Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao. Bijdrage van een op particulier initiatief ingestelde Commissie Pensioenen

Transcriptie

1

2

3 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao Bijdrage van een op particulier initiatief ingestelde Commissie Pensioenen Curaçao, October 2008

4

5 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao Inhoudsopgave Executive Summary 1 1. Inleiding 5 2. Analyse van het huidig pensioensysteem Het huidig pensioenstelsel Feiten en trends De AOV Problematiek 7 3. Internationale Ontwikkeling Vergrijzende Wereld Populatie Stijgende Levensverwachting Ouderen worden ouder Toename Ouderdomsziekten Vergrijzing en Bevolkingsafname Veranderingen in Gezinsstructuur Verschuivende Patronen in Werk en Pensionering Sociale Voorzieningen in Ontwikkeling Nieuwe Economische Uitdagingen Conclusies Demografische Ontwikkelingen op Curaçao Historie Bevolkingsontwikkeling Dependency Ratio CBS Bevolkingsprognose Bevolkingspiramides Conclusies De economie van Curaçao Kerncijfers Economische vooruitzichten en bevolkingsbeleid Pensioen Financieringsmodellen en het AOV pensioen Het Omslagsysteem Het Rentedekkingssysteem Het Kapitaaldekkingssysteem De Defined Benifit (DB) Regeling De Defined Contribution (DC) Regeling De AOV scenario s Conclusies Voorstel voor een nieuw pensioenstelsel voor Curaçao Is een gekapitaliseerd pensioen een beter waarborg? Naar een structurele én duurzame oplossing van het pensioenstelsel Uitgangspunten bij het opzetten van het kapitaaldekkingsmodel De gevolgde methodiek Advies van de Commissie Kapitaaldekkingsstelsel: 30-jaarlijkse Dotaties Conclusies uit de scenario analyses 31

6

7 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao Inhoudsopgave 9. Solidariteit Pensioenuitvoerders en Toezicht 33 Apendices, tabellen en bijlagen Apendix I: Scenario s pensioenstelsels 35 Ongewijzigd beleid scenario s omslagstelsel: 1. Scenario 1: Landsverordening Staten AOV/AWW December Scenario 2: L.V. Staten en verhoging pensioenleeftijd naar 65 in Scenario 3: Omslagstelsel plus koppeling aan minimumloon Landsverordening Staten AOV/AWW en enkele varianten Conclusies omslagstelsel 40 Kapitaaldekking scenario s: 6. Scenario 4: Kapitaaldekking lening 4% Scenario 5: Kapitaaldekking lening 6% Scenario 6: Kapitaaldekking éénmalige dotatie Scenario 7: Kapitaaldekking 10-jaarlijkse dotaties Scenario 8: Kapitaaldekking 20-jaarlijkse dotaties 45 Appendix II: Gekapitaliseerd pensioen versus een AOV uitkering 46 Appendix III: Het Prognose Model 48 Tabel 1: Economische indicatoren Curaçao 50 Tabel 2: Werkgelegenheid en Inkomen 51 Tabellen scenario s 53 Bijlage 1: Samenvatting rapporten aangaande de pensioenproblematiek 73 Bijlage 2: Voorbeeld: Beschikbare Premieregeling 86

8

9 Executive Summary Het huidig pensioenstelsel op Curaçao is opgebouwd uit drie pijlers: 1. Algemene Ouderdomsverzekering (AOV): een basis of staatspensioen dat aanspraak geeft op een minimum pensioen, indien wordt voldaan aan een aantal wettelijke criteria; 2. Een aanvullend, bedrijfsgebonden pensioen, dat veelal fiscaal gefacilieerd 1 is; 3. Een individueel pensioen, dat op vrijwillige basis kan worden afgesloten en dat niet fiscaal gefacilieerd is. Eén en ander wordt onderstaand grafisch geïllustreerd: Werkende bevolking met pensioen op Curaçao Op Curaçao bestaat geen pensioenplicht. Volgens de laatste cijfers heeft per eind % van de werkende bevolking geen aanvullend pensioen: Nederlandse Antillen Werkende bevolking 78,589 76,000 Actieve deelnemers in een collectieve 22,339 30,900 pensioenregeling Werkende bevolking met pensioenregeling 28.43% 40.66% Pensioentrekkenden binnen een collectieve 11,500 regeling Bron: Commissie Pensioenen (1997) en BNA (2005) Er is weliswaar sprake van een toename van 28,4% tot 40,66% in de pensioen coverage 2 tussen 1997 en 2005, echter is nog steeds circa 59% van de werkende bevolking niet gedekt. Trend: de Curaçaose bevolking vergrijst Op Curaçao zal het percentage 60+ t.o.v. de werkende bevolking (bevolking tussen de leeftijd 15 tot 60 jaar) de komende decennia toenemen tot zelfs een verhouding van 1: 2. Circa 25% van de bevolking zal in 2025 boven de 60 zijn. Emigratie verergert verder deze trend. Samen met de vergrijzing leidt dit tot een enorm draagvlak probleem voor het AOV pensioensysteem. 1 Faciliering houdt in dat premie aftrekbaar is van het jaarinkomen. 2 Pensioen coverage: het aantal werkenden dat over een aanvullende pensioenregeling beschikken. - Pagina 1 -

