Investeringsstatuut Rentree

Transcriptie

1 Investeringsstatuut Rentree Versie 1.0 MT/DB besluit d.d. 22 september 2016 RvC goedkeuring d.d. 20 september 2016

2 0. Inleiding Een investeringsstatuut is met de nieuwe woningwet noodzakelijk, maar we vinden het vooral ook zelf van groot belang om goed en transparant te sturen op onze vastgoed(des-)investeringen. We willen dat ze maximaal bijdragen aan onze maatschappelijk doelen, binnen een financieel verantwoord kader. We zijn van plan om van 2017 tot en met 2021 ruim ingrepen te doen waar investeringen mee zijn gemoeid: nieuwbouw, energetische verbetering, interieurvernieuwing en grote aanpak van woningen: Deze ingrepen betreffen in totaal een uitgave van circa 62 miljoen, die geheel of voor het merendeel bestaat uit investeringen: de helft betreft nieuwbouw ( 31 miljoen), ruim een kwart grote aanpak (gecombineerde aanpak van interieur, energetische verbetering en planmatig onderhoud) van woningen ( 17 miljoen) en bijna een kwart energetische verbetering en/of interieurvernieuwing ( 14 miljoen). Met deze aantallen en bedragen doet een investeringsstatuut er voor ons dan ook wezenlijk toe. Doel Het doel van dit investeringsstatuut is een heldere koers en kaders voor onze investeringen in woningverbetering en nieuwbouw. Het biedt toezichthouders handvatten om onze investeringen te toetsen. Het investeringsstatuut draagt daarmee bij aan onze Governance en onze risicobeheersing. Opbouw en leeswijzer Bij investeringsafwegingen komen veel aspecten van ons bedrijf samen. We toetsen onze investeringen vanuit zeven invalshoeken:

3 Strategie Procedures Financiën project Organisatie investering Financiën organisatie Partners Risico s Deze invalshoeken komen in de volgende hoofdstukken één voor één aan bod. In elk hoofdstuk beschrijven we allereerst hoe we in beginsel vanuit het betreffende perspectief naar investeringen kijken. Daarna staat verwoord welke koers en kaders we op dit moment hanteren: actueel toetsingskader op basis van vastgesteld beleid. Als beleidsonderdelen in de loop der tijd worden herzien, blijft het beginsel overeind en volstaat een aanpassing van het actuele toetsingskader. In bijlage 1 zijn de zeven invalshoeken gebundeld tot een handzame checklist waar we onze investeringen in de praktijk aan toetsen. Hiermee zullen we ook rapporteren in de beslisdocumenten van investeringsprojecten. In bijlage 2 is een mindmap opgenomen die een visueel overzicht biedt van de zeven aspecten met hun inhoudelijke onderdelen om investeringen op te toetsen en de diverse bronnen. 1. Strategie Een existentiële vraag bij investering is: past de investering bij de strategie? Daarvoor toetsen we de investering aan onze portefeuilledoelstellingen. Die zijn benoemd in onze ondernemingsdoelen 1. Daarin geven we aan welke maatschappelijke bijdrage we willen leveren en op welke wijze we dat doen. De doelstellingen en strategie omvatten onze lange termijn doelen ten aanzien van ons vastgoed. Deze hebben betrekking op aspecten als omvang, werkgebied, woningtypes, prijs, functionele en technische kwaliteit, energieprestaties, zorggeschiktheid/toegankelijkheid etc. In de portefeuillestrategie staat ook op hoofdlijnen beschreven hoe we de vastgoeddoelen willen bereiken. Dat kan door maatregelen zoals nieuwbouw, sloop, verkoop, renovatie, specifieke woningtoewijzing en natuurlijk door maatregelen in regulier beheer en onderhoud. Daarom is het van belang om een heldere en meetbare portefeuillestrategie te formuleren, die toetsing van investeringen in de dagelijkse praktijk mogelijk maakt. Onder de paraplu van de portefeuillestrategie kunnen aspecten nader zijn uitgewerkt in specifieke doelen, randvoorwaarden en maatregelen, dit wordt doorgaans facetbeleid genoemd (denk aan 1 Ondernemingsplan Rentree, vastgesteld mei 2015, hoofdstuk 4.

