Eindrapport Project Preventiecoaches geestelijke gezondheid in het secundair onderwijs

Transcriptie

1 1 Eindrapport Project Preventiecoaches geestelijke gezondheid in het secundair onderwijs OPGEMAAKT DOOR: De preventiecoaches West-Vlaanderen: Oost-Vlaanderen: Antwerpen: Limburg: Vlaams-Brabant: Brussel: Mohsen Zagheden Sylvie Ackaert, Catherine De Koker Elke Keyenberg, Patrick Vermeeren Carla Vanherle Loes Huylebroeck Frieda Van Assche De projecthouders West-Vlaanderen: Oost-Vlaanderen: Antwerpen: Limburg: Vlaams-Brabant: Brussels Hoofdstedelijk Gewest: Nadine De Smedt, Logo Leieland vzw Sophie Goetghebuer, Logo Dender vzw Elke Eggerickx, Logo Antwerpen vzw Lien Hubrechts, Limburgs gezondheidsoverleg vzw Gerlinde Huybrecht, Logo Zenneland vzw Hugo Henneman, Logo Brussel

2 2 Inhoud INHOUD DEEL I: INHOUDELIJK VERSLAG 1. Inleiding 2. Aansturing van het project 3. Toelichting bij het concept 3.1 Doel 3.2 De uitgangspunten Beschermende factoren Procesbegeleiding 3.3 Methodiek Rol van de preventiecoach Procesbegeleiding De gezondheidsmatrix als instrument 4. Realisaties 4.1 Methodiek 4. 2 Informeren van alle Vlaamse secundaire scholen over het proefproject 4.3 Met minstens 25% van de scholen werd een overleg gepland 4.4 Opzetten van een stuurgroep geestelijk gezondheidsbeleid in minstens 25% van alle scholen 4.5 Implementeren van de matrix geestelijke gezondheid in minstens 15% van de scholen 4.6 Nagaan van de tevredenheid van de scholen waar de matrix werd gebruikt 4.7 Beschrijving van de uitval: niet-deelnemende scholen 4.8 Beschrijving van de bereikte doelgroep en het aantal deelnemende scholen 4.9 Beschrijving van de mate waarin de matrix wordt gebruikt 4.10 Vlaamse contacten met netwerkpartners 4.11 Conclusie 5. Vaststellingen en aanbevelingen 5.1 Met betrekking tot het doel 5.2 Met betrekking tot de methodiek 5.3 Met betrekking tot het instrument 5.4 Met betrekking tot de organisatie van het project 5.5 Met betrekking tot het globale project 6. Aanbevelingen voor het beleid 7. Besluit DEEL II: FINANCIEEL VERSLAG BIJLAGEN

3 3 1. Besluit van de Vlaamse Regering tot toekenning van een subsidie voor een proefproject preventiecoaches geestelijk gezondheidsbeleid in secundaire scholen 2. Schema van beschermende factoren 3. Brief aan de scholen, november Pretest + posttest

4 4 DEEL I : INHOUDELIJK VERSLAG Inleiding De functie van preventiecoach geestelijk gezondheidsbeleid in het secundair onderwijs vindt zijn ontstaan in de gezondheidsconferentie van 2002 die handelde over de preventie van depressie en zelfdoding. Uit deze conferentie kwam de 6de Vlaamse gezondheidsdoelstelling voort: De sterfte door zelfdoding bij mannen en vrouwen moet tegen 2010 verminderd zijn met 8% ten opzichte van Om de realisatie van de 6de gezondheidsdoelstelling mogelijk te maken, keurde de Vlaamse regering in 2006 het Vlaamse actieplan suïcidepreventie goed. De jongerengroep was een van de doelgroepen die binnen het Vlaamse actieplan suïcidepreventie bijzondere aandacht kreeg. De Vlaamse Regering keurde in haar Besluit 1 van 8 mei 2009 de toekenning van een subsidie goed om 6 preventiecoaches, één in elke Vlaamse provincie en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, te installeren. Zij kregen de opdracht om secundaire scholen te coachen in de organisatie van een geestelijk gezondheidsbeleid. De preventiecoaches werden tewerkgesteld binnen het Lokaal Gezondheidsoverleg (Logo). Het Besluit van de Vlaamse Regering formuleert de opdrachten van de coaches: 1. Zij informeren alle scholen over het bestaan en het doel van het project preventiecoach binnen de looptijd van het project. 2. Zij plannen overleg met minstens 25% van alle scholen binnen de looptijd van het project. 3. Zij zetten een stuurgroep geestelijk gezondheidsbeleid op in minstens 25% van alle scholen, binnen de looptijd van het project. De CLB s maken deel uit van deze stuurgroep. 4. Ze implementeren de matrix geestelijke gezondheid in minstens 15% van de scholen, tijdens de looptijd van het project. 5. Zij gaan de tevredenheid van de scholen na waar de matrix werd geïmplementeerd, zowel over de matrix als over de preventiecoach. 6. Zij beschrijven de uitval, meer bepaald de scholen die niet deelnemen en de reden voor nietdeelname. 7. Zij beschrijven de bereikte doelgroep en het aantal deelnemende scholen. 8. Zij beschrijven de mate waarin de matrix wordt gebruikt in de scholen met een stuurgroep, en hun aantal leerlingen. Het proefproject liep over drie schooljaren ( , , ) en kende twee fases: 1. Ontwikkelingsfase: September december Zie bijlage 1: Besluit van de Vlaamse Regering tot toekenning van een subsidie voor preventiecoaches voor het ondersteunen van een geestelijk gezondheidsbeleid in secundaire scholen.

5 In deze eerste fase is een methodiek ontwikkeld, zijn secundaire scholen en CLB s voor het project gesensibiliseerd en werd gewerkt aan de deskundigheidsbevordering van de coaches Uitvoeringsfase: Januari 2010-juni 2012 In deze periode werd ingezet op het coachen van de deelnemende scholen. De rol van de preventiecoaches in dit project is op vraagbasis scholen te ondersteunen terwijl ze een geestelijk gezondheidsbeleid op school invoeren. Sinds 1 september 2007 wordt van alle scholen inspanningen verwacht om een gezondheidsbeleid uit te stippelen. Het beleid rond geestelijke gezondheid is hieraan 2 inherent. 2 Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken. Wereldgezondheidsorganisatie (WHO 1948)

