analyse van de in 2012 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest BRUSSELS OBSERVATORIUM VOOR DE WERKGELEGENHEID BRUSSELS VOOR DE WERKGELEGENHEID

Transcriptie

1 analyse van de KNELPUNTBEROEPEN in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2012 BRUSSELS OBSERVATORIUM VOOR DE WERKGELEGENHEID BRUSSELS OBSERVATORIUM VOOR DE WERKGELEGENHEID

2 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST IN 2012

3

4 INHOUDSTAFEL INHOUDSTAFEL... 3 INLEIDING METHODOLOGIE... 7 A. Statistische analyse... 7 B. Interne consultaties... 8 C. Externe consultaties LIJST VAN KNELPUNTBEROEPEN IN OORZAKEN VAN DE AANWERVINGSPROBLEMEN A. Inventaris van de knelpuntberoepen Kaderfuncties en beroepen in de communicatie Ingenieurs Vertalers Onderwijzend personeel Leerkrachten basisonderwijs Leerkrachten secundair onderwijs Instructeurs, lesgevers Beroepen in de medische, sociale en hulpverlenende sector Verpleegkundigen Ergotherapeuten Administratieve beroepen Secretarissen Administratieve bedienden, onthaal en communicatie Boekhouders Commerciële beroepen Vertegenwoordigers Verkopers Beroepen in de informatica Informatici Technische beroepen Tekenaars Technici in de natuur- en toegepaste wetenschappen Mecaniciens-herstellers Elektromecaniciens Beroepen in de bouw Elektriciens en elektricienherstellers... 34

5 3.9 Beroepen in de transport en logistiek Magazijnbedienden Chauffeurs Beroepen in de horeca Koks Zaalpersoneel Ambachtelijke beroepen Kappers en schoonheidsverzorgers B. Nabeschouwing BESLUIT BIJLAGE... 47

6 INLEIDING Het simultaan creëren van welvaart en armoede, integratie en uitsluiting, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest illustreert goed de paradox waarmee grote steden worden geconfronteerd. Hoewel het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de grootste werkgelegenheid biedt in het land met banen in 2012 ofwel 16% van de interne werkgelegenheid vertegenwoordigt, schommelt de werkloosheidsgraad rond de 20% (berekend op administratieve basis). Bovendien wordt in het Brussels Gewest meer dan de helft van de arbeidsplaatsen ingenomen door inwoners van de twee andere gewesten. Van de pendelaars komt ongeveer twee derde uit Vlaanderen en een derde uit Wallonië. Deze inkomende pendel zorgt voor een uiterst hoge concurrentiedruk op de Brusselse arbeidsmarkt. Echter, de ruime arbeidsreserve betekent niet dat Brusselse bedrijven niet geconfronteerd kunnen worden met aanwervingsmoeilijkheden. Of het nu gaat over specifieke sectoren, zoals de informatie- en communicatietechnologie, of de meer traditionele sectoren, waaronder de handel en de horeca of de bouw, geen enkele activiteitensector lijkt eraan te kunnen ontsnappen, evenmin activiteiten met een transversaal karakter zoals de administratieve beroepen. Daarbij hebben de aanwervingsmoeilijkheden zowel betrekking op beroepen met een laag opleidingsniveau als op beroepen die hogere kwalificaties vereisen. Om ideeën omtrent de mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, wat een belemmering vormt voor de professionele integratie en de economische ontwikkeling, aan te reiken, stelt het Brussels Observatorium van de Werkgelegenheid jaarlijks, sinds 1998, een lijst op van beroepen waarvoor er wervingsproblemen bestaan, de zogenaamde knelpuntberoepen, en analyseert de factoren die de oorzaak zijn achter deze spanningen op de Brusselse arbeidsmarkt. We merken ook op dat de andere gewestelijke instellingen VDAB en Forem jaarlijks een lijst van knelpuntberoepen opstellen voor respectievelijk het Vlaamse Gewest en het Waalse Gewest. Om de moeilijk in te vullen werkaanbiedingen, de zogenaamde knelpuntberoepen, te bepalen, baseert het Observatorium zich op de door Actiris ontvangen werkaanbiedingen, een van de kanalen waarvan de ondernemingen gebruik maken om hun werkaanbiedingen te verspreiden. Voor deze werkaanbiedingen wordt de invullingsgraad en de looptijd berekend door het Observatorium. De beroepen die zich op de lijst van knelpuntberoepen bevinden, worden gekenmerkt door een langere looptijd en een invullingsgraad die lager ligt dan het geheel van de ontvangen werkaanbiedingen. Aangaande deze definitie is het belangrijk op te merken dat indien een beroep zich op de lijst van knelpuntberoepen bevindt het niet noodzakelijk onmogelijk is om kandidaten voor dit beroep te vinden. Een lagere invullingsgraad en een langere looptijd beletten niet dat een groot aantal van de werkaanbiedingen voor het betrokken beroep wordt ingevuld. Bovendien is het belangrijk om te benadrukken dat de oorzaak van de knelpuntberoepen niet noodzakelijk te maken heeft met krapte op de arbeidsmarkt. De oorzaken zijn complex en geenszins eenduidig, vaak spelen meerdere factoren die een beroep tot knelpuntberoep maken. Hoewel een tekort aan kandidaten voor de vacante betrekkingen voor bepaalde

7 beroepen de moeilijkheden verklaren, spelen ook elementen zoals een discrepantie tussen de vereisten van de werkgever en het profiel van de werkzoekenden een rol, bijvoorbeeld wat betreft specifieke bekwaamheden, talenkennis of ervaring. Andere mogelijke oorzaken zijn het slecht imago van bepaalde sectoren of bepaalde beroepen, en de arbeidsomstandigheden, die soms gezien worden als onaantrekkelijk en die de loyaliteit van de werknemers belemmeren en die de werkzoekenden aanzet om hun zoeken te richten naar andere beroepen of activiteitensectoren. De lijst van knelpuntberoepen is van groot belang voor de organisatoren van beroepsopleidingen. Vooral voor beroepen op de lijst met structurele aanwervingsmoeilijkheden die het gevolg zijn van een kwalitatief tekort zoals het ontbreken van kennis, competenties en attitudes. Verder wordt de lijst van knelpuntberoepen, meer bepaald de beroepen waarvoor er een kwantitatief tekort is en rekening houdend met de beschikbare arbeidsreserve, jaarlijks door elk van de regionale tewerkstellingsdiensten overgemaakt aan de RVA. Op basis van deze informatie stelt de RVA de lijst op van studies met volledig leerplan, waarvoor een werkzoekende een vrijstelling kan krijgen van beschikbaarheid om deze studies te volgen die voorbereiden op de uitoefening van een moeilijk in te vullen beroep 1. In het kader van het Pact voor een Duurzame Stedelijke Groei (PDSG) wordt deze analyse en de observatie van de knelpuntberoepen in het Brussels Gewest naar voren geschoven teneinde bij te dragen aan het uitwerken van de sectorale actieplannen om de tewerkstelling van Brusselse werkzoekenden te bevorderen. Deze analyse van de knelpuntberoepen is een van de elementen om de behoeften op de arbeidsmarkt te identificeren en te anticiperen op de komende noden. 1 Zie voor meer informatie op de website van de RVA: Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

