Dit vormt deels een verklaring voor de matige betrouwbaarheid. In ons onderzoek, met behulp van foto s, hoefden de beoordelaars niet zelf te zoeken naar de afwijkingen hetgeen de reproduceerbaarheid van de afwijkingen in lymfklieren ten goede kwam ten opzichte van de dagelijkse praktijk. Voorgaande onderzoeken laten zien dat ook de frequentiedetectie van klein-volumeafwijkingen wisselend is en afhankelijk van factoren als vermoeidheid en ervaring van de patholoog. 19,20 Door bij de foto s een maatschaal te plaatsen werden ook eventuele individuele methodologische meetverschillen op coupes voorkomen. Daarnaast hadden de pathologen de mogelijkheid om per foto aan te geven of zij zeker waren van hun diagnose. Als de onzekerheid over de beoordeling van afwijkingen de oorzaak zou zijn van de matige betrouwbaarheid, zou men verwachten dat dit resultaat verbeterde na analyse van pathologen die aangaven dat het een zekere diagnose betrof. Hoewel het percentage foto s met een goede overeenstemming (kendall W-coëfficiënt: 0,6-1,0) inderdaad steeg van 30% naar 49%, bleef bij ruim de helft van de foto s de overeenstemming slecht tot matig. Bij het interpreteren van de resultaten werden 2 groepen onderscheiden in de 26 foto s met een matige overeenstemming: klinisch relevante verschillende diagnosen (losse tumorcellen pn0itc versus micrometastasen pn1mi+) (n = 16) en het onderscheiden van fout-positieve aankleuring versus losse tumorcellen (n = 10). In de eerste groep bleek de matige overeenstemming samen te hangen met onduidelijkheid in de TNM-classificatie ten aanzien van het optellen van multifocale afwijkingen. Een ander probleem bij het classificeren van klein-volumeafwijkingen is het verschil in AJCC- en UICC-criteria. Doordat de UICC naast kwantitatieve criteria ook maligne activiteit en ligging meeneemt, kunnen afwijkingen kleiner dan toch geclassificeerd worden als klinisch relevante micrometastasen. 11,12 Door sommige pathologen werd aangegeven dat bij kleine afwijkingen soms bewust werd gekozen voor deze classificering omdat zij een bepaalde afwijking kleiner dan toch als klinisch relevant interpreteerden. Echter, zowel bij het mammacarcinoom als bij het colorectaal carcinoom is nog geen prognostische relevantie aangetoond voor afwijkingen kleiner dan. 5,20 Voor een uniforme beoordeling lijkt het dus wenselijk bij kleine afwijkingen de AJCC-criteria aan te houden en afwijkingen kleiner dan als losse tumorcellen te categoriseren. Dit sluit ook aan bij het TNM-compendium dat stelt dat bij twijfel een lagere categorie wordt gekozen. Een recent onderzoek bij patiënten met borstkanker toont aan dat de aanwezigheid van lymfkliermetastasen kleiner dan 2 mm geassocieerd is met een slechtere overleving. 8 De auteurs concluderen echter dat in de gebruikte literatuur een onduidelijk onderscheid wordt gemaakt in klein-volumeafwijkingen en dat voor toekomstig prognostisch onderzoek dit onderscheid essentieel is. Een beter onderscheid is mogelijk door het opstellen van duidelijker richtlijnen en door training van pathologen. 18 Dit geldt echter niet voor het onderscheiden van fout-positieve aankleuring en losse tumorcellen. Hoewel dit verschil klinisch minder relevant is, geeft de door ons gevonden slechte betrouwbaarheid bij 10 foto s wel aan dat selectieve antilichamen noodzakelijk zijn om foutpositieve aankleuring te voorkomen. 22 Conclusie Leerpunten Bij de schildwachtklierprocedure kunnen in lymfklieren occulte tumorcellen worden gevonden. Deze tumorcellen worden ingedeeld als micrometastase of als losse tumorcellen. Door deze procedure kan de stadiëring van patiënten met darmkanker verbeteren hetgeen de keuze voor eventuele adjuvante chemotherapie kan bepalen. De classificatie van occulte tumorcellen in lymfklieren blijkt echter moeilijk te zijn: bij 70% van de aan pathologen voorgelegde microscopische beelden was de onderlinge overeenstemming slecht tot redelijk. Als deze indeling voor de behandeling van darmkanker zal worden gebruikt moeten er betere definities komen. Het onderscheid tussen micrometastasen en losse tumorcellen in lymfklieren van patiënten met darmkanker was in ons onderzoek niet eenduidig. Dit kwam door het gebruik van verschillende classificatiesystemen en onduidelijkheden in de huidige richtlijnen met betrekking tot het optellen van afwijkingen. Als de bevinding van occulte tumorcellen gebruikt gaat worden voor het geven ONDERZOEK 5