10 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao De AOV problematiek op Curaçao De AOV-uitkering is helaas niet gegarandeerd en bovendien ontoereikend (onder minimum bestaansniveau); Het premieniveau is per 1 januari 2008 gestegen naar 14% tot een loongrens van ANG per jaar. De AOV-uitkering per 1 januari 2008 is ANG.674 en lager dan het alom geaccepteerde bestaansminimum; Het AOV-fonds vertoont tekorten. Bij ongewijzigd beleid zal het cumulatieve tekort oplopen naar 20,5 miljard ANG in 2049; De Curaçaose bevolking groeit nauwelijks; Het fertiliteitcijfer is ondertussen gedaald tot 1,9 per vruchtbare vrouw; Uitkeringen zullen over steeds langere periodes moeten worden gedaan als gevolg van de toenemende levensverwachting; Het werkeloosheidspercentage is enigszins wat verbetert maar nog steeds hoog, circa 12%; De dependency ratio (verhouding tussen 60-plussers en de werkende bevolking) verslechtert in de tijd; Internationaal blijkt dat steeds meer landen overgaan op een nieuw kapitaalgedekt pensioenstelsel terwijl het omslagstelsel in diverse landen wordt afgebouwd. Een herziening van het huidige pensioenstelsel is daarom onontkoombaar. Een nieuw pensioenstelsel voor Curaçao Uitgangspunten: 1. Het huidige pensioenstelsel moet worden vervangen door een kapitaal gedekt systeem rekeninghoudend met de fiscale grenzen; 2. Het omslagstelsel zal geleidelijk aan en compleet vervangen moeten worden door een kapitaalgedekt stelsel in een periode van 40 jaar; 3. De AOV-verplichtingen per de datum van overgang naar het nieuwe stelsel kunnen in 30 jaar worden afgefinancierd door jaarlijkse dotaties; 4. Naarmate de AOV-verplichtingen worden afgefinancierd zal een steeds groter deel van de premie aangewend worden voor kapitaalopbouw ten behoeve van de deelnemer. Hierdoor stijgt het te bereiken pensioen bij een volledige opbouw en wordt dus het principe van één bedrag voor iedereen gelijk ongeacht bijdrage c.q. inkomen losgelaten. Zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid wordt hierdoor gestimuleerd.; 5. De pensioenleeftijd dient verhoogd te worden naar 65 jaar. Rekeninghoudend met degenen die al dicht bij de 60 jarige leeftijd zijn zal een overgangsmaatregel geïntroduceerd moeten worden; 6. Een deel van de huidige premie ad 14% tot de salarisgrens van wordt volgens een leeftijdsafhankelijke staffel besteed voor enerzijds kapitaalopbouw en anderzijds voor de affinanciering van het huidige AOV-stelsel; 7. Een actieve bevolkingspolitiek moet worden gevoerd gericht op verjonging van de bevolking en bevolkingsgroei (verbreding van de basis); 8. Een politiek gericht op duurzame economische groei is hierbij noodzakelijk teneinde op termijn volledige werkgelegenheid te kunnen realiseren; 9. Er dient een basis pensioenplicht te worden ingesteld uitgaande van de huidige premie van 14% tot het vastgestelde maximum jaarinkomen van ; 10. Daarnaast kunnen marktpartijen in vrije onderhandelingen voor inkomens boven de per jaar een additioneel pensioen kunnen verzekeren tot de fiscale grens; 11. Pensioen providers dienen aan hoge standaarden voor wat betreft kwaliteit en governance te voldoen en moeten kunnen concurreren op de vrije markt; 12. Individuele waardeoverdracht tussen de providers zal wettelijk verankerd moeten worden. 13. De verzekeringsrisico s arbeidsongeschiktheid, premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid en overlijden dienen tevens verplicht meeverzekerd te worden; 14. Er dient tevens een acceptatie-plicht te worden ingevoerd. - Pagina 2 -

11 Executive Summary Doelstellingen van het nieuwe pensioenstelsel: een beter niveau van sociale rechtvaardigheid te realiseren (inkomensverdeling) op termijn; een verbetering van de materiële voorwaarden voor werknemers en gepensioneerden binnen maatschappelijk acceptabele grenzen op termijn; het opvangen van de min- en onvermogenden door middel van een sociaal fonds; de afhankelijkheid van een inkomen na pensionering van zowel de overheid evenals van voormalige werkgevers te elimineren; de bevordering van zelfredzaamheid en de individuele verantwoordelijkheid van de werknemer voor zijn voortbestaan (na de actieve periode) te stimuleren; een versterking van de structuur van het pensioenstelsel gericht op duurzaamheid en continuïteit te bewerkstelligen; een betere regulering en vermindering van het risico van discontinuïteit van het pensioenstelsel te bevorderen; een adequate afdekking van de verzekeringsrisico s (arbeidsongeschiktheid, premievrijstelling en overlijden) voor zover van toepassing. Scenario s De Commissie heeft een aantal omslagstel scenario s 3 en varianten daarop uitgewerkt. Voor alle scenario s van het kapitaaldekkingsmodel zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: 1. Aanvang per 1 januari 2010; 2. Verhoging pensioenleeftijd naar 65 jaar; 3. Bijdrage deelnemers, werkgevers en overheid in een sociaal solidariteitsfonds volgens leeftijdsklasse; 4. Iedere deelnemer gaat in 2010 onmiddellijk over naar het kapitaaldekkingsstelsel, tot en met de leeftijd van 48 jaar; 5. Deelnemers vanaf 49 jaar blijven in het omslagstelsel volgens een sterfhuisconstructie en blijven premie afdragen op basis van 14% tot de eindleeftijd van 64 jaar; 6. AOV-verplichtingen voor de groep vanaf 49 jaar loopt ten einde in het jaar 2049; 7. De pensioenen worden zoveel mogelijk geïndexeerd afhankelijk van het behaalde financieel resultaat; 8. Indexering van de AOV-uitkeringen zoveel mogelijk met 2% over de jaren tot volledige afbouw; 9. Creatie van minimaal nieuwe banen (toeristische sector: direct en indirect) en zo mogelijk streven naar economische groei teneinde volledige werkgelegenheid te creëren; 10. De effecten van de overgangsmaatregel, eventuele indexatie, groei etc. zijn tevens additioneel gesimuleerd. Eindconclusie scenario s: 1. Uit het prognose model blijkt dat de deelnemers tot en met 48 jaar voldoende kapitaal opbouwen om een pensioen in te kopen dat minimaal gelijk is aan de gemiddelde AOV uitkering rekeninghoudend met een pensioenleeftijd van 65 jaar; 2. Bij jaarlijkse salarisstijgingen of een hoger gemiddeld rendement zal het totaal te bereiken pensioen hoger uitvallen. Er wordt dan immers meer pensioenkapitaal opgebouwd; 3. Gedurende 30 jaar dient naast de premiebijdragen van werknemers en werkgevers ten laste van de landsbegroting Curaçao een jaarlijkse dotatie van circa 76,5 miljoen ANG. gereserveerd te worden om de AOV-verplichtingen geleidelijk aan af te kunnen financieren; 4. Er zullen solidariteitsbijdrages van werkgevers en werknemers zijn op basis van een leeftijdsafhankelijke staffel, ten behoeve van het sociaal fonds voor on- en minvermogenden; 5. Uit het model blijkt dat het nieuwe systeem duurzaam is. Het lost de structurele problematiek op en biedt betere garanties dan het huidige omslagstelsel. 3 Zie scenario 9 pagina 30, appendix I en de tabellen op pagina s 54 t/m Pagina 3 -