8 1. METHODOLOGIE Sinds 1998 stelt het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid een lijst op van knelpuntberoepen voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest volgens een methode die relatief stabiel is in de tijd. Deze inventaris, die jaarlijks wordt vastgesteld op basis van de ontvangen werkaanbiedingen door Actiris, wordt opgesteld in twee complementaire stappen. Vooreerst is er een statistische analyse, aangevuld met een raadpleging van mensen op het terrein. A. Statistische analyse De eerste fase is een louter statistische analyse, die bestaat uit de toepassing van drie kwantitatieve selectiecriteria op alle werkaanbiedingen (met uitzondering van de Eures- en Interimwerkaanbiedingen) die Actiris gedurende het bestudeerde jaar heeft ontvangen, in dit geval Deze drie criteria 2 zijn: gedurende het jaar werden minstens 20 werkaanbiedingen voor dit beroep ontvangen; de invullingsgraad 3 van de werkaanbiedingen voor het beroep is lager dan de invullingsgraad van alle beroepen (in 2012 bedroeg de invullingsgraad 65,6%); de benodigde mediane tijd om de werkaanbiedingen van dit beroep af te sluiten 4 is langer dan de mediaan van de invullingstijd voor alle werkaanbiedingen (in 2012 bedroeg de mediaan van de invullingstijd 1,0 maand). Van de volledige lijst van beroepen, samengesteld op basis van de bij Actiris geregistreerde en beheerde werkaanbiedingen, worden enkel de beroepen weerhouden die simultaan aan de drie criteria voldoen. In 2012 heeft Actiris werkaanbiedingen 5 (exclusief Eures en Interim) ontvangen voor 786 verschillende beroepen. Uit de statistische analyse werden 117 zogenaamde knelpuntberoepen weerhouden. De statistische analyse combineert een absoluut criterium (minstens 20 werkaanbiedingen) met twee relatieve criteria. Deze twee worden bepaald door de algemene werking van de arbeidsmarkt in het bestudeerde jaar. De keuze voor de drempel van 20 werkaanbiedingen is arbitrair en werd vastgelegd om een minimum aan representativiteit van de beroepen op de Brusselse arbeidsmarkt te waarborgen. Voor sommige sectoren beschikt Actiris over een ruim deel van de arbeidsmarkt terwijl dit aandeel voor andere sectoren eerder beperkt is. De criteria in verband met de invullingsgraad en de looptijd zijn relatief. Dit brengt met zich 2 Sinds 1998, de start van de studie, heeft de methodologie een paar kleine wijzigingen ondergaan zonder evenwel de vergelijkbaarheid van de resultaten over de verschillende jaren in het gedrang te brengen. Bij de eerste analyse van de knelpuntberoepen werd een ondergrens van 6 werkaanbiedingen gebruikt. Geleidelijk werd deze ondergrens verhoogd (tot 10 werkaanbiedingen vanaf 1999, tot 15 werkaanbiedingen vanaf 2006 en tot 20 werkaanbiedingen vanaf 2010). Tot 2001 werd de gemiddelde looptijd als criterium gebruikt. Sinds 2002 werd voor de mediaan geopteerd. Het nieuwe systeem om de werkaanbiedingen te berekenen liet de keuze voor deze spreidingsmaat, die niet door extreme waarden beïnvloed wordt, toe. 3 Het percentage voldane arbeidsplaatsen t.o.v. het aantal ontvangen arbeidsplaatsen gedurende het jaar Een werkaanbieding wordt afgesloten wanneer deze ingevuld is of wanneer de werkaanbieding geannuleerd wordt. 5 De werkaanbiedingen die ACTIRIS ontvangt in het kader van het samenwerkingsakkoord dat van kracht is sinds juni 2006, omtrent de systematische uitwisseling van de werkaanbiedingen tussen de gewesten, worden in deze analyse niet opgenomen. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

9 mee dat een beroep dat bijvoorbeeld drie jaar geleden als knelpunt beschouwd werd, en nu dezelfde objectieve kenmerken (looptijd en invullingsgraad) heeft, niet noodzakelijk meer als moeilijk in te vullen beschouwd zal worden. Het belangrijkste voordeel van deze eerste fase van de analyse is de objectiviteit die volgt uit een cijfermatige verwerking van drie belangrijke parameters. De statistische analyse heeft een aantal beperkingen. Om deels hieraan tegemoet te komen wordt de statistische lijst van knelpuntberoepen intern voorgelegd aan de consulenten van de Directie Werkgevers van Actiris. Dit jaar werden ook de werkgeversfederaties en de beroepenreferentiecentra (BRC) bij de analyse geconsulteerd. B. Interne consultaties Aangaande de tweede fase, de interne consultatie van de consulenten van de Directie Werkgevers dient opgemerkt te worden dat de structuur van deze Directie grondig werd gewijzigd sinds de laatste analyse van de knelpuntberoepen teneinde een betere matching tussen de verwachtingen van de werkgevers en de vaardigheden van de werkzoekenden te garanderen. De Directie is nu ingedeeld volgens activiteitensectoren en is opgebouwd rond 5 speerpuntsectoren. Elk van deze teams bestaat uit selectieconsulenten, werkgeversconsulenten en IBO-consulenten en naargelang de aanwezigheid van een referentiecentra uit consulenten van de beroepenreferentiecentra. De interne consultaties zijn cruciaal omdat op basis van de praktische ervaringen van de selectieconsulenten, de werkgeversconsulenten en eventueel de consulenten van de beroepenreferentiecentra het knelpuntkarakter bevestigd dan wel weerlegd kan worden. Hun expertise is zonder twijfel belangrijk gezien de vele rechtstreekse contacten die zij hebben met de werkgevers en de werkzoekenden. Bovendien laat de nieuwe sectorale aanpak toe om een grotere kennis en expertise te verwerven van de verschillende Brusselse activiteitensectoren. Uiteindelijk werd, na de interne consultatie van de consulenten van Actiris, een lijst van 71 knelpuntberoepen samengesteld (met 24 beroepsgroepen) voor het jaar Deze beroepen vertegenwoordigen arbeidsplaatsen, wat overeenkomt met 35,6% van het totaal aantal ontvangen arbeidsplaatsen in Algemeen bedraagt de invullingsgraad voor de knelpuntberoepen 59,8% en is de mediaanlooptijd 1,3 maanden. Hoewel de raadpleging gericht is op het valideren van de statistische lijst van knelpuntberoepen, is deze ook bedoeld om de oorzaken te ontdekken die ten grondslag liggen aan de aanwervingsmoeilijkheden. Hun identificatie is cruciaal als we deze aanwervingsproblemen willen aanpakken. Deze oorzaken kunnen in drie categorieën onderverdeeld worden: kwantitatief tekort: er is een tekort aan kandidaten voor een bepaald beroep; kwalitatief tekort: de kandidaten voldoen niet aan de vereisten aangaande opleiding, ervaring, talenkennis, specifieke kennis of bekwaamheden, houding of persoonlijkheid; een tekort waarvan de oorzaak ligt in de ongunstige arbeidsomstandigheden, bijvoorbeeld wat betreft loon, stresserend, zwaar of gevaarlijk werk, vooroordelen t.o.v. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