4 huurbeleid, verkoopbeleid etc.). Bij het toetsen van investeringen aan de strategie, wegen we facetbeleid mee. Een goede aansluiting van facetbeleid op de portefeuillestrategie en congruentie tussen beleidsfacetten is dus onontbeerlijk voor toetsing van investeringen. Voor bestaande woningen hebben we op basis van de portefeuillestrategie complexplannen opgesteld. Daarin staat de strategie voor het betreffende complex met bijpassende maatregelen. Ook hieraan kunnen we investeringen toetsen. Omdat de ene investering een grotere bijdrage kan leveren aan de portefeuillestrategie dan een ander, toetsen we niet alleen of een investering past binnen de strategie, maar ook in welke mate de betreffende investering daaraan bijdraagt. Actueel toetsingskader Onze actuele portefeuilledoelstellingen zijn beschreven in ons ondernemingsplan 2. Als richting voor de portefeuille koersen we op: Voldoende betaalbare woningen voor de doelgroep In totaal minimaal woningen op respectievelijk de 1 e aftoppingsgrens voor 1- en 2- persoonshuishoudens en de 2 e aftoppingsgrens voor gezinnen in Toekomstbestendig aanbod Passende woningen voor onze doelgroep betekent voldoende kwaliteit tegen een redelijke prijs. We verversen/ moderniseren daarom onze voorraad. Vergroten klantwaarde, investeringen en aanvullende pakketten Als basis voor investeringsbeslissingen zal Rentree de directe waarde voor de klant als basis nemen. De directe waarde vertaalt zich in een huurprijs die past bij de investering. Of bij woningverbetering: in de potentieel hogere huurprijs en de verlengde levensduur die past bij de investering. Portefeuilleverandering en Investeringsvermogen genereren Om de portefeuille toekomstbestendig te houden en bovenstaande ambities mogelijk te maken gaan wij investeringsvermogen genereren. Dat doen wij door circa 280 woningen te verkopen. De opbrengsten gebruiken we voor genoemde investeringen en om leningen af te lossen. Daar waar wij mogelijkheden zien om onze portefeuille verandering ook met ruiling te bereiken zullen wij deze mogelijkheid nadrukkelijk onderzoeken. 2 Ondernemingsplan Rentree , vastgesteld mei 2015, hoofdstuk 4.

