ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST IN 2003

Transcriptie

1

2 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST IN 2003

3 Inhoudstafel Voorwoord 1. INLEIDING METHODOLOGIE INVENTARIS VAN DE KNELPUNTBEROEPEN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST IN Enquête bij de sectorale werkgeversfederaties Inventaris van de knelpuntberoepen Nabeschouwing...27 Kwalitatief tekort: het probleem van de taalvereisten KENMERKEN VAN DE KNELPUNTBEROEPEN Eisen van de werkgevers Studieniveau en studierichting Talenkennis Type van de werkaanbieding Kenmerken van de werkgever Sector Grootte van de onderneming KENMERKEN VAN DE INGEVULDE WERKAANBIEDINGEN Gender Leeftijd Studieniveau DE ARBEIDSRESERVE EVOLUTIE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN VAN 1998 TOT KNELPUNTBEROEPEN IN DE DRIE GEWESTEN KNELPUNTBEROEPEN IN HET BRUSSELS GEWEST VOLGENS DE ENQUÊTE UITGEVOERD BIJ DE UITZENDCONSULENTEN BESLUIT...61 Bijlage: Kenmerken van de NWWZ in de knelpuntberoepen - mei Lijst van de gebruikte afkortingen...69 Bibliografie...70

4 Lijst van de tabellen Tabel 1: Lijst van knelpuntberoepen 2003 volgens beroepscategorie... 7 Tabel 2: Oorzaken van het knelpuntkarakter volgens de tewerkstellingsconsulenten...27 Tabel 3: NWWZ volgens het niveau van talenkennis situatie in mei Tabel 4: Gevraagd versus aangeworven studieniveau voor knelpuntberoepen en niet-knelpuntberoepen (in %)...42 Tabel 5: Overzicht van de flux van werkzoekenden ingeschreven in een knelpuntberoepencode...46 Tabel 6: Samenvatting van de globale resultaten van de knelpuntberoepenanalyse...49 Tabel 7: Panorama van de knelpuntberoepen volgens beroepsgroep van 1998 tot Tabel 8: Vergelijking van de knelpuntberoepen in de drie gewesten in Tabel 9: Vergelijking tussen de lijst van knelpuntberoepen 2003 volgens de BGDA en Federgon-Cevora...58 Tabel 10: Verdeling van de niet-werkende werkzoekenden voor de knelpuntberoepen en voor de beroepsgroepen van verwante beroepen: mei verdeling volgens geslacht, leeftijdsklasse, studieniveau en inactiviteitsduur - Brussels Hoofdstedelijk Gewest...66 Lijst van de grafieken Grafiek 1: Werkaanbiedingen volgens het studieniveau...32 Grafiek 2: Werkaanbiedingen volgens studierichting lager en hoger secundair...32 Grafiek 3: Werkaanbiedingen volgens studierichting hoger niet-universitair...33 Grafiek 4: Werkaanbiedingen volgens taalvereisten...34 Grafiek 5: Werkaanbiedingen volgens het type van aanbieding...35 Grafiek 6: Werkaanbiedingen volgens sector...36 Grafiek 7: Werkaanbiedingen volgens bedrijfsgrootte...38 Grafiek 8: Ingevulde werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen volgens gender (in %)...39 Grafiek 9: Ingevulde werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen volgens leeftijd (in %)...41

5 VOORWOORD Voor het zesde opeenvolgende jaar stelt het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties de resultaten voor van zijn Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De editie 2003 inventariseert 82 moeilijk in te vullen beroepen, in een twaalftal beroepsgroepen. De oorzaken van de aanwervingsmoeilijkheden zijn veelzijdig en situeren zich zowel aan de kant van de vraag op de arbeidsmarkt (de moeilijkheid voor werkgevers om hun behoeften te definiëren en erop te anticiperen, te hoge aanwervingseisen, ) als aan de aanbodzijde (onvoldoende kandidaten, ontoereikende kwalificatie van de werkzoekenden, ). De gewestelijke en plaatselijke inschakelingswerkers kunnen de moeilijkheden die dit soort analyses aantonen niet alleen oplossen. Een betere economische en sociale dialoog tussen de sociale gesprekspartners en de overheid is broodnodig om corrigerende maatregelen in te voeren voor deze problemen. In diezelfde context onderlijnt het Sociaal pact voor de werkgelegenheid van de Brusselaars het belang van de medewerking van de beroepssectoren aan de studie van de knelpuntberoepen. De oprichting van professionele referentiecentra voor beroepen van de stedelijke economie, zoals voorzien door het Sociaal pact, zou de onderlinge afstemming tussen het opleidingsaanbod en de behoeften van de ondernemingen kunnen verbeteren, door de werkgelegenheids-, opleidings- en onderwijsactoren en de Brusselse beroepssectoren binnen een zelfde infrastructuur samen te brengen. Eddy COURTHEOUX Coördinator van het Territoriaal Pact voor de werkgelegenheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Directeur-generaal van de BGDA

6 1. Inleiding Ondanks het feit dat het Brussels Gewest het grootste tewerkstellingsbekken van het land is, wordt het Gewest geconfronteerd met een hoge werkloosheid. Deze ruime arbeidsreserve betekent echter niet dat de Brusselse bedrijven niet geconfronteerd kunnen worden met aanwervingsproblemen voor bepaalde beroepen. Dit onevenwicht tussen vraag en aanbod vormt een belemmering voor de beroepsinschakeling en de economische ontwikkeling. Mogelijke oplossingen, vooral op het gebied van onderwijs en opleidingen, zijn dan ook afhankelijk van de kennis van de bestaande spanningen op de arbeidsmarkt. Voor die reden stelde het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties voor het zesde opeenvolgende jaar een inventaris op van de beroepen waarvoor aanwervingsproblemen bestaan en analyseert de oorzaken van deze spanningen. De analyse van de knelpuntberoepen gebeurde net als vorig jaar in een ongunstige conjuncturele context. De Brusselse arbeidsmarkt ontsnapte namelijk niet aan de economische terugval die zich sinds eind 2001 heeft ingezet. We kunnen stellen dat in 2003 het Brussels Gewest een relatief belangrijke stijging van het aantal werkzoekenden en een daling van het aantal werkaanbiedingen kende, dit laatste was echter minder belangrijk dan in Een analyse van de knelpuntberoepen in deze context is interessant omdat we konden vaststellen dat, ondanks de economische vertraging, aanwervingsproblemen bleven bestaan voor bepaalde beroepen. Concreet baseert de analyse van de knelpuntberoepen zich op de werkaanbiedingen die de BGDA ontvangt. De beroepen die zich op de lijst van knelpuntberoepen bevinden kennen een relatief langere looptijd en een invullingsgraad die lager ligt dan het geheel van de ontvangen werkaanbiedingen. Het is belangrijk om te benadrukken dat de oorzaak van de knelpuntberoepen niet noodzakelijk te maken heeft met krapte op de arbeidsmarkt. Hoewel een tekort aan kandidaten voor de vacante betrekkingen voor bepaalde beroepen de moeilijkheden verklaren, spelen ook elementen zoals een discrepantie tussen de vereisten van de werkgever en het profiel van de werkzoekenden, bijvoorbeeld wat betreft (specifieke) bekwaamheden of ervaring een rol. Daarnaast kunnen de arbeidsomstandigheden ook van die aard zijn dat werkzoekenden de voorkeur geven aan een ander beroep of een andere sector. Indien een beroep op de lijst van knelpuntberoepen staat, betekent dit niet dat het onmogelijk is om kandidaten voor dit beroep te vinden. Hoewel de invullingsgraad lager is en de tijd om een arbeidsplaats in te vullen uiteindelijk langer is, kan het best zijn dat een groot aantal werkaanbiedingen voor het betrokken beroep zonder problemen ingevuld worden. Het tweede hoofdstuk geeft toelichting bij de methodologie die gebruikt werd bij de selectie van de knelpuntberoepen op basis van de werkaanbiedingen die in 2003 door de BGDA werden ontvangen. In hoofdstuk drie wordt de uiteindelijke lijst van knelpuntberoepen 2003 besproken. Voor elk knelpuntberoep wordt de belangrijkste oorzaak of oorzaken van het onevenwicht tussen vraag en aanbod aangehaald. De factoren die de oorzaak van deze spanningen verklaren werden door de ervaring van de tewerkstellingsconsulenten van de BGDA aangereikt. De spanningen op de arbeidsmarkt die door een analyse van de werkaanbiedingen ontvangen bij de BGDA gedetecteerd worden geven een gedeeltelijk beeld van de rekruteringsproblemen waar bedrijven in het Brusselse mee geconfronteerd worden. Bedrijven maken immers ook gebruik van ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

7 andere kanalen om hun werkaanbiedingen kenbaar te maken. Voor de vierde maal werden de werkgeversfederaties, die actief zijn in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest via een schriftelijke enquête en, de grotere federaties, door middel van een persoonlijk interview, actief bij de studie betrokken. De bedoeling was dat zij zich over de opgestelde lijst uitspraken en de oorzaak van het onevenwicht toelichtten. Deze informatie vult de verklaringen van de tewerkstellingsconsulenten van de BGDA aan. Een deel van dit hoofdstuk vestigt tenslotte de aandacht van de lezer op het belang van de talenkennis als verklaring voor bepaalde aanwervingsmoeilijkheden. Het vierde hoofdstuk bespreekt de belangrijkste kenmerken van de werkaanbiedingen voor de knelpuntberoepen, in vergelijking met de kenmerken van het geheel van de in 2003 ontvangen werkaanbiedingen. In het vijfde hoofdstuk worden de kenmerken van de ingevulde werkaanbiedingen van naderbij beschouwd. Dit laat toe na te gaan in welke mate het door de werkgever gevraagde studieniveau overeenkomt met het studieniveau van de aangeworven kandidaat voor de moeilijk in te vullen beroepen, in vergelijking met de overige werkaanbiedingen. In het zesde hoofdstuk wordt het aanbod op de arbeidsmarkt onder de loep genomen. De indicator arbeidsreserve geeft een dynamisch beeld van de niet-werkende werkzoekenden die gedurende het jaar 2003 minstens één maal beschikbaar waren op de arbeidsmarkt voor de moeilijk in te vullen beroepen. Het zevende hoofdstuk geeft een overzicht van de knelpuntberoepen per beroepsgroep voor de zes laatste jaren. Aan de hand hiervan kunnen een aantal algemene tendensen worden vastgelegd. Dit laat toe om de structurele aanwervingsmoeilijkheden die voor bepaalde beroepen bestaan te onderscheiden van de aanwervingsmoeilijkheden van beroepen die slechts één of twee jaar als knelpuntberoep werden geïdentificeerd. In het achtste hoofdstuk worden de overeenkomsten tussen de lijsten van knelpuntberoepen opgesteld door de drie gewestelijke openbare instellingen voor arbeidsbemiddeling in België (VDAB, FOREM en BGDA) kort op een rijtje te zetten. De bedoeling van dit hoofdstuk is de waargenomen situatie in het Brussels Gewest te vergelijken met deze in de twee andere gewesten en zo de gelijkenissen en verschillen tussen de arbeidsmarkten vast te stellen. Dit maakt het dus mogelijk om de Brusselse knelpuntberoepen in een ruimere context te plaatsen. Het negende en laatste hoofdstuk ten slotte maakt voor het derde opeenvolgende jaar een vergelijking tussen de lijst van knelpuntberoepen opgesteld door de BGDA enerzijds en de lijst van knelpuntberoepen opgesteld door Federgon-Cevora voor de uitzendsector anderzijds. De oefening die door deze instelling gemaakt wordt, verschilt qua methodologie (kwantitatieve criteria toegepast op gegevens die d.m.v. enquêtes worden verzameld) en qua steekproef (enkel uitzendbureaus) van deze van de BGDA, maar beide hebben tot doel om de moeilijk in te vullen functies op de Brusselse arbeidsmarkt op te sporen en te analyseren. 2 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

8 2. Methodologie Het samenstellen van de lijst van knelpuntberoepen gebeurt in twee aanvullende fases. De eerste fase is een louter statistische analyse, die bestaat uit de toepassing van drie kwantitatieve selectiecriteria op alle werkaanbiedingen die werkgevers meedelen aan de BGDA in het bestudeerde jaar. Deze drie criteria zijn: - ten minste 10 vacante arbeidsplaatsen werden in de loop van het jaar 2003 voor dit beroep ontvangen; - de invullingsgraad 1 van het beroep is lager dan de invullingsgraad van alle beroepen (in 2003 bedroeg deze 74,0%); - de benodigde tijd om de werkaanbiedingen van dit beroep af te sluiten 2 is langer dan de tijd die nodig is om de helft van alle werkaanbiedingen in te vullen (in 2003 bedroeg de mediaan van de invullingstijd 0,9 maand). Het belangrijkste voordeel van deze eerste fase van de analyse is de objectiviteit die volgt uit een cijfermatige verwerking van 3 belangrijke parameters van alle ontvangen werkaanbiedingen 3. Van de volledige lijst van beroepen, samengesteld op basis van de bij de BGDA geregistreerd werkaanbiedingen, worden enkel de beroepen weerhouden die gelijktijdig aan de drie criteria voldoen. In 2003 heeft de BGDA werkaanbiedingen ontvangen voor 694 verschillende beroepen. Uit de statistische analyse werden 79 zogenaamde knelpuntberoepen weerhouden. De statistische analyse combineert een absoluut criterium (minstens 10 arbeidsplaatsen) met twee relatieve criteria. Deze twee worden bepaald door de algemene werking van de arbeidsmarkt. De keuze voor de drempel van 10 arbeidsplaatsen is arbitrair en werd vastgelegd om een minimum aan representativiteit van de beroepen op de Brusselse arbeidsmarkt te waarborgen. De criteria in verband met de invullingsgraad en de looptijd zijn relatief. Dit brengt met zich mee dat een beroep dat bijvoorbeeld drie jaar geleden als knelpunt beschouwd werd, en nu dezelfde objectieve kenmerken (looptijd, invullingsgraad) heeft niet noodzakelijk meer als moeilijk in te vullen beschouwd zal worden. Bij de statistische analyse moeten er echter ook een aantal kanttekeningen gemaakt worden. De eerste opmerking heeft betrekking op de representativiteit. Indien de BGDA voor een bepaald beroep minder dan 10 arbeidsplaatsen ontvangt, komt het beroep niet op de lijst van knelpuntberoepen, hoewel het in de praktijk wel de kenmerken van een knelpuntberoep kan hebben. De tweede kanttekening die bij de statistische analyse gemaakt kan worden betreft het cumulatief karakter van de drie criteria. Elk beroep waarvan één van de parameters niet beantwoordt aan de vastgelegde criteria zal op basis van de statistische analyse niet weerhouden worden als knelpuntberoep Het percentage voldane werkaanbiedingen t.o.v. het aantal ontvangen werkaanbiedingen gedurende het jaar Een werkaanbieding wordt afgesloten wanneer deze ingevuld is of wanneer de werkaanbieding geannuleerd wordt. Om zo goed mogelijk de dynamiek van de arbeidsmarkt in kaart te brengen, werd de analyse uitgevoerd op alle types van het arbeidscircuit, dus op het normaal economisch circuit (met uitzondering van EURES) en ook op alle tewerkstellingsprogramma s. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