6 6 2. Aansturing van het project Het project is aangestuurd door de agentschappen en kabinetten van de beleidsdomeinen Welzijn, Volksgezondheid en Onderwijs, het VIGeZ, onderwijskoepels, de koepels van CLB s, vertegenwoordigers van schoolnabije diensten de CGG s, Logo s. Overleg was er op verschillende niveaus: Overleg Doel Data Vlaamse Stuurgroep 3 Het project preventiecoaches inhoudelijk sturen. Frequentie: 4 x/jaar 18/06/ /10/2009 3/12/2009 1/04/ /06/ /11/ /02/ /05/2011 Vlaamse Werkgroep 4 De krijtlijnen van de stuurgroep operationaliseren. Frequentie: 4 x/jaar 20/08/ /09/2009 3/11/2009 7/01/2010 2/03/ /05/ /09/ /11/ /02/ / /06/2011 9/09/2011 Projecthoudersoverleg De Vlaamse krijtlijnen operationaliseren, en het project, dat is afgestemd op 2/02/2012 4/04/ /05/ Vlaamse Stuurgroep met vertegenwoordigers van: VIGeZ, Suïcide Preventiewerking van de Centra voor Geestelijke Gezondheid, het departement Onderwijs en Vorming, VCLB, OVSG-CLB, GO!-CLB, onderwijskoepels, Logo projecthouders, kabinet Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Agentschap Zorg en Gezondheid. 4 Vlaamse Werkgroep met vertegenwoordigers van: VIGeZ, Vlaamse Onderwijsraad, Logo projecthouders, Agentschap Zorg en Gezondheid, de 6 preventiecoaches.

7 7 de lokale noden, inhoudelijk sturen. 2/07/2012 Werkoverleg coaches en intervisie Visie bepalen, werkdocumenten opmaken, acties vormgeven. Ervaringen tussen de coaches uitwisselen. Frequentie: maandelijks 29 intervisies (start 02/2010) Maandelijks overleg (m.u.v. vakantiemaanden)

8 8 3. Toelichting bij het concept 3.1 Doel Het project preventiecoaches streeft naar een geïntegreerde werking voor een geestelijk gezondheidsbeleid op school en steunt op vijf pijlers: een geestelijke gezondheidsbevorderende omgeving creëren; leerlingen, leerkrachten en ouders informeren; signalen herkennen en vroeg detecteren; binnen de school en begeleidingsdiensten begeleiden; buiten de school behandelen. Een geestelijk gezondheidsbeleid wil het aantal jongeren dat doorstroomt naar de zorg doen dalen en doelmatiger organiseren. Het geestelijk gezondheidsbeleid kenmerkt zich door volgende aspecten: Positief: Een goede individuele leerlingenzorg begint met collectieve gezondheidsbevordering en preventie die is gericht op de hele schoolpopulatie. Ze werkt in op beschermende factoren. Aangepast: Het beleid focust op de mentale en de psychische mogelijkheden van de doelgroep, op de concrete situatie en de leefwereld van de betrokkenen. Het start vanuit de situatie en de noden van de schoolpopulatie en daaruit voortvloeiende problemen/sterktes. Ingebed: Het past binnen de identiteit en het klimaat van de organisatie. Het sluit aan bij wat al bestaat en leeft op school (bijv. op maat van de school, en conform het beleidsvoerend vermogen van de school). Het is planmatig en structureel. Breed: Het belicht alle facetten: het richt zich niet enkel en alleen op de leerlingen maar ook op de leerkrachten, ander schoolpersoneel en ouders. Het heeft niet alleen aandacht voor psychische problemen maar ook voor het algemeen welbevinden. Lang: De uitwerking van een geïntegreerd geestelijk gezondheidsbeleid verloopt procesmatig in verschillende fasen (planmatig en structureel). Diep: Het beleid wil het schoolklimaat veranderen/verbeteren om een positief effect op de einddoelgroep te genereren. Er moet dus meer gebeuren dan gezondheidseducatie: samenwerking met en doorverwijzing naar externen, uitwerking van regels en afspraken, aandacht voor structurele maatregelen.

9 9 3.2 Uitgangspunten van preventiecoaches geestelijk gezondheidsbeleid op school Beschermende factoren Deze factoren gaan beschermend optreden wanneer iemand in contact komt met risicofactoren. Ze verlagen de kans op ziekte of psychische problemen. Een geestelijk gezondheidsbeleid richt zich tot alle jongeren, maar vergeet daarbij zeker de risicogroepen of -leerlingen niet. Geestelijke gezondheidsbevordering wapent ook leerlingen die zich vandaag goed in hun vel voelen, tegen de problemen van morgen. Sociale, communicatieve en probleemoplossende vaardigheden, vaardigheden in sociale participatie, zelfmanagement en emotionele verwerking: het zijn factoren die alle leerlingen beschermen tegen eventuele latere gevoeligheid voor psychische problemen 5. De operationalisering van het project preventiecoaches in scholen hield maximaal rekening met de drie psychologische basisbehoeften van de mens : 1) de behoefte aan competentie: het gevoel de wereld om je heen aan te kunnen; 2) de behoefte aan autonomie: het gevoel zelf je leven te kunnen sturen; 3) de behoefte aan verbondenheid: het gevoel samen met anderen in het leven te staan. Het project preventiecoaches ziet de 5 beschermende factoren (sociale participatie, zelfmanagementvaardigheden, emotionele verwerking, zelfachting en omgevingskwaliteit) en de 3 psychologische basisbehoeften als uitgangspunten van het geestelijke gezondheidsbeleid op school, doorgetrokken binnen alle niveaus van de gezondheidsmatrix (zie pagina 13) Procesbegeleiding De rol van de preventiecoach spitst zich toe op het faciliteren van het proces om te komen tot een schoolbeleid gericht op geestelijke gezondheidsbevordering. Tijdens de gesprekken houdt de preventiecoach de school een spiegel voor en stimuleert hij/zij de school om een (maximale) verantwoordelijkheid te nemen binnen het kader van de verschillende fases van het proces en de verschillende pijlers van beleidsvoerend vermogen. Afhankelijk van de school en de initiële vraag neemt de preventiecoach een meer directieve of non-directieve houding aan. Hierbij waakt de preventiecoach erover dat de trekkersfunctie en het eigenaarschap binnen de school blijft. 3.3 Methodiek Rol van de preventiecoach De preventiecoach ondersteunt de scholen kosteloos en werkt op vraag van de school of van een scholengroep. De bereidwilligheid van de directie en de medewerkers van de school om een project 5 Zie bijlage 2: schema van beschermende factoren 6 DECI & RYAN, Self-determination theory, EVELEIN, Self-determination theory, KORTHAGEN, F.A.J., naar een pedagogisch manifest, 2011