5 2. Financiën organisatie Vanuit de invalshoek van de totale bedrijfsfinanciën is het van belang te bepalen of een project op instellingsniveau gedragen kan worden. Brengt het de financiële continuïteit van bedrijf niet in gevaar? Hiervoor hanteren we financiële ratio s/criteria die inmiddels ook de standaard zijn in onze branche: Interest coverage ratio (ICR): de mate waarin de rente betaald kan worden uit de operationele kasstroom Debt service coverage ratio (DSCR): de mate waarin de rente en aflossing betaald kan worden uit de operationele kasstroom Loan to value (LtV): vreemd vermogen gedeeld door de bedrijfswaarde Solvabiliteit: eigen vermogen gedeeld door totaal vermogen op bedrijfswaarde Dekkingsratio: geborgde lening gedeeld door de WOZ-waarde De verwachte investeringen, op basis van projectbesluiten (nieuwbouw en renovaties) worden benoemd in de Meerjarenbegroting (MJB). In de MJB wordt een projectenlijst opgenomen. Bij doorrekenen van de meerjarenbegroting kijken we of aan de gestelde eisen van deze financiële kengetallen wordt voldaan. Bij het vaststellen van de MJB wordt daarmee expliciet besloten over de investeringen. Investeringen bestaan uit nieuwbouwprojecten, ingrepen in het bestaande vastgoed en verwachte investeringen (op basis van kengetallen) zoals verwoord in de portefeuillestrategie. Bij projecten die reeds in de begroting zijn opgenomen én binnen kaders van de begroting vallen kan de toetsvraag bevestigend worden beantwoord. Bij nieuwe projecten of projecten die buiten kaders van de begroting raken, zal de begroting opnieuw moeten worden doorgerekend alvorens de toetsvraag kan worden beantwoord. Naast deze vaststaande indicatoren, willen we zelf dat onze lening per verhuureenheid rondom het gemiddelde in de sector ligt. Daarom toetsen wij regelmatig de gemiddelde lening per woning. Actueel toetsingskader De doelen ten aanzien van deze ratio s leiden we af van de branchestandaard, zoals die gehanteerd wordt door het waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Deze leggen we indien nodig met een aanvullende eigen marge vast in onze meerjarenbegroting 3. Ze staan daarmee ook benoemd in ons huidige jaarplan 4 : LTV < 75% ICR > 1,4 DSCR > 1,0 Solvabiliteit tegen bedrijfswaarde > 25% Dekkingsratio < 50% Daarnaast toetsen we zelf op: Lening per verhuureenheid: maximaal (bedrag jaarlijks te bepalen in MJB) 3 Uitgangspunten en indicatoren MJB en begroting 2016, vastgesteld november Jaarplan 2016, Focus op kwaliteit en duurzaamheid, vastgesteld 26 oktober 2015 en goedgekeurd RvC 17 november 2015.

6 3. Financiën project De kernvraag is of de betreffende investering voldoet aan de (rendements-) eisen van ons financieel beleid. En een belangrijke controlevraag bij elke investering: is de vrije verkoopwaarde wel hoger dan de stichtingskosten? Voor de financiële toets op projectniveau zijn een aantal financiële ratio s/criteria gangbaar: Bruto of netto aanvangsrendement (BAR/NAR) Contante waarde berekening, de bedrijfswaarde Direct en indirect rendement Totaalrendement, ook wel IRR Marktwaarde verhuurde staat Actueel toetsingskader Rentree kiest ervoor om te sturen op bedrijfswaarde. Hiervoor zijn een aantal argumenten: Een BAR of NAR zegt vooral iets over het directe rendement bij aanvang van de investering. De exploitatiekosten gedurende de looptijd van de investering worden hierin niet meegenomen Bij het hanteren van een totaalrendement (een IRR) wordt getoetst op direct en indirect rendement. De invloed van het indirecte rendement (de waardeontwikkeling) is significant, maar feitelijk niet relevant. Immers: we willen onze woning voor eeuwig blijven verhuren. De bedrijfswaarde berekening is een zo realistisch mogelijke inschatting van de verwachte kosten en opbrengsten gedurende de looptijd van een investering. Bij de berekening van de bedrijfswaarde zoeken we aansluiting bij de parameters van het WSW. In principe investeren we alleen in DAEB-bezit. We maken onderscheid tussen investeringen in nieuwbouw en investeringen in huidige complexen. Voor de bedrijfswaardeberekening hanteren we diverse uitgangspunten. Deze splitsen we uit in beïnvloedbare en niet beïnvloedbare onderdelen. De beïnvloedbare onderdelen zijn elementen waarop door ons gestuurd kan worden. We verwachten van onze projectleiders dat zij deze onderdelen nadrukkelijk meenemen in de investeringsopgave. Niet beïnvloedbare onderdelen: Voor inflatieverwachtingen wordt aangesloten bij de uitgangspunten van het WSW. Voor de zakelijke lasten, zoals OZB, rioolbelasting en verzekeringen, gebruiken we de laatst bekende facturering door de betreffende instanties. Indien aanpassingen bekend zijn die verdergaan dan inflatiecorrectie, worden die ingerekend. De verhuurdersheffing is een heffing die langjarig zal blijven bestaan. Daarom wordt deze ingerekend. De saneringssteun is een onvoorspelbare heffing, deze wordt niet in de bedrijfswaarde ingerekend. Voor de disconteringsvoet hanteren we de uitgangspunten van het WSW. De IRR is in principe gelijk aan de disconteringsvoet.