9 Om aan deze opmerkingen tegemoet te komen wordt de lijst van knelpuntberoepen op basis van de statistische analyse voorgelegd aan de dienst Arbeidsbemiddeling van de BGDA. Deze tweede fase van het onderzoek is cruciaal omdat de tewerkstellingsconsulenten op basis van hun praktische ervaring nog andere moeilijk in te vullen beroepen kunnen toevoegen die net door de mazen van de statistische analyse geglipt zijn. Zo waren de tewerkstellingsconsulenten van mening dat de beroepen van maatschappelijk assistent, netwerkbeheerder, hulpboekhouder en elektomecanicien toegevoegd moesten worden aan de lijst van moeilijk in te vullen beroepen. Daarentegen kan het omgekeerde fenomeen zich ook voordoen. Een bepaald beroep beantwoordt aan de statistische criteria, maar blijkt over het algemeen toch niet moeilijk invulbaar te zijn. Dit kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden door een uitzonderlijke werkaanbieding met veel arbeidsplaatsen maar die niet representatief is voor de over het algemeen ontvangen werkaanbiedingen voor dit beroep. Zo is dit jaar het beroep van logopedist niet weerhouden als knelpuntberoep alhoewel het aan alle statistische criteria voldeed. Deze lijst van knelpuntberoepen werd eveneens voorgelegd aan de werkgeversfederaties in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest die het knelpuntkarakter, van de in de kwantitatieve selectie opgenomen beroepen, konden bevestigen dan wel weerleggen. Een uiteindelijke lijst van 82 beroepen werd samengesteld waarvoor de tewerkstellingsconsulenten problemen hadden om geschikte kandidaten te vinden. Deze beroepen vertegenwoordigen werkaanbiedingen, wat overeenkomt met 32,7% van het totaal aantal ontvangen werkaanbiedingen in Algemeen bedraagt de invullingsgraad voor de knelpuntberoepen 61,3% en de mediaan looptijd is 1,7 maanden. Deze lijst, voorzien met commentaar door de tewerkstellingsconsulenten van de BGDA en de werkgeversfederaties, staat in het volgende hoofdstuk. 4 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

10 3. Inventaris van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2003 Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de 82 beroepen die in 2003 als moeilijk in te vullen kunnen beschouwd worden en een korte beschrijving van de oorzaken. Op basis van de verklaringen die door de tewerkstellingsconsulenten en de werkgeversfederaties werden aangehaald, kunnen de oorzaken van het knelpuntkarakter in drie categorieën onderverdeeld worden: - kwantitatief tekort: er is een tekort aan kandidaten voor een bepaald beroep; - kwalitatief tekort: de kandidaten voldoen niet aan de vereisten inzake opleiding, ervaring, talenkennis, specifieke kennis of bekwaamheden, houding of persoonlijkheid; - een tekort waarvan de oorzaak ligt in de ongunstige arbeidsomstandigheden, bijvoorbeeld wat betreft loon, stresserend, zwaar of gevaarlijk werk, vooroordelen t.o.v. een bepaald beroep, het uurrooster (avond-, weekend-, deeltijds werk,...) of een ander kenmerk. De identificatie van de oorzaak van de aanwervingsproblemen is cruciaal ten overstaan van de oplossingen die aangereikt kunnen worden. Niettegenstaande de drie oorzaken door middel van meetbare gegevens kunnen bepaald worden (aantal werkzoekenden, studieniveau, taalkennis, ) of controleerbare elementen zoals de uurroosters, de arbeidsomstandigheden, is het daarom echter niet minder moeilijk om de diagnose te "objectiveren". De samenhang tussen de verschillende oorzaken en de sociale beeldvorming van een beroep geeft de analyse een subjectieve kant en brengt met zich dat de hoofdoorzaken soms moeilijk onderscheiden kunnen worden van eerder secundaire oorzaken. Nog moeilijker aan te tonen is het verband tussen de aanwervingsproblemen en het bestaan van etnische discriminatie bij de aanwerving. Hoewel dit probleem zich volgens de dienst Arbeidsbemiddeling voor bepaalde beroepen veel duidelijker stelt dan voor andere hebben wij verkozen, rekening houdende met het moeilijk opspoorbare en soms subjectieve karakter ervan, het probleem hier in het algemeen aan te halen eerder dan specifiek voor bepaalde beroepen. Een volgende opmerking is dat de beroepen in de tekst, ondanks het feit dat ze zowel voor mannen als voor vrouwen toegankelijk zijn, omwille van de leesbaarheid enkel in de mannelijke vorm gebruikt worden. In paragraaf 3.1 worden per knelpuntberoep een aantal kenmerken weergeven: het aantal ontvangen werkaanbiedingen, de mediaantijd (in maanden) die nodig is om een werkaanbieding af te sluiten 4, de invullingsgraad, de reserve aan arbeidskrachten en de verhouding van de arbeidsreserve t.o.v. het aantal ontvangen werkaanbiedingen. De variabele 'arbeidsreserve (AR)' geeft een beeld van het aantal ingeschreven niet-werkende werkzoekenden in 2003 per knelpuntberoep die als potentiële kandidaten voor de ontvangen werkaanbiedingen beschouwd kunnen worden. Een gedetailleerde beschrijving van het concept en van de methode waarop deze indicator is opgebouwd, vindt u in hoofdstuk 6. 4 De mediaantijd is de tijd die nodig is om de helft van de werkaanbiedingen af te sluiten (omwille van plaatsing, annulering, ). Deze maat is minder gevoelig voor extreme waarden, zoals dit bij het gemiddelde wel het geval is. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

11 De variabele 'arbeidsreserve per aantal werkaanbiedingen (AR/WA) ' geeft de verhouding tussen vraag en aanbod op de Brusselse arbeidsmarkt voor een bepaald beroep. Of meer concreet het aantal ontvangen werkaanbiedingen bij de BGDA ten opzichte van het aantal niet-werkende werkzoekenden per beroep. Deze variabele is interessant om de verschillenden beroepen ten opzichte van elkaar te vergelijken. Men kan deze indicator echter niet veralgemenen omdat het niet vanzelfsprekend is om een waarde te plakken op de ideale verhouding arbeidskrachten ten opzichte van een arbeidsplaats. Het belang van deze variabele dient evenwel gerelativeerd te worden aangezien de overeenkomst tussen de beroepencode van een werkaanbieding en de code van de werkzoekende voor sommige beroepen niet perfect is. Hiervoor kunnen meerdere redenen aangehaald worden. De eerste is dat werkzoekenden zich onder meerdere beroepencodes kunnen inschrijven. In deze studie wordt de eerste beroepencode gebruikt in de berekening van de variabele omdat dit gezien wordt als de "belangrijkste" beroepencode. Een tweede reden die hier vermeld kan worden is de beroepsmobiliteit. Werkzoekenden kunnen een job vinden die verwant is aan hun beroepencode, wat betekent dat er in feite een ruimere arbeidsreserve is voor bepaalde beroepen. Ook een werkaanbieding kan meerdere beroepencodes bevatten. Daar echter de selectie van de werkzoekenden gebeurt op de eerste beroepencode, baseert deze analyse zich enkel op de hoofdcode van de werkaanbieding. Punt 3.2 biedt de lezer een overzicht van de oorzaken van het knelpuntkarakter volgens beroepsgroep. In 2003 bevatten 36 beroepsgroepen knelpuntberoepen. Ten slotte wordt in tabel 3 een gedetailleerde analyse gemaakt van het niveau van talenkennis van de werkzoekenden per knelpuntberoep waarvoor de consulenten wijzen op rekruteringsmoeilijkheden als gevolg van een onvoldoende kennis van de tweede landstaal. Vooraleer de inventaris van knelpuntberoepen te overlopen, merken we op dat de 82 knelpuntberoepen gehergroepeerd zijn in 12 grote "beroepscategorieën". Aangezien bepaalde beroepen in meerdere beroepscategorieën konden voorkomen, hebben we ze op inductieve wijze toch aan één enkele categorie toegewezen. Om de overzichtelijkheid van de beroepscategorieën te bewaren hebben we het aantal categorieën beperkt, ook al stellen we soms een zekere heterogeniteit tussen de beroepen in eenzelfde categorie vast. 6 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

12 Tabel 1: Lijst van knelpuntberoepen 2003 volgens beroepscategorie Beroepscategorie Kaderfuncties en beroepen in de communicatie Onderwijzend personeel Beroepen in de medische, sociale en hulpverlenende sector Beroep Architect (burgerlijke bouwkunde), technisch ingenieur elektromechanica, bestuurssecretaris (openbaar bestuur), directeur marketing, marketing assistent, commercieel kader/directeur, kader/directeur personeelsdienst, juridisch adviseur, specialist public relations, vertaler Leraars Nederlands-Engels (LSO), technische vakken en/of beroepspraktijk - andere specialiteiten (LSO), andere leraars aan inrichtingen voor LSO, leerkracht lager onderwijs Ziekenhuisverpleger (brevet), ziekenhuisverpleger (graduaat), maatschappelijk assistent Administratieve beroepen Directiesecretaris, boekhoudkundig secretaris, commercieel secretaris, secretaris steno-dactylo, bediende sociale wetten en lonen, bediende commerciële diensten, boekhouder, hulpboekhouder, bediende dienst boekhouding Commerciële beroepen Handelsagent of handelsgelastigde, handelsvertegenwoordiger, technisch vertegenwoordiger, handelszaakbeheerder, gespecialiseerd verkoper, televerkoper, verkoper (kleinhandel, warenhuis), handelsbediende, niet-geschoolde verkoper Beroepen in de informatica Software-ingenieur, systeemingenieur, helpdesk bediende, webdesigner, developper, master, analistprogrammeur, programmeur, onderhoudstechnicus (software en materieel), netwerkbeheerder, informaticus, infograficus Technische beroepen Bouwkundig tekenaar, technici elektromechanica, bouw, elektriciteit, koel- en verwarmingstechnieken, verbrandingsmotoren en automobielexpertise, elektronica, elektromecanicien Beroepen in de bouw Polyvalent metselaar, vloerlegger, plafonneerder, dakdekker (leien, pannen en soortelijk materiaal), monteur van centrale verwarming, onderhoudsmecanicien centrale verwarming Beroepen in transport en logistiek Transportbeheerder, magazijnbediende, magazijnarbeider, taxichauffeur, bestelwagenbestuurder (rijbewijs B), vrachtwagenbestuurder (rijbewijs C), bestuurder van trekker met oplegger (rijbewijs CE) Beroepen in het toerisme en de horeca Ambachtelijke beroepen Diversen Bediende reisbureau, chef-kok, kok (uitzondering particuliere diensten), kok (particuliere diensten), kantinekok, chef de partie, hulpkok, restaurantkelner, drankkelner, snackbarkelner, barman Schoonheidsspecialist, dameskapper, kapper voor dames en heren Ploegverantwoordelijke schoonmakers, onthaalhostess ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

13 Enquête bij de sectorale werkgeversfederaties De sectoren werden dit jaar voor de vierde maal via de werkgeversfederaties bij de studie over de knelpuntberoepen betrokken. Dankzij hun specifieke kennis van de eigen sector en de hiermee verbonden behoeften kunnen de beroepsfederaties immers bijkomende informatie verschaffen m.b.t. de aanwervingsmoeilijkheden. Zo had de enquête tot doel de lijst van beroepen opgesteld door het Observatorium te weerleggen of te bevestigen en de functies die niet uit de statistische analyse naar voren kwamen te inventariseren. Bij de sectoren die het sterkst vertegenwoordigd zijn in het Brussels Gewest werd eveneens een persoonlijk onderhoud georganiseerd teneinde het karakter van de tekorten in de sector nader te bepalen, de verklarende factoren te nuanceren en de gerealiseerde of toekomstige acties om de tekorten te verhelpen uiteen te zetten. De functies die op basis van de gegevens van de BGDA via de kwantitatieve methode als knelpuntberoepen werden geïdentificeerd, werden onderverdeeld in twee grote groepen: de beroepen die gemeenschappelijk zijn voor alle sectoren of transversale beroepen (gaande van commercieel directeur tot boekhouder of informaticus) en de beroepen die eigen zijn aan elke geraadpleegde federatie (indien aanwezig). Voor elk van de beroepen uit deze twee grote groepen werd de federaties gevraagd aan te geven of zij het beroep in kwestie als een knelpuntberoep beschouwen en zo ja, de voornaamste oorzaak van het knelpuntkarakter op te geven, evenals een gedetailleerde verklaring van de oorzaken, nl. kwantitatieve oorzaken, kwalitatieve oorzaken of oorzaken die verband houden aan met de ongunstige arbeidsomstandigheden. De vragenlijst werd verzonden aan 39 federaties actief in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Hoewel de meeste geraadpleegde sectorale werkgeversfederaties afkomstig zijn uit de privé-sector, werd ook contact opgenomen met de socio-culturele sector, de ziekenhuis- en de onderwijssector 5, teneinde het geheel van de in de lijst opgenomen beroepen zo integraal mogelijk te dekken. In het totaal hebben 18 federaties (of 46%) de enquête beantwoord. Opgemerkt dient te worden dat verscheidene federaties verklaren niet over de nodige informatie te beschikken om zich uit te spreken over de knelpuntberoepen. De antwoorden van de werkgeversfederaties m.b.t. de verklarende factoren worden, verder in dit hoofdstuk voor elk van de knelpuntberoepen, geïntegreerd als een bijkomende verklaring bij de interpretatie van de tewerkstellingsconsulenten. Niet alleen werd de lijst van knelpuntberoepen in grote lijnen bevestigd, maar bovendien vestigden de sectoren de aandacht op een aantal beroepen die het Observatorium niet had opgetekend op basis van de ontvangen werkaanbiedingen. Zo worden de beroepen financieel analist, auditor en actuaris uit de financiële wereld toegevoegd. Maar ook technische beroepen zoals industrieel tekennaar, plaatwerker voor carrosserie, lasser, kraanmannen en andere bedieners van hijs- en hefwerktuigen worden door de sectoren als knelpuntberoep erkend. Verder worden ook bekister en stratenmaker vermeld. Voor deze beroepen zijn de rekruteringsproblemen volgens de sectoren voornamelijk te wijten aan een kwantitatief tekort. 5 De vragenlijst werd verstuur naar de Franse en Vlaamse Gemeenschap, evenals naar de 19 schepenen van onderwijs van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 8 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

14 3.1. Inventaris van de knelpuntberoepen KADERFUNCTIES EN BEROEPEN IN DE COMMUNCIATIE Architecten Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve Architect (burgerlijke bouwkunde) 13 2,7 53, ,7 AR/WA Voor het derde opeenvolgende jaar bevindt het beroep van architect zich op de lijst van moeilijk in te vullen beroepen. Hoewel het aantal ontvangen werkaanbiedingen lichtjes is toegenomen ten opzichte van het jaar 2002, blijft het aantal werkaanbiedingen ontvangen bij de BGDA eerder beperkt. Dit kan deels verklaard worden door het feit dat voor dit beroep vaak de voorrang wordt gegeven aan het statuut van zelfstandige. Volgens de tewerkstellingsconsulenten vormt de tweetaligheidvereiste een belangrijke struikelblok bij het vinden van geschikte kandidaten. Ruim de helft van de ontvangen werkaanbiedingen zijn afkomstig van lokale of gewestelijke overheden. Deze werkaanbiedingen vereisen meestal een specifieke kennis en een aantal jaren ervaring. Ingenieurs en technisch ingenieurs Technisch ingenieur elektromechanica 15 2,1 53,3 79 5,3 Het beroep van technisch ingenieur elektromechanica wordt voor de vijfde maal oprij aangeduid als moeilijk in te vullen. Kwalitatieve oorzaken liggen aan de basis van de moeilijke invulbaarheid van de werkaanbiedingen voor ingenieurs. De taalvereisten vormen een belangrijke belemmering bij de aanwerving van ingenieurs. Vaak wordt zelfs drietaligheid vereist. Bovendien worden over het algemeen naast de technische vereisten ook specifieke bekwaamheden en een zekere ervaring gevraagd. De kwalitatieve oorzaken worden door de sectoren bevestigd. De tewerkstellingsconsulenten wijzen erop dat het knelpuntkarakter van dit beroep eveneens kan verklaard worden door een gebrek aan kandidaten, zoals blijkt uit het relatief laag aantal werkzoekenden per ontvangen werkaanbieding. Hoewel het beroep van ingenieur openbare en private werken reeds 4 jaar werd aangeduid als knelpuntberoep en dat van technisch ingenieur openbare en private werken sinds de eerste analyse van de knelpuntberoepen op de lijst voorkomt, worden beide beroepen dit jaar echter niet weerhouden als knelpuntberoep. Voor deze beroepen werden immers gedurende het jaar 2003 minder dan 10 werkaanbiedingen ontvangen. Toch maken zowel de tewerkstellingsconsulenten als de werkgeversfederaties melding van aanwervingsproblemen van kwalitatieve aard bij het invullen van deze werkaanbiedingen. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