10 10 op te zetten, vorm te geven, te implementeren en ten slotte te evalueren, geeft de doorslag om een begeleidingstraject op te zetten. Het coachingstraject bestaat uit een aantal coachingsgesprekken die, afhankelijk van de hulpvraag, andere interventies van de preventiecoach vereisen. Scholen die niet in deze procesbegeleiding wensen in te stappen, kan de coach gericht doorverwijzen (naar materialen of organisaties). Als een coachingstraject niet zinvol of niet gewenst is, rondt de coach het verkennende proces af Procesbegeleiding Het proces verloopt volgens onderstaande fases: Oriëntatie - analyse - strategie - planning - implementatie evaluatie: Het is een lineaire voorstelling, maar in de praktijk keert het proces regelmatig terug naar voorgaande fases, bijv. bij de start van een nieuw schooljaar, verandering directie.... Vanaf de fase van de implementatie is de coaching minder frequent. Vaak wordt ze dan ook een begeleiding op afstand (bijv. via mail, telefoon). Oriëntatie: De inhoud van het project wordt uiteengezet: de functie en de rol van de preventiecoach, de verwachtingen van de school, de deelnamemotivatie van de school. Bij voorkeur gebeurt deze uiteenzetting binnen een heterogeen samengestelde groep (met bijv. leerlingenbegeleiders, leerkrachten, directie) die aantoont dat er binnen de school een draagvlak bestaat voor deelname aan het project. De preventiecoach ondersteunt met: - situering en voorstelling van het project en van de minimale randvoorwaarden zoals de oprichting van een werkgroep geestelijke gezondheid en akkoord van de directie; - verkenning van de verwachtingen van de school zoals inzicht in de taak en ondersteuning van de preventiecoach en reden voor contact met de coach; - bepaling van vervolgafspraken. De school:

11 11 - laat binnen een redelijke termijn aan de preventiecoach weten of ze al dan niet in het project stapt; - bezorgt, wanneer zij beslist om in te stappen in het project, de ingevulde pretest en relevante documenten (bijv. huidige leerlijnen, documenten i.v.m. GOK beleid, ) aan de preventiecoach en start zij een werkgroep geestelijk gezondheidsbeleid op, bij voorkeur met vertegenwoordiging van directie, leerkrachten, CLB-medewerkers, leerlingbegeleiders, pedagogische begeleiders. Analyse: Het huidige aanbod van de school met betrekking tot geestelijke gezondheid wordt gestructureerd binnen de matrix 9. De preventiecoach ondersteunt door: - het beeld van de huidige situatie en mogelijke behoeften van de school te bespreken; - de huidige acties binnen de school te bespreken: bijv. wat loopt (niet) goed, evaluatie van bepaalde acties; - huidige acties samen met de school binnen de geestelijke gezondheidsmatrix te plaatsen; - mogelijke werkpunten en doelstellingen samen met de school te formuleren. De school: : - plant met de werkgroep geestelijke gezondheid een intern overleg om de analyse te bespreken, aan te vullen of bij te sturen. Strategie: Schoolspecifieke doelstellingen groeien, in samenspraak met de coach, uit de behoeften en leemtes die bleken uit de analysefase. De preventiecoach ondersteunt door: - concrete werkpunten op korte, middellange en lange termijn te helpen formuleren; - deze concrete werkpunten naar SMART-doelstellingen (om de evaluatie voor te bereiden) te helpen vertalen. De school: - evalueert de haalbaarheid van de mogelijke werkpunten (draaglast/draagkracht) en de strategie in de schooleigen context. 9 Zie 3.4: Instrument: de gezondheidsmatrix.

12 12 Projectuitwerking: Er wordt een actieplan opgesteld. Als het nodig is verwijst dit plan door naar (lokale) partners (zoals Logo, drugpreventiewerker, suïcidepreventiewerkers, Leefsleutels, ISW Limits, CGG, VIGeZ) en maakt het samenwerkingsafspraken met de betrokken partners. De preventiecoach ondersteunt door: - aan te zetten tot concrete omschrijving, motivatie en doel van gekozen werkpunten; - de opmaak van specifieke actieplannen voor de gekozen werkpunten aan te moedigen. Hierbij benadrukt de preventiecoach dat het kaderen van acties in het globaal geestelijk gezondheidsbeleid van de school belangrijk is, mét aandacht voor noodzakelijke randvoorwaarden bij de uitvoering van een actie zoals het aanduiden van een trekker, samenwerkingspartner(s) en de timing bij de uitvoering van het werkpunt. De school: - schrijft de concrete actieplannen op basis van de aanzetten en adviezen van de preventiecoach. Implementatie: Het actieplan wordt in de school uitgevoerd. De preventiecoach helpt mee bij de voorbereidende fase van de implementatie en heeft aandacht voor de randvoorwaarden van een succesvolle implementatie zoals een goede taakverdeling, voldoende budget en een haalbare timing. De preventiecoach staat niet in voor de reële implementatie. Hij/zij blijft wel bereikbaar voor eventuele vragen. De preventiecoach ondersteunt door: - bereikbaar te blijven voor eventuele vragen van de school. De school: - voert de actieplannen uit. Evaluatie: De school(gemeenschap) volgt het geestelijke gezondheidsbeleid op. Ze evalueert zowel het proces als het bereikte resultaat en stuurt, waar nodig, bij. De school vult de posttest (VIGeZ) in. De coaches hebben vanuit hun opdracht zoveel mogelijk op maat en op tempo van de school gewerkt; gemiddeld gezien betrof het een intensief begeleidingstraject van een 10-tal contacten per school, waarbij de school om de 6-tal weken bezocht werd. Bij een aantal scholen ging het veeleer om een Consult, waarbij een verkennend gesprek plaatsvond, maar waarbij geen pretest werd afgenomen. In een bepaald aantal van deze gevallen ging het om een consult van méér dan een gesprek, waarna ook werd doorverwezen naar een andere organisatie omwille van vragen die de coaching in het kader van dit project overstegen.

13 Instrument: de gezondheidsmatrix Een gezondheidsbeleid is inclusief en de werking ligt op individueel, klas-, school- en omgevingsniveau. Het bekijkt deze verschillende niveaus vanuit verschillende pijlers: educatie (leerlingenbegeleiding, educatief programma), structurele maatregelen (schoolactiviteiten, leef- en leeromgeving, schoolklimaat), regelgeving (school- en arbeidsreglement, afspraken, houding), begeleiding en doorverwijzing (CLB, externe partners). Al deze aspecten worden met elkaar verbonden en maken samen de gezondheidsmatrix uit. Figuur 1: gezondheidsmatrix