10 een bepaald beroep, het uurrooster (avond-, weekend-, deeltijds werk...), het statuut van zelfstandige of een ander kenmerk. Naast de drie bovengenoemde oorzaken hebben de consulenten van Actiris meerdere malen het bestaan van praktijken van etnische discriminatie genoemd bij sollicitaties, die de aanwervingsproblemen in het algemeen versterken en in het bijzonder voor sommige specifieke beroepen. Gezien deze praktijken vaak moeilijk merkbaar zijn, of zelfs heel subjectief zijn in sommige gevallen, werd besloten in het kader van dit onderzoek vooral te wijzen op het bestaan van deze praktijken in het algemeen, eerder dan deze specifiek in verband te brengen met bepaalde beroepen. Naast de andere factoren van spanning op de Brusselse arbeidsmarkt wordt ook gewezen op het probleem van het gebrek aan kinderopvang, waarbij de kosten voor naschoolse zorg nog kritischer zijn voor eenoudergezinnen, wat een belemmering vormt voor werk. De bereikbaarheid van de onderneming en de mobiliteit van de kandidaten spelen ook een rol. Ook de hoge turnover in bepaalde sectoren of voor sommige beroepen kunnen de aanwervingsmoeilijkheden versterken. C. Externe consultaties Zoals in 2010 was er ook dit jaar een uitgebreide consultatie van de werkgeversfederaties en de BRC. Omdat de analyse van de knelpuntberoepen gebeurt op basis van de ontvangen werkaanbiedingen door Actiris en deze slechts een gedeelte van de totale vraag op de arbeidsmarkt behelzen is de aanvullende informatie van de werkgeversfederaties en referentiecentra zeer belangrijk om een globaal beeld van de arbeidsmarkt te kunnen krijgen. De werkgeversfederaties beschikken namelijk over specifieke kennis en onderhouden regelmatige en bevoorrechte relaties met de ondernemingen van hun respectievelijke sector. Door hen te raadplegen is het mogelijk om aanvullende en nuttige informatie te verkrijgen over moeilijkheden bij aanwervingen. Bovendien kunnen ze de acties en de evoluties binnen hun sector en de impact hiervan op de gevraagde kwalificaties weergeven. Ook de BRC hebben een uitgebreide kennis van hun sector. De BRC, die het resultaat zijn van een partnership tussen de openbare- en de privésector, streven ernaar om het aanbod aan opleidingen en de noden van de ondernemingen beter op elkaar af te stemmen. De centra vervullen verscheidende opdrachten: de organisatie van opleidingen voor werknemers, werkzoekenden, studenten en onderwijzers, toezien op de beroepen en de opleidingsbehoeften, informeren en sensibiliseren, onderzoek en ontwikkeling op pedagogisch gebied en in bepaalde gevallen screening en erkenning van de competenties. De enquête door middel van een vragenlijst die naar de werkgeversfederaties en de BRC werd gestuurd had als doel zicht te krijgen op het geheel van beroepen waarvoor de sectoren aanwervingsmoeilijkheden ondervinden en de oorzaken hiervan, welke voorbije en toekomstige evoluties een impact hebben gehad of zullen hebben op de gevraagde kwalificaties en welke acties ondernomen worden door de sectoren om de aanwervingsmoeilijkheden te verhelpen of om hierop te anticiperen. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

11 De vragenlijst werd op twee manieren voorgelegd. Bij de sectoren die het sterkst vertegenwoordigd zijn in het Brussels Gewest vond er een face-to-face gesprek plaats met de werkgeversfederaties van de betrokken sectoren en met de BRC. De sectoren die het minst in Brussel aanwezig zijn of die hieraan de voorkeur gaven hebben de vragenlijst schriftelijk ingevuld zonder gesprek. De vragenlijst werd in het totaal verzonden aan 62 federaties en aan 5 BRC 6. Hiervan hebben 34 federaties deelgenomen aan de enquête, hetzij door de vragenlijst in te vullen, hetzij door middel van een gesprek. De 5 geconsulteerde BRC hebben allen ingestemd om deel te nemen aan de enquête. Wat betreft de deelname van de werkgeversfederaties aan de enquête dient opgemerkt te worden dat sommigen onder hen het gevoel hebben zich niet te kunnen uitspreken over eventuele personeelstekorten, niet over de precieze informatie beschikken omdat ze waarschijnlijk relatief weinig feedback krijgen van hun leden en omdat hun rol meer gericht is op het lobbyen, het informeren en adviseren van ondernemingen. Van de werkgeversfederaties die zich wel uiten over de mismatch tussen vraag en aanbod, dient ook opgemerkt te worden dat velen van hen vooral de algemene oorzaken aanhalen voor de aanwervingsmoeilijkheden die hun leden ondervinden met betrekking tot de algemene werking van de arbeidsmarkt zonder dit verder te analyseren op het niveau van hun beroepen. Bovendien benaderen de sectoren deze problematiek meestal vanuit een beroepsoogpunt. Hun opmerkingen hebben betrekking op de typische beroepen van hun sector en dus niet op de transversale beroepen. Merk ook op dat de uitbesteding van sommige activiteiten de detectie van eventuele knelpuntberoepen moeilijker maakt of zelfs onmogelijk voor de betrokken sectoren. Het gaat hier vooral om functies in de boekhouding, de informatica, het administratief beheer van de personeelsdienst (loonadministratie) en beroepen zoals receptionist en telefonist. Hoewel de resultaten enkel de positie weergeven van een deel van de federaties en rekening houdend met eerdere vaststellingen, met name de moeilijkheden die de sectoren hebben om zich uit te spreken over de transversale beroepen, heeft de consultatie van de werkgeversfederaties en de BRC het mogelijk gemaakt de inventaris van de knelpuntberoepen van 2012 in grote lijnen te bevestigen. Maar ook werd de aandacht getrokken op de spanning van bepaalde beroepen die ontsnapten aan de uitgevoerde analyse op basis van de ontvangen werkaanbiedingen door Actiris en na de consultatie van de consulenten van de directie Werkgevers. De externe consulatie heeft het ook mogelijk gemaakt om in grote lijnen de ooraken van de aanwervingsmoeilijkheden die naar voren werden geschoven door de consulenten van Actiris voor het jaar 2012 te bevestigen. Bovendien, voorafgaande aan de bespreking van de spanningen op de arbeidsmarkt, wijzen heel wat sectoren op een negatieve economische conjunctuur. Deze algemene economische toestand heeft een impact op de huidige en geplande aanwervingen waardoor de arbeidsmarkt globaal minder spanning vertoont. 6 De 5 geconsulteerde BRC zijn: het BRC Bouw, Evoliris (informatie- en communicatietechnologie), HoReCa BE PRO, Iristech+ (metaalverwerkende nijverheid en de technologische industrie), IRIS TL (transport en logistiek). Het meest recent opgerichte BRC Stadberoepen en de beroepen van het openbaar ambt werd hierbij nog niet geconsulteerd. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