6 ONDERZOEK van adjuvante chemotherapie is het noodzakelijk om betere definities van occulte tumorcellen te maken en in classificaties op te nemen. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Aanvaard op 29 november 2010 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2011;155:A2697 > Meer op Literatuur 1 Wiggers T, Arends JW, Schutte B, Volovics L, Bosman FT. A multivariate analysis of clinical and pathologic prognostic indicators in large bowel cancer. Cancer. 1988;61: International multicentre pooled analysis of B2 colon cancer trials (IMPACT B2). J Clin Oncol. 1999;17: De Haas RJ, Wicherts DA, Hobbelink MG, et al. Sentinel lymph node mapping in colon cancer: current status. Ann Surg Oncol. 2007;14: Tanis PJ, Steller EP. Lymfklierstadiering bij het colorectaal carcinoom; momenteel geen rol voor schildwachtklierbiopsie. Ned Tijdschr Geneeskd. 2004;148: Messerini L, Cianchi F, Cortesini C, Comin CE. Incidence and prognostic significance of occult tumor cells in lymph nodes from patients with stage IIA colorectal carcinoma. Hum Pathol. 2006;37: Singletary SE, Allred C, Ashley P, et al. Revision of the American Joint Committee on Cancer staging system for breast cancer. J Clin Oncol 2002; 20: De Boer M, van Deurzen CH, van Dijck JA, Borm GF, van Diest PJ, Adang EM, et.al. Micrometastases or isolated tumor cells and the outcome of breast cancer. N Engl J Med. 2009;361: De Boer M, van Dijck JA, Bult P, Borm GF, Tjan-Heijen VCG. Breast cancer prognosis and occult lymph node metastases, isolated tumor cells, and micrometastases. J Natl Cancer Inst. 2010;102: Green FL, Page DL, editors. AJCC cancer staging manual. 6th ed. New York: Springer; Singletary SE, Greene FL, Sobin LH. Classification of isolated tumor cells: Clarification of the 6th edition of the American Joint Committee on Cancer Staging manual. Cancer. 2003;98: Sobin LH, Wittekind Ch, editors. International Union Against Cancer classification of malignant tumours. 6th ed. New York: Wiley-Liss; Hermanek P, Hutter RV, Sobin LH, Wittekind C. International Union Against Cancer. Classification of isolated tumor cells and micrometastasis. Cancer. 1999;86: Borgen E, Beiske K, Trachsel S, Nesland JM, Kvalheim G, Herstad TK, et al. Immunocytochemical detection of isolated epithelial cells in bone marrow: non-specific staining and contribution by plasma cells directly reactive to alkaline phosphatase. J Pathol. 1998;185: Van der Zaag ES, Buskens CJ, Kooij N, Akol H, Peters HM, Bouma WH, et al. Improving staging accuracy in colon and rectal cancer by sentinel lymph node mapping: a comparative study. Eur J Surg Oncol. 2009;35: Siegel S, Castellan N. Non parametric statistics for the behavioral sciences. New York: McGraw-Hill; Landis JR, Koch GG. The measurement of observer agreement for categorical data. Biometrics. 1977;33: Cserni G, Bianchi S, Boecker W, Decker T, Lacerda M, Rank F, et al. Improving the reproducibility of diagnosing micrometastases and isolated tumor cells. Cancer. 2005;103: Turner RR, Weaver DL, Cserni G, Lester SC, Hirsch K, Elashoff DA, et al. Nodal stage classification for breast carcinoma: improving interobserver reproducibility through standardized histologic criteria and image based training. J Clin Oncol. 2008;26: Weaver DL, Krag DN, Manna EA, Ashikaga T, Harlow SP, Bauer KD. Comparison of pathologist-detected and automated computer-assisted image analysis detected sentinel lymph node micrometastases in breast cancer. Mod Pathol 2003; 16: Mesker WE, Torrenga H, Sloos WC, Vrolijk H, Tollenaar RA, de Bruin PC, et al. Supervised automated microscopy increases sensitivity and efficiency of detection of sentinel node micrometastases in breast cancer patients. J Clin Pathol. 2004;57: De Mascarel I, MacGrogan G, Debled M, Brouste V, Mauriac L. Distinction between isolated tumor cells and micrometastases in breast cancer. Cancer. 2008;112: Bleiweiss IJ, Nagi CS, Jaffer S. Axillary sentinel lymph nodes can be falsely positive due to iatrogenic displacement and transport of benign epithelial cells in patients with breast carcinoma. J Clin Oncol. 2006;24:

Betekenis van micrometastasen en geïsoleerde tumorcellen in de regionale lymfklier bij het mammacarcinoom

Betekenis van micrometastasen en geïsoleerde tumorcellen in de regionale lymfklier bij het mammacarcinoom Betekenis van micrometastasen en geïsoleerde tumorcellen in de regionale lymfklier bij het mammacarcinoom Impact of micrometastases and isolated tumor cells in regional lymph nodes of breast cancer patients

Nadere informatie

De lange termijn prognostische waarde van micrometastasen (pn1a) na complete okselklierdissectie

De lange termijn prognostische waarde van micrometastasen (pn1a) na complete okselklierdissectie Klinische besprekingen De lange termijn prognostische waarde van micrometastasen (pn1a) na complete okselklierdissectie wegens mammacarcinoom G.P. Kuijt, chirurg i.o., dr. A.C. Voogd, epidemioloog */**,

Nadere informatie

NABON Breast Cancer Audit. Pathologie

NABON Breast Cancer Audit. Pathologie NABON Breast Cancer Audit Pathologie Dr. P.J. Westenend, patholoog, pathologisch laboratorium Dordrecht Drs. A.C.M. van Bommel, arts-onderzoeker, DICA DICA Congres 25 juni 2013 Pathologie Volledige verslaglegging

Nadere informatie

Pien de Haas en John de Klerk nucleair geneeskundigen Meander Medisch Centrum Amersfoort. 2e Mammacongres 28 januari 2011 Harderwijk

Pien de Haas en John de Klerk nucleair geneeskundigen Meander Medisch Centrum Amersfoort. 2e Mammacongres 28 januari 2011 Harderwijk Pien de Haas en John de Klerk nucleair geneeskundigen Meander Medisch Centrum Amersfoort 2e Mammacongres 28 januari 2011 Harderwijk Siemens Biograph true point PET/CT 40 slice Sinds 21 januari 2011 Sinds