15 Directeurs en hoger administratief kaderpersoneel van het openbaar bestuur Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve Bestuurssecretaris 62 1,4 71, ,9 AR/WA De door de tewerkstellingsconsulenten aangegeven aanwervingsmoeilijkheden voor deze functies zijn voornamelijk te wijten aan de hoge eisen die gesteld worden inzake het opleidingsniveau en de meertaligheid. Meestal wordt een universitair diploma vereist hetzij in de rechten, economische of politieke en sociale wetenschappen, gecombineerd met een aantal jaren relevante ervaring. Toch is de invullingsgraad relatief hoog voor dit beroep. Directeurs en hoger administratief kaderpersoneel (groot- en kleinhandel) Directeur marketing 11 1,7 54, ,0 Marketing assistent 40 1,7 72, ,2 De rekruteringen in deze sector zijn onderhevig aan een hoge concurrentiele druk. De meeste werkgevers zijn dan ook op zoek naar personen met een commerciële ervaring voor het betrokken product en bij voorkeur in de sector in kwestie. De kandidaat moet tevens een uitstekende onderhandelaar zijn om vlotte contacten te garanderen met leveranciers en klanten en is minstens tweetalig. Meestal wordt een diploma hoger onderwijs vereist. Deze factoren verklaren de moeilijkheidsgraad om de werkaanbiedingen in te vullen. Het is de eerste maal dat de functie van directeur marketing wordt weerhouden als knelpuntberoep, terwijl marketing assistent reeds voor de vierde maal op de lijst van knelpunten voorkomt. Adviseurs van de directie Commercieel kader/directeur 25 2,2 60, ,0 Kader/directeur personeelsdienst 18 1,2 72, ,7 De door de tewerkstellingsconsulenten en sectoren aangegeven aanwervingsmoelijkheden voor deze functie zijn voornamelijk te wijten aan de hoge eisen die worden gesteld op het gebied van opleiding, domeinkennis, bekwaamheden inzake management en teamleiding, ervaring en meertaligheid. Voor het beroep commercieel directeur, dat gekenmerkt wordt door een hoge proportie werkzoekenden ten opzichte van het aantal ontvangen werkaanbiedingen, wijzen de consulenten erop dat bij het uitoefenen van deze functie vaak wordt gewerkt met commerciële streefcijfers wat onregelmatige uren en stress met zich meebrengt. Sinds de eerste analyse van de knelpuntberoepen in 1998 is dit beroep elk jaar aangeduid als beroep waarvoor de werkaanbiedingen moeilijk in te vullen zijn. Voor het beroep van directeur personeelsdienst werden reeds aanwervingsproblemen gesignaleerd voor de jaren 2000 en ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

16 Juristen Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve AR/WA Juridisch adviseur 50 2,0 66, ,8 Ondanks de grote arbeidsreserve is het moeilijk om geschikte kandidaten te vinden, daar de werkaanbiedingen betrekking hebben op verschillende domeinen van het recht. Het recht is immers zo gespecialiseerd dat men vaak niet over de juiste kwalificaties beschikt. Bovendien wordt een diploma hoger onderwijs vereist, eventueel een universitaire opleiding. Maar ook de onvoldoende tweetaligheid ligt aan de basis van de aanwervingsmoeilijkheden. De tewerkstellingsconsulenten wijzen bovendien op de ongunstige verloning en de onnauwkeurige omkadering van deze functie. Specialisten voor communicatie Specialist public relations 28 1,9 71, ,4 Hoewel de arbeidsreserve op het eerste zicht doet veronderstellen dat er voldoende werkzoekenden zijn ingeschreven en de invullingsgraad bovendien relatief hoog is, zijn er niettemin problemen bij het invullen van deze werkaanbiedingen. Het moeilijk in te vullen karakter van dit beroep wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door het gebrek aan meertaligheid van de ingeschreven werkzoekenden. Voor bijna alle jobs in deze sector is een goede actieve kennis van het Nederlands en het Frans een absolute basisvereiste. Ook de kennis van het Engels wordt beschouwd als een pluspunt. Maar ook ervaring en opleiding vormen een struikelblok bij het vinden van geschikte kandidaten. Meestal wordt een hogere, hetzij graduaat of universitaire, opleiding in de communicatie wetenschappen vereist. Bovendien wordt van de kandidaten verwacht dat ze zich de filosofie van de onderneming eigen maken en eventueel overbrengen aan andere. Vertalers Vertaler 21 2,0 42, ,8 Voor het vierde opeenvolgende jaar bevindt het beroep van vertaler zich op de lijst van knelpuntberoepen. De redenen waarom werkaanbiedingen voor de functie van vertaler moeilijk ingevuld worden, zijn zowel van kwantitatieve als kwalitatieve aard. De arbeidsreserve die op het eerste zicht voldoende groot kan lijken, groepeert echter alle vertalers. Aangezien de beroepencode geen rekening houdt met de gestudeerde talen en eventuele specialisaties. Bovendien bestaat een deel van de arbeidsreserve uit licentiaten in Romaanse of Germaanse talen, die dus geen specifieke vertaalopleiding hebben gevolgd. Op enkele uitzonderingen na zijn de gevraagde talen eerder "klassiek": Nederlands, Frans, en in mindere mate wordt ook kennis van Duits en/of Engels gevraagd. Bovendien situeren sommige werkaanbiedingen zich in een heel technisch vakgebied en vereisen dus een heel specifieke kennis. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

17 ONDERWIJZEND PERSONEEL Leraars voor lager secundair onderwijs Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve Leraar Nederlands - Engels 100 1,2 73,0 23 0,2 AR/WA Leraar technische vakken en/of praktijk - andere special. 14 2,6 35,7 22 1,6 Andere leraars aan inrichtingen voor lager sec. onderwijs 12 1,0 50,0 49 4,1 Sinds de eerste analyse van de knelpuntberoepen is de beroepsgroep van leerkrachten lager secundair een vaste waarde op de lijst van knelpuntberoepen. Er laat zich een duidelijk kwantitatief tekort aan leerkrachten voelen op de arbeidsmarkt. De ongunstige arbeidsomstandigheden (stress, uurrooster en loon) vormen hier een belangrijke oorzaak. De vakken waarvoor de leerkrachten van knelpuntberoepen gevraagd worden verschillen wel van jaar tot jaar. Niettemin wordt voor de vijfde maal oprij een tekort aan leerkrachten Nederlands-Engels aangegeven, daarenboven is het aantal werkaanbiedingen ten opzichte van het vorige jaar met twee derde gestegen. De leerkrachten voor technische vakken-praktijk komen voor het tweede opeenvolgende jaar voor op de lijst van knelpuntberoepen. Bij de andere specialiteiten gaat het om heel specifieke vakken zoals (auto)mechanica, sanitair en verwarming, maar ook verpleging, bakker, Omdat deze vakken niet altijd volwaardig deel uitmaken van het curriculum gaat het hierbij meestal om een betrekking van bepaalde duur. De bevraagde Brusselse schepenen van onderwijs maken ook voor de technische vakken lassen, elektriciteit en technisch tekenen melding van rekruteringsmoeilijkheden. De categorie andere leerkrachten groepeert voornamelijk specifieke werkaanbiedingen voor het lager secundair onderwijs. Deze omvat ondermeer leraars pneumatiek, infografie, maar ook dansleraar en leraars voor opleidingscentra deeltijds onderwijs/deeltijdse vorming. De tewerkstellingsconsulenten wensten voor het lager secundair onderwijs een tekort aan leerkrachten wiskunde en economie toe te voegen. Maar omwille van de hoge invullingsgraad werden deze leerkrachten niet weerhouden. Daarenboven beantwoordde de looptijd van de werkaanbiedingen niet aan het criterium om als knelpuntberoep weerhouden te worden. De consulenten wijzen erop dat de werkaanbiedingen ook door kandidaat-leerkrachten van andere vakken ingevuld worden, wat betekent dat de totale arbeidsreserve voor deze beroepen groter is dan het aantal niet-werkende werkzoekenden ingeschreven in deze beroepencode. Maar het brengt ook een verschuiving van de rekruteringsmoeilijkheden met zich mee. Het technische en beroepssecundair onderwijs lijden nog steeds onder een negatieve beeldvorming. Dit terwijl werkgevers vaak op zoek zijn naar afgestudeerden uit deze richtingen. Daarom focust de onderwijscampagne van de Vlaamse Gemeenschapscommissie 6 zich dit jaar uitsluitend op het technisch en beroepsonderwijs in Brussel. Via de promotiecampagne je leert n vak, je hebt n job wil men jongeren warm maken voor deze studierichtingen en zo deze richtingen herwaarderen. 6 Onderwijscampagne 2004 van de Vlaamse Gemeenschapscommissie, 12 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

18 Leerkrachten lager en kleuteronderwijs Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve Leerkracht lager onderwijs 237 1,0 73, ,9 AR/WA Net als vorig jaar bevindt het beroep van leerkracht lager onderwijs zich op de lijst van knelpuntberoepen. Daarenboven is de ratio werkzoekenden per ontvangen werkaanbieding gedaald, waardoor de krapte op de arbeidsmarkt toeneemt. Net zoals bij de leerkrachten lager secundair bestaat voor deze leerkrachten ook een kwantitatief tekort en worden de arbeidsomstandigheden als ongunstig beschouwd. De tewerkstellingsconsulenten vestigen tevens de aandacht op de moeilijk in te vullen werkaanbiedingen in het kleuteronderwijs. De statistische analyse laat echter niet toe het beroep van kleuteronderwijzer op te nemen als knelpuntberoep omwille van de korte looptijd en de hoge invullingsgraad. Volgens de bemiddelaars worden de vacante werkaanbiedingen vaak ingevuld door personen met een andere beroepencode. De rekruteringsmoeilijkheden worden zowel voor het lager onderwijs als voor het kleuteronderwijs door de schepenen van onderwijs bevestigd BEROEPEN IN DE MEDISCHE, SOCIALE EN HULPVERLENENDE SECTOR Verplegers en verpleegassistenten Ziekenhuisverpleger (brevet) 79 3,3 54, ,5 Ziekenhuisverpleger (graduaat) 53 3,1 58, ,0 Reeds uit de eerste analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Gewest, die werd uitgevoerd in 1998, blijkt dat de vacatures voor gebrevetteerde ziekenhuisverplegers moeilijk ingevuld worden 7. We merken op dat voor deze functie voornamelijk een kwantitatief tekort vastgesteld wordt. De lage proportie werkzoekenden ten opzichte van het aantal ontvangen werkaanbiedingen is bovendien afgenomen. Deze daling kan verklaard worden door een verdubbeling van het aantal werkaanbiedingen, die tegelijkertijd gepaard gaat met een daling van het aantal werkzoekende gebrevetteerde verpleegkundigen. Dat de problemen zich in deze sector uitbreiden blijkt uit het feit dat gegradueerde verpleegkundigen dit jaar werden toegevoegd aan de lijst van knelpuntberoepen, dit in tegenstelling tot de twee voorbijgaande jaren. Het aantal pas afgestudeerden is te laag om het vertrek van de reeds jaren in dienst zijnde werknemers op te vangen. De ongunstige arbeidsomstandigheden (de stress, de onregelmatige werktijden, het nachtwerk, de fysieke en mentale belasting) voegen zich bij dit kwantitatief tekort. De verpleegkundigen werken niet enkel in de ziekenhuissector, maar ook in de zorg voor ouderen en in de thuiszorg. Volgens de tewerkstellingsconsulenten zouden de problemen vooral terug te vinden zijn bij de zorg voor ouderen. 7 De lezer geïnteresseerd in een grondige analyse van de zorg-, gezondheidssector en hulpverlenende sector en van het beroep van verpleegkundigen en verzorgers kan de studies in het kader van het project Plus est en vous herbekeken. Manpowerplanning in de zorgsector en de socioculturele sector van het Hoger Instituut voor de Arbeid/KUL en Centre d Etude Socio-Economiques de la Santé/UCL raadplegen. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

19 De ondergewaardeerde positie en het zwakke imago van verpleegkundigen gekoppeld aan ongunstige financiële voorwaarden in verhouding tot het zware werk dragen ertoe bij dat weinig studenten zich geroepen voelen om verpleegkunde te studeren. Een recente studie van het Hoger Instituut voor de Arbeid 8 stelt: dat het loon van iemand die in de non-profit werkt 9% lager ligt dan iemand die in een andere sector werkt (met gelijk geslacht, opleidingsniveau, anciënniteit, functieniveau, grootte van het bedrijf, aantal werknemers waaraan leiding wordt gegeven, budget waarvoor men verantwoordelijk is en functioneel domein waarin men werkt). Bovendien hebben verpleegkundigen een belangrijke taak maar krijgen daarvoor niet altijd het maatschappelijk aanzien dat ze verdienen. Maatschappelijk assistenten Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve Maatschappelijk assistent 243 1,4 84, ,9 AR/WA Ondanks de hoge invullingsgraad wordt het beroep van maatschappelijk assistent voor het zesde opeenvolgende jaar door de tewerkstellingsconsulenten toegevoegd aan de lijst van knelpuntberoepen. De tewerkstellingsconsulenten wijzen op een duidelijk kwantitatief probleem aan Nederlandstalige kant. Maar ook langs Franstalige zijde blijven moeilijkheden bestaan om geschikte kandidaten te vinden. Hier wordt eerder gewezen op een kwalitatief probleem: gebrek aan ervaring, het niet beschikken over een bepaalde specialisatie, Maar de consulenten wijzen ook op de ongunstige arbeidsomstandigheden, zo wordt men vaak geconfronteerd met een moeilijk doelpubliek (zoals o.m. ex-gedetineerden, alcoholisten, ) wat de nodige stress met zich meebrengt. Bovendien gebeurt een groot aantal aanwervingen in het kader van een GECO-arbeidsovereenkomst, waarvoor niet alle werkzoekenden in aanmerking komen ADMINISTRATIEVE BEROEPEN Secretarissen Directiesecretaris 146 1,6 70, ,8 Boekhoudkundig secretaris 23 1,3 60,9 80 3,5 Commercieel secretaris 44 1,1 70, ,9 Secretaris steno-dactylo 12 1,5 66,7 71 5,9 De vacatures voor directiesecretaris en boekhoudkundig secretaris worden sinds 1999 beschouwd als moeilijk in te vullen. Ondanks de stijging van de proportie werkzoekenden per werkaanbieding en de halvering van het aantal ontvangen werkaanbiedingen voor het beroep van commercieel secretaris, blijft het een knelpuntberoep. Commercieel secretaris staat sinds 2001 op de lijst van knelpuntberoepen. Het beroep van secretaris steno-dactylo wordt voor de eerste maal dit jaar weerhouden als knelpuntberoep. 8 Hoger Instituut voor de Arbeid, februari 2004, Lonen in de non-profit sector, Onderzoekers Tom Vandenbrande en Roel Verlinden, onderzoek in opdracht van LBC-NVK. 14 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