12 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao Een gekapitaliseerd pensioen is een betere waarborg voor het individu én voor de continuïteit van het pensioenstelsel dan het huidige omslagstelsel. 1. Pensioenopbouw is een individuele zaak en primair de verantwoordelijkheid van de individuele werknemer / deelnemer. In dit systeem bouwt de deelnemer een pensioenkapitaal waarmee hij op pensioendatum pensioen kan inkopen. Hoe meer en hoe langer je bijdraagt, hoe meer pensioenkapitaal je opbouwt; 2. Een gekapitaliseerd pensioensysteem helpt bij de bestrijding van armoede en vermindert afhankelijkheid van de werkgever en/of staatsvoorzieningen; 3. Een gekapitaliseerd pensioensysteem bevordert sparen wat de basis vormt van economische groei. Immers, komt meer kapitaal beschikbaar, die voor investeringen kan worden aangewend; 4. Dit systeem stimuleert de persoonlijke verantwoordelijkheid (zelfredzaamheid) van het individu. De afhankelijkheid van staatsvoorzieningen wordt dan verminderd; 5. In een gekapitaliseerd pensioensysteem is premiebetaling fiscaal gefacilieerd wat sparen via dit vehicle aantrekkelijk maakt, omdat de eigen premiebijdrage aftrekbaar is; 6. Een sociaal fonds moet worden opgericht teneinde on- en minvermogenden te kunnen opvangen. De financiering hiervan komt uit drie bronnen, te weten: de algemene middelen en premies van werknemers en werkgevers. - Pagina 4 -

13 1. Inleiding Gevoed vanuit een groeiende bezorgdheid over de pensioenproblematiek en het risico waarbij de pensioengerechtigden niet langer gegarandeerd zijn van een AOV-uitkering, heeft Vidanova destijds het idee geopperd om een initiatief te ontplooien, waarbij enerzijds de pensioenproblematiek in kaart gebracht zou worden, en anderzijds een structurele en duurzame oplossing zou worden uitgewerkt. Samen met de Kamer van Koophandel is uit dit initiatief een particuliere pensioencommissie tot stand gekomen, waarvan de leden werden geselecteerd op basis van hun betrokkenheid, professionele vaardigheden en expertise. Voornoemde selectie heeft geleid tot de volgende samenstelling: Rafael Pichardo Mphil, drs. S. Nandpersad actuaris, drs. Guy Cozijns, drs. Raymond Römer, drs. Dennis Dare en drs. Willem Da Costa Gomez. Daarnaast heeft de commissie ook dankbaar gebruik gemaakt van de kennis en ervaring van een groep van externe deskundigen om haar analyses en aanbevelingen te toetsen: drs. M. de Sola, drs. L. Smit AAG, E.M. Bos AAG, drs. R. Maduro, drs. J. Lieuw en Mr. J. Jacobs. De Commissie stond in essentie voor de volgende uitdaging: Wat is de werkelijke situatie waarin het pensioenstelsel van Curaçao zich verkeerd en hoe kunnen we een pensioenmodel aanbieden dat structurele en duurzame oplossingen biedt, zonder voorbij te gaan aan het aspect van solidariteit? Deze hamvraag wordt beantwoord in het voorliggende rapport. De taakopdracht van de Commissie was: Beoordelen of de continuïteit van het huidig pensioenstelsel, rekeninghoudend met verwachte demografische en overige economische /financiële ontwikkelingen, gegarandeerd is; Onderzoeken van de haalbaarheid van de introductie van een gekapitaliseerd verplicht pensioen voor de werkende bevolking van Curaçao; Een voorstel voor een duurzaam pensioenstelsel uitwerken; Het in kaart brengen van de effecten van de introductie van een verplicht gekapitaliseerd pensioen en de financiering ervan; Het aangeven van voorwaarden waaronder een verantwoorde introductie mogelijk is; Het ontwerp van een gekapitaliseerde basis pensioenregeling. Hoofdstukken 1 t/m 5 belichten achtereenvolgens het huidige pensioenstelsel, de internationale ontwikkelingen, de demografische ontwikkelingen en de economie van Curaçao in perspectief. Hoofdstuk 6 legt de aspecten van de pensioen financieringsmodellen bloot. In het 6 de hoofdstuk wordt verder het huidige omslagstelsel in onder de loep genomen, terwijl in hoofdstuk 7 een structurele en duurzame oplossing wordt beschreven. Hoofdstuk 8 wordt het voorstel van de commissie nader uitgewerkt en toegelicht. Hoofdstuk 9 behandelt het aspect van de solidariteit. Hoofdstuk 10 Pensioenproviders en Toezicht. Verder zijn een groot aantal apendices, bijlagen en tabellen waarin de effecten van de diverse scenario s cijfermatig worden weergegeven, het prognosemodel wordt verder uitvoerig beschreven, diverse rapporten die in het verleden zijn uitgebracht over de problematiek worden samengevat en een voorbeeld van een beschikbare premieregeling wordt gegeven. - Pagina 5 -

14 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao 2. Analyse van het huidig pensioenstelsel Pensioen is uitgesteld loon en is bedoeld om te voorzien in een inkomen wanneer de deelnemer de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt. Populair gezegd komt dit neer op sparen voor de oude dag. Op Curaçao bestaat geen pensioenplicht. In landen waar geen pensioenplicht bestaat en de staatsuitkering relatief laag is, komen ouderen, wanneer ze de pensioengerechtigde leeftijd bereiken, meestal in financiële moeilijkheden. Immers het inkomen valt aanzienlijk terug waardoor zij vaak gedwongen worden om ook na de pensioengerechtigde leeftijd door te blijven werken om in hun voortbestaan te blijven voorzien. De afname van de gezinsgrootte in de laatste decennia brengt verder met zich mee dat deze ouderen ook niet terug kunnen vallen op hun meestal beperkt aantal kinderen. 2.1 Het huidig Pensioenstelsel Het huidig pensioenstelsel van de Nederlandse Antillen is opgebouwd uit drie pijlers: 1. Algemene Ouderdomsverzekering (AOV): een basis of staatspensioen dat aanspraak geeft op een minimum pensioen, indien wordt voldaan aan een aantal wettelijke criteria; 2. een aanvullend, meestal bedrijfsgebonden pensioen, dat veelal fiscaal gefacilieerd is; 3. een individueel pensioen, dat op vrijwillige basis kan worden afgesloten en dat niet fiscaal gefacilieerd is. Eén en ander wordt in onderstaand grafisch geïllustreerd: Bovenop de AOV kan een collectief of individueel aanvullend pensioen verzekerd worden doorgaans op basis van het kapitaaldekkingsstelsel. Deze pensioenen zijn meestal ondergebracht bij een pensioenfonds of verzekeraar. Volgens de fiscale richtlijnen die van toepassing zijn op Curaçao mag een pensioen maatschappelijk gezien niet bovenmatig zijn. Met bovenmatig wordt verwezen naar het deel boven de 70%-norm : het maximaal op te bouwen pensioen (inclusief de AOV uitkering) is dus beperkt tot maximaal 70% van het laatst verdiende loon. Daarboven is men bovenmatig, wat impliceert dat de fiscale voordelen niet langer van toepassing zijn. De laatste trede in de piramide is een individueel pensioen dat de werknemer kan afsluiten ten individuele titel en dat het deel boven de 70% grens kan afdekken. Hiervoor krijgt de werknemer echter geen fiscale faciliering: de premiebijdrage is immers niet fiscaal aftrekbaar. Voor de fiscale faciliering gelden overigens de in 2002 door de Minister van Financiën afgekondigde richtlijnen die op alle pensioenregelingen van toepassing zijn. - Pagina 6 -