Nadere informatie

CHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting

CHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting CHAPTER XII Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift behelst een aantal klinische en translationele studies met betrekking tot de behandeling van het primair operabel mammacarcinoom. Zowel aspecten van

Nadere informatie

Kankerregistratie gebeurt volgens de richtlijnen van de Stichting Kankerregister

Kankerregistratie gebeurt volgens de richtlijnen van de Stichting Kankerregister 6. Kankerregistratie 1. Formulieren Kankerregistratie gebeurt volgens de richtlijnen van de Stichting Kankerregister Zie bijlage 3 en 4 Handleiding voor het invullen van de formulieren van de Stichting

Nadere informatie

Hoofd-Halstumoren 12

Hoofd-Halstumoren 12 Boukje van Dijk, Otto Visser, Katja Aben en Sabine Siesling namens de Nederlandse Kankerregistratie. Vereniging van Integrale Kankercentra. www.ikcnet.nl Hoofd-halstumoren: ontwikkelingen in Nederland

Nadere informatie

Samenvatting CHAPTER 8

Samenvatting CHAPTER 8 Samenvatting CHAPTER 8 SAMENVATTING De hypothese van sequentiële tumor verspreiding lijkt aannemelijk volgens meerdere studies over de schildwachtklierbiopsie (Sentinel Lymph Node Biopsy; SLNB) met aanvullende

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008

Nadere informatie

Consequenties van de nieuwe AJCC-melanoomclassificatie voor dermatologen

Consequenties van de nieuwe AJCC-melanoomclassificatie voor dermatologen 422 artikelen Consequenties van de nieuwe AJCC-melanoomclassificatie voor dermatologen A.D. Vredenborg 1, W. Bergman 2 1. Semi-arts dermatolgie, afdeling Dermatologie, Leids Universitair Medisch Centrum

Nadere informatie

Micrometastasen helpen je echt niet voor de indicatie voor aanvullende chemotherapie TEGEN: debat AvL 3 november 2010. Vivianne Tjan-Heijnen

Micrometastasen helpen je echt niet voor de indicatie voor aanvullende chemotherapie TEGEN: debat AvL 3 november 2010. Vivianne Tjan-Heijnen Micrometastasen helpen je echt niet voor de indicatie voor aanvullende chemotherapie TEGEN: debat AvL 3 november 2010 Vivianne Tjan-Heijnen Met dank voor de uitnodiging Faculty name 2 Faculty name 3 NABON

Nadere informatie

Nieuwsbrief juni 2016

Nieuwsbrief juni 2016 Nieuwsbrief juni 2016 Uitkomst Research Call 2015 Stichting Fonds Oncologie Holland (SFOH) kent als statutaire doelstelling: het bevorderen van kankerbestrijding, onder meer door middel van de financiering

Nadere informatie

Echogeleide chirurgie voor mammacarcinoom

Echogeleide chirurgie voor mammacarcinoom Echogeleide chirurgie voor mammacarcinoom Een prospectief gerandomiseerd onderzoek N.M.A. Krekel M.H. Haloua M.P. van den Tol S. Meijer Chirurgische oncologie VU Universitair Medisch Centrum Incidentie

Nadere informatie

Chapter 8. Nederlandse samenvatting

Chapter 8. Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting Dikke darmkanker is wereldwijd de vierde meest voorkomende maligniteit na borstkanker, prostaat en longkanker. Alleen al in Nederland overleden in 2004 2.260 mannen

Nadere informatie

Detectie van occulte lymfkliermetastasen bij patiënten met niet-kleincellig longcarcinoom met behulp van immunohistochemie

Detectie van occulte lymfkliermetastasen bij patiënten met niet-kleincellig longcarcinoom met behulp van immunohistochemie Detectie van occulte lymfkliermetastasen bij patiënten met niet-kleincellig longcarcinoom met behulp van immunohistochemie Detection of occult lymph node metastases in non-small cell lung carcinoma patients

Nadere informatie

TECHNISCHE FICHES KWALITEITSINDICATOREN RECTUM-, PROSTAAT-, LONG-, ENDOMETRIUM- en HOOFD- en HALSKANKER ( )

TECHNISCHE FICHES KWALITEITSINDICATOREN RECTUM-, PROSTAAT-, LONG-, ENDOMETRIUM- en HOOFD- en HALSKANKER ( ) TECHNISCHE FICHES KWALITEITSINDICATOREN RECTUM-, PROSTAAT-, LONG-, ENDOMETRIUM- en HOOFD- en HALSKANKER (2013-2015) A. Inclusie- en exclusiecriteria voor deze studie Inclusiecriteria: Tumorspecifieke topografie-

Nadere informatie

Taakherschikking in de pathologie

Taakherschikking in de pathologie Taakherschikking in de pathologie Wat is haalbaar? Patholoog Radboudumc Nijmegen Dag van de pathologie 13-04-2018 Geen belangenconflicten Geen betalingen door commerciële bedrijven Geen belangen bij commerciële

Nadere informatie

Maligne melanoma Belang van sentinelklierbiopsie

Maligne melanoma Belang van sentinelklierbiopsie Maligne melanoma Belang van sentinelklierbiopsie Annemie Rutten Medische Oncologie AZ St. Augustinus Maligne melanoma 10% van alle huidkankers, maar meest agressieve. Incidentie van maligne melanoma neemt

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Tissue microarray in prognostic studies on vulva cancer Fons, G. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Tissue microarray in prognostic studies on vulva cancer Fons, G. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) Tissue microarray in prognostic studies on vulva cancer Fons, G. Link to publication Citation for published version (APA): Fons, G. (2009). Tissue microarray in prognostic

Nadere informatie

Factsheet NABON Breast Cancer Audit (NBCA)

Factsheet NABON Breast Cancer Audit (NBCA) Factsheet NABON Breast Cancer Audit () [1.0.; 15-09-] Registratie gestart: 2011 Als algemene voorwaarde voor het meenemen van een patiënt in de berekening van de kwaliteitsindicatoren is gesteld dat ten

Nadere informatie

Samenvatting 1. Chapter Samenvatting. Samenvatting. Charlotte M.C. Oude Ophuis. Charlotte M.C.