20 Algemeen kunnen we stellen dat de kwalificaties die vereist zijn voor de uitoefening van het beroep van secretaris vooral te maken hebben met taalkennis, kennis van bepaalde software, opleidingsniveau en motivatie van de kandidaten. Ook de werkgeversfederaties spreken van een kwalitatief tekort als hoofdoorzaak van deze knelpuntberoepen. Werkaanbiedingen voor directiesecretarissen vermelden meestal dat ervaring en meertaligheid noodzakelijk zijn. Een directiesecretaris kan immers gezien worden als de assistent van een kader. Het is uitermate belangrijk dat hij of zij goed op de hoogte is van de werking van het bedrijf om het onderscheid tussen belangrijke en minder belangrijke berichten te kunnen maken, het bijhouden van de agenda, initiatief kunnen nemen, De tewerkstellingsconsulenten wijzen erop dat werkgevers bij de werkaanbiedingen voor boekhoudkundige en commerciële secretarissen eveneens vaak ervaring vragen en de kandidaat-werknemer naast de vaardigheden verbonden aan het beroep van secretaris ook een zekere kennis van boekhouden of commerciële vaardigheden moet beschikken. Er wordt van de kandidaten verwacht dat ze polyvalent zijn en bereid zijn iets te willen bijdragen aan de werking van de onderneming. Wat het beroep van secretaris steno-dactylo betreft, vormt de vereiste talenkennis en typsnelheid een belangrijke struikelblok bij het vinden van geschikte kandidaten. Dit beroep komt frequent voor bij advocatenkantoren en juridische diensten. Bureelbedienden Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve Bediende sociale wetten en lonen 19 1,4 73,7 53 2,8 Bediende commerciële diensten 88 1,2 70, ,3 AR/WA Wat de rekruteringsmoeilijkheden voor bedienden van sociale wetten en lonen betreft wijzen de tewerkstellingsconsulenten en de werkgeversfederaties op een kwantitatief probleem. Maar er stellen zich ook een aantal kwalitatieve problemen zoals de talenkennis, het opleidingsniveau en een voldoende en actuele kennis van de sociale wetgeving. Doordat de bediende commerciële diensten vaak in contact staat met klanten en leveranciers vormt ook hier de onvoldoende kennis van de tweede taal een belangrijk struikelblok. Deze kwalitatieve problemen worden door de sectoren bevestigd. De vastgestelde problemen bij het vinden van geschikte kandidaat-werknemers zijn niet nieuw: de bediende commerciële diensten staat reeds sinds 2000 op de lijst van knelpuntberoepen en voor de bediende sociale wetten en lonen is dit het derde jaar op rij. Boekhouders en hulpboekhouders Boekhouder 123 1,7 63, ,2 Hulpboekhouder 80 1,5 75, ,7 Bediende dienst boekhouding 18 1,1 72, ,6 Ondanks de daling van het aantal werkaanbiedingen voor boekhouders en een stijging van het aantal ingeschreven werkzoekenden onder deze beroepencode leveren deze werkaanbiedingen voor het vijfde opeenvolgende jaar problemen op om ingevuld te raken. Het beroep van hulpboekhouder werd wegens een hoge invullingsgraad niet weerhouden uit de statistische analyse, desondanks wensten de ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

21 tewerkstellingsconsulenten dit beroep toe te voegen aan de lijst van knelpuntberoepen. Net als vorig jaar wordt het beroep van bediende dienst boekhouding als knelpuntberoep geregistreerd, hoewel er een opmerkelijke stijging is van de ratio werkzoekenden per werkaanbiedingen ten opzichte van vorig jaar. De tewerkstellingsconsulenten en werkgeversfederaties wijzen voor deze beroepen vooral op een kwalitatief probleem: het opleidingsniveau of relevante ervaring, de talenkennis en de kennis van specifieke boekhoudprogramma s COMMERCIËLE BEROEPEN Vertegenwoordigers Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve Handelsagent of handelsgelastigde 85 2,7 32, ,7 AR/WA Handelsvertegenwoordiger 52 2,8 46, ,6 Technisch vertegenwoordiger 20 2,1 45, ,4 De beroepsgroep van de vertegenwoordigers is een klassieker op de lijst van knelpuntberoepen. Sinds 1998, de eerste analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Gewest, bevinden de beroepen van handelsvertegenwoordiger en technische vertegenwoordiger zich op de lijst van moeilijk in te vullen beroepen. Sinds 1999 wordt ook het beroep van handelsagent als dusdanig herkend. Het structurele karakter van deze tekorten blijkt eveneens uit de relatief lange looptijd van de werkaanbiedingen en de lage invullingsgraad. De werkuren van de vertegenwoordigers en de flexibiliteit die daaruit voortvloeit, het dikwijls onzekere salaris en het statuut van zelfstandige dat soms geëist wordt, hebben al meer dan één potentiële kandidaat doen afhaken. Ook de gevraagde kennis en vaardigheden maken dat de werkaanbiedingen voor deze beroepen moeilijk in te vullen zijn. De kandidaten voor deze functies moeten over het algemeen tweetalig of zelfs meertalig zijn en moeten bovendien over de nodige ervaring (in de sector, de te verhandelen producten of, meer algemeen, ervaring als vertegenwoordiger) beschikken. Goede commerciële en communicatieve vaardigheden, klantgerichtheid en een goed voorkomen zijn eveneens belangrijke selectiecriteria. Van vertegenwoordigers wordt vaak verwacht dat ze in het bezit zijn van een eigen wagen. De technische vertegenwoordigers moeten bovendien over een grote technische bagage beschikken. 16 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

22 Handelszaakbeheerders en verkopers Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve AR/WA Handelszaakbeheerder 13 2,2 30, ,1 Gespecialiseerd verkoper 15 2,3 66, ,8 Televerkoper 82 1,8 57, ,3 Verkoper (kleinhandel, warenhuis) 265 1,2 55, ,0 Handelsbediende 20 2,3 55, ,8 Niet-geschoolde verkoper 24 1,0 54, ,5 Een andere steeds terugkomende beroepsgroep op de lijst van knelpuntberoepen is deze van de handelszaakbeheerders en verkopers. De beroepen van handelszaakbeheerder en televerkoper worden sinds 1998 beschouwd als knelpuntberoep. Werkaanbiedingen voor gespecialiseerde verkopers en handelsbedienden werden respectievelijk reeds vijf en vier jaar aangeduid als moeilijk in te vullen. Verkoper bevindt zich voor het derde opeenvolgende jaar op de lijst, terwijl niet-geschoolde verkoper voor de eerste maal verschijnt. De voornaamste verklaring voor het moeilijke karakter van deze beroepsgroep ligt in de kwalitatieve obstakels. Deze rekruteringsproblemen worden bevestigd door de sectoren. Zoals steeds het geval is bij vacatures waar de contacten met de klanten centraal staan, hebben de aanwervingscriteria voor de verschillende verkopers functies niet alleen betrekking op tweetaligheid maar ook op de commerciële en communicatieve vaardigheden en het voorkomen van de kandidaat-werknemer. Bovendien wordt in de meeste gevallen ervaring in de verkoop of in een gelijkaardige functie geëist, alsook een voorkennis van de te verhandelen producten. Sommige arbeidsomstandigheden, zoals de soepele arbeidstijden en contracten en de schommelende werkdruk, worden als weinig aantrekkelijk ervaren. Het aantal ontvangen werkaanbiedingen voor handelszaakbeheerders is ten opzichte van 2002 meer dan gehalveerd, terwijl de arbeidsreserve slechts met 5% is afgenomen. Ondanks de sterke daling van het aantal werkaanbiedingen is de invullingsgraad voor deze beroepen erg laag. De tewerkstellingsconsulenten vermelden de ervaring in de verkoop of in een gelijkaardige functie, organisatietalent, communicatievaardigheid, noties inzake boekhouding en management, teambeheer en zin voor verantwoordelijkheid als belangrijke struikelblokken. Van de kandidaat-werknemers wordt bovendien een steeds hoger opleidingsniveau gevraagd. Ondanks de hoge ratio werkzoekenden ten opzichte van het aantal ontvangen werkaanbiedingen voor gespecialiseerde verkopers is het niet evident om werkzoekende verkopers te vinden op de arbeidsmarkt met specifieke bekwaamheden, gezien de vaak zeer specifieke producten, bijvoorbeeld informatica en telecommunicatie, bouwmaterialen of ijzerwaren. De moeilijkheden m.b.t. de functie van televerkoper situeren zich op het vlak van de werkuren en de vereiste flexibiliteit, het stresserend werk, de lage verloning en de arbeidsovereenkomsten van korte duur voor een bepaalde opdracht. Naast deze ongunstige arbeidsomstandigheden situeren de problemen zich ook op kwalitatief vlak. De kandidaat-werknemers beschouwen deze functie ook vaak als een tijdelijke opdracht en wensen snel over te gaan naar de functie van receptionist of onthaalbediende. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

23 Voor het beroep van handelsbediende wordt van de werkzoekenden verwacht dat ze naast communicatievaardigheden en talenkennis ook over administratieve vaardigheden beschikken. Een handelsbediende is niet enkel actief betrokken bij de verkoop maar neemt ook een aantal administratieve zaken voor zijn rekening. De werkgevers vragen meestal minimum een opleidingsniveau van hoger secundair onderwijs. De problemen voor het beroep van niet-geschoolde verkoper zijn vooral van kwalitatieve aard. Vele werkzoekenden die ingeschreven zijn in deze beroepencode voldoen niet aan de eisen die werkgevers stellen of beschikken niet over de nodige ervaring. Bovendien gebeurt een groot aantal aanwervingen in het kader van een tewerkstellingsprogramma waarvoor niet alle werkzoekenden in aanmerking komen BEROEPEN IN DE INFORMATICA Informatici en aanverwante beroepen Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve Software-ingenieur 17 2,9 35,3 72 4,2 AR/WA Systeemingenieur 12 2,0 66,7 87 7,3 Helpdesk bediende 36 3,3 50, ,3 Webdesigner, -developper, -master 15 2,2 73, ,8 Analist-programmeur 34 2,6 58, ,2 Programmeur 16 1,9 68, ,1 Onderhoudstechnicus (software en materieel) 25 1,9 44, ,4 Netwerkbeheerder 19 0,7 47,4 86 4,5 Informaticus 10 3,2 60, ,4 Het tekort aan voldoende gekwalificeerde informatici heeft zich in 2003 verder uitgebreid. Zo is het aantal knelpuntberoepen in deze beroepsgroep gestegen van vijf naar negen ten opzichte van vorig jaar. Software-ingenieur, systeemingenieur, webdesigner en informaticus voegen zich bij de lijst van vorig jaar. Elk van deze beroepen kwam reeds in het verleden voor op de lijst van knelpunten. Analistprogrammeur en netwerkbeheerder worden sedert 1998 in de lijst van knelpuntberoepen opgenomen. Hoewel netwerkbeheerder dit jaar niet uit de statistische analyse naar voor kwam als knelpuntberoep (wegens de korte mediaantijd die nodig was om de werkaanbiedingen af te sluiten), hebben de tewerkstellingsconsulenten dit beroep toegevoegd aan de lijst. Programmeur wordt reeds voor de vijfde maal oprij weerhouden als knelpuntberoep, helpdesk bediende en onderhoudstechnicus staan voor de vierde maal op de lijst. De voornaamste obstakels voor de aanwerving van kandidaten voor deze knelpuntberoepen zijn de kennis van de programmeertalen, de besturingssystemen en de software die door de werkgevers gebruikt worden (Java, C++, HTML, Unix, ). Daarnaast verwachten de werkgevers dat de kandidaatwerknemers beide landstalen beheersen, zeker wanneer ze contact hebben met klanten, en kennis van het Engels o.a. voor het lezen van handleidingen, het participeren aan vergaderingen,... De consulenten en sectoren wijzen eveneens op een gebrek aan voldoende ervaring. Bovendien beantwoordt het opleidingsniveau van de ingeschreven werkzoekenden vaak niet aan de eisen van de werkgevers. Meestal wordt een hoger opleidingsniveau gevraagd van het korte type of een universitaire opleiding. 18 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

24 Infografici Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve AR/WA Infograficus 35 1,6 71, ,3 Voor het vierde opeenvolgende jaar wordt het beroep van infograficus geïdentificeerd als knelpuntberoep. De werkgeversfederaties wijzen op een kwalitatief tekort. De werkomgeving van de infograficus verandert voortdurend en vereist een permanente vorming. De gebruikte software evolueert snel en er komen steeds nieuwe technieken bij. Naast ervaring en specifieke technische kennis (waaronder de meest gebruikte programma's zoals Photoshop, Illustrator, DTP Indesign en Quark Xpress) moeten de kandidaten ook over de nodige creativiteit beschikken TECHNISCHE BEROEPEN Tekenaars Bouwkundig tekenaar 20 2,9 55, ,4 Het beroep van bouwkundig tekenaar vinden we sinds 1998 op de lijst van knelpuntberoepen, men kan hier dan ook spreken van een tekort van structurele aard. De verhouding van de arbeidsreserve ten opzichte van de vraag is lichtjes gedaald ten opzichte van het jaar 2002 door enerzijds een lichte stijging van het aantal werkaanbiedingen en anderzijds een lichte daling van de werkzoekenden. De consulenten duiden een kwalitatief tekort aan als oorzaak van de rekruteringsproblemen. De werkzoekenden beschikken dikwijls niet over voldoende kennis van de werkmiddelen om te beantwoorden aan de ingediende werkaanbiedingen (voornamelijk onvoldoende kennis van AutoCAD). Ook het opleidingsniveau en de talenkennis vormen vaak een probleem bij het vinden van geschikte kandidaten. De rekruteringsmoeilijkheden worden bevestigd door de sectoren. Technici in de natuur- en toegepaste wetenschappen Technicus in de elektromechanica 44 1,9 63, ,2 Technicus in de bouw 47 2,2 63, ,5 Technicus in de elektriciteit 32 1,6 53, ,0 Technicus in de koel- en verwarmingstechniek 28 1,4 67,9 17 0,6 Technicus in verbrandingsmotoren en automobielexpert. 14 2,8 57,1 21 1,5 Technicus in de elektronica 20 2,2 65, ,0 Voor de invulling van de werkaanbiedingen voor de technici in de natuur- en toegepaste wetenschappen stellen zich zowel kwantitatieve als kwalitatieve problemen. De consulenten wijzen er enerzijds op dat niet alle ingeschreven werkzoekenden over de gevraagde ervaring en vakspecifieke kennis beschikken. Ook het opleidingsniveau wordt als verklarende factor vermeld. Algemeen wordt een diploma hoger secundair onderwijs gevraagd of eventueel een graduaatsdiploma. Polyvalentie vormt eveneens een belangrijk selectiecriterium, net als een zekere dosis klantgerichtheid (waaronder de tweetaligheid). De kwalitatieve problemen worden door de sectoren bevestigd. Anderzijds maken de consulenten melding van een kwantitatief tekort voor de technici in de bouw, in de koel- en ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