15 2. Analyse van het huidig pensioenstelsel 2.2 Feiten en Trends De meest recente informatie van de Bank van de Nederlandse Antillen geeft aan dat per eind 2005 circa 59% van de werkende bevolking nog steeds niet over een aanvullend pensioen, naast de AOV, beschikte: Nederlandse Antillen Werkende bevolking 78,589 76,000 Actieve deelnemers in een collectieve pensioenregeling 22,339 30,900 Werkende bevolking met pensioenregeling 28.43% 40.66% Pensioentrekkenden binnen een collectieve regeling 11,500 Bron: Commissie Pensioenen (1997) en BNA (2005) Bovengenoemde cijfers gelden voor de Nederlandse Antillen. De cijfers per eiland konden helaas niet verkregen worden. Uit een vergelijking met het rapport van de Commissie Pensioenen (1997) blijkt dat er sprake is van een lichte verbetering in de zogenaamde pensioen coverage 1. Deze is echter nog niet substantieel. De toenmalige Minister van Arbeid en Sociale Zaken heeft bij het bekend maken van het rapport van de pensioencommissie besloten de invoering van een pensioenplicht in principe aan de marktpartijen over te laten voor een periode van 5 jaar. Indien na 5 jaar zou blijken dat er geen significante verbetering is in de pensioendichtheid zou de Minister zelf met een initiatief komen. Ondanks diverse rapporten 2 die hierna zijn uitgebracht, blijkt dat een belangrijk deel van de werkende bevolking (circa 59%) nog steeds niet over een aanvullend bedrijfspensioen beschikt. 2.3 De AOV Problematiek Werknemers die geen aanvullende pensioenvoorziening hebben, zullen op hun oude dag in hoofdzaak aangewezen zijn op de AOV-uitkering als zij zelf geen andere voorzieningen hebben getroffen. De huidige AOV-uitkering is niet toereikend om te voorzien in de basis behoeften en bedraagt per 1 januari 2008 maximaal ANG.674. Dit uitkeringsniveau ligt onder het zogenaamde bestaansminimum. De financiering van de AOV vindt plaats via het zogenaamde omslagstelsel waarbij de werkenden van vandaag en morgen premies afdragen ten behoeve van de uitkering van de pensioengerechtigden. Dit solidariteitsprincipe wordt steeds moeilijker te handhaven vanwege de demografische ontwikkelingen. (Toenemende vergrijzing die zich uit in een afnemende dependency ratio, toename in levensverwachting en de steeds dalende fertiliteitcijfers.) Welnu, door de trend in de dependency ratio, de toenemende vergrijzing en de steeds hoger wordende levensverwachting op Curaçao ontstaat op den duur een serieus draagvlak probleem voor de financiering van het AOV stelsel, want relatief minder werkenden moeten de financiering opbrengen voor een steeds groter en ouder wordende groep pensioengerechtigden. Naarmate het premiedraagvlak als gevolg van de verslechtering van de dependency ratio in de tijd afneemt, zal dit onherroepelijk leiden tot grotere tekorten in de financiering. Er ontstaat dus, als gevolg van deze ontwikkelingen, een groot sociaal dilemma. Gegeven de demografische ontwikkelingen, de daarmee samenhangende financieringsproblematiek van het omslagstelsel en de wens om een hoger pensioen te kunnen verkrijgen bij pensionering, is de Commissie van oordeel dat het huidige AOV pensioen systeem in de toekomst niet langer houdbaar is. 1 Pensioen coverage: het aantal werkenden dat over een aanvullende pensioenregeling beschikken. 2 Zie bijlage 1, pagina Pagina 7 -

16 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao 3. Internationale Ontwikkelingen Bevolkingsontwikkeling, ouderdomsvoorzieningen, pensioenregelingen en -financiering hangen nauw met elkaar samen. Toenemende vergrijzing, een wereldwijd fenomeen, drukt steeds meer op de financierbaarheid van sociale voorzieningen overal in de wereld. Een recent onderzoek naar de maatschappelijke gevolgen van het verouderen van de wereldbevolking, Why Population Aging Matters: A Global Perspective (2007) 1, heeft de volgende negen trends geïdentificeerd: 1. vergrijzende wereld populatie 2. toenemende levensverwachting 3. ouderen worden ouder 4. toename van ouderdomsziekten 5. vergrijzing en bevolkingsafname 6. veranderingen in gezinsstructuur 7. verschuivende patronen in werk en pensionering 8. sociale voorzieningen in ontwikkeling 9. nieuwe economische uitdagingen Thans zijn er meer dan 500 miljoen mensen ouder dan 65 jaar: 8% van de wereldbevolking. Er wordt voorspeld dat dit zal groeien naar 1 miljard in op elke 8 wereldburgers. 3.1 Vergrijzende Wereld Populatie ( An Aging Population ) De vergrijzing van de wereldbevolking wordt gedreven door de afnemende fertiliteit op wereldwijde schaal en de toenemende levensverwachting door de vooruitgang in o.m. de medische wetenschappen en de gezondheidszorg. De volgende grafiek geeft een beeld van de verwachte vergrijzing van de wereldbevolking in 2030.De vergrijzing op Curaçao is in de grafiek geplot en baart zorgen: In de volgende decennia wordt verwacht dat de samenstelling van de wereldbevolking uit meer 65 plussers zal bestaan dan kinderen jonger dan 5 jaar. Een dergelijke ontwikkeling is ook op Curaçao gaande, zoals geïllustreerd door de volgende grafiek: 1 'Why Population Aging Matters: A Global Perspective' - March 14th, [ ] - Pagina 8 -

17 3. Internationale Ontwikkelingen In de ontwikkelde landen is de fertiliteit zelfs gedaald onder de bevolkingsvervangingsratio ( population replacement rate ). Ook op Curaçao is dezelfde trend te constateren. 3.2 Stijgende Levensverwachting ( Increasing Life Expectancy ) De levensverwachting is wereldwijd aan het toenemen. Deze trend wordt verder gekenmerkt door een stijging van de levensverwachting bij geboorte én op oudere leeftijd. Verschuivingen in de menselijke overlevingsgrafiek ( human survival curve ) geven aan dat de kans om nog één jaar te leven hoger is op elke leeftijd. De volgende ontwikkelingen kenmerken de stijgende wereldwijde levensverwachting: stabiliserende of dalende sterftecijfers voor oude mensen; een sterke groei van de groep honderd jarigen ( centenarians ); invloed op mortaliteitsratio s door sociale interventies, zelfs op hoge leeftijd; een verhoging van de levensverwachting door medische vooruitgang en nieuwe medicijnen. 3.3 Ouderen worden ouder ( Rising numbers of the oldest old ) Het oudste bevolkingssegment van de wereld populatie, de 65-jarigen en ouder, wordt gekenmerkt door het progressief verouderen van de oudere bevolking zelf. Wereldwijd wordt verwacht dat de groep oudste ouderen mensen 85 jaar en ouder zal groeien met 151% tussen 2005 en 2030, vergeleken met 104% groei voor de 65-plussers en 21% groei voor de groep jonger dan 65 jaar. De oudste ouderen vormen thans 7% van de wereldpopulatie. De volgende grafiek toont de geprojecteerde ontwikkeling van de groep oudste ouderen in de periode tussen 2005 en 2030: - Pagina 9 -