14 14 4. Realisaties 4.1 Methodiek evaluatie realisaties Er werd een registratiefiche opgezet waarin de preventiecoaches de kenmerken en beginsituatie van de deelnemende scholen, de activiteiten in de scholen en het verloop van het begeleidingsproces noteerden. Het registreren gebeurde door de coaches zelf. De opmaak van de fiches, aanmaak van het Accesbestand, verwerking en rapportage heeft VIGeZ op zich genomen. Als tweede evaluatiemethode werd een bevraging opgesteld voor de scholen die niet mee instapten in het project. Hierin werd nagegaan wat de motieven waren van deze scholen om niet deel te nemen; De vragenlijst werd online verstuurd naar alle niet-deelnemende scholen en verwerkt door VIGeZ. Als laatste werd een pre-postmeting opgezet die het gebruik van de matrix meet. Daarmee wordt gepeild naar de effecten van het project op het vlak van geestelijk gezondheidsbeleid. Met andere woorden in welke mate slaagt de school erin een kwaliteitsvol aanbod via educatie, structurele maatregelen, afspraken en begeleiding en doorverwijzing uit te werken voor het individu, de klas, de school en de omgeving. De bevraging werd ingevuld bij het begin van het project, na een eerste intakegesprek door de coaches, en bij de afronding van het begeleidingsproces. De effecten van het project worden dan gemeten door een vergelijking tussen de begin- en eindsituatie van deelnemende scholen. In de postmeting is tegelijk ook de tevredenheid van de deelnemende scholen over het project getoetst. De vragenlijst werd op papier ingevuld door de scholen nadat de coaches deze hadden afgeleverd. De opmaak van de gestandaardiseerde vragenlijst, data-input, verwerking en rapportage werden door VIGeZ opgenomen. Voor deze analyses werden enkel de data gebruikt van 74 scholen, die zowel een pre- als posttest invulden. Er zat gemiddeld anderhalf jaar tijd tussen de pre- en posttest. Kritische kanttekening hierbij is dat deze periode te kort (en dus te vroeg voor evaluatie) is om een fundamentele vooruitgang in het geestelijk gezondheidsbeleid te gaan meten. Wat wel kan gemeten worden is de vertaling van een deeltje ervan in één of meerdere acties. Idealiter zou je dus binnen 5 jaar het geestelijk gezondheidsbeleid van de school onder de loep moeten nemen en daarbij kijken hoe men de visie in de praktijk heeft omgezet. Beleidsmatig werken vereist een duurzame verankering, en blijvende aandacht voor het onderwerp. Tot slot willen we nog meegeven dat de pretest een jaar te laat klaar was, waardoor we rekening moeten houden met een bias. Gezien data werd gebruikt van 74 scholen, is er op sommige vragen een lage respons, waardoor de posttest een vertekend beeld kan geven.

15 Alle Vlaamse secundaire scholen werden geïnformeerd over het proefproject Bij de start van het project in 2009 contacteerden de preventiecoaches alle Vlaamse scholen (1094) tweemaal: per brief 10 en via mail. Daarnaast raakte het project onder meer ook bekend via de websites van de Vlaamse Logo s, het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid ( en de VLOR ( 4.3 Met minstens 25% van de scholen werd een overleg gepland In totaal zijn 1094 secundaire scholen gecontacteerd. Van deze 1094 scholen zijn er in totaal 267 die toegezegd hebben om aan het project preventiecoach geestelijke gezondheid deel te nemen 11, dit is 24% van alle scholen aanwezig. In 297 van de 1094 (27,15%) Vlaamse scholen werd een intake gesprek gepland. 256 scholen (23.4 %), beslisten na dit gesprek om in te stappen in het project, de overige 11 belandden op de wachtlijst. 188 scholen doorliepen daarbij het coachingstraject 12. In 63 scholen ging een consult 13 door en in 5 bijkomende plaatsen een consult met doorverwijzing scholen stonden op een wachtlijst. 10 Zie bijlage 3: Brief aan de scholen, november Deelname betekent het doorlopen van een coachingstraject en consult met of zonder doorverwijzing. 11 scholen planden in te stappen, maar belandden op de wachtlijst. 12 Volledig proces doorlopen, mét afname van pre en posttest 13 Eenmalig gesprek, verkennende gesprekken, zonder afname pretest 14 Consult met doorverwijzing: eenmalig gesprek, verkennende gesprekken, zonder afname pretest én doorverwijzing naar andere dienst, organisatie

16 16 Scholen Percentage van de deelnemende scholen Consult % Consult met doorverwijzing % Coaching afgerond % Wachtlijst na intake % Totaal % De motivatie van scholen voor deelname aan het project lag vooral in hun wil om het welbevinden op school, zowel van leerlingen als van personeel, te verhogen. Bovendien voelden heel wat scholen de nood aan een meer structurele en beleidsmatige aanpak van geestelijke gezondheidsbevordering. 4.4 Opzetten van een stuurgroep geestelijk gezondheidsbeleid in minstens 25% van alle scholen Binnen elke school (100% = 188) die het coachingstraject doorliep werd gewerkt met een stuurgroep om vorm te geven aan het geestelijk gezondheidsbeleid. In 69 scholen (35%, van 200 deelnemende scholen die deze vraag invulden) was al een stuurgroep of werkgroep actief aan het werken aan een gezondheidsbeleid op school. In een aantal van deze scholen kwam hierbij het thema geestelijke gezondheid aan bod. In 7 scholen (4%) was de oprichting van zo n stuurgroep of werkgroep gepland, maar nog niet samengekomen. Bij de 69 scholen waar reeds een stuurgroep/werkgroep aanwezig was, gingen de coaches de samenstelling ervan na. In 56 van de 69 gevallen (81%) was de directie lid van de stuurgroep/werkgroep. In 52 scholen (75%) waren de leraren lid en in 51 scholen (74%) was ook een schoolinterne leerlingenbegeleider/opvoeder aanwezig. Als we kijken naar ander personeel (administratief, technisch) was in 18 scholen (26%) ook deze categorie lid van de stuurgroep/werkgroep. Opvallend is dat leerlingen nooit lid waren en ouders slechts in 1 school. In het kader van participatie, een essentiële randvoorwaarde van een (geestelijk) gezondheidsbeleid, toch wel een belangrijk aandachtspunt. In 32 gevallen (46%) was ook de preventiecoach lid. Dit kan verklaard worden door het tijdstip van het invullen van de vraag: vaak was hier al een eerste werkgroepoverleg met de coach doorgegaan, waardoor dit een vertekend beeld geeft van de startsituatie. Tenslotte gaven nog 19 scholen van de 69 (28%) aan dat ook andere partijen lid waren van de stuurgroep/werkgroep. Onder de categorie andere werden volgende personen aangeduid: ankerpersoon scholengroep, PBD, de cel leerlingenbegeleiding, vertrouwensleerkrachten, GOK-leerkrachten, de GOK-