7 Beïnvloedbaar door Rentree, niet project specifiek: De beheerslasten worden jaarlijks vastgesteld vanuit de MJB. De uitgaven voor leefbaarheid blijven binnen de wettelijke normstelling, tenzij anders overeengekomen met Gemeente Deventer, 5 en rekenen we zoveel mogelijk toe aan de complexen. Beïnvloedbaar door Rentree, project specifiek: De huurprijs volgt uit de portefeuillestrategie (zie ondernemingsplan). Voor de huurderving gebruiken we bij bestaande bouw het werkelijk niveau van het afgelopen jaar. Bij nieuwbouw hanteren we het gemiddelde van de huurderving. Voor de onderhoudsuitgaven maken we een project specifieke meerjaren onderhoudsbegroting (MJOB). De levensduur is afgestemd op de investering. Investeren in nieuwbouw is anders dan investeren in de bestaande voorraad. We omschrijven hieronder de twee methodes. Nieuwbouw De gebruikelijke exploitatieperiode is 50 jaar. De afweging tot door exploiteren, dan wel beëindigen van de exploitatie, ligt ver voor ons. Omdat we mogelijk tot in de eeuwigheid door exploiteren is het niet eenvoudig een restwaarde te berekenen. We hanteren daarom de restwaarde gebaseerd op door exploiteren gedurende vijftien jaar. Daar kunnen we een ingewikkelde berekening onder leggen. De betrouwbaarheid van aannames verder weg dan 10 jaar neemt echter sterk af. Vanuit deze gedachte hanteren we in de berekening van de bedrijfswaarde een exploitatie periode van 65 jaar. Dit sluit aan bij de handreiking van AEDES 6. Normaliter hanteren we de disconteringsvoet van het WSW. In de huidige markt zou het (nog) mogelijk moeten zijn een project te realiseren zonder onrendabele top. De komende investeringsvoorstellen dienen daar in principe aan te voldoen. Bij uitzondering kan een onrendabele top worden geaccepteerd. De maximale onrendabele top wordt vastgesteld door een minimale disconteringsvoet (gelijk aan de IRR) te hanteren van 4%, i.p.v. van de disconteringsvoet van het WSW. Deze aangepaste disconteringsvoet is gebaseerd op de huidige werkelijke rente van indicatief 1,5% met een risico-opslag van 2,5%. De risico-opslag is bedoeld voor risicoafdekking van rentestijging en inflatie. 7 Huidig bezit Als we investeren in het huidige bezit maken we de afweging op basis van een vergelijking van de bedrijfswaarde voor en na ingreep. Daarvoor hanteren we dezelfde uitgangspunten bij de bedrijfswaarde, als bij nieuwbouw per DAEB woongelegenheid. 6 Model Investeringsstatuut, consultatieversie 22 juli 2016, AEDES. 7 NB: Ortec hanteert in haar leidraad een opslag van 4,9% bij de marktwaarde berekening. Dat tarief past niet bij het risicoprofiel van sociale huurwoningen. Commerciële beleggers hanteren bij de portefeuille van sociale huurwoningen een IRR van 5% tot 7%. Daarin is een winstopslag opgenomen, dat past niet bij het profiel van een corporatie.