18 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao De groei van de oudste ouderen heeft een aantal ingrijpende implicaties: pensioenen en pensioeninkomen moeten een langere levensperiode na de pensioenleeftijd overbruggen; toename van de kosten in de gezondheidszorg; veranderingen in de verhoudingen tussen generaties, omdat het aantal grootouders en grootgrootouders zullen stijgen; een enorme groei in het aantal honderd jarigen voor het eerst in de historie. Er kan daarom geconcludeerd worden dat er door de toename van de gemiddelde leeftijd meer voorzieningen per oudere vereist zullen zijn, wil men een levenslange pensioenuitkering garanderen. 3.4 Toename van ouderdomsziekten ( Growing Burden of Noncommunicable Diseases ) In de komende 10 à 15 jaar zal het verlies aan gezondheid en leven meer toegeschreven worden aan chronische ziektes, zoals hartziekten, kanker en suikerziekte, dan aan besmettelijke ziektes en parasieten. Deze verschuiving in de ziekte epidemiologie zal de financiering van de volksziekteverzekeringen steeds meer onder druk zetten, want oudere mensen zullen steeds meer een beroep moeten doen op gezondheidsvoorzieningen. De kosten voor de medische voorziening zullen blijven toenemen en er zullen meer zorginstellingen moeten komen om deze ouderen adequaat te kunnen opvangen c.q. verzorgen. Reeds wordt geschat dat de schadelast als gevolg van ziekte van een 60-plusser t.o.v. een actieve in een verhouding staat van 7:1. Ook de infrastructuur zal geleidelijk aan moeten worden aangepast naar de behoeften van een steeds groter wordende oudere populatie. 3.5 Vergrijzing en bevolkingsafname ( Aging and Population Decline ) Er wordt voorspeld dat meer dan 20 landen geconfronteerd zullen worden met bevolkingsinkrimping gecombineerd met vergrijzing in de komende decennia s. Deze inkrimping wordt in de meeste landen gedreven door de dalende fertiliteit en emigratie. Opvallend in deze wereldwijde trend is de afname van de groep werkenden! Het is juist deze groep - die bijdraagt aan de economische groei en het pensioensystemen - die aan het afnemen is, terwijl tegelijkertijd de vergrijzende, niet-werkende populatie aan het toenemen is. Kortom, steeds meer oudere mensen worden afhankelijk van steeds minder werkenden! In de volgende grafiek wordt de verslechterende dependency ratio, de verhouding 60-plussers tot de jarigen, in beeld gebracht: Deze ontwikkelingen, die ook op Curaçao merkbaar zijn, zullen verstrekkende gevolgen hebben voor pensioensystemen gebaseerd op het omslagstelsel, zoals het AOV pensioen op Curaçao. - Pagina 10 -

19 3. Internationale Ontwikkelingen 3.6 Veranderingen in Gezinsstructuur ( Changing Family Structure ) Een direct gevolg van deze ontwikkelingen is dat mensen minder kinderen krijgen. Het gemiddelde gezinssamenstelling/grootte verandert. Het gemiddeld aantal kinderen per gezin wordt steeds kleiner, terwijl er tevens steeds meer sprake is van eenoudergezinnen. Hierdoor zal de traditionele gezinsstructuur en de rol van het gezin in de opvang van de ouderen veranderen. De lange termijn zorg voor oudere mensen in de samenleving dient dus een belangrijke beleidsuitdaging te worden. 3.7 Verschuivende Patronen in Werk en Pensionering ( Shifting Patterns of Work and Retirement ) De 20 ste eeuw werd gekenmerkt door een stijgende levensverwachting en een daling van de pensioenleeftijd. De vergrijzende wereld gecombineerd met de dalende ratio van de werkenden ten opzichte van de pensioengerechtigden zet de financiering en het zorgniveau van de bestaande gezondheidszorg- en pensioensystemen zwaar onder druk. De arbeidsmobiliteit neemt toe en de loyaliteit naar een enkele werkgever neemt af. Dit heeft gevolgen voor het pensioensysteem. Individuele waardeoverdracht zal bijvoorbeeld wettelijk verankerd moeten worden om zo continuïteit in de pensioenopbouw mogelijk te maken en een pensioenbreuk zoveel mogelijk te voorkomen. 3.8 Sociale Voorzieningen in Ontwikkeling ( Evolving Social Insurance Systems ) De escalerende pensioenuitgaven hebben ertoe geleid dat veel landen zijn begonnen met het hervormen van hun oudedagsvoorzieningen. De maatregelen die in de meeste landen genomen zijn om aan de stijgende uitgaven het hoofd te kunnen bieden zijn: verhoging van de pensioenleeftijd; verhoging van de bijdrage van de werkenden; en/of verhoging van de premievoet die de werkenden betalen. Deze maatregelen bleken niet toereikend te zijn om de toenemende tekorten van sociale pensioensystemen gebaseerd op het omslagstelsel te financieren. Een vooraanstaande bepleiter van het kapitaaldekkingssysteem is Chili. Begin jaren tachtig spanden zij de kroon waarbij het omslagsysteem vervangen werd door een kapitaaldekkingssysteem. Deze trend heeft inmiddels navolging gehad in meer dan 20 landen. Hiermee werd een wereldwijde trend ingezet naar het defined-contribution pensioensysteem. Kortom, in de toekomst zullen de inkomsten van de ouderen in de samenleving afhankelijk zijn van onder meer inkomen uit werk na de pensioenleeftijd, sociale verzekeringsprogramma s, bedrijfspensioen en spaargelden. Een ouder wordende bevolking vereist aanpassing van de sociale voorzieningen en alsmede de infrastructuur. 3.9 Nieuwe Economische Uitdagingen ( Emerging Economic Challenges") De voortschrijdende bevolkingsvergrijzing zal het macro-economische weefsel drastisch beïnvloeden, zowel op het lokale, regionale als mondiale vlak. Deze ontwikkelingen zullen een effect hebben op de financiering van sociale programma s, en daarbij een invloed uitoefenen op de arbeidsmarkt en de nationale spaarquota s. Vergrijzing zal de overheidsbudgetten onder zware druk zetten. In het bijzonder zullen landen met uitgebreide sociale programma s voor ouderen, zoals gezondheidszorg en volkspensioen, bij ongewijzigd beleid de kosten van deze programma s zien escaleren doordat steeds meer mensen, steeds langer voor deze faciliteiten in aanmerking komen. - Pagina 11 -