12 Er dient evenwel opgemerkt te worden dat aanvullend op deze algemene analyse omtrent de knelpuntberoepen het Observatorium, in het kader van het Pact voor een Duurzame Stedelijke Groei (PDSG), de coördinatie toevertrouwd heeft gekregen van verschillende werkgroepen 7 die tot doel hebben de vraag en het aanbod op de arbeidsmarkt beter op elkaar af te stemmen en om te anticiperen op de behoeften van de werkgelegenheid, opleiding en onderwijs. Bovendien vindt elk van deze werkgroepen een verdere uitwerking in het kader van de Samenwerkingsakkoorden Actiris/Bruxelles Formation, via een werkplan tussen de twee organisaties, waaronder de observatie van beroepen in de BRC. Om alle informatie van kwantitatieve en kwalitatieve aard die wordt verzameld via de verschillende werkgroepen samen te vatten, te vergelijken en te verdiepen met het oog op het leveren van prospectieve gegevens omtrent de werkgelegenheid en de kwalificaties en ook om bij te dragen aan de ontwikkeling van de sectorale actieplannen en de sturing van de openbare acties te vergemakkelijken, zal het Observatorium vooreest sectorfocussen realiseren en later beroepenfocussen. In eerste instantie wordt, wat betreft de sectoren, de voorrang gegeven aan de sectordomeinen van het PDSG 8 en aan de sectoren met een BRC, terwijl voor de beroepen de voorrang wordt gegeven aan de beroepen waarvoor er een tekort is en bij uitbreiding ook de knelpuntberoepen, aan opkomende beroepen evenals aan beroepen met groei- en tewerkstellingsperspectieven. De gegevens die door het Observatorium werden verzameld bij de werkgeversfederaties en de beroepenrefentiecentra omtrent de aanwervingsmoeilijkheden, acties om hierop in te spelen en de huidige en toekomstige evoluties binnen de sector, zullen eventueel uitgediept worden door de belanghebbenden. Deze informatie zal aangevuld en verrijkt worden via bilateraal overleg met de vakbondsorganisaties die de verschillende sectoren vertegenwoordigen, door experts uit de sector of door beroepenexperts, alsook door betrokkenen omtrent opleidingen en onderwijs. Deze aanvullingen gaan in op de analyse en de interpretatie van socio-economische statistieken over de kenmerken en de evolutie van de werkgelegenheid, het verloop van de ondernemingen of gegevens omtrent de verhouding werk/opleiding/onderwijs, de analyse van het aanbod en de vraag naar arbeid voor de beroepen van de sector en de identificatie van de spanningen, een documentair overzicht van de actuele ontwikkelingen en toekomstige evoluties die een invloed kunnen hebben op de activiteiten van de sector en een analyse van de uitgeoefende beroepen binnen de sector en de gezochte competenties binnen de sector,. De eerste reeks van sectorfocussen wordt verwacht tegen einde 2013 begin Namelijk de observatie van de knelpuntberoepen (maatregel 3.5), de analyse en de interpretatie van de knelpuntberoepen (voorwaarden tot welslagen 3) en de inventaris van de behoeften aangaande werk, opleiding en onderwijs ((instrument 2). 8 De vijf voornaamste domeinen in het kader van het PDSG zijn de handel en de horeca, de social-profitsector, de internationale ontwikkeling (waaronder het toerisme), de innoverende sectoren en het leefmilieu (via de Alliantie voor de Werkgelegenheid en het Milieu). Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

13 2. LIJST VAN KNELPUNTBEROEPEN IN 2012 Elke jaar publiceert het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid de lijst van knelpuntberoepen voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In 2012 telt deze lijst 71 knelpuntberoepen, deze worden weergegeven in onderstaande tabel. Deze analyse is gebaseerd op de door Actiris ontvangen werkaanbiedingen en na de consultatie van de experten intern en extern. Verder merken we op dat de beroepen in de tekst, ondanks het feit dat ze zowel voor mannen als voor vrouwen toegankelijk zijn, omwille van de leesbaarheid enkel in de genderneutrale vorm vermeld worden. Tabel 1 : Lijst van de knelpuntberoepen in 2012 KADERFUNCTIES EN BEROEPEN IN DE COMMUNICATIE Industrieel ingenieur burgerlijke bouwkunde, burgerlijk ingenieur elektriciteit, industrieel ingenieur elektriciteit, industrieel ingenieur elektronica, industrieel ingenieur mechanica, burgerlijk ingenieur elektromechanica, industrieel ingenieur elektromechanica, industrieel ingenieur chemie of biochemie, bio-ingenieur (landbouwkunde), vertaler ONDERWIJZEND PERSONEEL Onderwijzer, kleuterleider, leraar secundair onderwijs (1 ste, 2 de, 3 de, 4 de graad), instructeur / lesgever talen BEROEPEN IN DE MEDISCHE, SOCIALE EN HULPVERLENENDE SECTOR Hoofdverpleegkundige, ziekenhuisverpleegkundige - gebrevetteerde, ziekenhuisverpleegkundige bachelor/graduaat, kinderverpleegkundige bachelor/graduaat, geriatrisch verpleegkundige bachelor/graduaat, sociaal verpleegkundige bachelor/graduaat, ergotherapeut ADMINISTRATIEVE BEROEPEN Directiesecretaris, boekhoudingsecretaris, juridisch secretaris, bediende personeelsdienst, bediende sociale wetten en lonen, bediende commerciële dienst, telefonist-receptionist, telefonist-secretaresse, boekhouder, boekhoudkundig bediende COMMERCIËLE BEROEPEN Vertegenwoordiger diensten, vertegenwoordiger in bureaumateriaal, technisch vertegenwoordiger, verkoper diensten, verkoper Hifi en bureaumateriaal, verkoper van woon- en huishoudartikelen, verkoper in een groothandel, televerkoper, callcenter operator BEROEPEN IN DE INFORMATICA Ingenieur software, projectleider informatica, functioneel analist, analist-programmeur, webmaster, webdeveloper,programmeur, technicus helpdesk IT TECHNISCHE BEROEPEN Architectuurtekenaar, bouwkundig tekenaar, tekenaar openbare werken, tekenaar elektriciteit, technicus in de elektromechanica, technicus bouw (alle specialiteiten), conducteur van bouwwerken, technicus koel- en verwarmingstechnieken en technicus verwarming (HVAC), technicus elektronica, technisch-commercieel medewerker binnendienst, industrieel onderhoudsmecanicien, mecanicien hersteller van voertuigen, elektromecanicien BEROEPEN IN DE BOUW Elektricien automatisatie en regeltechnieken, industrieel elektricien - installateur en hersteller BEROEPEN IN TRANSPORT EN LOGISTIEK Magazijnverantwoordelijke, magazijnbediende, PC-stockbeheerder, vrachtwagen chauffeur met oplegger (rijbewijs CE en medische geschiktheid) BEROEPEN IN DE HORECA Chef-kok, kok, chef de partie, restaurantkelner, kelner café/taverne/brasserie, rangkelner AMBACHTELIJKE BEROEPEN Schoonheids- en welzijnspecialist Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