Samenvatting 1. Chapter Samenvatting. Samenvatting. Charlotte M.C. Oude Ophuis. Charlotte M.C. Samenvatting 1 http://hdl.handle.net/1765/100861 Chapter 12 Samenvatting Samenvatting Charlotte M.C. Oude Ophuis Charlotte M.C. Oude Ophuis 2 Erasmus Medical Center Rotterdam Samenvatting 3 Samenvatting

Nadere informatie

6.2 DEFINITIES CLASSIFICATIES BINNEN DE KANKERREGISTRATIE. De kankerregistratie vraagt verschillende gegevens m.b.t. de tumor te coderen.

6.2 DEFINITIES CLASSIFICATIES BINNEN DE KANKERREGISTRATIE. De kankerregistratie vraagt verschillende gegevens m.b.t. de tumor te coderen. 6. Kankerregistratie 6.1 INLEIDIN Het Mariaziekenhuis neemt vanuit het zorgprogramma Oncologie deel aan de nationale kankerregistratie. Deze registratie omvat minimaal een aantal te registreren parameters

Nadere informatie

Landelijke PALGA Protocol: SWK Melanoom

Landelijke PALGA Protocol: SWK Melanoom Landelijke PALGA Protocol: SWK Melanoom Pagina 1 van 21 Inhoudsopgave Algemeen Overzicht van aanpassingen per uitgebrachte versie Handleiding Scherm 1 Microscopie Scherm 2 Microscopie schildwachtklier

Nadere informatie

LANDELIJK REGISTRATIEFORMULIER MAMMATUMOREN. Zkh reg.nr: SIG code zkh: pagina 1 van 5. Datum:. Paraaf:.

LANDELIJK REGISTRATIEFORMULIER MAMMATUMOREN. Zkh reg.nr: SIG code zkh: pagina 1 van 5. Datum:. Paraaf:. Zkh reg.nr: SIG code zkh: pagina 1 van 5 IDENTIFICATIE 1. Geboortenaam: Voorvoegsels: 2. Naam partner: Voorvoegsels: 3. Voorletters: 4. Geslacht (1=man, 2=vrouw, 3=overig) 5. Geboortedatum: 6. Geboorteplaats

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 147 148 Maligne lymfomen zijn kwaadaardige woekeringen van verschillende typen witte bloedcellen. Deze aandoeningen ontstaan meestal in lymfklieren, maar in ongeveer 40% van de

Nadere informatie

Samenvatting en conclusies

Samenvatting en conclusies Samenvatting en conclusies Chapter IX De schildwachtklier is de eerste lymfklier waarop een kwaadaardige tumor draineert. Deze lymfklier zal als eerste zijn aangedaan, wanneer de tumor via de lymfbanen

Nadere informatie

Mammacarcinoom en zwangerschap. PJ Westenend Laboratorium voor Pathologie Dordrecht

Mammacarcinoom en zwangerschap. PJ Westenend Laboratorium voor Pathologie Dordrecht Mammacarcinoom en zwangerschap PJ Westenend Laboratorium voor Pathologie Dordrecht Relatie met zwangerschap Zwangerschap en risico later mammacarcinoom te krijgen Mammacarcinoom tijdens de zwangerschap

Nadere informatie

Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online

Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online 3 de Mammacongres Harderwijk Stella Mook Radiotherapeut i.o. Prognostische waarde LN status LN status

Nadere informatie

Van Poliep naar colorectaal carcinoom. P. Didden Maag-Darm-Leverarts UMC Utrecht

Van Poliep naar colorectaal carcinoom. P. Didden Maag-Darm-Leverarts UMC Utrecht Van Poliep naar colorectaal carcinoom P. Didden Maag-Darm-Leverarts UMC Utrecht Anatomie van de dikke darm APC mutation drives adenoma formation Poliep in het rectum 85% of the CRC develop through the

Nadere informatie

Extranodale tumorgroei in relatie tot het aantal positieve okselklieren bij mammacarcinoompatiënten

Extranodale tumorgroei in relatie tot het aantal positieve okselklieren bij mammacarcinoompatiënten Extranodale tumorgroei in relatie tot het aantal positieve okselklieren bij mammacarcinoompatiënten G.P. Kuijt, aios chirurgie, dr. L.V. van de Poll-Franse, epidemioloog*, dr. R.M.H. Roumen, chirurg, M.W.P.M.

Nadere informatie

1. Inleiding: De nieuwe TNM classifikatie stadiering. - onvolledigheden / aanvullingen. 3. De N factor: hoe in kaart brengen.