20 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao In de volgende grafiek wordt duidelijk geïllustreerd dat de overheidsuitgaven progressief stijgen bij toenemende vergrijzing: Toenemende vergrijzing en dalende fertiliteit leiden tot spanning op de arbeidsmarkt. Naast het verslechteren van de dependency ratio zullen er tevens arbeidstekorten ontstaan. In veel landen zal het in de toekomst steeds moeilijker worden om voldoende arbeidskrachten te verkrijgen. Dit zal o.m. leiden tot een gerichte bevolkingspolitiek en een toename in immigratie, evenals een draagvlakprobleem doordat steeds minder werkenden de kosten van de zorg voor de niet-werkenden zullen moeten opbrengen. De gemiddelde pensioenleeftijd zal ook moeten toenemen. Het is zelfs niet ondenkbaar dat in een aantal landen sprake zal zijn van lifetime employment in een of andere vorm Conclusies De wereld is niet alleen versneld aan het vergrijzen, maar de oudste ouderen worden tevens ouder en de levensverwachting is aan het stijgen voor elke leeftijdscategorie. Uit de verslechterende dependency ratio volgt dat steeds minder mensen de vereiste economische activiteit zullen moeten genereren om de zorg voor een groeiend aantal ouderen te kunnen opvangen. Deze ontwikkelingen zetten de financiering van sociale systemen zwaar onder druk. - Pagina 12 -

21 4. Demografische ontwikkelingen op Curaçao De bevolkingsontwikkeling in een land, zowel in kwantitatieve als in kwalitatieve zin, is één van de belangrijkste input variabelen bij het financieren van pensioenstelsels. Reden om stil te staan bij de bevolkingsontwikkeling van Curaçao. De belangrijkste drijvers van de bevolkingsgroei of -afname van een land zijn: geboorte en sterfte (natuurlijke groei) immigratie en emigratie In wat volgt zullen de historische bevolkingsontwikkelingen geanalyseerd worden en de bevolkingsprognose van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in detail onder de loep worden genomen. Hieruit zullen een aantal conclusies worden getrokken ten aanzien van de financiering van toekomstige pensioenstelsels voor Curaçao. 4.1 Historie Bevolkingsontwikkeling De historische bevolkingsontwikkeling van Curaçao gedurende de periode is weergegeven in de onderstaande grafiek: De bevolking van Curaçao had een piek in 1987 ( ) bereikt, die sindsdien niet meer geëvenaard werd. Ondanks de enorme migratie tussen 1998 en 2002, laat de historische reeks een opwaartse trend (rood) zien. Sinds 2002 is de bevolking van Curaçao opnieuw aan het groeien. Vervolgens zullen de natuurlijke bevolkingsgroei en de migratie geanalyseerd worden om meer inzicht in de historische bevolkingsontwikkeling te krijgen. De ontwikkeling van het totale vruchtbaarheidscijfer (TFR) voor Curaçao gedurende de periode is geïllustreerd in onderstaande grafiek: - Pagina 13 -

22 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao Uit deze ontwikkeling is te zien dat de gemiddelde fertiliteit per vruchtbare vrouw tussen 1959 tot en met 2004 gezakt is van circa 5,2 naar 1,9: een zeer aanzienlijke achteruitgang! Dit betekent dat een gezin gemiddeld uit minder dan twee kinderen bestaat. Bovendien volgt uit de historische trendlijn (rood) dat Curaçao nauwelijks in staat zal zijn om het bevolkingsaantal op het huidig niveau te handhaven door natuurlijke bevolkingsgroei/afname bij ongewijzigd beleid. Volgens de CBS statistieken is het gemiddelde sterftecijfer van de afgelopen 20 jaar gelijk aan per jaar. De jaren daarvoor was het nog lager. Dit betekent dat de ontwikkeling van het geboortecijfer bepalend zal zijn voor de natuurlijke bevolkingsgroei. Een graadmeter voor deze ontwikkeling is het vruchtbaarheidscijfer ofwel de bevolkingsfertiliteit. De migratiecijfers zijn het resultaat van immigratie en emigratie trends van de afgelopen jaren. De volgende grafiek geeft de ontwikkeling van de migratie in Curaçao gedurende de periode weer: De historische trend is dat meer mensen emigreren dan immigreren. Echter, sinds 2002 is er sprake van een klein immigratieoverschot. Dit wordt veroorzaakt door terugkeer uit Nederland en de toestroom van buitenlanders. Uit het voorgaande kan worden geconcludeerd dat de bevolkingsontwikkeling de laatste jaren gedreven werd door de migratie. Uit de historische fertiliteitstrend volgt dat de natuurlijke groei bijna geen rol zal spelen in de toekomstige bevolkingsgroei bij ongewijzigd beleid. 4.2 Dependency Ratio De dependency ratio, de verhouding tussen de leeftijdsgroepen en 60+, speelt een belangrijke rol bij de financiering van de AOV. De volgende grafiek geeft de ontwikkeling van de dependency ratio over de periode weer: - Pagina 14 -

23 4. Demografische ontwikkelingen op Curaçao Uit deze grafiek blijkt dat de verhouding tussen de werkende bevolking en de bevolking boven de 60 jaar significant is afgenomen over de periode 1995 tot Als gevolg hiervan ontstaat een groot sociaal dilemma: immers, minder werkenden moeten dan in het omslagstelsel opdraaien voor de kosten van een steeds groter wordende populatie ouderen. 4.3 CBS Bevolkingsprognose De volgende grafieken zijn gebaseerd op de bevolkingsprognose van het CBS: De volgende grafiek geeft aan dat de dependency ratio verder zal verslechteren in de toekomst, in lijn met de op de vorige pagina geconstateerde trend: Dit betekent dat steeds meer 60-plussers afhankelijk zullen worden van steeds minder werkenden. Dit komt ook verder tot uiting in de prognose van het verloop van drie leeftijdsgroepen in de periode Pagina 15 -