25 verwarmingstechnieken en in de verbrandingsmotoren en automobielexpertise, wat ook duidelijk blijkt uit de beperkte arbeidsreserve voor deze beroepen. De rekruteringsmoeilijkheden in deze beroepsgroep zijn structureel van aard en kunnen in verband gebracht worden met een eerder negatieve visie op het technisch onderwijs. Op de specialisaties van technici in de koel- en verwarmingstechnieken en in de verbrandingsmotoren en automobielexpertise na, worden de verschillende specialisaties sinds de eerste analyse in 1998 geïdentificeerd als knelpuntberoep. Elektromecaniciens Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve AR/WA Elektromecanicien 9 3,2 33, ,8 Hoewel het beroep van elektromecanicien niet werd weerhouden uit de statistische analyse, daar het aantal ontvangen werkaanbiedingen onder de grens van 10 ligt, wensten de tewerkstellingsconsulenten het beroep toe te voegen aan de lijst van knelpuntberoepen. De relatief lange looptijd en het lage invullingspercentage kunnen de erkenning als knelpuntberoep rechtvaardigen. Het beroep van elektromecanicien wordt sinds 1998 aangeduid als moeilijk in te vullen. Het gebrek aan ervaring en de onvoldoende talenkennis zijn volgens de consulenten de hoofdoorzaken van de moeilijk in te vullen vacatures voor elektromecaniciens. Verder beschikken niet alle werkzoekenden ingeschreven in deze beroepencode over de specifieke vaardigheden die door de werkgevers gevraagd worden. Deze vaardigheden worden onder andere bepaald door de sector waarin de elektromecanicien tewerkgesteld is. 20 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

26 BEROEPEN IN DE BOUW Metselaars en vloerleggers Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve Polyvalent metselaar 15 1,8 73,3 71 4,7 AR/WA Vloerlegger 15 1,1 60, ,5 Het beroep van polyvalent metselaar werd net als vorig jaar weerhouden als knelpuntberoep. Niet alle werkzoekenden ingeschreven onder deze beroepencodes beantwoorden aan de vereisten die gewoonlijk gesteld worden. De polyvalent metselaar heeft een ruim takenpakket: plan lezen, stellingen bouwen, de binnen- en buitenmuren van gebouwen, funderingen, muren schoren, Polyvalentie en ervaring zijn dan ook belangrijke selectiecriteria. Naast een kwalitatief tekort vormen ook de arbeidsomstandigheden, vooral het fysiek belastende werk, een belemmering bij het vinden van geschikte kandidaten. Van de kandidaat-vloerleggers wordt door de werkgevers dikwijls geëist dat ze tevens wat metselwerk kunnen verrichten, een chape kunnen leggen, Ook wordt zeer dikwijls gevraagd dat de kandidaten in het bezit zijn van een rijbewijs. Daarbij komen nog de ongunstige arbeidsomstandigheden, waarbij vooral rugklachten een veel voorkomend probleem zijn. Vloerlegger was tevens een knelpuntberoep in het jaar 1998 en Plafonneerders en pleisterwerkers Plafonneerder 13 1,1 69, ,0 Net als vorig jaar vinden we het beroep van plafonneerder terug op de lijst van knelpuntberoepen, ook in 1999 en 2000 werden de werkaanbiedingen voor dit beroep als moeilijk in te vullen beschouwd. Gezien het relatief grote aantal werkzoekenden per werkaanbieding is er eerder sprake van een kwalitatief probleem: niet alle werkzoekenden beantwoorden aan de eisen inzake opleidingsniveau, ervaring en specifieke vaardigheden. Dakdekkers Dakdekker (leien, pannen en soortgelijk materiaal) 10 1,6 40,0 51 5,1 Het beroep dakdekkers gespecialiseerd in leien, pannen en soortelijk materiaal bevindt zich, in tegenstelling tot dakdekkers die gespecialiseerd zijn in zinkwerk, eerder onregelmatig op de lijst van knelpuntberoepen. Dakdekkers zinkwerk bevinden zich sinds de eerste analyse in 1998 op de lijst van knelpunten, dit jaar werd het beroep niet weerhouden omwille van het beperkte aantal ontvangen werkaanbiedingen. De tewerkstellingsconsulenten oordelen dat zowel kwantitatieve als kwalitatieve problemen aan de oorzaak liggen van de rekruteringsmoeilijkheden. Dit beroep vereist de kennis van verschillende technieken en materialen waarmee de werkzoekenden vaak niet vertrouwd zijn. Bovendien mogen de dakdekkers geen hoogtevrees hebben. Het imago van het beroep doet mogelijke kandidaten afschrikken. De kwalificaties voor dit beroep worden vooral verworven op de werkplek. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

27 Loodgieters en buizenfitters Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve Monteur van centrale verwarming 14 1,0 64, ,5 Onderhoudsmecanicien centrale verwarming 18 2,0 55,6 84 4,7 AR/WA De tewerkstellingsconsulenten wijzen zowel voor het beroep van monteur als dat van onderhoudsmecanicien op een kwalitatief probleem bij het vinden van geschikte kandidaten. Beide beroepen werken in een omgeving die aan sterke veranderingen onderhevig is. De keuze tussen verschillende installaties (stookolie, aardgas en zelfs zonne-energie) en de vele domotica- en immoticamogelijkheden vragen van de monteurs en onderhoudsmecaniciens een grondige kennis van de verschillende soorten radiatoren, convectors of vloer- en luchtverwarming. Ook de kennis van leidingen en ophangsystemen en de ervaring met diverse thermostaten bemoeilijken het vinden van geschikte kandidaten. Werkgevers verwachten dat monteurs over de nodige beroepservaring beschikken. De rekruteringsmoeilijkheden voor deze beroepen zijn niet nieuw: enkel in 1999 werd het beroep van monteur centrale verwarming niet als knelpuntberoep beschouwd. Het beroep van onderhoudsmecanicien werd reeds in 1998 en 2002 als moeilijk in te vullen beschouwd BEROEPEN IN DE TRANSPORT EN LOGISTIEK Bedienden van verzendings- en ontvangstdiensten Transportbeheerder 11 1,6 36,4 20 1,8 Het beroep van transportbeheerder wordt voor de eerste maal weerhouden als knelpuntberoep. Door de automatisering en verregaande specialisatie wordt de rol van de transportbeheerder steeds belangrijker. Een recente ontwikkeling is de integrale beheersing of integrale logistiek. De integrale logistiek omvat het volledig vervoer en het controleren, begeleiden en organiseren van de hele logistieke keten. De coördinatie van het transportbeheer vergt heel wat verantwoordelijkheid. De tewerkstellingsconsulenten wijzen tevens op de onvoldoende talenkennis van de kandidaten. Magazijnbedienden Magazijnbediende 14 1,6 42, ,6 Het beroep van magazijnbediende wordt net als in 1998 en 2001 als een knelpuntberoep beschouwd. Het grootste probleem voor deze bedienden is de talenkennis (contacten met klanten en leveranciers, het lezen van documenten, ). Aan de andere kant beschikken de kandidaten meestal niet over de vereiste ervaring in de betrokken activiteitensector of over de vereiste kennis van de betrokken producten of wisselstukken, of beschikken zij niet over bepaalde specifieke vaardigheden inzake automatisch stockbeheer, computertoepassingen en codering. Deze kwalitatieve problemen worden door de werkgeversfederaties bevestigd. 22 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

28 Magazijnarbeiders Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve AR/WA Magazijnarbeider 82 1,2 53, ,7 Niettegenstaande de hoge ratio werkzoekenden per ontvangen werkaanbieding is de invullingsgraad relatief laag voor het beroep van magazijnarbeider. Het is de eerste maal dat magazijnarbeider op de lijst van knelpuntberoepen voorkomt. Van de magazijnarbeiders wordt enige polyvalentie verwacht. Er wordt bovendien voorkeur gegeven aan kandidaten die in het bezit zijn van een brevet om een heftruck te besturen. Ook de onvoldoende talenkennis wordt door de sectoren aangehaald als een kwalitatief tekort. Bestuurders van motorvoertuigen Taxichauffeur 27 6,2 22, ,6 Bestelwagenbestuurder (rijbewijs B) 46 1,1 56, ,3 Vrachtwagenbestuurder (rijbewijs C) 97 2,7 50, ,7 Bestuurder van trekker met oplegger 30 1,4 33,3 95 3,2 Deze beroepsgroep is geen onbekende op de lijst van knelpuntberoepen. De problemen bij het vinden van geschikte taxichauffeurs en bestelwagenbestuurders duiken voor de tweede maal op, vrachtwagenbestuurders komen voor de vierde maal voor, terwijl de bestuurders van trekkers met opleggers reeds vijf maal werden weerhouden. De problemen voor deze beroepen zijn vooral van kwalitatieve aard. Volgens de tewerkstellingsconsulenten is er tevens een kwantitatief tekort aan kandidaat-taxichauffeurs. De taxichauffeurs moeten bovendien geslaagd zijn voor de testen van de MIVB en in het bezit zijn van een agglomeratievergunning. De ongunstige arbeidsuren alsook de veiligheid, de betaling van een forfait en het soms vereiste statuut van zelfstandige zijn een belangrijke factor ter verklaring van de rekruteringsmoeilijkheden volgens de sectoren. Niet alle werkzoekenden ingeschreven als vrachtwagenchauffeur of bestuurder van trekker met oplegger zouden beschikken over de vereiste ervaring en de nodige verantwoordelijkheidszin in verhouding tot de hoge kostprijs van de vrachtwagen en de vervoerde goederen. Ongunstige arbeidsomstandigheden zoals uurroosters met een hoog aantal werkuren, een grote flexibiliteit en beschikbaarheid, de stress en het lage loon verklaren eveneens waarom het zo moeilijk is om voor deze beroepscategorie geschikte kandidaten te vinden. De bestuurder van een vrachtwagen of bestelwagen dient naast het besturen ook kennis te hebben van een aantal praktische aangelegenheden zoals het laden en lossen, administratieve formaliteiten kunnen vervullen en over communicatievaardigheden beschikken en zich bij voorkeur kunnen uitdrukken in meerdere talen. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

29 BEROEPEN IN HET TOERISME EN DE HORECA 9 Bedienden van reisbureaus en receptiepersoneel van hotels Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve AR/WA Bediende reisbureau 13 1,7 53, ,8 Sinds 2001 daalt het aantal ontvangen werkaanbiedingen voor bedienden van reisbureaus en stijgt het aantal ingeschreven werkzoekenden. Bovendien zijn er volgens de werkgeversfederaties geen rekruteringsmoeilijkheden vastgesteld voor dit beroep in Toch komt dit beroep voor het vijfde opeenvolgende jaar voor op de lijst van de moeilijk in te vullen werkaanbiedingen. Het knelpuntkarakter wordt verklaard door een kwalitatief tekort. Een bediende van een reisbureau heeft een veelzijdig takenpakket. Hij of zij moet een klant informeren over reizen, verblijfsaccommodaties, dienstregeling, tarieven en reisdocumenten. Hierbij moet de bediende niet enkel de wensen van de klant goed kunnen inschatten maar ook de bijbehorende administratieve taken (reservering, klachtenbehandeling, ) kunnen uitvoeren. Klantgerichtheid en communicatieve vaardigheden zijn belangrijke selectiecriteria. Omwille van het contact met de klanten en de hotelinfrastructuren in het buitenland vragen de werkgevers meertalige kandidaat-werknemers en ervaring in de sector. De moeilijke toegang tot het beroep wordt dan ook door de tewerkstellingsconsulenten als een belangrijke verklaring gezien. Daarnaast duiden ze eveneens de ongunstige arbeidsomstandigheden aan als knelpunt bij het vinden van kandidaten voor deze werkaanbiedingen (voornamelijk de bezoldiging en het uurrooster). Koks Chef-kok 25 1,7 60, ,4 Kok (met uitzondering van particuliere dienst) 27 1,8 48, ,6 Kok (in particuliere dienst) 14 1,6 42, ,8 Kantinekok 16 1,3 62, ,9 Chef de partie 11 2,7 36,4 55 5,0 Hulpkok 150 0,9 70, ,1 Ook de rekruteringsmoeilijkheden in de beroepsgroep van de koks zijn niet nieuw. De werkaanbiedingen voor chef de partie worden sinds 1998 aangeduid als moeilijk in te vullen, chef-kok en kok (met uitzondering van particuliere dienst) worden voor het vijfde jaar op rij als knelpuntberoep beschouwd, terwijl kantinekok en kok (in particuliere dienst) voor de derde maal op de lijst voorkomen. Het beroep van hulpkok daarentegen wordt voor het eerst als knelpuntberoep geïdentificeerd. Naast de ongunstige werkomstandigheden die eigen zijn aan de horecasector (bezoldiging en uurrooster) zijn het voornamelijk de opleiding en de ervaring die problemen scheppen. Niet zelden houden deze verband met het soort restaurant en wordt ervaring in dezelfde keuken op prijs gesteld. 9 Het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en Kwalificaties heeft, in overleg met het Territoriaal Pact voor de Werkgelegenheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de knelpuntberoepen in de horecasector van naderbij bestudeerd. De resultaten van dit onderzoek zijn terug te vinden in de studie Rekruteringsmoeilijkheden in de Brusselse horecasector gepubliceerd in juli ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

30 Daarnaast wordt voor de chef-kok ook belang gehecht aan de managementcapaciteiten en de capaciteiten om een groep te leiden. Van de chef-kok wordt ook verwacht dat hij beschikt over minstens een diploma hoger secundair onderwijs van de hotelschool, aangevuld met enkel jaren ervaring. De hulpkok dient ook een zeker niveau te hebben (minstens lager secundair hotelschool) en de chef de partie moet ook occasioneel de kok kunnen vervangen. Bovendien wordt ook belang gehecht aan specifieke beroepsvaardigheden. Zaalkelners en serveerders Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve AR/WA Restaurantkelner 20 1,4 50, ,0 Drankkelner 10 1,7 40, ,9 Snackbarkelner 41 0,9 48, ,8 Barman 10 1,2 60, ,8 Ondanks de ruime arbeidsreserve kennen de werkaanbiedingen voor deze beroepsgroep een lage invullingsgraad. Vooral de ongunstige werktijden en de lage lonen zorgen ervoor dat het in deze sector moeilijk is geschikte kandidaten te vinden. Niet alle kandidaten zijn bereid tijdens het weekend te werken en onregelmatige werkuren te presteren. Sommige hotels en restaurants van hoogstaand niveau hanteren vaak hogere eisen inzake de technische bagage van de werkzoekenden, wat het vinden van kandidaten bemoeilijkt. Specifiek voor het beroep van snackbarkelner vragen de werkgevers ook dat de kandidaat-werknemers in staat zijn om onder meer sausen en een lichte maaltijd te bereiden. De rekruteringsmoeilijkheden voor restaurantkelner en barman worden voor het derde jaar op rij vastgesteld, terwijl drankkelner enkel in 1998 op de lijst van moeilijk in te vullen werkaanbiedingen stond. Snackbarkelner wordt voor de eerste maal als knelpuntberoep weerhouden, wat kan betekenen dat de aanwervingsmoeilijkheden zich uitbreiden naar verwante beroepen binnen de beroepsgroep AMBACHTELIJKE BEROEPEN Kappers en schoonheidsspecialisten Schoonheidsspecialist 19 3,3 42, ,2 Dameskapper 11 1,6 27, ,3 Kapper voor dames en heren 35 2,1 37, ,3 Het beroep van schoonheidspecialist wordt voor het derde opeenvolgende jaar weerhouden als knelpuntberoep. Zowel dameskappers als kappers voor dames en heren komen reeds voor de vierde maal voor op de lijst van knelpuntberoepen. De aanwervingsproblemen voor schoonheidsspecialisten en kappers zijn volgens de tewerkstellingsconsulenten van kwalitatieve aard. De gevraagde profielen vereisen vaak specifieke vaardigheden op het vlak van medische voet- en handverzorging voor de schoonheidsspecialisten, snittechnieken voor de kappers en kennis van producten voor beiden. Het niet-uitoefenen van het beroep kan snel leiden ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