1. Inleiding: De nieuwe TNM classifikatie stadiering. - onvolledigheden / aanvullingen. 3. De N factor: hoe in kaart brengen. Mediastinum 1. Inleiding: De nieuwe TNM classifikatie stadiering 2. De N factor: impact op prognose: -vlgtnm - onvolledigheden / aanvullingen 3. De N factor: hoe in kaart brengen. 4. De N factor: impact

Nadere informatie

NABON Breast Cancer Audit (NBCA)

NABON Breast Cancer Audit (NBCA) NABON Breast Cancer Audit (NBCA) Beschrijving Dit overzicht toont de kwaliteitsindicatoren welke per 1 april 2014 ontsloten zullen worden in het kader van het getrapte transparantiemodel van DICA. De ontsluiting

Nadere informatie

Oorspronkelijke stukken. e.m.van der loo, w.c.j.hop, m.a.tervoort en p.w.de graaf

Oorspronkelijke stukken. e.m.van der loo, w.c.j.hop, m.a.tervoort en p.w.de graaf Oorspronkelijke stukken Zeer geringe kans op andere kliermetastasen in de oksel bij borstkankerpatiënten met een kleine schildwachtkliermetastase zonder extranodale tumorgroei e.m.van der loo, w.c.j.hop,

Nadere informatie

(Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom. Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam

(Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom. Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam (Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam Adjuvante chemotherapie bij rectumcarcinoom in Nederland Geloof Gewoonte Evidence-based medicine

Nadere informatie

SAMENVATTING. Cervixcarcinoom

SAMENVATTING. Cervixcarcinoom Samenvatting 148 Serum tumor merkstoffen of tumormarkers zijn uitgebreid onderzocht op hun toepasbaarheid voor diagnostiek, prognose en follow-up van kanker. In dit proefschrift bestuderen we het gebruik

Nadere informatie

Mogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom. Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam

Mogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom. Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam Mogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam Amsterdam, 19 Januari 2018 Pancreascarcinoom Slechte prognose (5 jaars-overleving,

Nadere informatie

Lymfeknoop dissectie in borstcarcinoom, diagnostiek of therapie? Wim Demey, medische oncologie, Borstkliniek voorkempen

Lymfeknoop dissectie in borstcarcinoom, diagnostiek of therapie? Wim Demey, medische oncologie, Borstkliniek voorkempen Lymfeknoop dissectie in borstcarcinoom, diagnostiek of therapie? Wim Demey, medische oncologie, Borstkliniek voorkempen 85% via de axilla Mammaria interna alleen aantasting is zeldzaam

Nadere informatie

Samenvatting 129. Samenvatting

Samenvatting 129. Samenvatting Samenvatting 128 Samenvatting 129 Samenvatting Het mammacarcinoom is de meest voorkomende maligniteit bij vrouwen, met wereldwijd een jaarlijkse incidentie van 1,67 miljoen. De prognose van patiënten met

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING ACHTERGROND Klinische aspecten van dikke darmkanker Dikke darmkanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker in de westerse wereld. Als we kijken naar aan kanker gerelateerde

Nadere informatie

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een artikel over een diagnostische test of screeningsinstrument.

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een artikel over een diagnostische test of screeningsinstrument. Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een artikel over een diagnostische test of screeningsinstrument. Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 3. Toelichting bij de criteria voor

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting / Dutch summary

Nederlandse samenvatting / Dutch summary Eiwitbiomarkers voor klinische toepassingen in dikkedarmkanker Kanker van de dikke darm en de endeldarm (colorectaal carcinoom; CRC) vormt wereldwijd een belangrijk gezondheidsprobleem vanwege de hoge

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2016

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2016 Factsheet en NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2016 Registratie gestart: 2009 Inclusie en exclusie criteria Inclusie Primaire mammacarcinomen waarbij de volgende tumorsoorten geïncludeerd worden: Alle tumorstadia,

Nadere informatie

Cover Page. Author: Dikken, Johannes Leen Title: Gastric cancer : staging, treatment, and surgical quality assurance Issue Date:

Cover Page. Author: Dikken, Johannes Leen Title: Gastric cancer : staging, treatment, and surgical quality assurance Issue Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19858 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dikken, Johannes Leen Title: Gastric cancer : staging, treatment, and surgical

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Analyse van chromosomale afwijkingen in gastrointestinale tumoren In het ontstaan van kanker spelen vele moleculaire processen een rol. Deze processen worden in gang gezet door

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting nederlandse samenvatting Algemene inleiding Primair bot lymfoom is een zeldzame aandoening. Het is een extranodaal subtype van het grootcellig B non Hodgkin lymfoom, dat zich

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING CHAPTER TEN

NEDERLANDSE SAMENVATTING CHAPTER TEN NEDERLANDSE SAMENVATTING CHAPTER TEN 156 Chapter 10 SAMENVATTING Wereldwijd overleden in 2007 7,9 miljoen mensen aan kanker, ongeveer 13 procent van het totaal aantal overledenen. De verwachting is dat

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) NBCA 2015 [2015.3.ZIN besluit verwerkt; 05-11- 2015]

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) NBCA 2015 [2015.3.ZIN besluit verwerkt; 05-11- 2015] Factsheet en NABON Breast Cancer Audit () 2015 [2015.3.ZIN besluit verwerkt; 05112015] Inclusiecriteria Nabon Breast Cancer Audit Inclusie Alle primaire invasieve mammacarcinomen volgens de WHO classificatie

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/29317 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Nes, Johanna Gerarda Hendrica van Title: Clinical aspects of endocrine therapy

Nadere informatie

chirurgische behandeling van kanker

chirurgische behandeling van kanker chirurgische behandeling van kanker p1 chirurgische behandeling van kanker p2 geen how I do it p3 wet van de afnemende meeropbrengst 2009 p4 chirurgische oncologie trends laatste 100 jaar meer is beter

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen

Hoofdstuk 8. Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Hoofdstuk 8 Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting, conclusies en aanbevelingen

Nadere informatie

10 e NKI AvL Mammasymposium

10 e NKI AvL Mammasymposium 10 e NKI AvL Mammasymposium Een decennium lokalisatie van het niet palpabele mammacarcinoom M.T.F.D. Vrancken Peeters, Chirurg Netherlands Cancer Institute Antoni van Leeuwenhoek Hospital Amsterdam, The