8 We bedenken bij een eventuele ingreep vooraf de effecten van de ingreep en vergelijken in verschillende scenario s de onderhoudskosten per woning, de huurprijs voor en na mutatie en de levensduur. Deze gebruiken we om de bedrijfswaarde te berekenen van de woning of het complex. Deze vergelijken we daarna met de huidige bedrijfswaarde. In de berekening van de huidige bedrijfswaarde hanteren we een reële inschatting van de opbrengsten en de kosten voor het complex. Bij ingrepen in het bestaande bezit is het zinvol de verschillende scenario s te kunnen vergelijken. We gebruiken hiervoor een afwegingsmodel. Eventuele investeringen niet DAEB Het kan toch noodzakelijk zijn om te investeren in niet-daeb bezit of in bezit in de verkoopportefeuille. Dan kiezen we niet de bedrijfswaarde methode, maar hanteren we een ander kader. Investeringen voor verbeteringen in niet-daeb worden alleen uitgevoerd indien de vrije verkoopwaarde meer toeneemt dan de kosten van de investering. Bij nieuwbouw koopwoningen investeren we alleen indien de verkoopwaarde hoger ligt dan de kostprijs (inclusief de toerekening van Algemene Kosten en risico). Eventuele investeringen specifiek DAEB vastgoed Indien er zwaarwegende argumenten zijn te investeren in specifiek (zorg)vastgoed dienen alle kosten gedurende de exploitatieperiode terug te worden verdiend. De investeringen worden getoetst door een onafhankelijke deskundige voordat er besluiten worden genomen. 4. Risico s Risico s zijn nooit uit te sluiten, wel te beheersen. Risicomanagement begint bij het gesprek te voeren over mogelijke problemen en het effect hiervan. Het risico is de kans vermenigvuldigd met het effect. Voor een goede risicobeheersing hanteren we een proces/aanpak voor risico s waar projecten aan moeten voldoen Analyseren risico s Kiezen beheersmaatregelen Uitvoeren beheersmaatregelen Evalueren beheersmaatregelen Analyseren risico s Vanuit verschillende invalshoeken en disciplines Met behulp van een checklist: opsomming van specifieke risico s per invalshoek Vervolgens prioriteren en kwantificeren: kans x gevolg Kiezen beheersmaatregelen: Is de maatregel uitvoerbaar? Is het risico te beïnvloeden? Waar kan het risico het best gealloceerd worden? Welke omgevingsfactoren kunnen de maatregelen verstoren? Brengt een bepaalde maatregel nieuwe risico s met zich mee of vergroot het een ander risico?

9 Resultaat risicoanalyse Het resultaat van de risicoanalyse: Alle belangrijkste risico s zijn in beeld gebracht Bijpassende beheersmaatregel is uitgewerkt Verantwoordelijke persoon voor nemen van deze maatregel is benoemd Beschikbare tijd en budget zijn bepaald Bijbehorende kwaliteits- en informatie-eisen zijn opgesteld De risicoanalyse wordt in elke projectfase geactualiseerd en beschreven in het betreffende fasedocument. Actueel toetsingskader Bij elk fasedocument wordt een risicoanalyse met bijbehorende beheersmaatregelen bijgevoegd. De risicoanalyse wordt getoetst aan de hand van de checklist projecten (zie bijlage 1). Ieder kwartaal worden de benoemde risico s in het project bewaakt en besproken. 5. Partners Bij de selectie van partners toetsen we op kwaliteit, betrouwbaarheid en financiële stabiliteit. Dit doen we conform onze integriteitscode en ons inkoopbeleid 8. Als we verbindingen aangaan (zoals een dochtermaatschappij of samenwerkingsvennootschap) toetsen we die aan ons verbindingenstatuut 9. De toetsvragen zijn: Voldoen de (potentiële) partners aan: Onze integriteitscode? Het inkoopbeleid? Indien van toepassing: het verbindingenstatuut? Actueel toetsingskader Getoetst wordt op de onderstaande elementen: (Periodieke) kredietwaardigheidstoets Relevante certificaten, keurmerken Gebruik integriteitscode Positieve referenties Vereisten in het kader van de Wet Keten Aansprakelijkheid Inleners vereisten 8 Inkoopbeleid vastgesteld d.d. september Verbindingenstatuut, vastgesteld d.d. september 2016