31 tot een vervreemding van de modetendensen (snit, make-up, ). De tweetaligheid en de recent verworven ervaring behoren eveneens tot de vereisten om in aanmerking te komen. Het spreekt voor zich dat ook het voorkomen een rol speelt bij de selectie. Bijkomende obstakels zijn de arbeidsomstandigheden die als ongunstig ervaren worden en een belemmering blijven bij het vinden van kandidaten voor deze beroepen. De consulenten wijzen hier op de verloning, de werkuren, het stelsel van deeltijds werk, de rechtstaande houding, alsook mogelijke allergieën voor bepaalde producten. Het leerlingwezen is in zekere mate ook aanleiding tot concurrentie met gediplomeerde personeelsleden, zodat, na een zekere leeftijd, de uitoefening van deze beroepen vaak de overstap naar een statuut van zelfstandige vereist DIVERSEN Schoonmakers en soortgelijke werknemers Knelpuntberoepen Ontvangen WA Mediaan looptijd Invullingsgraad Arbeidsreserve AR/WA Ploegverantwoordelijke schoonmakers 25 1,8 52, ,6 De tewerkstellingsconsulenten wijzen op een kwalitatief probleem voor het beroep van ploegverantwoordelijke schoonmakers. De kandidaten moeten ervaring hebben in de sector, kennis hebben van de onderhoudsproducten, een ploeg kunnen leiden en organiseren. Ook bij het contact met de opdrachtgever zijn communicatieve en commerciële vaardigheden belangrijk. Bovendien is er aan dit beroep een bijzonder grillig uurrooster verbonden, wat vele kandidaten afschrikt. Ook in 1998 en 1999 werd dit beroep geïdentificeerd als knelpuntberoep. Niet elders vermelde werknemers die gespecialiseerd zijn in de diensten, de sport en het vermaak Onthaalhostess 18 1,8 55, ,4 Een belangrijk struikelblok bij het vinden van geschikte kandidaten is, zowel volgens de consulenten als de werkgeversfederaties, de taalvereiste. Onthaalhostessen moeten in het algemeen drietalig zijn, daarnaast moeten ze ook een goed voorkomen hebben en over communicatievaardigheden beschikken. Deze personen worden immers beschouwd als het aanspreekpunt bij de organisatie van allerlei evenementen. Dit beroep wordt reeds voor de vierde maal als moeilijk in te vullen beschouwd. 26 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

32 3.2. Nabeschouwing Om een systematisch overzicht te geven van de oorzaken van de rekruteringsmoeilijkheden hebben we de knelpuntberoepen gegroepeerd volgens de beroepsgroep waartoe ze behoren. Op dit geaggregeerde niveau geven we het aantal ontvangen werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen 10 en de oorzaken van de rekruteringsmoeilijkheden weer. De beroepsgroepen worden in dalende volgorde van het aantal ontvangen werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen vermeld. Tabel 2: Oorzaken van het knelpuntkarakter volgens de tewerkstellingsconsulenten Rang- WA voor Oorzaak knelpuntkarakter schik- king Knelpuntberoepen volgens beroepsgroep knelpuntberoepen Cum. % Kwant. tekort Kwal. tekort Arbeidsomstand. 1 Handelszaakbeheerders en verkopers ,25 X X 2 Maatschappelijk assistenten ,36 X X X 3 Koks ,46 X X 4 Leerkrachten lager en kleuteronderwijs ,39 X X 5 Secretarissen ,97 X 6 Boekhouders en hulpboekhouders ,43 X 7 Bestuurders van motorvoertuigen ,28 X X X 8 Technici in de natuur- en toegepaste wetenschappen ,69 X X 9 Informatici en aanverwante beroepen ,07 X 10 Vertegenwoordigers ,66 X X 11 Verplegers en verpleegassistenten ,52 X X 12 Leraars voor lager secundair onderwijs ,20 X X 13 Bureelbedienden ,33 X X 14 Magazijnarbeiders 82 80,73 X 15 Zaalkelners en serveerders 81 83,10 X X 16 Kappers en schoonheidsspecialisten 65 85,00 X X 17 Directeurs en hoger adm. kaderpers. v/h openbaar bestuur 62 86,81 X 18 Directeurs en hoger adm. kaderpers. (groot- en kleinhandel) 51 88,30 X 19 Juristen 50 89,77 X X 20 Adviseurs van de directie 43 91,02 X X 21 Infografici 35 92,05 X 22 Loodgieters en buizenfitters 32 92,98 X 23 Metselaars en vloerleggers 30 93,86 X X 24 Specialisten voor communicatie 28 94,68 X 25 Ploegverantwoordelijke schoonmakers 25 95,41 X 26 Vertalers 21 96,02 X X 27 Tekenaars 20 96,61 X X 28 Onthaalhostess 18 97,13 X 29 Ingenieurs en technisch ingenieurs 15 97,57 X X 30 Magazijnbedienden 14 97,98 X 31 Architecten 13 98,36 X 32 Plafonneerders en pleisterwerkers 13 98,74 X 33 Bedienden van reisbureaus en receptiepersoneel hotels 13 99,12 X X 34 Bedienden van verzendings- en ontvangstdiensten 11 99,44 X 35 Dakdekkers 10 99,74 X X 36 Elektromecaniciens 9 100,00 X Totaal De tabel houdt geen rekening met het totale aantal werkaanbiedingen dat op het niveau van de beroepsgroep ontvangen werd. Voor de maatschappelijk assistenten stellen de kwantitatieve problemen zich enkel aan Nederlandstalige kant. Het kwantitatieve tekort voor bestuurders van motorvoertuigen heeft vooral betrekking op de taxichauffeurs. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

33 Drie vierde van de werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen komen overeen met de werkaanbiedingen van 12 knelpuntberoepsgroepen. Een eerste hoofdgroep zijn de administratieve en klantgerichte beroepen, met name de handelszaakbeheerders en verkopers, secretarissen, boekhouders en hulpboekhouders en vertegenwoordigers. Daarnaast hebben we de beroepsgroepen die behoren tot de non-profit sector, met name de maatschappelijk assistenten, leerkrachten lager en lager secundair onderwijs en verpleegkundigen. De meer technische beroepen zoals de informatici en de technici in de wetenschappen vormen de derde hoofdgroep. Verder is er nog de groep in het toerisme en de horeca met de koks en als vijfde hoofdgroep hebben we de bestuurders van motorvoertuigen. Om de rekruteringsmoeilijkheden te verklaren halen de tewerkstellingsconsulenten voornamelijk een kwalitatief tekort bij de werkzoekenden aan. Voor 16 beroepsgroepen was dit de enige verklaring (44,4%). De werkzoekenden beschikken niet altijd over de specifieke vaardigheden die door de werkgever gevraagd worden. Het takenpakket kan zo veelzijdig zijn waardoor het moeilijk wordt om kandidaten te vinden die deze uiteenlopende taken op een bevredigende manier weten uit te voeren (vb. secretarissen, loodgieters, ). Anderzijds zijn de vaardigheden niet zelden onderhevig aan de technologische ontwikkelingen binnen het beroep (bijvoorbeeld informatici, infografici, ). Een kennis van beide landstalen is noodzakelijk voor alle beroepen waarbij de kandidaat-werknemer contact met klanten heeft. Het kwantitatief tekort aan werkzoekenden of de ongunstige arbeidsomstandigheden worden voor geen enkele beroepsgroep als enige verklaring voor de rekruteringsmoeilijkheden naar voren geschoven. Voor de beroepsgroepen van bestuurders van motorvoertuigen, technici in de wetenschappen, ingenieurs en technische ingenieurs en dakdekkers wijzen de tewerkstellingsconsulenten in tegenstelling tot vorig jaar ook op een kwantitatief tekort. Deze oorzaak wordt slechts bij 11 beroepsgroepen naar voren geschoven. Ook de arbeidsomstandigheden blijven voor bepaalde beroepsgroepen een belangrijk struikelblok bij het vinden van de geschikte kandidaten. Dit is onder andere het geval voor de leerkrachten, de verpleegkundigen, de metselaars, Algemeen werd deze oorzaak 14 keer aangehaald. Kwalitatief tekort: het probleem van de taalvereisten Wegens zijn tweetalig statuut en zijn internationaal karakter concentreert het Brussels Gewest een groot aantal beroepen waarvoor hoge taaleisen worden gesteld. Deze eisen hebben vaak betrekking op de twee landstalen, het Nederlands en het Frans, maar ook op andere Europese talen en dan vooral het Engels. Volgens de dienst Arbeidsbemiddeling spelen deze taalvereisten een belangrijke rol in de aanwervingsproblemen voor tal van knelpuntberoepen. De statistische analyse van de werkaanbiedingen leert ons dat de meerderheid van de aanbiedingen waarin taaleisen worden gesteld onder de knelpuntberoepen vallen (zie hoofdstuk 4). Daarbij moet opgemerkt worden dat deze taaleisen binnen elke functie sterk kunnen variëren. Zo wordt in sommige gevallen een perfecte kennis van de beide talen gevraagd, terwijl in andere gevallen een elementaire kennis volstaat. 28 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

34 De onderstaande tabel maakt een indeling van het aantal werkzoekenden ingeschreven voor knelpuntberoepen volgens hun niveau van talenkennis. Alleen de knelpuntberoepen waarvoor in de werkaanbiedingen vaak taaleisen worden gesteld, zijn in de tabel opgenomen. De toekenning van het niveau van (mondelinge en schriftelijke) talenkennis gebeurt voornamelijk op basis van de verklaring van de werkzoekende. De cijfers moeten dus met de nodige omzichtigheid geïnterpreteerd worden. Tabel 3: NWWZ volgens het niveau van talenkennis situatie in mei Gemiddeld 3. Goed (sprekenschrijven) 1. Totaal Beroep en goed 4. Goed (spreken) NWWZ In AW In % In AW In % In AW In % Commercieel kaderlid/directeur , , ,3 Kader/directeur personeelsdienst , , ,4 Directeur marketing , , ,8 Marketing assistent , , ,7 Specialist public relations , , ,4 Handelsagent of handelsgelastigde , , ,5 Directiesecretaris , , ,3 Technisch vertegenwoordiger , , ,6 Commercieel secretaris , , ,4 Transportbeheerder ,0 1 10,0 1 10,0 Vertaler , , ,2 Systeemingenieur , , ,3 Handelsvertegenwoordiger , , ,3 Bediende commerciële diensten , , ,2 Technisch ingenieur elektromechanica ,4 2 6,9 3 10,3 Bediende sociale wetten en lonen ,7 4 14,8 7 25,9 Bediende reisbureau , , ,5 Juridisch adviseur , , ,7 Netwerkbeheerder , , ,9 Helpdesk bediende , , ,3 Bestuurssecretaris (openbare sector) , , ,8 Onthaalhostess , , ,9 Technicus in de koel- en verwarmingstechniek ,4 1 9,1 2 18,2 Secretaris steno-dactylo , , ,3 Handelsbediende , , ,8 Boekhouder , , ,0 Technicus in de elektronica , , ,3 Boekhoudkundig secretaris ,3 8 19,5 9 22,0 Televerkoper , , ,2 Handelszaakbeheerder , , ,4 Maatschappelijk assistent , , ,8 Analist-programmeur , , ,8 Infograficus , , ,1 Gespecialiseerd verkoper , , ,2 Onderhoudstechnicus (software en materieel) , , ,9 Verkoper (kleinhandel of warenhuis) , , ,6 Programmeur , , ,9 Hulpboekhouder , , ,3 Magazijnbediende , , ,4 Technicus in de bouw ,6 3 4,8 5 8,1 Bestuurder van trekker met oplegger ,4 9 11, ,1 Webdesigner, -developper, -master ,2 9 14, ,5 Architect (burgerlijke bouwkunde) ,1 3 15,8 3 15,8 Bediende dienst boekhouding , , ,2 Elektromecanicien , , ,0 Barman , , ,8 Software-ingenieur ,2 2 9,1 2 9,1 Informaticus ,8 20 9, ,6 Technicus in de elektromechanica ,4 15 8, ,7 Drankkelner ,4 39 9, ,5 Technicus elektriciteit ,7 5 6,4 7 9,0 Taxichauffeur , , ,8 Vrachtwagenbestuurder (rijbewijs C) ,3 22 8, ,0 Technicus in verbrandingsmotoren en automobielexpertise ,4 1 7,7 1 7,7 Magazijnarbeider , , ,6 Restaurantkelner ,2 45 8, ,6 Bestelwagenbestuurder (rijbewijs B) , , ,0 Snackbarkelner ,2 14 6, ,0 Ploegman schoonmakers ,9 21 2,8 26 3,5 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

35 De 2 de kolom van de tabel (gemiddeld en goed) geeft het aantal werkzoekenden weer die minstens een gemiddelde kennis van het Nederlands en het Frans hebben. In de 3 de kolom (goed speken en schrijven) zijn de werkzoekenden opgenomen die de beide talen zowel mondeling als schriftelijk goed beheersen. De 4 de kolom geeft ten slotte het aantal werkzoekenden die een goede mondelinge kennis van de twee talen hebben, dus ze beide spreken en begrijpen. Dit laatste onderscheid werd toegevoegd omdat voor heel wat functies alleen een mondelinge kennis, namelijk het begrijpen en spreken, van de tweede taal wordt gevraagd. Hoewel het moeilijk is om eenduidige conclusies te trekken, kunnen we wel stellen dat, voor de knelpuntberoepen waarvoor volgens de Arbeidsbemiddeling het probleem van tweetaligheid speelt, effectief weinig werkzoekenden van zichzelf vinden dat ze een goede kennis hebben van de tweede landstaal: de waarden voor deze functies schommelen tussen de 2,8% en 42%. Als we alleen naar de mondelinge kennis kijken, liggen de cijfers tussen de 3,5% en 48,3%. Voor de werkzoekenden die vinden minstens een gemiddelde kennis van beide talen te hebben, zijn de uiterste waarden 3,9% en 61,9%. Deze gegevens lijken dus te bevestigen dat voor bepaalde functies moeilijk kandidaten kunnen worden gevonden die de beide talen voldoende beheren. 30 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