14 Ter herinnering, de bovenstaande lijst van knelpuntberoepen, op basis van de ontvangen werkaanbiedingen door Actiris en na interne consultatie, wordt in grote lijnen bevestigd door de ondervraagde sectoren die zich voornamelijk hebben geuit over hun specifieke beroepen. De sectoren vestigen evenwel de aandacht op bepaalde beroepen die door het Observatorium niet werden opgenomen op basis van de vacaturebestanden van Actiris. Het gaat hierbij vooral om beroepen in de financiële en verzekeringssector, de welzijns- en gezondheidssector, technische beroepen, beroepen in de bouw en de transport en logistiek alsook commerciële beroepen, beroepen in de grafische sector en enkele transversale beroepen. Meer precies, in de financiële en verzekeringssector zouden actuarissen, fiscalisten, gespecialiseerde boekhouders, financieel deskundigen, risicobeheerders, klantenadviseurs en expert schadegevallen tot de knelpuntberoepen behoren. Voor de welzijns- en gezondheidszorg worden ziekenhuisapotheek, kinesitherapeut, gezinshulp, opvoeder en animator aangeduid als knelpuntberoep. Voor de technische beroepen gaat het vooral om beroepen in de carrosserie, lassers, buizenfitters, instellers-bedieners van machines, onderhoudstechnici en productieoperatoren. De beroepen in de bouwsector die als knelpuntberoep kunnen worden beschouwd zijn zeer ruim en hebben betrekking op zowel de beroepen in de ruwbouw (kraanbestuurders, metsers, bekisters, ) als op de beroepen in de afwerking (stukadoors, dakdekkers, sanitaire installateurs,..). Voor de beroepen in de transport en logistiek vestigt de sector de aandacht op volgende beroepen: dispatchers, chauffeur-bestellers en voorraadbeheeerders. Bij de commerciële beroepen werden afdelingsverantwoordelijken en slagers aangeduid als knelpuntberoepen. De grafische sector wijst op de beroepen van grafisch ontwerpers en drukkers (offsetdruk en afwerking). Ook de transversale beroepen jurist en ICT-business analyst werden toegevoegd als knelpuntberoep. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

15 3. OORZAKEN VAN DE AANWERVINGSPROBLEMEN Naast de identificatie van de knelpuntenberoepen is de identificatie van de oorzaken van de aanwervingsproblemen cruciaal om gepaste oplossingen te kunnen aanreiken. Zo is voor elk beroep dat in 2012 werd aangeduid als knelpunt, door het Brussels Observatorium voor Werkgelegenheid naar verklarende factoren gezocht bij de consulenten van de Directie Werkgevers van Actiris en bij de werkgeversfederaties en BRC. Ter herinnering, deze factoren komen overeen met drie categorieën: een kwantitatief tekort, een kwalitatief tekort waarbij de kandidaten niet voldoen aan de eisen van de werkgevers en ten slotte de tekorten die verklaard worden door ongunstige arbeidsomstandigheden. Voor elk van de knelpuntberoepen worden de verklarende factoren in onderstaand deel besproken en worden ook vier indicatoren weergegeven: het aantal ontvangen arbeidsplaatsen bij Actiris, de invullingsgraad, de reserve aan arbeidskrachten voor het beroep in kwestie en de verhouding van deze arbeidsreserve ten opzichte van het aantal ontvangen arbeidsplaatsen. Om de arbeidsreserve (AR) te analyseren, baseren we ons op de eerste beroepencode van de werkzoekende die bij Actiris is ingeschreven. Om diverse redenen is het echter onmogelijk om de arbeidsreserve per beroep in haar totaliteit te achterhalen. Eerst en vooral beschikt Actiris alleen over gegevens voor de niet-werkende werkzoekenden, terwijl ook personen die werken, studenten die hun studies dit jaar beëindigen of (werkende en niet-werkende) werkzoekenden uit het Vlaams of Waals Gewest werk kunnen zoeken in het Brussels Gewest en tot de arbeidsreserve kunnen worden gerekend. Bovendien als de eerste beroepencode met de eerste beroepskeuze van de werkzoekende overeenstemt, betekent dit echter niet dat hij zijn zoektocht beperkt tot werkaanbiedingen voor deze job. De variabele arbeidsreserve ten opzichte van het aantal arbeidsplaatsen () geeft de verhouding weer tussen het aantal ontvangen arbeidsplaatsen door Actiris en het aantal niet-werkenden werkzoekenden per beroep. Rekening houdend met bovenstaande opmerkingen geeft deze variabele slechts een (onvolledige) aanwijzing weer het kwantitatieve tekort. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

16 A. Inventaris van de knelpuntberoepen 3.1 Kaderfuncties en beroepen in de communicatie Ingenieurs Knelpuntberoepen Ontvangen WA Invullingsgraad AR Industrieel ingenieur burgerlijke bouwkunde 53 45,3 28 0,5 Burgerlijk ingenieur elektriciteit 28 28,6 36 1,3 Industrieel ingenieur elektriciteit 53 24,5 33 0,6 Industrieel ingenieur elektronica 21 61,9 42 2,0 Industrieel ingenieur mechanica 46 19,6 36 0,8 Burgerlijk ingenieur elektromechanica 35 14,3 52 1,5 Industrieel ingenieur elektromechanica ,0 79 0,7 Industrieel ingenieur chemie of biochemie 24 54,2 69 2,9 Bio-ingenieur landbouwkunde 24 62, ,6 De aanwervingsproblemen voor de ingenieurs worden reeds meerdere jaren vastgesteld. Hoewel de economische ongunstige conjunctuur maakt dat de spanning op de arbeidsmarkt minder sterk is, worden ingenieurs nog steeds weerhouden als knelpuntberoep. Als voornaamste oorzaak van het knelpuntkarakter wordt gewezen op een kwantitatief tekort aan kandidaten. In dit opzicht merken we op dat de instroom van jonge afgestudeerden voor de wetenschappelijke en technische beroepen de voorbije jaren lager is dan de vraag op de arbeidsmarkt. Dit kan met name worden verklaard door de geringe interesse van jongeren voor wetenschappelijke en technische studierichtingen. Dit wordt nog versterkt doordat deze beroepen bij de meisjes een uitgesproken mannelijke connotatie hebben. Alsook het gebrek aan zichtbaarheid van de tewerkstellingsmogelijkheden die dit beroep biedt. Een andere belemmering is dat de kandidaten niet altijd beantwoorden aan het door de werkgevers gevraagde profiel. Hoewel de meeste werkzoekenden in het bezit zijn van een diploma hoger onderwijs, worden over het algemeen immers ook specifieke bekwaamheden of extra diploma s en een zekere beroepservaring gevraagd. Gezien de evoluties en de technologische innovaties dient men zich bovendien gedurende zijn hele loopbaan bij te scholen. Wanneer men dit niet zou doen, is de kennis die men heeft snel verouderd. Ook de taalvereisten vormen een belangrijke hindernis bij de aanwerving van ingenieurs. Niet zelden wordt zelfs drietaligheid vereist, gezien de ingenieur meestal werkt in een interculturele omgeving zowel in zijn eigen land als in het buitenland. Ten slotte, naast het diploma, de ervaring en de technische en taalcompetenties dient een ingenieur meestal te beschikken over leiderschap, vaardigheden om een project te leiden en oplossingsgericht zijn. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