24 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao Uit bovengenoemde twee grafieken blijkt dat de bevolkingssamenstelling en de dependency ratio dramatisch zal veranderen in de toekomst, indien de huidige trend niet wordt omgebogen. De twee groepen onder 60 jaar nemen af ten opzichte van een groei van de 60-plussers in de toekomst. Kortom: toenemende vergrijzing van de Curaçaose bevolking! De geconstateerde vergrijzing wordt verder duidelijk geïllustreerd in de volgende grafiek: Ook hier zien wij hoe de verhouding tussen de leeftijdsgroepen in de tijd drastisch zal veranderen. Dit leidt tot een versmalling van de basis van de bevolkingspiramide. De verhouding tussen de diverse leeftijdsgroepen zal, evenals de verhouding tussen 60-plussers en werkenden (dependency ratio), dramatisch dalen naar minder dan 2 werkenden per 60-plusser met alle gevolgen van dien voor het premiedraagvlak van het huidige AOV stelsel, om maar nog niet te spreken over de kosten van bijvoorbeeld medische zorg van onze ouderen. - Pagina 16 -

25 4. Demografische ontwikkelingen op Curaçao 4.4 Bevolkingspiramides Curaçao en prognoses t/m 2030 De volgende bevolkingspiramdes geven een overzicht van de bevolkingsontwikkeling en samenstelling over de periode en de prognose van CBS voor de periode : De bevolking van Curaçao is aan het vergrijzen en de basis van de piramides worden steeds smaller. - Pagina 17 -

26 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao 4.5 Conclusies 1. Uit een vergelijking van de bevolkingspiramiden uit 1960 en de verwachte bevolkingspiramide in 2030 blijkt dat de bevolkingssamenstelling naar de diverse leeftijdsgroepen op Curaçao een significante verandering zal ondergaan. 2. De verhouding tussen de jongere bevolkingsgroepen ten opzichte van de oudere bevolkingsgroepen zal beduidend verslechteren met alle gevolgen van dien voor de dependency ratio en het premiedraagvlak. 3. Men moet zich realiseren dat de verslechtering van de bevolkingssamenstelling en de vergrijzing ook dramatische gevolgen zal hebben voor de kosten van de zorg in het algemeen en de medische zorg in het bijzonder, evenals voor de benodigde infrastructuur ten behoeve van een steeds ouder wordende bevolking. 4. De trend wijst uit dat er nauwelijks sprake zal zijn van bevolkingsgroei, indien er geen actieve bevolkingspolitiek wordt gevoerd gericht op groei. 5. Fertiliteit cijfers tonen een negatieve neerwaartse trend. Op Curaçao is dit cijfer zelfs gedaald naar 1,9, dus onder de population replacement rate. 6. De dependency ratio zal in de tijd verder verslechteren waardoor een enorm draagvlak probleem zal ontstaan (één 60 plusser op twee werkenden; 1:2). 7. Een gerichte bevolkingspolitiek is onontkoombaar. Dit dient gecombineerd te worden met economische groei, teneinde duurzame economische ontwikkeling, draagvlakvergroting en volledige werkgelegenheid op termijn mogelijk te maken. - Pagina 18 -

27 5. De economie van Curaçao In dit hoofstuk zal een aantal kerncijfers van de economie van Curaçao behandeld worden. Het hoofdstuk wordt afgesloten met het behandelen van de economische vooruitzichten en het onderstrepen van de noodzaak van een actief en doelmatig bevolkingsbeleid. 5.1 Kerncijfers In onderstaande tabel 1 zijn de meest relevante kerncijfers van de Curaçaose economie over de laatste jaren weergegeven. Hieronder zal kort worden ingegaan op elk van deze indicatoren Inflatiepercentage 2,1 1,4 3,4 3,1 3,0 2. Totale bevolking Bruto binnenlands product tegen marktprijzen, in miljoen ANG * 4. Reële BBP groei % 0,3 0,2 0,8 1,5 3,5 5. Werkenden Werkzoekenden Beroepsbevolking Werkloosheidspercentage 15,1 16,1 18,2 14,6 12,0 * Indien wordt uitgegaan van een reële groei van het BBP van 2,0%. Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek. De inflatie is in 2007 uitgekomen op 3,0%. In de beschouwde periode ligt de inflatie gemiddeld op 2,6%. De hoge mondiale ruwe olieprijs (met een piek van 100 USD per vat aan het eind van 2007) met als gevolg een hogere inkoopprijs van benzine is gedurende 2007 niet geheel doorgevoerd in de lokale benzineprijzen. Dus, een opwaartse correctie van de lokale benzineprijzen mag in 2008 wel worden verwacht, gezien de aanhoudende hoge ruwe olie wereldmarktprijs (October 2008: boven 80 USD per vat ruwe olie). Uit bovenstaande tabel blijkt verder, dat de Curaçaose economie in de afgelopen jaren nauwelijks is gegroeid. Groeicijfers van circa nul (0) zijn onvoldoende om additionele economische activiteiten en daarmee werkgelegenheid te kunnen genereren. In 2007 was de reële economische groei 3,5%. Zowel de private consumptie als de private investeringen namen toe. Bij deze laatste vielen vooral de grote bouwprojecten op in de kleinhandel, evenals in de hotel- en onroerend goedsector. Voorts nam de olieraffinage toe, terwijl het aantal verblijf- en cruisetoeristen steeg. Het BBP van Curaçao was naar schatting in 2007 ANG 4,6 miljard. Voor wat betreft het aantal werkenden valt op, dat dit aantal in 2007 met is gestegen en thans een omvang heeft van Het aantal werkzoekenden is afgenomen tot Omdat de beroepsbevolking nagenoeg op eenzelfde niveau is gebleven en het werkzoekenden aantal lager is uitgevallen, kwam het werkloosheidspercentage eind 2007 uit op 12,0%. In dit is vermeldenswaardig dat eind 2007 het Kolaborativo die tot een sociale dialoog moet leiden ook het arbeidsmarktbeleid op de agenda heeft geplaatst. Zowel de Centrale Regering als het Eilandgebied Curaçao, de werkgevers en vakbonden, alsook andere stakeholders, zijn hierbij intensief betrokken, wat een unicum is. In dit kader is als doel gesteld, dat in 2015 in de speerpuntsectoren, en in 2026 in alle economische sectoren, een werkgelegenheidsgraad van 95% (werkloosheidspercentage van 5%) zal worden 1 Zie tabel 1 op pagina 50 voor meer indicatoren van de economie van Curaçao. - Pagina 19 -