Nadere informatie

KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER (2007-2008)

KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER (2007-2008) KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER (2007-2008) Algemene informatie In dit rapport vindt U de resultaten van de kwaliteitsindicatoren voor borstkankertumoren van AZNikolaas. Hierbij

Nadere informatie

BASISPRINCIPES VAN KANKER

BASISPRINCIPES VAN KANKER BASISPRINCIPES VAN KANKER Prof.dr. D.J. Ruiter Afdeling Pathologie Cursus Introductie in de Fundamentele en Klinische Oncologie HET BEGRIP KANKER? a.alle gezwelgroei b.alle kwaadaardige gezwelgroei c.alle

Nadere informatie

SKML E-Cadherine, Calponine, P63 en CD10 rondzending 2011

SKML E-Cadherine, Calponine, P63 en CD10 rondzending 2011 E-Cadherine, Calponine, P63 en CD10 rondzending 2011 Peter Bult Inleiding: De resultaten van de rondzending beoordeeld door het beoordelingsteam De resultaten van uw eigen beoordeling van de door u uitgevoerde

Nadere informatie

Mammadiagnostiek: integratie pathologie en radiologie

Mammadiagnostiek: integratie pathologie en radiologie Klinische les Mammadiagnostiek: integratie pathologie en radiologie Harmien M. Zonderland, Marc J. van de Vijver en Mike Visser Academisch Medisch Centrum, Amsterdam. Afd. Radiologie: dr. H.M. Zonderland,

Nadere informatie

Minder chirurgie na neo adjuvante chemotherapie?

Minder chirurgie na neo adjuvante chemotherapie? Minder chirurgie na neo adjuvante chemotherapie? Frederieke van Duijnhoven, chirurg-oncoloog Marie-Jeanne Vrancken Peeters, principal investigator MICRA studie 1 GEEN DISCLOSURES 2 NEOADJUVANTE SYSTEMISCHE

Nadere informatie

Project Kwaliteitsindicatoren Borstkanker 2007-2008

Project Kwaliteitsindicatoren Borstkanker 2007-2008 Project Kwaliteitsindicatoren 2007-2008 De borstkliniek: Iedere nieuwe diagnose van een borsttumor dient door de borstkliniek te worden geregistreerd bij het Nationaal Kankerregister. Het Project Kwaliteitsindicatoren

Nadere informatie

Wat is de beste reading strategy? Consensus of arbitrage. Lisa Klompenhouwer

Wat is de beste reading strategy? Consensus of arbitrage. Lisa Klompenhouwer Wat is de beste reading strategy? Consensus of arbitrage Lisa Klompenhouwer Reading strategy Blinded double reading Program sensitivity Arbitrage Interval cancer Recall rate Screen detected cancer Discrepant

Nadere informatie

KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: BORSTKANKER Fase 1: validatie van de individuele resultaten Ziekenhuis 86

KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: BORSTKANKER Fase 1: validatie van de individuele resultaten Ziekenhuis 86 1 KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: BORSTKANKER Fase 1: validatie van de individuele resultaten Ziekenhuis 86 2 1. BESCHRIJVENDE STATISTIEK Tabel 1: Invasieve borstkanker en ductaal carcinoma in situ

Nadere informatie

Betere kwaliteit = betere uitkomst van zorg?

Betere kwaliteit = betere uitkomst van zorg? Betere kwaliteit = betere uitkomst van zorg? Symposium (Over)leven na Kanker Tilburg, 8 maart 2013 Dr. V. Lemmens Hoofd Sector Onderzoek, Integraal Kankercentrum Zuid Eindhoven Kwaliteit Kwaliteit: definitie?

Nadere informatie

Een nodale naevus in de schildwachtklier bij patiënten met melanoom: onderscheid met melanoommetastase

Een nodale naevus in de schildwachtklier bij patiënten met melanoom: onderscheid met melanoommetastase Kenmerken van nodale naevi aangetroffen in schildwachtklieren. In de periode 1998-2001 werd in ons ziekenhuis bij in totaal 65 patiënten met melanoom een schildwachtklierprocedure verricht. De klinische

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2017

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2017 Factsheet en NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2017 Registratie gestart: 2009 Datum Versie Mutatie Eigenaar 23-10-2017 2017.1 Vrijwillig/ verplicht toegevoegd DICA 27-11-2017 2017.2 Schrappen van indicatoren

Nadere informatie

Spinocellulaire carcinomen van de huid: beleidslijnen

Spinocellulaire carcinomen van de huid: beleidslijnen Spinocellulaire carcinomen van de huid: beleidslijnen 1. Voorkomen Spinocellulair carcinoom (SCC): - tweede meest frequente huidtumor na basocellulair carcinoom - risicofactoren: o blootstelling aan zon

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2018

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2018 Factsheet en NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2018 NBCA 2018.2 Registratie gestart: 2009 Datum Versie Mutatie Eigenaar 01-07-2016 2017.1 Aanpassingen conform indicatorendagen juli DICA 2016. Verwijderen

Nadere informatie

Meer sparend bestraling van de axilla? Less is more (than enough) Nicola Russell

Meer sparend bestraling van de axilla? Less is more (than enough) Nicola Russell Meer sparend bestraling van de axilla? Less is more (than enough) Nicola Russell Techniek tot nu toe Conventionele simulatie Virtuele simulatie Techniek voor okselbestraling Klier levels I III Plexus brachialis

Nadere informatie

TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden

TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden Triple negatief borstkanker TNBC Geen ER Geen PR Geen HER2 (Nog) geen target