17 Daar komt nog bij dat jonge kandidaat-ingenieurs vaak de voorkeur geven aan bepaalde sectoren of bepaalde ondernemingen die een toonaangevende reputatie genieten, waardoor het knelpuntkarakter van de functie in andere sectoren met minder gunstige arbeidsomstandigheden nog versterkt wordt Vertalers Knelpuntberoepen Ontvangen WA Invullingsgraad AR Vertaler 36 58, ,5 De terugkerende rekruteringsmoeilijkheden voor het beroep van vertaler zijn het gevolg van zowel een kwantitatief tekort aan vertalers als een kwalitatief tekort dat verband houdt met het gevraagde profiel door de werkgevers. Enerzijds wijzen we op een kwantitatief tekort aan vertalers Nederlands, Frans en Engels. Het is echter niet mogelijk om het kwantitatief tekort voor dit beroep preciezer te evalueren aangezien de beroepencode geen informatie geeft over de gestudeerde talen en eventuele specialisaties (bijvoorbeeld, vertaling van technische, commerciële, juridische, financiële aard,...). Anderzijds, wat betreft de kwalitatieve oorzaken, bestaat een deel van de beschikbare arbeidsreserve uit licentiaten in Romaanse of Germaanse talen, die dus geen specifieke vertaalopleiding hebben gevolgd, terwijl deze opleiding in de meeste gevallen een vereiste is voor de werkgevers. Naast de vereisten aangaande het diploma, wordt afdoende beroepservaring in het domein over het algemeen gewaardeerd door de werkgevers. Daarnaast merken we ook op dat de arbeidsomstandigheden (tijdsregime van deeltijdwerk, statuut van zelfstandigen, het werken onder een tijdsdruk en het respecteren van deadlines ) soms een bijkomende belemmering kunnen zijn bij het invullen van de werkaanbiedingen. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

18 3.2 Onderwijzend personeel Leerkrachten basisonderwijs Knelpuntberoepen Ontvangen WA Invullingsgraad AR Onderwijzer , ,3 Kleuterleider , ,0 Hoewel onderwijzers lager onderwijs en kleuterleiders niet in de statistische analyse zijn opgenomen (gezien de hoge invullingsgraad), hebben de consulenten van Actiris dit beroep toch aan de lijst van knelpuntberoepen toegevoegd. De terugkerende moeilijkheden om onderwijzend personeel te vinden, zijn voornamelijk te wijten aan een tekort aan kandidaten voor dit beroep. Hoewel de knelpunten in het onderwijs al enige tijd aanhouden, wensen we erop te wijzen dat er grote regionale verschillen zijn en dat de grootstedelijke gebieden, en vooral Brussel, het sterkst worden getroffen. Naast het kwantitatieve tekort, vormen ook de ongunstige arbeidsomstandigheden ontstaan door stress, de grootte van de klassen, eventuele conflicten met leerlingen of ouders, het gevoel geen waardering te krijgen, de aaneenschakeling van opeenvolgende interims een belemmering bij het invullen van de werkaanbiedingen. Daarnaast merken we op dat de werkaanbiedingen die Actiris voor dit beroep ontvangt vaak betrekking hebben op tijdelijke vervangingen van relatief korte duur, wat ook kan verklaren waarom de vacatures voor deze arbeidsplaatsen moeilijk snel ingevuld raken. In overeenstemming met dit kwantitatieve tekort aan leerkrachten, dat versterkt wordt door de ongunstige arbeidsomstandigheden en dat leidt tot het negatieve imago van het beroep, is het hoge aandeel beginnende leerkrachten die het onderwijs verlaten zeer verontrustend en dit nog meer in Brussel. De uitstroompercentages van alle onderwijzers (vastbenoemde, tijdelijk aangestelde en interim) jonger dan 30 jaar die na 5 jaar het kleuteronderwijs en het lager onderwijs heeft verlaten bedraagt respectievelijk 33% en 41% in Brussel 9. Deze percentages, zowel voor het kleuteronderwijs als het lager onderwijs, liggen ruim driemaal hoger dan in Vlaanderen. Volgens hetzelfde rapport is het hoge uitstroompercentage voor deze beroepen in Brussel te verklaren door de specifieke kenmerken van een stedelijk milieu: het aanzienlijk aandeel van anderstalige leerlingen; de stadsvlucht van leerlingen en leerkrachten; de afstand tussen woon- en werkplaats of nog de hoge vastgoed- en huurprijzen. Deze elementen zijn ook toepasselijk voor het Franstalig onderwijs in Brussel Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, Departement Onderwijs en Vorming, Arbeidsmarktrapport 2011 Basisonderwijs en Secundair Onderwijs. 10 Zie in het bijzonder, Conseil de l Éducation et de la Formation, 30 september 2011, Avis 111, Recrutement et entrée dans la carrière des enseignants débutants. En ook Delvaux B., Desmarez P., Dupriez, V., Lothaire, S., Veinstein, M. (2013). Les enseignants débutants en Belgique francophone : Trajectoires, conditions d'emploi et positions sur le marché du travail., Les cahiers de Recherche du Girsef, n 92. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