28 Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao behaald, alsook behouden. De ontwikkelingen van de laatste jaren op de arbeidsmarkt zijn bemoedigend te noemen. Wanneer gekeken wordt naar het BBP en de omvang van de totale bevolking, die nagenoeg constant is gebleven en de laatste jaren op circa personen ligt, dan is het al gauw duidelijk dat onze economische basis relatief klein is te noemen. Deze kan zeker niet vergeleken worden met andere grote economieën. Anders geformuleerd, het aantal dat de collectieve lastendruk (zowel belastingen als premies) dienen te dragen is relatief klein. Mede hierom is het essentieel om een structurele verbreding van deze basis te bewerkstelligen. 5.2 Economische vooruitzichten en bevolkingsbeleid Zoals eerder vermeld is er vanaf 2006 een kentering te constateren en ziet het vooralsnog er naar uit, dat de economie in de lift zit. Grote bouw- en toeristische projecten zijn al gestart en een groot aantal zijn in ontwikkeling. Te denken valt aan: Renaissance Curaçao Resort (237 hotelkamers), Clarion Hotel & Suites (96 kamers), Hyatt Regency Curaçao Resort (350 kamers) geprojecteerd in 2009, Marina & Casino Dive Resort (89 kamers), om maar enkele te noemen. Verder staan Westin Curaçao Resort & Casino (350 kamers), Blue Bay Main Hotel en Pen Resort met beide 250 kamers op stapel. Al met al houdt dit in dat er in de komende vier jaar tussen en additionele directe banen in de toeristische sector zullen worden gecreëerd. Uiteraard heeft dit een synergie-effect waarbij indirecte banen in andere sectoren, zoals de bouw, eveneens tot stand komen. Wanneer bovendien de foreign direct investment (FDI) in de financiële en logistieke sector in ogenschouw wordt genomen, hebben wij het al gauw over ruim nieuwe banen. In de in hoofdstukken 6 t/m 8 en appendix I geïllustreerde scenario s wordt dit cijfer gebruikt, doch een verdere groei wordt buiten beschouwing gelaten. In deze context mag overigens ook worden gewezen op de recente staatkundige ontwikkelingen, die het optimisme hebben doen toenemen, aangezien een groot deel van de uitstaande overheidsschuld van zowel het Eilandgebied Curaçao als de Centrale Regering, door de Nederlandse Regering zal worden overgenomen. Samen met het financieel toezicht is de kans groot dat een effectieve ombuiging van de overheidsfinanciën van de nieuwe País Kòrsou zal kunnen worden gerealiseerd. Dit laatste komt tevens het ondernemers- en investeringsklimaat ten goede, waardoor verwacht mag worden dat ook de buitenlandse en lokale private investeringen zullen toenemen, wat opnieuw de economische activiteiten zal kunnen aanwakkeren. Dit is, echter, geen reden om stil te zitten als Overheid. Integendeel, het is nu de tijd om een beleid te formuleren gericht op een planmatige en duurzame groei, waarbij economische groei wordt gestimuleerd door een belastingherziening en een actief bevolkingsbeleid (lees: immigratiebeleid en/of terugkeer beleid) te voeren gericht op jonge arbeidskrachten, entrepreneurs en investeerders, die samen kunnen bijdragen in de overheidskas en de sociale lasten mee kunnen helpen dragen. Gestreefd moeten worden naar een gunstige samenstelling van de totale bevolking waardoor de dependency ratio (verhouding tussen 60 plussers en werkende bevolking) evenals de economische basis (aantal inwoners) verbeterd wordt. Op termijn zal een dergelijk beleid het draagvlak en de bevolkingsverhoudingen, respectievelijk, kunnen verruimen en verbeteren. Slechts op deze wijze kan duurzaam een oplossing worden gevonden voor de AOV-problematiek en andere sociale problemen. Het spreekt vanzelf dat een consistente verbreding van de economische basis positieve effecten zal hebben voor de economie en het premiedraagvlak dat nodig is om het pensioen en sociaal stelsel blijvend te kunnen garanderen en in stand te houden. Op dit onderwerp zal gelet op het doel van dit rapport niet verder worden ingegaan. - Pagina 20 -

29 6. Pensioen financieringsmodellen en het AOV pensioen Pensioen is sparen voor de oude dag. In de verzekeringswereld bestaan er drie hoofdvormen van pensioenfinanciering, te weten: 1. het omslagsysteem 2. het rentedekkingssysteem 3. het kapitaaldekkingssysteem Deze systemen worden in de regel beïnvloed door een aantal factoren 1, waaronder: Fiscale: pensioenkosten is loonkosten, premies zijn aftrekbaar en er wordt getoetst op bovenmatigheid door de fiscus. Economische: minder snel zal een beroep worden gedaan op het sociale zekerheidsstelsel, pensioennorm (70% bij een volledige opbouw), interen op vermogen wanneer het pensioen onvoldoende is, verschuiving van belastbaar inkomen naar de periode na pensioendatum. Maatschappelijke: marktwerking, individualisering, flexibele regelingen, toename in echtscheidingen, arbeidsparticipatie en arbeidsmobiliteit. Demografische: wijzigingen in bevolkingsomvang en -samenstelling, en het effect op de premie en draagvlak. Politieke: terugtredende overheid, pensioenkostenontwikkelingen als gevolg van vergrijzing, harmonisatie, hoogte van een redelijk aanvullend pensioen en participatie. 6.1 Het Omslagsysteem In een omslagsysteem betalen de huidige premiebetalers voor de huidige uitkeringsgerechtigden. Dus, bij omslagfinanciering wordt jaarlijks bekeken wat de totale kosten zijn en worden deze kosten omgeslagen over de totale groep verzekerden. Er is in principe geen sprake van reservevorming, tenzij de premie en rendementen op deze baten meer opbrengen dan de jaarlijkse kosten. Dit systeem is daarom erg gevoelig voor omstandigheden waarbij het draagvlak op termijn verminderd, zoals vergrijzing, toename van de levensverwachting en de verhouding werkenden en pensioentrekkenden. Dit houdt bovendien in dat de premiebetaler geen aanspraken kan maken op zijn premiebijdragen. De Algemene Ouderdomsverzekering (AOV) van de Nederlandse Antillen is gebaseerd op het omslagsysteem en op het principe van solidariteit. Er is geen directe relatie tussen premie en uitkering. 6.2 Het Rentedekkingssyteem In een rentedekkingssysteem betalen de huidige premiebetalers voor de toekomstige uitkeringen van zij, die tijdens een gegeven jaar uitkeringsgerechtigd worden. Voor deze groep wordt er een vermogen veilig gesteld. Bij rentedekking wordt op de pensioendatum een voorziening gevormd, waarmee het gemiddeld uit te keren pensioen van alle personen die in dat jaar gepensioneerd worden afgefinancierd wordt. Dit systeem is bijvoorbeeld gebruikelijk bij uitkeringen van tijdelijke aard of bij overgangsmaatregelen. Dit houdt in dat tijdens een gegeven jaar er vóór de pensioendatum geen reservering plaatsvindt. Pas op het moment van pensionering worden de toekomstige uitkeringen vastgesteld en afgefinancierd. De jaarlijkse kosten zijn dan ook sterk afhankelijk van het aantal te pensioneren deelnemers in een gegeven jaar. 1 Antwoordenboek Pensioen 2007/2008 door P. Doornik en P. der Kinderen, Uitgeverij Kluwer B.V. - Pagina 21 -