17 17 coördinator, jaarverantwoordelijken, PISAD 15, een groep vrijwilligers vanuit het drugsplatform, het Logo, een opvoeder, Milieuzorg Op School, werkgroep relationele en seksuele vorming, graadcoördinatoren en een schoolverpleegkundige. Onderstaande tabel geeft een overzicht. 4.5 Implementeren van de matrix geestelijke gezondheid in minstens 15% van de scholen Bij het peilen naar de beginsituatie van de deelnemende scholen werd gevraagd of de school reeds gebruik maakte van een matrix die geestelijke gezondheidsbeleid als onderwerp had. Voor 17 scholen was hierover geen informatie beschikbaar. In 106 van de 200 gevallen (53%) was deze matrix niet aanwezig in de school bij het begin van het begeleidingsproces en deze scholen werkten niet aan een geestelijke gezondheidsbeleid. 42 scholen (21%) gaven aan dat de matrix niet aanwezig was op hun school maar dat ze wel met andere methodieken aan een geestelijk gezondheidsbeleid werkten. In 19 van de 200 gevallen (10%) was de matrix ook niet aanwezig, maar was deze wel gepland. En tenslotte gaven 14 scholen (7%) aan reeds een matrix die een geestelijk gezondheidsbeleid als onderwerp heeft, te hebben in de school, een kleine minderheid. Aangezien de matrix integraal deel uitmaakte van het begeleidingsproces, is in alle deelnemende scholen de matrix geïmplementeerd binnen de looptijd van het project. Dit is in 23% van alle secundaire scholen. 4.6 Nagaan van de tevredenheid van de scholen waar de matrix werd gebruikt De tevredenheidsmeting maakte deel uit van de postmeting die was gekoppeld aan het project preventiecoaches. Over het algemeen kunnen we stellen dat de scholen tevreden zijn over het project preventiecoach geestelijke gezondheid. Ook de begeleiding door de preventiecoaches zelf kan rekenen op een positieve evaluatie in elke regio. 15 Provinciaal Interbestuurlijk Samenwerkingsverband voor Aanpak van Drugsmisbruik

18 18 Bij meer gedetailleerde vragen omtrent de tevredenheid van de respondenten is te merken dat in het proces de analysefase meestal veel aandacht en tijd vraagt. De meeste antwoorden binnen de opsommingen van belangrijkste resultaten, sterktes en zwaktes handelen dan ook hierover. De meerderheid van de scholen is tevreden over deze fase; het krijgen van een overzicht van de huidige situatie rond geestelijke gezondheid op de school werd geapprecieerd en de matrix werd meerdere malen aangehaald als een handig hulpmiddel hierbij. Hierdoor werd het ook mogelijk om sterke en zwakke punten van de werking rond geestelijke gezondheid binnen de school te ontdekken en hiaten uit te halen. Doordat veel tijd werd gestoken in de analysefase, kregen andere fasen in het begeleidingsproces minder kans. Voor de planningsfase, waar de prioriteiten en doelstellingen worden vastgelegd, waren de resultaten grotendeels positief. De meeste scholen konden doorheen het project een aantal actie-/werkpunten vastleggen, een actieplan opstellen, alsook een beleidsvisie formuleren. Op het vlak van procesbegeleiding/monitoring/(zelf)evaluatie werd door enkele scholen het opvolgen van de resultaten van het project en de evaluatie van het reeds bestaande gezondheidsbeleid als belangrijkste resultaat aangehaald. Bij verankering en integratie werd door enkele scholen een verdere integratie van het gezondheidsbeleid in de werking van de school aangehaald als belangrijk resultaat, alsook het oprichten van (een) werkgroep(en). Als we kijken naar de randvoorwaarden nodig om tot een goed verloop van het werkingsproces te komen, zien we vooral resultaten op het vlak van deskundigheidsbevordering. Een aantal scholen geven zo aan een duidelijkere visie omtrent geestelijke gezondheid te hebben en bijscholingen en studiedagen gepland of gevolgd te hebben. Voor de verdere uitvoering van de werkpunten en de verankering en integratie van het geestelijk gezondheidsbeleid is echter nog meer tijd en begeleiding nodig. Meerdere scholen gaven aan dat het project langer had mogen lopen zodat de coach langer aanwezig zou zijn om hen te ondersteunen bij deze verdere uitvoering en verankering. Dit kan wijzen op het feit dat de scholen zich nog niet klaar voelen om de werking rond een geestelijke gezondheidsbeleid zelfstandig op te nemen. Binnen de termijn van het huidige begeleidingsproces was het moeilijk om de nodige tijd en middelen te vinden om deze verdere stappen tot uitvoering te brengen. Wanneer we kijken naar veranderingsprocessen binnen scholen dan hebben deze ongeveer een vijftal jaar nodig. Dit bleek ook uit meerdere antwoorden in de tevredenheidsmeting. Zo werd meermaals aangegeven dat omtrent de betrokkenheid van het personeel er nog enkele obstakels te vinden waren. Het bleek moeilijk om het draagvlak bij het personeel te behouden of zelfs maar op te bouwen. Ook naar de betrokkenheid van leerlingen en ouders toe is er nog veel werk. De communicatie naar deze doelgroepen was niet of nauwelijks aanwezig en blijft een werkpunt binnen het beleidsproces voor geestelijke gezondheid. 4.7 Beschrijving van de uitval: niet-deelnemende scholen Tijdens de loop van het project werd een aparte bevraging verstuurd naar de scholen die besloten niet deel te nemen. Deze bevraging had als doel de motivatie te achterhalen waarom deze scholen niet deelnamen. 838 Vlaamse scholen besloten niet in te stappen in het project. Van deze 838 waren er 152 scholen die de bevraging omtrent hun motivatie voor niet-deelname beantwoordden (een

19 antwoordpercentage van 18%). Van deze 152 waren er 115 die de vragenlijst volledig invulden en 37 gedeeltelijk. 19 We kunnen een top 5 van argumenten aanhalen waarom de scholen niet deelnamen aan het project preventiecoach. De percentages van scholen die andere redenen aanduidden zijn verwaarloosbaar. Zo gaf 50% van de scholen aan dat de workload voor het personeel reeds te hoog ligt zonder dit project, een bedenking die ook bij de scholen die wel beslisten deel te nemen naar boven kwam. Deze reden was meteen ook diegene die de meeste scholen aangaven. Nog steeds 44% gaf aan op school reeds aan zeer veel thema s binnen welbevinden te werken: meerdere scholen gaven aan niet deel te nemen aan het project omdat ze al aan geestelijke gezondheid werken. Daarenboven gaf nog 34% aan reeds aan veel andere thema s naast geestelijke gezondheid te werken. Op de vierde plaats met 26% van de scholen staat het argument dat de school vorige schoolja(a)ren al intensief heeft gewerkt aan welbevinden. Als laatste kunnen we vermelden dat 20% van de scholen andere prioriteiten heeft binnen de schoolwerking en daarom besliste niet deel te nemen aan het project. Onderstaand een overzicht van de resultaten: 4.8 Beschrijving van de bereikte doelgroep en het aantal deelnemende scholen Van de scholen die deelnamen aan het project preventiecoach geestelijke gezondheid beschikken we over informatie omtrent het onderwijsnet waartoe ze behoren en welk onderwijstype en welke onderwijsvormen ze aanbieden. Zo behoorde de helft van de deelnemende scholen tot het vrij onderwijs, 35% tot het gemeenschapsonderwijs en nog eens 10% tot