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2018

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2018 Factsheet en NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2018 NBCA 2018.3 Registratie gestart: 2009 Datum Versie Mutatie Eigenaar 01-07-2016 2017.1 Aanpassingen conform indicatorendagen juli DICA 2016. Verwijderen

Nadere informatie

Belangrijke kenmerken van tumoren in het spijsverteringskanaal. Nicole van Grieken, patholoog Amsterdam UMC, locatie VUmc

Belangrijke kenmerken van tumoren in het spijsverteringskanaal. Nicole van Grieken, patholoog Amsterdam UMC, locatie VUmc Belangrijke kenmerken van tumoren in het spijsverteringskanaal + Nicole van Grieken, patholoog Amsterdam UMC, locatie VUmc Vragen? Inhoud Introductie Diagnostiek Biomarkers Biobanken Wetenschappelijk onderzoek

Nadere informatie

Less is more: Axillaire stagering en behandeling bij het mammacarcinoom

Less is more: Axillaire stagering en behandeling bij het mammacarcinoom Less is more: Axillaire stagering en behandeling bij het mammacarcinoom Sabrina Maaskant, Chirurg oncoloog Hetty van den Berg, Radiotherapeut oncoloog Borstkanker in de 20 e eeuw William Halsted (1852-1923)

Nadere informatie

Klinisch vroeg-stadium ovariumcarcinoom: belang van een adequate lymfkliersampling

Klinisch vroeg-stadium ovariumcarcinoom: belang van een adequate lymfkliersampling Klinisch vroeg-stadium ovariumcarcinoom: belang van een adequate lymfkliersampling Prof. dr. Roy Kruitwagen Symposium Het ovariumcarcinoom Oncologiecentrum Maastricht UMC + 10 november 2016 Disclosure

Nadere informatie

Stage. Clin staging. Treatment. Prognosis. Diagnosis. Evaluation. Early Node. Tumour. Loc advanced Metastasis. Advanced. Surgery

Stage. Clin staging. Treatment. Prognosis. Diagnosis. Evaluation. Early Node. Tumour. Loc advanced Metastasis. Advanced. Surgery Clin staging Stage Tumour Early Node Loc advanced Metastasis Advanced Treatment Surgery Diagnosis Evaluation pulmonary Chemotherapy Radiotherapy Combinations Prognosis cardiac general Univ Hospital Leuven

Nadere informatie

Ontwikkelingen bij de chirurgie van het slokdarm- en maagcarcinoom

Ontwikkelingen bij de chirurgie van het slokdarm- en maagcarcinoom Ontwikkelingen bij de chirurgie van het slokdarm- en maagcarcinoom Mark I. van Berge Henegouwen Chirurg, slokdarm en maagchirurgie Amsterdam UMC, locatie AMC GIOCA GE oncologisch congres, AMC 18 jan 2019

Nadere informatie

Cribriform goed gedifferentieerd DCIS: laat maar zitten!

Cribriform goed gedifferentieerd DCIS: laat maar zitten! Cribriform goed gedifferentieerd DCIS: laat maar zitten! Ja Nee Geen van beide Jelle Wesseling Patholoog j.wesseling@nki.nl Indeling Atypische Ductale Hyperplasie Ductaal carcinoom in situ graad I Risicoanalyse

Nadere informatie

Chapter 9. Samenvatting in het Nederlands

Chapter 9. Samenvatting in het Nederlands Chapter 9 Samenvatting in het Nederlands 115 Samenvatting in het Nederlands Samenvatting in het Nederlands Het doel van dit proefschrift is te onderzoeken of lymfeklierstadiëring bij patiënten met darmkanker

Nadere informatie

Oncologische zorg bij ouderen

Oncologische zorg bij ouderen Oncologische zorg bij ouderen Balanceren tussen over- en onderbehandeling Johanneke Portielje, HagaZiekenhuis Kring ouderenzorg AMC & partners 12 juni 2013 mamma carcinoom

Nadere informatie

KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER ( )

KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER ( ) KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER (2007-2008) Algemene informatie In dit rapport vindt U de resultaten van de kwaliteitsindicatoren voor borstkankertumoren van AZNikolaas. Hierbij

Nadere informatie

Aanvraag gegevens ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek

Aanvraag gegevens ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek Aanvraag gegevens ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek Registratie waarvan gegevens worden opgevraagd: DSCA Contactpersoon: Naam: Mw. Drs. J. t Lam - Boer Centrum/ziekenhuis: Radboud umc Adres: Postbus

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21797 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Bruin, Sjoerd Cornelis Title: The role of clinical, pathological and molecular

Nadere informatie

Gastro-intestinale stromacel tumor: Risico classificatie en mutatie analyse door de patholoog. Dr. Judith V.M.G. Bovee Patholoog LUMC

Gastro-intestinale stromacel tumor: Risico classificatie en mutatie analyse door de patholoog. Dr. Judith V.M.G. Bovee Patholoog LUMC Gastro-intestinale stromacel tumor: Risico classificatie en mutatie analyse door de patholoog Dr. Judith V.M.G. Bovee Patholoog LUMC GastroIntestinale Stromacel Tumor 11-15 GISTen per 100.000 mensen (Scandinavië)

Nadere informatie

Stadiering en triple diagnostiek van borst en oksel. Dr. P. Berteloot 10/2011

Stadiering en triple diagnostiek van borst en oksel. Dr. P. Berteloot 10/2011 Stadiering en triple diagnostiek van borst en oksel Dr. P. Berteloot 10/2011 Diagnostische beeldvorming Radiologisch onderzoek ter evaluatie van - klinische afwijking screenings gedetecteerde afwijking