10 6. Organisatie Een andere invalshoek om investeringen te toetsen, is die van onze eigen organisatie. Hebben we voldoende capaciteit om het investeringsproject ook daadwerkelijk uit te voeren? Daarbij letten we op de aard van het betreffende project en op het aantal projecten op enig moment. De vraag is of we voldoende capaciteit (tijd) beschikbaar hebben en of we voor dit project de benodigde competenties (kennis, vaardigheden en attitude) in huis hebben. Dat doen we aan de hand van een onderbouwde inschatting van zowel de betrokken medewerker(s) als de leidinggevende. De resultaten leggen we vast in het fasedocument. Actueel toetsingskader Getoetst wordt op de volgende onderdelen: Zit er een organisatievoorstel bij het fasedocument waarin de betrokken medewerkers zijn opgenomen en is een verwachting van de benodigde tijd aangegeven Is de uitgevraagde tijd en capaciteit voldoende beschikbaar en is dit getoetst door betrokken teamleiders en managers 7. Procedure Investeringen toetsen we aan onze procedures. Daarbij kijken we naar de mandatering zoals die in de procuratieregeling is vastgelegd: wie is op welk moment en bij welke omvang bevoegd om een beslissing te nemen over investeringen? En we hanteren een gestandaardiseerde projectfasering met bijbehorende beslisdocumenten. Een belangrijke controlevraag hierbij is: is directeur/bestuurder gemachtigd om zonder goedkeuring van de RvC de investering aan te gaan? Actueel toetsingskader Het actuele toetsingskader bestaat uit twee elementen: Mandatering De actuele mandatering is benoemd in onze procuratieregeling 10 en krijgt invulling in het bijbehorende bevoegdhedenoverzicht 11. Daarin staat wie bevoegd is tot het aangaan van welke verplichtingen: Budgethouder: tot conform begroting. afwijkingen meer-/minderwerk tot 10%. Directeur/bestuurder vanaf conform begroting. rekening houdend met limieten in de statuten 12 (zie ook verwijzing in bestuursreglement 13 ) voor benodigde toestemming RvC, namelijk exclusief 10 Procuratieregeling 2015, vastgesteld d.d. maart Bevoegdhedenoverzicht 2016, maart 2016.

11 BTW met uitzondering van het in stand houden van of treffen van voorzieningen aan onroerende zaken in eigendom van de stichting conform artikel 7 lid 4c van de statuten en de handreiking van Aedes. Voor alle investeringen die zijn opgenomen in de MJB en expliciet zijn besproken bij de vaststelling van de MJB inclusief projectenlijst, is de directeur/bestuurder volledig bevoegd. Wijzigingen op projectniveau tot en met 10% worden achteraf verantwoord in de jaarrekening. Wijzigingen op projectniveau groter dan 10% worden vooraf gemeld aan de RvC. Procesbeschrijving Onze projectfasering is op 8 september 2016 vastgesteld. We hanteren vier fasen 14 : 1. Initiatief 2. Definitie 3. Voorbereiding 4. Uitvoering en Evaluatie Voor elk van deze fasen zijn onder meer de resultaten benoemd, evenals de wijze van informeren en besluiten en wie hiervoor verantwoordelijk is. Bijlagen Checklist investeringen Mindmap: visualisatie toetsingsaspecten en bronnen 12 Statutenwijziging woningstichting Rentree, concept 19 juli 2016 / ter passering notaris d.d. 4 oktober Bestuursreglement, vastgesteld d.d. september Projectfasering, vastgesteld 8 september 2016