20 stedelijk/gemeentelijk/provinciaal onderwijs. Deze verdeling volgt de algemene verdeling van het Vlaamse onderwijslandschap. 20 Op vlak van verdeling van deelnemende scholen naar onderwijstype stelden we vast dat 80% van de scholen regulier onderwijs aanbiedt en 9% buitengewoon onderwijs. Als laatste werd nagegaan welke onderwijsvormen de deelnemende scholen aanbieden. Daarbij is te merken dat iets meer dan de helft, 56%, een eerste graad a aanbiedt. Terwijl 39% een eerste graad b aanbiedt. Bij de hogere graden werd het meeste TSO aangeboden door 52% van de deelnemende scholen, op de voet gevolgd door het BSO met een aanwezigheid in 49% van de scholen. ASO wordt ten slotte in 40% van de scholen aangeboden. De volgende onderwijsvormen worden in slechts weinig scholen aangeboden: KSO (5%), DBSO (6%), Syntra (2%) en HBO (1%). 4.9 beschrijving van de mate waarin de matrix wordt gebruikt De matrix werd in alle deelnemende scholen gebruikt.

21 Vlaamse contacten met netwerkpartners Naast bovenstaande realisaties van de opdrachten zoals beschreven in het Besluit van de Vlaamse Regering, slaagden de preventiecoaches er in om een ruim draagvlak voor geestelijke gezondheidsbevordering en -beleid op school te creëren. Dit draagvlak ontstond dankzij intensieve contacten en nuttige samenwerkingsverbanden met allerlei relevante organisaties. Vlaamse contacten met netwerkpartners 1. Overleg Aantal Samenstelling vergaderingen Vlaamse werkgroep Preventiecoaches 12 Logo-projecthouders, Logo-coaches, VLOR, VIGeZ, Agentschap Zorg en Gezondheid Overleg CLB-koepels en 5 coaches Overleg PBD en coaches 2 Overleg departement 2 Onderwijs en coaches Overleg ouderkoepel 1 GO!, OVSG, Vrij Onderwijs Projecthoudersoverleg 8 project preventiecoach Intervisie 32 Coaches, projecthouder (wisselend mandaat) Themagroep geestelijke 7 Logo s, VIGeZ gezondheid 2. Netwerking / Vorming / Aantal Samenstelling studiedagen vergaderingen Kennismaking en afstemmingsoverleg met 2 Sensoa, Leefsleutels, In Petto, VAD, De zelfmoordlijn, Kinder-en Jongerentelefoon, Vonk en Visie aanbieders educatieve pakketten Ervaringsuitwisseling met 1 Schoolslag in Geleen Congres Geestelijke 1 gezondheid, Gent Gezondheidsconferentie, 1 Brussel Studiedag VLOR Welbevinden op school 1

22 Conclusie Dankzij dit project: is geestelijke gezondheid op school en binnen onderwijsondersteunende organisaties (meer) bespreekbaar geworden (via netwerking); is er aandacht en bereidheid om geestelijke gezondheid (door middel van geestelijke gezondheidsbevordering, preventie van problematieken en begeleiding en doorverwijzing) beleidsmatig aan te pakken binnen scholen; werd een haalbare methodiek ontwikkeld om geestelijke gezondheid beleidsmatig in scholen te implementeren; is een kwart van de Vlaamse secundaire scholen goed op weg gezet inzake het opstellen van een geestelijk gezondheidsbeleid op school. In wat volgt gaan we kritisch in op een aantal vaststellingen en geven we aanbevelingen mee voor de toekomst.

23 23 5.Vaststellingen en aanbevelingen In dit deel van het eindrapport komen een aantal vaststellingen aan bod die de preventiecoaches de afgelopen drie jaar deden, al dan niet gestaafd met de gegevens uit de pre- en postmeting 16. Hou evenwel rekening met de kritische kanttekeningen (pagina 14) die mogelijks een vertekend beeld genereren. 5.1 Met betrekking tot het doel Educatie Werken aan een geestelijk gezondheidsbeleid omvat meer dan educatie. Toch stelden we vast dat scholen vooral op dit vlak sterk gaan inzetten. We vroegen de scholen welke thema s rond geestelijke gezondheid aan bod kwamen in de lessen, vakoverschrijdend of klasoverstijgend. Volgende grafiek geeft de resultaten weer (geel duidt op positieve thema s, blauw zijn eerder negatieve thema s). De positieve thema s scoren het hoogst. Voor de thema s dipje en zelfdoding zitten de percentages om en bij de 50%. De helft van de scholen neemt bijvoorbeeld de thema s dipje en 16 In bijlage kan u de volledige pretest en posttest terugvinden zoals deze aan scholen werd bezorgd.

24 24 zelfdoding niet op. Een aantal scholen gaven ook nog andere thema s aan met als vaakst voorkomende hierbij het thema seksualiteit. Uit de gegevens van de pretest en de posttest merkten we een sterke vooruitgang voor de opmaak van een leerlijn 17 voor alle thema s. Bij bijna elk thema stelden we een stijging vast met 25% of meer. Uitstekers hierbij zijn informeren en pesten met een respectievelijke stijging van 37,4% en 35,6%. Opmerkelijk hierbij is de stijging van de educatie met betrekking tot zelfdoding. De coaches raadden dit namelijk steeds sterk af omwille van het (mogelijks) normaliserende en drempelverlagende effect. Belangrijk hierbij om te vermelden is dat de coaches fungeerden als bewaker van de kwaliteit, het tijdsverloop, de naleving van afspraken, maar niet als eindverantwoordelijke. Hoewel de coach dus kon aanbevelen om niet op klassikaal niveau lessen over suïcide te geven, was het de school zelf die besliste welk preventieaanbod zij formuleert. Ondanks dit advies merkten we dus op dat scholen vaak probleemgericht zaken vorm geven. Educatie op het niveau van het onderwijzend personeel vertaalt zich globaal gezien vooral in navormingen. Hoewel heel wat van hen zich informeel scholen (door bijv. het doornemen van literatuur in hun vrije tijd) lijkt deskundigheidsbevordering vooral vorm te krijgen in (pedagogische) studiedagen, mentorschap en soms in vakwerkgroepen. 17 Een leerlijn is de constructieve en logische opeenvolging van fasen en activiteiten van het onderwijsproces.