Nadere informatie

TNM Classificatie Longcarcinoom

TNM Classificatie Longcarcinoom Thomas Malfait Endoscopische Eenheid - Longziekten UZ Gent thomas.malfait@uzgent.be TNM Classificatie Longcarcinoom 4de Masterclass thoracale oncologie voor verpleegkundigen Dank aan Yannick Vande Weygaerde

Nadere informatie

Locally advanced rectum carcinoom: wat gaat er veranderen na de RAPIDO studie? Dr B. van Etten, Oncologisch GE-Chirurg

Locally advanced rectum carcinoom: wat gaat er veranderen na de RAPIDO studie? Dr B. van Etten, Oncologisch GE-Chirurg Locally advanced rectum carcinoom: wat gaat er veranderen na de RAPIDO studie? Dr B. van Etten, Oncologisch GE-Chirurg Geen Disclosures Locally advanced rectum carcinoom Definitie o.b.v. MRI ct3 MRF+ ct4a/b

Nadere informatie

Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker?

Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker? Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker? Wouter Everaerts Dienst urologie, Uzleuven @EveraertsW 16 september 2017 Natuurlijke evolutie van prostaatkanker PIN Gelokaliseerd

Nadere informatie

Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst

Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst 18 mei 2006 Jaarbeurs Utrecht Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Pancreas Carcinoom Incidencie: 33.730 nieuwe patiënten

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Molecular markers of breast cancer metastasis Weigelt, B. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Molecular markers of breast cancer metastasis Weigelt, B. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) Molecular markers of breast cancer metastasis Weigelt, B. Link to publication Citation for published version (APA): Weigelt, B. (2005). Molecular markers of breast

Nadere informatie

Results, morbidity, and quality of life of melanoma patients undergoing sentinel lymph node staging Vries, Mattijs de

Results, morbidity, and quality of life of melanoma patients undergoing sentinel lymph node staging Vries, Mattijs de University of Groningen Results, morbidity, and quality of life of melanoma patients undergoing sentinel lymph node staging Vries, Mattijs de IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's

Nadere informatie

Bloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam

Bloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam Bloedafname CAIRO5 Een gerandomiseerde fase 3 studie naar behandelingsstrategieën voor patiënten met dikke darmkanker met metastasen in alleen de lever, welke (nog) niet in aanmerking komen voor chirurgische

Nadere informatie

Lokaal irresectabel pancreascarcinoom: valkuilen bij diagnostiek na chemotherapie. Prof. dr. Marc Besselink HPB chirurg, Amsterdam UMC

Lokaal irresectabel pancreascarcinoom: valkuilen bij diagnostiek na chemotherapie. Prof. dr. Marc Besselink HPB chirurg, Amsterdam UMC Lokaal irresectabel pancreascarcinoom: valkuilen bij diagnostiek na chemotherapie Prof. dr. Marc Besselink HPB chirurg, Amsterdam UMC Casus: hr D Man 64 jaar Trotse opa van 4 kleinkinderen Komt bij u op

Nadere informatie

Dutch Upper GI Cancer Audit (DUCA)

Dutch Upper GI Cancer Audit (DUCA) Dutch Upper GI Cancer Audit (DUCA) Beschrijving Dit overzicht toont de kwaliteitsindicatoren welke per 1 april 2014 ontsloten zullen worden in het kader van het getrapte transparantiemodel van DICA. De

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren Slokdarm- en maagcarcinoom (DUCA)

Factsheet Indicatoren Slokdarm- en maagcarcinoom (DUCA) Factsheet en Slokdarm- en maagcarcinoom (DUCA) DUCA 2014 [2.5; 14-11- 2014] Registratie gestart: 2011 Nr. Type Uitvraag over Bron indicator (jaar) 1. Aantal nieuwe patiënten met een slokdarm- of maagcarcinoom.

Nadere informatie

Melanoom Niet één diagnose, niet één standaardbehandeling

Melanoom Niet één diagnose, niet één standaardbehandeling Melanoom Niet één diagnose, niet één standaardbehandeling Wolter J. Mooi VU medisch centrum Amsterdam Melanoomclassificatie Superficieel spreidend melanoom Nodulair melanoom Acrolentigineus melanoom Lentigo

Nadere informatie

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2017

Factsheet Indicatoren NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2017 Factsheet en NABON Breast Cancer Audit (NBCA) 2017 Registratie gestart: 2009 Inclusie en exclusie criteria Inclusie Primaire mammacarcinomen waarbij de volgende tumorsoorten geïncludeerd worden: Alle tumorstadia,

Nadere informatie

10. Overzicht activiteiten Senologische oncologie

10. Overzicht activiteiten Senologische oncologie 10. Overzicht activiteiten Senologische oncologie Het borstcentrum in het Ziekenhuis Oost-Limburg (ZOL) werd opgericht in 1999 naar aanleiding van nieuwe Europese richtlijnen waarin kwantitatieve en kwalitatieve

Nadere informatie

KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER VERGELIJKING 2007-2008 met 2009-2011

KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER VERGELIJKING 2007-2008 met 2009-2011 KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER VERGELIJKING 2007-2008 met 2009-2011 Algemene informatie In dit rapport vindt U de resultaten van de kwaliteitsindicatoren voor borstkankertumoren

Nadere informatie

KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER ( ) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 75

KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER ( ) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 75 1 KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER (2007-2008) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 75 2 1. BESCHRIJVENDE STATISTIEK Tabel 1: Invasieve borstkanker (2007-2008) - Beschrijving

Nadere informatie

KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER ( ) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 78

KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER ( ) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 78 1 KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER (2007-2008) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 78 2 1. BESCHRIJVENDE STATISTIEK Tabel 1: Invasieve borstkanker (2007-2008) - Beschrijving

Nadere informatie