12 Bijlage 1: checklist investeringen Finale versie d.d. september 2016

13 Checklist investeringen Versie 1.0, 6 september 2016, bijlage bij investeringsstatuut 1. Strategie Draagt de investering bij aan de portefeuillestrategie, het onderliggend facetbeleid en - bij bestaande bouw - onderliggende complexplan:? Toetsvragen ja nee omvang werkgebied prijs (segmenten en maandhuur) woningtype functionele kwaliteit (denk aan grootte, buitenruimte e.d.) energieprestatie toegankelijkheid/zorggeschiktheid technische kwaliteit Is dit besproken met direct betrokkenen en MT en beschreven in het fasedocument? 2. Financiën Organisatie Kan de organisatie de investering dragen? Toetsvragen ja nee Is de investering opgenomen in de actuele Meerjarenbegroting (projectenlijst) Heeft de MJB daarmee een LTV < 75% Is de ICR daarmee > 1,4 Is de DSCR > 1,0 Is de solvabiliteit tegen bedrijfswaarde > 25% Is de dekkingsratio < 50% Is de lening per verhuureenheid < Is dit besproken met direct betrokkenen en MT en beschreven in het fasedocument?

14 3. Financiën Project Voldoet de investering aan onze financiële eisen? Toetsvragen ja nee Bij nieuwbouw: past de ORT binnen het maximum zoals vastgesteld in de MJB? Bij bestaande bouw: is de bedrijfswaarde met de investering hoger dan de bedrijfswaarde in de bestaande situatie? Eventueel niet-daeb Bij bestaande bouw: is het verschil in de vrije verkoopwaarde groter dan de investering? Bij nieuwbouw koopwoningen: is de verkoopwaarde groter dan de investering (inclusief algemene kosten etc.)? Bij specifiek zorgvastgoed: worden alle kosten gedurende de exploitatieperiode terugverdiend Bij specifiek zorgvastgoed: is de investering getoetst door een onafhankelijke deskundige Is dit besproken met direct betrokkenen en MT en beschreven in het fasedocument? 4. Risico s Zijn de risico s goed in beeld en worden die voldoende beheerst? Toetsvragen ja nee Zijn alle belangrijke risico s in beeld gebracht, besproken en benoemd? Zijn bijpassende beheersmaatregelen uitgewerkt? Is daarbij de verantwoordelijke persoon voor het nemen van deze maatregelen benoemd? Is daarvoor de beschikbare tijd en het benodigde budget vastgesteld? Zijn de bijbehorende kwaliteits- en informatie eisen beschreven? Is dit besproken met direct betrokkenen en MT en beschreven in het fasedocument? 5. Partners Zijn de partners betrouwbaar en stabiel? Toetsvragen ja nee Zijn partners kredietwaardig? Beschikken partners over de benodigde keurmerken en certificaten? Zijn de overeenkomsten vooraf juridisch getoetst? Onderschrijven partners onze integriteitscode Scoren partners voldoende op klanttevredenheid Hebben partners tenminste drie positieve referenties Voldoen partners aan eisen in het kader van de Wet Ketenaansprakelijkheid Indien van toepassing: Voldoen partners aan Inleners vereisten Is dit besproken met direct betrokkenen en MT en beschreven in het fasedocument?

15 6. Organisatie Is de organisatie in staat om de investering daadwerkelijk uit te voeren? Toetsvragen ja nee Is er voldoende capaciteit voor de investering beschikbaar, ook in combinatie met andere inspanningen van de organisatie? Is de benodigde kennis en kundig daarvoor huis? Is dit besproken met direct betrokkenen en MT en beschreven in het fasedocument? 7. Procedure Sluit de investering aan op de mandatering en het projectenproces? Toetsvragen ja nee Is de investeringen binnen het budget (of wijkt die maximaal 10% af) zoals vastgelegd in MJB en fasedocument Past de investering binnen de limiet van exclusief BTW? Wordt het projectenproces juist doorlopen? Is dit besproken met direct betrokkenen en MT en beschreven in het fasedocument?

16 Bijlage 2: overzicht investeringsstatuut (mindmap) Finale versie d.d. september 2016