25 Volgende tabel geeft een overzicht van de onderwerpen met betrekking tot geestelijke gezondheid bij leerlingen waarover nascholingen werden gevolgd door het schoolpersoneel. 25 Als we de verschillende percentages uitzetten kunnen we allereerst duidelijk merken dat de nascholing rond een thema over geestelijke gezondheid bij leerlingen vooral wordt gevolgd door 1 of enkele personen en in mindere mate door een groep leerkrachten of het hele leerkrachtenteam en andere personeelsleden. Als we kijken naar het totaal ( alle of groep en enkelen ) van scholen die een nascholing hebben gevolgd zien we dat zowel bij de pre- als posttest de thema s pesten, verslaving en informeren goed scoren. Als we echter de percentages voor de pretest en de posttest gaan vergelijken op deze thema s zien we dat na het doorlopen van het project het aantal scholen dat hieromtrent een nascholing volgt wel gedaald is. Aangezien de percentages hiervoor al erg hoog lagen bij de pretest en de posttest enkel bevraagd werd over de periode tijdens de loop van het project (gemiddeld anderhalf jaar versus 3 jaar voor de pretest) is dit niet verwonderlijk. De thema s die bij zowel preals posttest het slechtst scoren zijn zelfvertrouwen en assertiviteit. Echter, terwijl het percentage scholen dat hieromtrent een nascholing volgt bij de pretest nog onder de 35% ligt, is dit bij de posttest wel gestegen naar 37,9%. Bij de nascholingen gevolgd door een groep leerkrachten of het hele leerkrachtenteam en andere personeelsleden zien we in de posttest een lichte stijging bij de meeste thema s. De kortere periode waarover de bevraging handelt in de posttest, maakt dat deze resultaten als positief bekeken kunnen worden. Vooral op de nascholingen gevolgd door een groep leerkrachten of het hele leerkrachtenteam en andere personeelsleden is de kans groot dat het project een positieve invloed heeft gehad. Als we kijken naar de gedetailleerde cijfers, zien we ook een duidelijke stijging in het aantal scholen dat in de posttest aangeeft dat een nascholing rond een bepaald thema gepland is voor volgend jaar.

26 Wat het volgen van nascholingen met betrekking tot het eigen functioneren van schoolpersoneel betreft, kwamen we tot onderstaande resultaten. 26 Als we de percentages uit de pretest gaan vergelijken met deze uit de posttest zien we dat vooral deze binnen de antwoordcategorie alle of groep dalen, behalve voor leerlingenbegeleiding. Belangrijk om hier opnieuw te vermelden is het verschil in periode waarover deze vraag handelde (een gemiddelde van anderhalf jaar in de posttest versus drie jaar in de pretest). Voor de nascholingen gevolgd/aangevraagd door 1 of enkele personen is er bij leerlingenbegeleiding een stijging aanwezig. Terwijl nascholingen omtrent klasmanagement, teambuilding en samenwerking met ouders een lager totaalpercentage hebben bij de posttest, is deze daling vooral merkbaar bij teambuilding en samenwerking met ouders. We moeten echter het aantal respondenten per vraag, de N-waarde, in het achterhoofd houden. Zo zien we bij samenwerken met ouders wel een daling in percentage bij de antwoordcategorie alle of groep, maar in aantal scholen zijn er in de posttest 2 meer die hier in de antwoordcategorie terug te vinden zijn. De coaches merkten op dat het leren van elkaar (door middel van bijv. intervisie of bijwonen van elkaars lessen, ) niet echt onderdeel lijkt te zijn van de cultuur of structuur van het Vlaamse onderwijs. Bij het topic educatie van ouders kunnen we stellen dat ouders in het algemeen weinig betrokken worden bij het reilen en zeilen binnen een school. Specifieke projecten worden wel gecommuniceerd naar ouders maar er lijkt niet echt sprake te zijn van een proactieve samenwerking tussen ouders en school m.b.t. het pedagogische luik. Educatie naar ouders beperkt zich tot de klassieke infoavonden over middelengebruik, pesten, Voor alle thema s is duidelijk dat de minderheid van de scholen ouders informeert. Over psychische problemen bij jongeren wordt in minder dan 25% van de scholen informatie geboden aan de ouders. Over opvoeden van tieners en jongvolwassenen en over verslaving worden de ouders het meest geïnformeerd, in respectievelijk 46.6% en 45.5% van de scholen.

27 27 Een vergelijking tussen pre- en posttest toont een daling op alle thema s met uitzondering van de communicatie omtrent welbevinden, welke een lichte stijging vertoont. Ook hier is het echter belangrijk om het verschil in periode waarover de vraag beslaat mee te nemen. De percentages scholen die aangeven deze informatie voor de ouders gepland te hebben volgend jaar blijft laag. Toch zien we een stijging voor de thema s welbevinden en psychische problemen in de postmeting. Structurele Maatregelen Een volgende vraag in de pre- en posttest handelde over de faciliteiten voor leerlingen die de school ter beschikking heeft. Bij de faciliteiten waarover de school beschikt zijn niet veel stijgingen in percentages te merken bij de posttesten. Enkel de gezellige (klas)lokalen en het beschikken over een afzonderlijk lokaal om met leerlingen een vertrouwelijk gesprek te voeren zijn in duidelijk meer scholen aanwezig bij de postmeting, respectievelijk in 79.1% en 95.7%. Deze resultaten zijn weinig verbazend, gezien structurele veranderingen vaak een verandering op langere termijn zijn.

28 28 Aan de scholen werd daarnaast, zowel in de pre- als de posttest, gevraagd of er op school iemand aangesteld is, bv. als coördinator, voor geestelijke gezondheid of welbevinden. 59.7% van de scholen in de pretest en 77,1% van de scholen gaven aan in de posttest over een coördinator te beschikken. Terwijl bij 15 scholen (22.4%) uit de pretest deze coördinator hiervoor ook (gedeeltelijk) was vrijgesteld was dit in de posttest reeds gestegen naar 26 scholen (37.1%). Deze stijging kunnen we met grote kans toewijzen aan het project. Vervolgens werd bevraagd of het beleid over geestelijke gezondheid of thema s m.b.t. geestelijke gezondheid een agendapunt is geweest. Voor de pretest werd dit voor de periode van het voorbije schooljaar bevraagd, in de posttest ging dit over de tijdspanne gelijklopend met de loop van het project. Binnen alle overlegfora zijn het aantal scholen met een agendapunt m.b.t. geestelijke gezondheid in de posttest gestegen. We kunnen duidelijk merken dat zowel de werkgroep gezondheidsbeleid en de personeelsvergadering of teamoverleg de meest populaire overlegfora zijn omtrent een agendapunt over geestelijke gezondheid met een percentage van meer dan 75% van de scholen. Deze twee overlegfora hebben ook de sterkste stijging in aantal scholen in de posttest, vergeleken met de pretest, met respectievelijk een stijging van 23.7% en zelfs 27.6%. De schoolraad en de ouderwerking of ouderraad zijn heel wat minder populair met in minder dan 45% van de scholen een agendapunt over geestelijke gezondheid. Zowel in de pre- als posttest werd gevraagd of de school aan verschillende actoren bekend maakt wat zij doet op het vlak van geestelijke gezondheid. Voor de posttest had dit betrekking op de periode sinds het project preventiecoach geestelijke gezondheid gestart is. Ten opzichte van de pretest zien we in de posttest vooral bij de leerlingen en de ouders een sterke daling.