19 Ten slotte is de bevolkingsgroei een van de belangrijkste uitdagingen waarmee het Brussels Gewest wordt geconfronteerd. Volgens de schattingen van het BISA 11, zal de groei en de verjonging van de Brusselse bevolking de creatie vereisen van bijkomende plaatsen in het basisonderwijs (7.000 in het kleuteronderwijs en in het lager onderwijs) tegen 2015, waarbij men nog plaatsen moet toevoegen tussen 2015 en 2020 (respectievelijk en ). Naast de uitdaging van het vinden van de geschikte schoolinfrastructuur, zal het ook een uitdaging zijn voor het vinden van geschoold onderwijzend personeel. Rekeninghoudend met deze schattingen kunnen we er dus van uitgaan dat het tekort aan leerkrachten in het basisonderwijs en het kleuteronderwijs nog nijpender zal worden. We vermelden daarbij dat de bevolkingsgroei in Brussel onvermijdelijk ook zal zorgen voor een grotere vraag naar andere functies, bijvoorbeeld in de kinderopvang Leerkrachten secundair onderwijs Knelpuntberoepen Ontvangen WA Invullingsgraad AR Leraar secundair onderwijs (2 de, 3 de, 4 de graad) , ,3 Leraar secundair onderwijs (1 ste, 2 de graad) , ,3 Hoewel de leerkrachten niet in de statistische analyse zijn opgenomen (door de hoge invullingsgraad van de werkaanbiedingen), hebben de consulenten van Actiris het beroep toch aan de knelpuntenlijst toegevoegd. Sinds meerdere jaren is het kwantitatieve tekort voor dit beroep duidelijk te verklaren door de haast onbestaande arbeidsreserve in verhouding tot het aantal ontvangen werkaanbiedingen. De betrekkelijk hoge invullingsgraad is het gevolg van het feit dat deze arbeidsplaatsen vaak worden ingenomen door kandidaten die geen lerarenopleiding hebben genoten of geen getuigschrift van pedagogische bekwaamheid bezitten. De rekrutering van deze laatsten kan worden overwogen wanneer wordt vastgesteld dat er een tekort is aan onderwijzers die over het bekwaamheidsattest of gelijkwaardige competenties beschikken. Hoewel de terugkerende moeilijkheden om onderwijzend personeel te vinden voornamelijk zijn te wijten aan een tekort aan kandidaten voor dit beroep en hoewel de knelpunten in het onderwijs al enige tijd aanhouden, wensen we erop te wijzen dat er grote regionale verschillen zijn en dat de grootstedelijke gebieden, en vooral Brussel, het sterkst worden getroffen. Bovendien, volgens de consulenten van Actiris, kampt het secundair onderwijs in Brussel met een algemeen tekort aan leerkrachten. Leerkrachten technisch onderwijs en beroepsonderwijs, leerkrachten wetenschappen (exacte wetenschappen en wiskunde) en taalleerkrachten (Nederlands) zijn het moeilijkst te vinden en te houden. Naast het kwantitatieve tekort, vormen ook de ongunstige arbeidsomstandigheden ontstaan door stress, de grootte van de klassen, eventuele conflicten met leerlingen of ouders, het gevoel geen waardering te krijgen, de aaneenschakeling van opeenvolgende interims een belemmering bij het invullen van de werkaanbiedingen. Daarnaast merken we op dat de werkaanbiedingen die Actiris voor dit beroep ontvangt vaak betrekking hebben op tijdelijke 11 Bron: Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse, juni 2010, De cahiers van het BISA nr.2, Weerslag van de demografische ontwikkeling op de schoolbevolking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

20 vervangingen van relatief korte duur, wat ook kan verklaren waarom de vacatures voor deze arbeidsplaatsen moeilijk snel ingevuld raken. In overeenstemming met dit kwantitatieve tekort aan leerkrachten, dat versterkt wordt door de ongunstige arbeidsomstandigheden en dat leidt tot het negatieve imago van het beroep, is het hoge aandeel beginnende leerkrachten die het onderwijs verlaten zeer verontrustend en dit nog meer in Brussel. De uitstroompercentages van alle onderwijzers (vastbenoemde, tijdelijk aangestelde en interim) jonger dan 30 jaar die na 5 jaar het secundair onderwijs heeft verlaten bedraagt 50% 12. Dit percentage is ruim dubbel zo hoog dan in Vlaanderen. Volgens hetzelfde rapport is het hoge uitstroompercentage voor deze beroepen in Brussel te verklaren door de specifieke kenmerken van een stedelijk milieu: het aanzienlijk aandeel van anderstalige leerlingen; de stadsvlucht van leerlingen en leerkrachten; de afstand tussen woon- en werkplaats of nog de hoge vastgoed- en huurprijzen. Deze elementen zijn ook toepasselijk voor het Franstalig onderwijs in Brussel 13. Ten slotte merken we op dat de Brusselse bevolkingsgroei, een van de grote uitdagingen van het Gewest, de vraag naar leerkrachten en de aanwervingsmoeilijkheden vergroot of nog zal vergroten. De schattingen van het BISA 14 maken melding dat er, voor het secundair onderwijs, plaatsen extra gecreëerd zullen moeten worden tegen 2015 en extra plaatsen tussen 2015 en Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, Departement Onderwijs en Vorming, Arbeidsmarktrapport 2011 Basisonderwijs en Secundair Onderwijs. 13 Zie in het bijzonder, Conseil de l Éducation et de la Formation, 30 september 2011, Avis 111, Recrutement et entrée dans la carrière des enseignants débutants. En ook Delvaux, B., Desmarez, P., Dupriez, V., Lothaire, S., Veinstein, M. (2013). Les enseignants débutants en Belgique francophone : Trajectoires, conditions d'emploi et positions sur le marché du travail., Les cahiers de Recherche du Girsef, n Bron: Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse, juni 2010, De cahiers van het BISA nr.2, Weerslag van de demografische ontwikkeling op de schoolbevolking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

21 3.2.3 Instructeurs, lesgevers Knelpuntberoepen Ontvangen WA Invullingsgraad AR Instructeur / Lesgever talen 62 25, ,2 De aanwervingsmoeilijkheden vastgesteld voor het beroep van instructeur - lesgever talen worden verklaart door een kwalitatief tekort. Namelijk, naast de evidente kennis van meerdere talen, wordt meestal van de kandidaten verwacht dat zij een diploma van het hoger onderwijs hebben, over pedagogische vaardigheden beschikken, goed kunnen communiceren en zich aan verschillende doelgroepen kunnen aanpassen. Administratieve vaardigheden en computerkennis worden door de werkgevers eveneens sterk op prijs gesteld. Bovendien kunnen ook de arbeidsomstandigheden, gezien de vereiste mobiliteit en de onregelmatige, vaak late werkuren en prestaties in het weekend, een belemmering vormen bij het invullen van de werkaanbiedingen. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