36 4. Kenmerken van de knelpuntberoepen In het vorige hoofdstuk werden de oorzaken van de moeilijkheden besproken voor elk knelpuntberoep afzonderlijk. In dit vierde hoofdstuk gaan we dieper in op de specifieke kenmerken van de knelpuntberoepen als homogene groep en onderzoeken we welke elementen deze beroepen met rekruteringsmoeilijkheden onderscheiden van de beroepen die binnen een kortere tijdspanne worden ingevuld. Hiertoe werden uit de werkaanbiedingen die in 2003 door de BGDA werden ontvangen de specifieke kenmerken geïsoleerd van de werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen. Hierbij moet opgemerkt worden dat niet de moeilijk in te vullen werkaanbiedingen ontvangen door de BGDA geanalyseerd worden. De analyse richt zich daarentegen op alle werkaanbiedingen voor beroepen die als knelpuntberoep werden geïdentificeerd. Het onderzoek verloopt in twee fasen: eerst wordt op een hoofdzakelijk statistische basis bepaald welke beroepen knelpuntberoepen zijn en daarna wordt de inhoud geanalyseerd van de werkaanbiedingen voor deze functies. In eerste instantie onderzoeken we de vereisten van de werkgevers. Een werkgever die de BGDA een werkaanbieding bezorgt, geeft een beschrijving van het gezochte profiel en van de minimale aanwervingsvoorwaarden. Zo beschikken wij voor elke werkaanbieding over de vereisten inzake studieniveau, talenkennis en het type aangeboden arbeidsovereenkomst. Daarna bekijken we de kenmerken van de indiener van de werkaanbieding: zijn activiteitensector en de grootte van de onderneming. De voorstelling in de vorm van grafieken heeft als voordeel dat een analyse van relatieve en absolute waarden gecombineerd wordt. Deze gegevens zijn complementair. Zo kan een bepaald element in relatieve termen kenmerkend zijn voor een groot aantal knelpuntberoepen, terwijl het in absolute termen slechts om een minimaal aantal werkaanbiedingen gaat. 4.1 Eisen van de werkgevers Studieniveau en studierichting In totaal worden 33% van de ontvangen werkaanbiedingen door de BGDA geïdentificeerd als knelpuntberoepen, maar er zijn grote verschillen volgens het vereiste studieniveau. Het scholingsniveau hoger niet-universitair onderwijs concentreert met iets minder dan één op twee het grootste aandeel werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen en neemt met 37% een belangrijke plaats in het totale aantal werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen. Het aantal werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen met een studievereiste basisonderwijs, lager en hoger secundair en universitair onderwijs ligt lager dan het gemiddelde, hoewel de vacatures voor knelpuntberoepen voor dit laatste niveau in 1 jaar tijd verdubbeld zijn. De meeste werkaanbiedingen die bij de BGDA worden ingediend, vereisen minimum een studieniveau van het hoger secundair onderwijs (3.022 werkaanbiedingen). ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

37 Grafiek 1: Werkaanbiedingen volgens het studieniveau 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% LO LSO HSO Hoger niet-univ Universitair Leerlingwezen Andere studies Totaal Knelpuntberoepen Niet-knelpuntberoepen Bij een opsplitsing van het secundair onderwijs volgens de drie mogelijke basisrichtingen - algemeen, technisch en beroepsonderwijs - springt vooral het technisch onderwijs in het oog. Op het niveau van het lager secundair telt het technisch onderwijs minder vacatures voor knelpuntberoepen, maar 39% van de werkaanbiedingen waar een diploma technisch onderwijs van het hoger secundair wordt gevraagd zijn werkaanbiedingen voor een knelpuntberoep. Zo stellen werkgevers die een autotechnicus, een verwarmingstechnicus of een elektromecanicien zoeken - drie knelpuntberoepen die beschreven werden in hoofdstuk 3 - in de meeste gevallen het bezit van een diploma van het hoger technisch secundair als voorwaarde voor de aanwerving. Grafiek 2: Werkaanbiedingen volgens studierichting lager en hoger secundair 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Lager algemeen secundair Lager technisch secundair Lager beroepssecundair Hoger algemeen secundair Hoger technisch secundair Hoger beroepssecundair Knelpuntberoepen Niet-knelpuntberoepen 32 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

38 Gezien de concentratie van knelpuntberoepen in de werkaanbiedingen die een niveau hoger nietuniversitair onderwijs eisen, zijn wij, meer in detail, nagegaan welke richtingen het meest getroffen zijn. Zowel in absolute als in relatieve termen onderscheidt het hoger onderwijs van het korte type van de 1 ste graad zich, met een totaal van werkaanbiedingen, waarvan meer dan de helft voor een knelpuntberoep. Bijna 70% van de werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen met vraag naar een diploma hoger niet-universitair onderwijs valt onder deze groep. Voorbeelden van deze knelpuntberoepen zijn de beroepen van boekhouder, secretaris, verpleger en maatschappelijk assistent. In het onderwijs baren de aanwervingsproblemen voor leraars basisonderwijs zorgen (82%). In het lager secundair werden de meeste vacatures ingevuld en zijn de moeilijkheden specifiek vakgebonden, zoals de actoren op het terrein bevestigen (zie hoofdstuk 3). In tegenstelling tot de vorige jaren konden de werkaanbiedingen voor kleuteronderwijzers sneller ingevuld worden dan de referentiewaarde. Grafiek 3: Werkaanbiedingen volgens studierichting hoger niet-universitair 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Normaalonderwijs (kleuteronderwijs) Normaalonderwijs (lager onderwijs) Normaalonderwijs (LSO regent) Hoger onderwijs korte type (1e graad) Hoger onderwijs korte type (2e graad) Hoger onderwijs korte type (3e graad) Knelpuntberoepen Niet-knelpuntberoepen Op universitair niveau zijn de drie studierichtingen die het meest gevraagd worden in de vacatures ingediend bij de BGDA in dalende volgorde de economische wetenschappen 13, de psychologische en pedagogische wetenschappen en rechten. Waar de werkaanbiedingen voor licentiaat psychologie snel ingevuld worden, blijkt het zeer moeilijk om juristen aan te werven: in bijna 9 op de 10 gevallen waren er problemen. Voor de werkaanbiedingen voor licentiaat economische wetenschappen ligt de verhouding "werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen ten opzichte van het totale aantal werkaanbiedingen in deze categorie" lager dan het gemiddelde van 33%. Tot slot noteren we dat het nog steeds moeilijk is om licentiaten informatica te vinden: voor meer dan de helft van de 26 werkaanbiedingen die in 2003 ontvangen werden, betrof het werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen. 13 Economische wetenschappen en toegepaste economische wetenschappen. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

39 4.1.2 Talenkennis De onderstaande grafiek toont duidelijk aan dat vereisten inzake talenkennis vaak een belemmering, en zelfs een struikelblok vormen voor een aanwerving. In vier gevallen op tien raken werkaanbiedingen voor een tweetalige functie moeilijk ingevuld. Dit percentage stijgt evenredig met de taaleisen. Werkaanbiedingen waarin naast de beide landstalen ook kennis van een derde taal wordt gevraagd (in de meeste gevallen Engels, maar ook Spaans, Duits en Arabisch) zijn relatief sterker vertegenwoordigd bij de knelpuntberoepen (50%). Grafiek 4: Werkaanbiedingen volgens taalvereisten 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zonder vereiste Frans Nederlands Frans-Nederlands Nederlands-Frans Andere (meertalig) Totaal Knelpuntberoepen Niet-knelpuntberoepen 34 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

40 4.1.3 Type van de werkaanbieding Over het algemeen kunnen we een onderscheid maken tussen de "klassieke" werkaanbiedingen en de werkaanbiedingen voortvloeiend uit een programma ter opslorping van de werkloosheid. Deze laatste hebben een aantal strikte voorwaarden inzake de aanwerving van kandidaten. De eerste groep van werkaanbiedingen is de grootste zijn in aantal (66% van het geheel) en bevat ook de hoogste proportie aan werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen (41%). Grafiek 5: Werkaanbiedingen volgens het type van aanbieding 14 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Gewone WA Rosetta LBO openbare sector 3 2 GECO Brugpensioen 6 32 DSP KB Activa KB KB Totaal Knelpuntberoepen Niet-knelpuntberoepen Met uitzondering van de werkaanbiedingen voor KB 495, komen de knelpuntberoepen minder voor binnen de categorie van de werkaanbiedingen met rekrutering binnen een tewerkstellingsprogramma. De Activa-werkaanbiedingen bevinden zich in het gemiddelde, terwijl er in verhouding tot de totaliteit van de aanbiedingen minder knelpuntberoepen voorkomen in de Rosetta-aanbiedingen, en nog minder in de categorie van de aanbiedingen voor geco s en DSP s. We weten dat het statuut van geco en DSP nauw samenhangt met de non-profitsector en bijgevolg de totaliteit van de knelpuntberoepen niet kan dekken. 14 Het Activaplan, een federale tewerkstellingsmaatregel, kent het volgende toe: - aan de werkgever, een vrijstelling van de patronale RSZ-bijdragen naargelang de leeftijd en de inactiviteitsduur van de werkzoekende; - aan de werknemer, in sommige gevallen, een werkuitkering die de werkgever kan aftrekken van het te betalen nettoloon. De startbaanovereenkomst (Rosetta) is de verplichting voor de werkgevers van de privé-sector die minstens 50 werknemers tewerkstellen om jongeren aan te werven ten belope van 3% van het gemiddelde personeelsbestand uitgedrukt in voltijdse equivalenten. Gesubsidieerde contractuelen (geco s): financiële tussenkomst ten gunste van de werkgever die een niet-werkende werkzoekende of werknemer aanwerft voor tewerkstelling in de non-profitsector. De doorstromingsprogramma's (DSP) zijn bedoeld om laaggeschoolde werkzoekenden de mogelijkheid te bieden om onder begeleiding een werkervaring op te doen en een beroepsopleiding te volgen. De werknemers zijn ingeschakeld in activiteiten van sociaal nut die beantwoorden aan bepaalde noden van de samenleving. De BGDA kent een premie toe aan privé-ondernemingen en vzw s met hoofdzetel of bedrijfszetel in Brussel en die bepaalde categorieën van werkzoekenden aanwerven en hen binnen de onderneming een beroepsopleiding laten volgen. Indien jongeren in het kader van een overeenkomst werk-opleiding worden aangeworven, spreekt men van KB 495. De begunstigden van KB 123 en KB 258 krijgen een vermindering van de fiscale lasten bij het aanwerven van nieuw personeel voor een geplande economische expansie die verband houdt met het bevorderen van de uitvoer buiten de Europese Unie, de ontwikkeling van nieuwe producten of procédés, het zuinig gebruik van energie en/of grondstoffen. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

41 4.2 Kenmerken van de werkgever Sector We merken op dat de sectoren die verhoudingsgewijs meer aanwervingsproblemen kennen gevarieerd zijn en dat ze zowel verband houden met de industrie als met de diensten. Grafiek 6: Werkaanbiedingen volgens sector 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Landbouw, veeteelt, tuin- en bosbouw Industrie Bouwnijverheid Energie Groothandel Kleinhandel Banken, verzekeringen en vastgoed Vervoer - Verkeer Diensten aan bedrijven Diensten i.v.m. ontspanning Diensten aan personen Hotelnijverheid Openbare sector Onderwijs Wetensch. instituten, opzoekingscentra, musea, Menselijke en dierlijke geneeskunde Soc. werken (rusthuizen, kinderkribben, weeshuizen, ) Andere sectoren Totaal Knelpuntberoepen Niet-knelpuntberoepen In de industrie heeft 33% van de werkaanbiedingen betrekking op een knelpuntberoep. De bouwsector blijft structurele aanwervingsproblemen ondervinden. De grafiek leert ons dat de bouwsector het grootste aantal knelpuntberoepen telt 15. In het vorige hoofdstuk werden onder meer de metselaars, vloerleggers en plafonneerders als knelpuntberoepen aangeduid. In hoofdstuk 7 zullen we zien dat er voor deze beroepen sinds 1998, het eerste jaar van de identificatie van de knelpuntberoepen, aanwervingsproblemen bestaan. Het is nuttig op te merken dat er niet noodzakelijk een rechtstreeks verband is tussen de activiteitensector en de beroepencode van een werkzoekende. Het ligt voor de hand dat het merendeel van de vloerenleggers in de bouwsector tewerkgesteld is en dat een kok voornamelijk in de horeca aan de slag is, maar de secretarissen en boekhouders duiken in alle activiteitensectoren op. In de dienstensector zijn de spanningen op het vlak van de aanwervingen proportioneel het grootst in drie activiteitensectoren: het vervoer (en verkeer), de handel (zowel klein- als groothandel) en ten slotte de horeca. 15 Uitgezonderd de rubriek "andere sectoren". Het heterogene karakter van deze groep laat niet toe om conclusies van sectorale aard te trekken. 36 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

42 Voor deze laatste sector in het bijzonder heeft een studie van het Observatorium 16 in aangetoond dat de aanwervingsproblemen voornamelijk van structurele aard zijn. Zo hebben de typische arbeidsomstandigheden in de horecasector vaak een groot personeelsverloop tot gevolg - naar buiten toe, maar ook binnen de sector en creëren zij een soms negatief beeld van de beroepen, dat nog versterkt wordt door een aantal kenmerkende praktijken, zoals bijvoorbeeld zwartwerk. Bovendien blijkt uit de statistieken over de hotelopleidingen in Brussel voor zover zij bestaan - dat ten opzichte van het verleden minder leerlingen voor deze richting kiezen, en dan vooral in het voltijds secundair onderwijs. Of het aantal nieuwgediplomeerde leerlingen volstaat om in alle vacante arbeidsplaatsen te voorzien, is echter onmogelijk na te gaan [verscheidene aanwervingskanalen (BGDA, mond tot mond, plaatselijke kranten, )]. Hoewel de beroepen in de horeca toegankelijk kunnen zijn voor laaggeschoolden, stellen de werkgevers vaak het diploma van hotelhouder of ervaring als vereiste voor een aanwerving. Naast het feit dat de verworven ervaring niet altijd van nut is in een ander etablissement, hebben niet alle nietwerkende werkzoekenden die voor een horecafunctie zijn ingeschreven het nodige diploma behaald. In vergelijking met de andere niet-werkende werkzoekenden hebben degenen in deze groep immers vaker enkel een diploma lager onderwijs of zijn zij vaker in het bezit van een diploma dat in het buitenland werd behaald. Anderzijds hebben degenen die het lager of hoger secundair hebben voltooid niet altijd een hotelopleiding gevolgd. De openbare sector, en eerder verrassend ook de onderwijssector, slagen erin om, in vergelijking tot het geheel van de werkaanbiedingen, hun vacatures sneller in te vullen. De toelating voor de scholen om kandidaten aan te werven zonder het vereiste bekwaamheidsattest kan deels de snellere invullingstermijnen verklaren. 16 Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties, Rekruteringsmoeilijkheden in de Brusselse horecasector. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

43 4.2.2 Grootte van de onderneming Grafiek 7: Werkaanbiedingen volgens bedrijfsgrootte 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% < 5 pers tot 49 pers tot 199 pers > 200 pers Totaal Knelpuntberoepen Niet-knelpuntberoepen Het zijn de zeer kleine ondernemingen die het meest getroffen zijn door rekruteringsmoeilijkheden: 38% van de werkaanbiedingen afkomstig van zeer kleine bedrijven zijn met een knelpuntberoep te associëren. Dit kan op verschillende manieren worden verklaard: de beperkte financiële en menselijke middelen van de kleine ondernemingen beperken hun actieruimte. Hierbij denken we dan bijvoorbeeld aan het organiseren van reclamecampagnes, het rekruteren op een geografisch ruimere arbeidsmarkt, Het is bovendien een feit dat grotere bedrijven een beter opleidingsbeleid kunnen uitbouwen waardoor in eventuele leemtes bij de kandidaten kan worden voorzien. Door de meer uitgebreide carrièreperspectieven die de grote en middelgrote ondernemingen bieden, beconcurreren zij de kleine ondernemingen op het vlak van rekrutering. De rekruteringsproblemen lijken minder uitgesproken voor de ondernemingen van 5 tot 49 personen. Deze ondernemingen zijn trouwens de grootste leveranciers van werkaanbiedingen aan de BGDA. Meer dan één werkaanbieding op twee is afkomstig van een dergelijke onderneming. Minder dan één op de drie hiervan heeft betrekking op een knelpuntberoep. Boven de drempel van de 200 personeelsleden blijken de bedrijven opnieuw rekruteringsproblemen te ondervinden. De vernieuwing van hun personeelsbestand vereist immers een bijna permanente rekrutering van bepaalde profielen. 38 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