29 29 We zien echter wel sterke stijging in het aantal scholen dat aangeeft deze bekendmaking gepland te hebben vanaf volgend jaar in de posttest. Zo geeft 1.6% van de scholen aan dat ze bekendmaking aan leerlingen plannen vanaf volgend jaar in de pretest, terwijl 17.1% dit aangeeft in de posttest. Ook voor de andere doelgroepen zijn deze stijgingen merkbaar, met voor leraren een stijging van 11.2%, voor ouders 12.1% en voor ander personeel 5.3%. Als laatste vraag binnen de effectmeting werd gepeild naar de netwerking van de scholen omtrent geestelijke gezondheid. Zo werd er allereerst gevraagd of de school samenwerkt voor geestelijke gezondheid met schoolnabije diensten of externe partners. Als we kijken naar de totalen is te zien dat, met een overgrote meerderheid, de schoolnabije partner CLB diegene is waar het meest mee wordt samengewerkt, als enige partner die percentages van boven de 55% haalt. Uit de analyses kunnen we duidelijk opmerken dat het CLB de partner is waarmee zeker bij de leerlingbegeleiding en het doorverwijzen naar een hulpverlener wordt samengewerkt. Deze samenwerking stijgt ook in de posttest. Het uitwerken van een programma geestelijke gezondheid en het geven van (gast- )lessen wordt minder door het CLB opgenomen, hoewel deze partner hier nog het hoogste percentage haalt in vergelijking met de andere partners (23,3% en 28,3%). De samenwerking met de pedagogische begeleiding is het hoogst voor projecten of andere klasoverstijgende activiteiten met een percentage 26.4% in de pretest maar nog slechts in 16.7% van de scholen in de posttest. Afspraken en regelgeving In zowel de pre- als de posttest werd gevraagd of de school op dat moment afspraken had voor de leerlingen m.b.t. de opgesomde onderwerpen: goede omgang met elkaar, stresspreventie in het kader van taken en toetsen, pesten en gepest worden, geweld op school, spijbelen, middelengebruik en omgaan met traumatische gebeurtenissen (bv. zelfdoding, verkeersongeval, ).

30 30 Opmerkelijk is dat de afspraken omtrent goede omgang met elkaar, pesten en gepest worden, geweld op school, spijbelen en middelengebruik sterk verankerd en ook opgenomen zijn in het schoolreglement. Voor deze thema s zien we hierin zelfs, ondanks de reeds hoge waarden bij de pretest, nog een stijging bij de posttest. De afspraken die hierboven bevraagd zijn voor de leerlingen werden ook bevraagd voor de leerkrachten en ander personeel. Een eerste opvallend fenomeen in de data is de sterke stijgingen in percentages in de posttesten voor de schriftelijke afspraken die zijn opgenomen in het school- of arbeidsreglement. Zeker en vast voor de onderwerpen goede omgang met elkaar, pesten en gepest worden en geweld op school waar deze stijging respectievelijk 28%, 22.3% en 25.8% bedraagt. We kunnen dus met grote waarschijnlijkheid zeggen dat het project preventiecoach heeft geleid tot een stijging van het opnemen van deze onderwerpen in het school- of arbeidsreglement. Binnen de structurele maatregelen werd ook gepeild naar de verankering van bepaalde thema s m.b.t. geestelijke gezondheid en welbevinden. Zo werd er voor de thema s pesten, traumatische gebeurtenissen, verslaving, spijbelen, stresshantering, faalangst, discriminatie en geweld

31 gevraagd of ze opgenomen zijn in actieplannen (bv. pestactieplan, crisiscommunicatieplan, middelen-/drugbeleidsplan, spijbelactieplan, stressactieplan, ). 31 Bij het uitzetten van de percentages in de grafiek zien we een duidelijke verankering van de thema s verslaving, pesten en spijbelen in actieplannen. Ook traumatische gebeurtenissen is in meer dan 65%, in de posttest, van de scholen opgenomen in een actieplan. Hierna volgt geweld met in de posttest een percentage van 46.3%, een stijging van 10.1%. Enkel de thema s pesten en traumatische gebeurtenissen hebben een sterkere stijging in de posttest met respectievelijk 10.3% en 11.3%. De thema s stresshantering, faalangst en discriminatie blijven, ondanks een stijging in de posttest, in maar een klein aantal scholen, minder dan 25%, verankerd in een actieplan. Begeleiding en doorverwijzing Het lijkt erop dat er nog heel wat extra kansen bestaan om signalen die jongeren uitzenden op te pikken. Heel wat scholen hebben een systeem van interne leerlingenbegeleiding en een leerlingenvolgsysteem. Hoewel dit systeem globaal gezien vrij goed werkt, lijkt het nogal vrijblijvend opgevat binnen scholen. Leerkrachten die signalen opmerken zouden meer gestimuleerd moeten worden om actief met deze zaken aan de slag te gaan. De communicatie tussen klastitularis, leerlingenbegeleider en leerkracht en de bereidheid van de leerkrachten om dit daadwerkelijk te communiceren zouden geoptimaliseerd kunnen worden. Toch worden er binnen het secundair onderwijs ook heel wat initiatieven genomen om jongeren die zich niet goed in hun vel voelen te ondersteunen. We kunnen stellen dat de desbetreffende partners, leerlingenbegeleiding en het CLB, vrij goed op elkaar afgestemd zijn en de leerlingenbegeleiding, eenmaal de nood gedetecteerd is, globaal gezien in de meeste scholen vrij goed is vormgegeven. Vanuit het samenwerkingsverband bijzondere bepalingen, de draaischijffunctie van het CLB, wordt de leerling op de meest adequate manier ondersteund. In sommige situaties betekent dit dat de leerling wordt opgevolgd door de leerlingenbegeleider, door de GON-leerkracht of een kortdurende begeleiding door het CLB. In bepaalde situaties wordt gespecialiseerde hulp, langdurigere psychotherapie voorgesteld (CGG, ). Doorverwijzing gebeurt in deze gevallen vanuit het CLB.