22 3.3 Beroepen in de medische, sociale en hulpverlenende sector Verpleegkundigen Knelpuntberoepen Ontvangen WA Invullingsgraad AR Hoofdverpleegkundige 47 68,1 6 0,1 Ziekenhuisverpleegkundige gebrevetteerde 44 36, ,5 Ziekenhuisverpleegkundige - bachelor/graduaat , ,9 Kinderverpleegkundige - bachelor/graduaat 24 29,2 20 0,8 Geriatrisch verpleegkundige - bachelor/graduaat 41 36,6 8 0,2 Sociaal verpleegkundige bachelor/graduaat 39 51,3 28 0,7 Elk jaar stelt het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid vast dat de werkaanbiedingen voor verpleegkundigen moeilijk worden ingevuld. Deze moeilijkheden zijn te wijten aan een kwantitatief tekort aan kandidaten 15 en aan de arbeidsomstandigheden die eigen zijn aan het beroep. Hoewel het beroep van verpleegkundige een zekere aantrekkingskracht op jongeren uitoefent, zetten de hoge werkdruk en de zware taken menig verpleegkundige ertoe aan deeltijds te gaan werken of vroegtijdig uit te treden. Bij het kwantitatieve tekort voegen zich dus de moeilijke werkomstandigheden, waarbij vooral de onregelmatige dienstroosters en het nacht- en weekendwerk voor vele verpleegkundigen een obstakel blijken te vormen. Ook neemt het takenpakket steeds meer toe. Zo wordt van de verpleegkundige verwacht dat deze zich niet alleen bezighoudt met het algemene lichamelijke welzijn van de patiënten, maar tevens aandacht heeft voor de sociale en psychologische aspecten. Het verpleegkundig personeel moet de patiënten ook geïndividualiseerde hulp kunnen bieden en blijk geven van veel flexibiliteit. De verpleegkundige dient inzicht te hebben in nieuwe technologieën, toezien op de kwaliteit van de verzorging en palliatievenzorg en stervensbegeleiding kunnen bieden, wat het beroep zeer belastend maakt. Om toegang tot het beroep van hoofdverpleegkundige te hebben, wordt naast de basisopleiding, meestal een bijkomende kaderopleiding vereist. Ook verworven ervaring is een enorme troef bij de selectie. Als hoofdverpleegkundige moet men een team kunnen leiden en daar horen ook extra administratieve taken en verantwoordelijkheden bij, waardoor een hoofdverpleegkundige meer een manager wordt. Men verwacht dat de verpleegkundigen, ongeacht het diploma of de specialisatie, ook de komende jaren op de lijst van knelpuntberoepen zullen voorkomen. Deze veronderstelling is onder andere gebaseerd op het succes van de formules voor deeltijds werken, de maatregelen om de werktijd te verminderen en het einde van de loopbaan, de demografische groei en de vergrijzing van de bevolking, die de vraag doen of zullen doen toenemen. Zonder hierbij de hogere kwalitatieve eisen die aan de gezondheidszorg worden gesteld en 15 In dit verband merken we op dat om het tekort van verpleegkundigen te verhelpen, wordt overgaan tot internationale aanwervingen. Hoewel dit nog op relatief kleine schaal wordt toegepast in België, wordt dit steeds meer toegepast de laatste jaren. Zie onder andere, Hoger Instituut voor de Arbeid (J. Wets, T. de Bruyn), december 2011, Migratie: de oplossing voor het personeelstekort in de zorg- en gezondheidssector?, een uitgave van de Koning Boudewijn Stichting. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

23 de medische technologische vooruitgang te vergeten, die een vraag naar nieuwe vaardigheden en competenties doen ontstaan Ergotherapeuten Knelpuntberoepen Ontvangen WA Invullingsgraad AR Ergotherapeut 64 53,1 45 0,7 Net als vorig jaar bevindt de ergotherapeut zich op de lijst van knelpuntberoepen. Het knelpuntkarakter voor het beroep ergotherapeut wordt verklaard door een kwantitatief tekort. Er wordt verwacht dat de vergrijzing van de bevolking, hoewel die in Brussel minder is dan in de andere twee gewesten, de vraag voor dit beroep zal doen verhogen. De werkaanbiedingen komen effectief vaak van rusthuizen of van geriatrische diensten en het gaat daarbij dikwijls om deeltijdse contracten. Bovendien is er de nieuwe regelgeving betreffende de goedkeuring van ergotherapeuten dat als doel heeft het beroep te legitimeren en de beroepsopleiding te valideren. Sinds januari 2013 kunnen enkel erkende ergotherapeuten door de FOD Volksgezondheid, dat willen zeggen personen die deze titel en de verworven competenties bezitten, het beroep kunnen uitoefenen in België. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in

24 3.4 Administratieve beroepen Secretarissen Knelpuntberoepen Ontvangen WA Invullingsgraad AR Directiesecretaris , ,7 Boekhoudingsecretaris 42 61,9 84 2,0 Juridisch secretaris 38 44,7 52 1,4 Elk jaar staan er verschillende beroepen van secretaris in de lijst met knelpuntberoepen wegens de steeds hogere eisen die aan deze functies worden gesteld. De werkgevers vragen over het algemeen immers dat de kandidaten verschillende talen beheersen, specifieke administratieve taken kunnen verrichten, de nodige computerkennis hebben (specifieke software) en over communicatieve vaardigheden beschikken. Deze vaardigheden worden meestal verworven via opleidingen van een zeker niveau, die eveneens door de werkgevers worden vereist. Voor het beroep van directiesecretaris wordt over het algemeen voldoende ervaring in de materie en kennis van verschillende talen verwacht. Omdat een directiesecretaris als de assistent van een kaderlid kan worden beschouwd, wordt ook meestal van de kandidaat verwacht dat hij zich snel aan een nieuwe werkomgeving kan aanpassen en snel op de hoogte is van de werking van het bedrijf zodat hij een onderscheid kan maken tussen belangrijke en minder belangrijke berichten, dat hij de agenda bijhoudt, zelfstandig kan werken en eventueel een administratief team kan leiden. Verder dient opgemerkt te worden dat voor dit beroep vooral bachelors in aanmerking komen. Personen met een lager diploma maken vaak enkel een kans als ze minstens 5 jaar ervaring in dezelfde functie kunnen aantonen. Anderzijds, naast de kwalitatieve oorzaken, kan ook de wanverhouding die soms bestaat tussen het loon en het verantwoordelijkheidsniveau een belemmering zijn bij het invullen van de werkaanbiedingen voor directiesecretarissen. De boekhoudingsecretaris staat in voor de verwerking van algemene en boekhoudkundige gegevens. Ook de opvolging van klanten en dossiers maakt deel uit van zijn takenpakket (beheer van de facturen, bestellingen, opvolging van de betalingen ). Het is dus belangrijk dat deze secretaris de beginselen van het boekhouden beheerst. Voor het beroep van juridisch secretaris, die in de meeste gevallen in advocatenkantoren werken, moet men dan weer op de hoogte zijn van de juridische terminologie en een goede kennis hebben van de wetgeving of de juridische regelgeving. De constante evolutie van de wetgeving betekent daarenboven dat hun kennis regelmatig moet worden bijgeschaafd. Het ontbreken van beroepservaring of een tijdelijke onderbreking van de loopbaan kan bijgevolg nadelig zijn voor de kandidaat. Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in