44 5. Kenmerken van de ingevulde werkaanbiedingen In het vorige hoofdstuk werden de kenmerken van de ontvangen werkaanbiedingen volgens studieniveau, taalvereiste, type werkaanbieding, activiteitensector en bedrijfsgrootte besproken. In dit hoofdstuk concentreren we ons op de ingevulde werkaanbiedingen. Werkgevers beschikken over verschillende wervingskanalen om op zoek te gaan naar kandidaat-werknemers. De BGDA is één van deze wervingskanalen en beschikt dus niet steeds over alle informatie over de in dienst genomen kandidaten. De aangeworven personen hoeven trouwens ook niet ingeschreven te zijn bij de BGDA. De ingevulde werkaanbiedingen waarover gegevens beschikbaar zijn in verband met het gender, de leeftijd en het studieniveau zullen hier besproken worden. 5.1 Gender Algemeen wordt 49,8% van de ontvangen werkaanbiedingen door de BGDA ingevuld door een vrouw. Bij de ingevulde werkaanbiedingen voor de knelpuntberoepen bedraagt dit percentage 47,9%. Op het eerste zicht lijkt er weinig verschil te zijn tussen de vacatures voor de knelpuntberoepen en de overige vacatures. Maar de ingevulde werkaanbiedingen per knelpuntberoep vertonen onderling grote verschillen. Onderstaande grafiek geeft een overzicht van het percentage ingevulde werkaanbiedingen volgens beroepscategorie per gender. Het percentage werkaanbiedingen ingevuld door vrouwen is sterk verschillend per beroepscategorie. Grafiek 8: Ingevulde werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen volgens gender (in %) Kaderfuncties en beroepen in de communicatie Onderwijzend personeel Beroepen in de med., soc. en hulpverlenende sector Administratieve beroepen Commerciële beroepen Beroepen in de informatica Technische beroepen Beroepen in de bouw Beroepen in transport en logistiek Beroepen in het toerisme en de horeca Ambachtelijke beroepen Diverse Totaal knelpuntberoepen Totaal niet-knelpuntberoepen Totaal alle beroepen 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Mannen Vrouwen Enerzijds hebben we de beroepscategorieën waarbij meer dan de helft van de werkaanbiedingen wordt ingevuld door vrouwen. Bij de ambachtelijke beroepen, dit zijn de schoonheidsspecialisten en kappers, wordt 85% van de werkaanbiedingen ingevuld door vrouwen. Vervolgens hebben de ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

45 medische, sociale en dienstverlenende sector waar we onder meer de verpleegkundigen terugvinden en de beroepsgroep administratieve beroepen, zoals secretarissen, waar respectievelijk 70,9% en 68,7% van de werkaanbiedingen ingevuld worden door vrouwen. Anderzijds zijn er de beroepscategorieën waar slechts een gering percentage van de werkaanbiedingen ingevuld wordt door vrouwen. Voorbeelden hiervan zijn de technische beroepen (11,3%) en de beroepen in de transport en logistiek (3,3%). In de beroepscategorie bouw is in 2003 geen enkel van de werkaanbiedingen, waarover gegevens voorhanden zijn over de in dienst genomen werkzoekende, ingevuld door een vrouw. Er waren ook bijna geen vrouwen in de arbeidsreserve voor de bouwsector ingeschreven in 2003, voor de knelpuntberoepen was er zelfs geen enkele vrouw ingeschreven. De sterkere of zwakkere vertegenwoordiging van de vrouwen in een aantal sectoren of beroepen die we zowel bij de werkenden als bij de werkzoekenden terugvinden, de zogenaamde horizontale en verticale segregatie, werd uitvoeriger besproken in een recente studie 17 van het Observatorium. 5.2 Leeftijd De verdeling van de ingevulde werkaanbiedingen volgens leeftijdsklasse toont weinig verschil tussen de knelpuntberoepen en de niet-knelpuntberoepen. Ongeveer de helft van de werkaanbiedingen wordt ingevuld door personen jonger dan 30 jaar, bij 3 op 10 ingevulde werkaanbiedingen is de kandidaat tussen 30 en 39 jaar, in de overige gevallen zijn de kandidaten minstens 40 jaar. Voor de knelpuntberoepen blijkt op het niveau van de beroepscategorieën een sterke vertegenwoordiging te zijn van jongeren onder de 25 jaar bij de commerciële beroepen en de ambachtelijke beroepen. In geval van de commerciële beroepen is, onder meer bij de vertegenwoordigers en verkopers, het voorkomen van de kandidaat-werknemers een belangrijk selectiecriteria. Maar ook andere facetten, zoals de werkuren en de flexibiliteit die daaruit voortvloeit trekken eerder jonge kandidaten aan. Bij de ambachtelijke beroepen kadert een groot deel van werkaanbiedingen binnen een tewerkstellingsprogramma (zoals Rosetta en programma s volgens het KB 495) waarvoor enkel jongeren in aanmerking komen. De jobmobiliteit bij oudere werknemers in deze beroepen, zoals bij kappers en schoonheidsspecialisten, gebeurt waarschijnlijk vaker via spontane sollicitatie bij concurrerende bedrijven of ze starten zelf een eigen zaak. Zowel bij de kaderfuncties en beroepen in de communicatie als bij de beroepen in de gezondheidszorg worden proportioneel meer werkaanbiedingen ingevuld door personen tussen 25 en 30 jaar. Daarentegen worden bij de technische beroepen verhoudingsgewijs minder werkaanbiedingen ingevuld door personen jonger dan 30 jaar. Vaak is de opgedane ervaring een belangrijk selectiecriteria bij de aanwerving van kandidaten voor technische beroepen. Ook de werkaanbiedingen in de bouw worden vaker ingevuld door oudere kandidaten (40 jaar of meer) die over meer ervaring beschikken. Hoewel de uitstroom van werknemers uit deze sector reeds begint vanaf 35 jaar 18, is de instroom van geschoolde arbeidskrachten vanuit het onderwijs ontoereikend 19. Een studie van de SERV 20 over de werkende 45-plussers in Vlaanderen, leert dat het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en Kwalificaties, 2004, Situatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Bron: Protocol van samenwerking tussen de Vlaamse regering en de sociale partners van de bouwsector. Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB), 2002, Onderzoek naar de omvang en de determinanten van personeelsverloop in de bouwsector, KUL. SERV, STV-Innovatie & Arbeid, 2004, De tewerkstelling van de oudere werknemers in de industrie en profitdiensten in het Vlaamse Gewest in Deel 1: Algemene analyse. 40 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

46 gemiddelde profiel van de werkende 45-plusser dat is van de laaggeschoolde, voltijdse werkende mannelijke arbeider in de klassieke industrie zoals de metallurgie en oudere dienstensectoren, zoals de verhuurdiensten. In absolute cijfers telt de bouw het grootste aantal werkende personen van 45 jaar en ouder. Bij de beroepen in de informatica daarentegen wordt slechts 8,5% van de werkaanbiedingen ingevuld door personen die minstens 40 jaar zijn. Waarschijnlijk spelen de eisen van de werkgevers in verband met de recente evoluties op gebied van informaticatoepassingen en programmeertalen hier in het nadeel van de oudere werkzoekenden. Grafiek 9: Ingevulde werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen volgens leeftijd (in %) Kaderfuncties en beroepen in de communicatie Onderwijzend personeel Beroepen in de med., soc. en hulpverlenende sector Administratieve beroepen Commerciële beroepen Beroepen in de informatica Technische beroepen Beroepen in de bouw Beroepen in transport en logistiek Beroepen in het toerisme en de horeca Ambachtelijke beroepen Diverse Totaal knelpuntberoepen Totaal niet-knelpuntberoepen Totaal alle beroepen 0% 20% 40% 60% 80% 100% < tot tot tot 49 > Studieniveau In dit gedeelte wordt de discrepantie onderzocht tussen het studieniveau dat door de werkgevers in de werkaanbiedingen geëist wordt en het scholingsniveau van de werkzoekenden die de arbeidsplaatsen invullen. We merken hierbij op dat het studieniveau dat door de werkgever gewenst is, kan verschillen van het niveau dat voor de uitoefening van de functie nodig is (bijvoorbeeld in geval van overselectiviteit bij de aanwerving). Het opleidingsniveau van de werkzoekenden kan dus afwijken van het niveau dat in de werkaanbieding gevraagd wordt. De werkgever kan iemand aanwerven met een hoger diploma dan gevraagd. In dit verband is er sprake van overkwalificatie bij de aanwerving, wat uiteraard leidt tot een verdringing van de minder geschoolden. Het tegenovergestelde is wanneer een werkgever iemand aanwerft met een lager diploma dan oorspronkelijk werd gevraagd. Hier gaat het echter niet altijd om het fenomeen van onderkwalificatie bij aanwerving. Er zijn immers verschillende redenen die aan de basis kunnen liggen van dit fenomeen. Zo kunnen werkzoekenden immers over competenties beschikken die ze opgedaan hebben gedurende hun loopbaan of vrijetijdsactiviteiten die niet tot uiting komen in hun diploma. Ze kunnen echter ook over een adequaat maar niet erkend diploma beschikken. De werkgever kan natuurlijk ook zijn eisen in verband met het studieniveau verlagen. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

47 Tabel 4: Gevraagd versus aangeworven studieniveau voor knelpuntberoepen en nietknelpuntberoepen (in %) Studieniveau van de Studieniveau van de aangeworven personen voldane WA voor Lager knelpuntberoepen Midden 3 Hoger nietuniversitair Universitair Totaal Lager 1 67,5 27,2 4,1 1,2 100,0 Midden 3 25,7 46,5 23,7 4,1 100,0 Hoger niet-universitair 10,5 14,3 59,8 15,4 100,0 Universitair 7,1 3,6 14,3 75,0 100,0 1 = WA waar ten hoogste een diploma lager secundair onderwijs wordt gevraagd, of die geen melding maken van een studieniveau. 2 = WZ met hoogstens een diploma lager secundair onderwijs, of die niet in het bezit zijn van een erkend diploma (studies in het buitenland). 3 = Hoger secundair onderwijs Studieniveau van de Studieniveau van de aangeworven personen voldane WA voor nietknelpuntberoepen Midden 3 Hoger niet- Lager universitair Universitair Totaal Lager 1 77,0 19,8 2,6 0,6 100,0 Midden 3 27,8 60,7 8,9 2,6 100,0 Hoger niet-universitair 10,4 13,2 57,1 19,3 100,0 Universitair 4,8 2,4 12,6 80,2 100,0 1 = WA waar ten hoogste een diploma lager secundair onderwijs wordt gevraagd, of die geen melding maken van een studieniveau. 2 = WZ met hoogstens een diploma lager secundair onderwijs, of die niet in het bezit zijn van een erkend diploma (studies in het buitenland). 3 = Hoger secundair onderwijs Algemeen kan men stellen dat voor alle werkaanbiedingen in 67,2% van de gevallen het aangeworven studieniveau overeenkomt met het gevraagde studieniveau. In 18,9% van de gevallen werd iemand met een hoger diploma aangeworven dan wat de werkaanbieding vermeldde, terwijl in 13,8% van de gevallen iemand met een lager opleidingsniveau werd aangeworven. Bij de werkaanbiedingen voor de knelpuntberoepen komt, voor de verschillende studieniveaus met uitzondering van het hoger niet-universitair onderwijs, het aangeworven en gevraagde studieniveau proportioneel minder overeen dan bij de werkaanbiedingen voor de niet-knelpuntberoepen. Voor de werkaanbiedingen die melding maken van een lager opleidingsniveau, stellen we voor de niet-knelpuntberoepen vast dat in 23,0% van de gevallen er sprake is van een verdringing. Deze verdringing van de lager geschoolden is beduidend hoger bij de werkaanbiedingen voor de knelpuntberoepen, namelijk 32,5%. Ook wanneer in de werkaanbiedingen een diploma hoger secundair onderwijs wordt gevraagd is de verdringing van de lager geschoolden bij de werkaanbiedingen voor de knelpuntberoepen (27,8%) groter dan bij de werkaanbiedingen voor de niet-knelpuntberoepen (11,6%). Bij een hoger opleidingsniveau, zowel een hoger niet-universitair als universitair niveau, is de aanwerving van personen met een lager opleidingsniveau bij de knelpuntberoepen groter dan bij de niet-knelpuntberoepen. Dit is vooral wanneer een universitaire opleiding wordt gevraagd. In 25,0% van de gevallen wordt bij de werkaanbiedingen voor de knelpuntberoepen iemand met een lager diploma aangeworven. Bij de niet-knelpuntberoepen is dit in 19,8% van de gevallen. De gegevens wijzen duidelijk op een overkwalificatie bij de werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen waar hoogstens een diploma secundair onderwijs wordt gevraagd ten opzichte van de nietknelpuntberoepen. In tegenstelling tot de werkaanbiedingen waar een hoger diploma wordt gevraagd, stellen we vast dat de eisen inzake het studieniveau uiteindelijk vaker naar beneden aangepast worden voor de knelpuntberoepen. 42 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

48 Dat we deze verdringing vaker terugvinden bij de knelpuntberoepen dan bij de andere beroepen kan te maken hebben met het feit dat de werkgevers moeilijker geschikte kandidaten vinden en dat zij daardoor gedwongen zijn kandidaten aan te werven met een ander opleidingsniveau dan hetgeen oorspronkelijk geëist werd. Anderzijds blijkt de moeilijkheid om de werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen in te vullen ook soms het gevolg te zijn van bijkomende en zeer specifieke eisen van de werkgever. Werkgevers hebben bovendien de neiging om de voorkeur te geven aan kandidaten met een hoger studieniveau. Het gebrek aan ervaring van de kandidaat kan door de werkgever soms ook gecompenseerd worden met een hoger scholingsniveau dan het vereiste niveau Montmarquette C., Thomas L., 2003, Surqualification et sous-qualification des travailleurs sur le marché du travail: le cas du Québec et de l Ontario en 1991 en ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

49 44 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

50 6. De arbeidsreserve In dit hoofdstuk analyseren we de dynamiek van de arbeidsreserve per beroep voor het jaar Om de arbeidsreserve te berekenen (AR), hebben we het aantal niet-werkende werkzoekenden genomen die ingeschreven waren in een beroepencode 22 van een knelpuntberoep op 1 januari Bij deze stock hebben we het aantal werkzoekenden geteld die zich in de loop van het jaar in dezelfde beroepencode hebben ingeschreven. Werkzoekenden worden slechts één keer geteld in de beschikbare arbeidsreserve. Iemand die reeds op 1 januari ingeschreven was, die de werkloosheid verliet (tewerkstelling, ziekte, zwangerschapsverlof, ) en die zich gedurende 2003 opnieuw inschreef, wordt dus slechts één keer geteld. Deze methode laat toe om de werkaanbiedingen ontvangen gedurende het jaar 2003 te vergelijken met alle niet-werkende werkzoekenden die gedurende datzelfde jaar bij de BGDA ingeschreven zijn. Zo hebben seizoenschommelingen geen invloed op de totale arbeidsreserve. Deze methode heeft ook als voordeel dat rotaties binnen de arbeidsreserve (nieuwe inschrijvingen en verlaten van de werkloosheid) zichtbaar worden. Deze schommelingen kunnen heel belangrijk zijn voor bepaalde beroepen. Tabel 5 geeft het aantal ingeschreven werkzoekenden weer in het begin en het einde van het jaar (stock januari en stock december). De variabele "nieuw ingeschrevenen" telt het aantal werkzoekenden die zich in de loop van het jaar 2003 ingeschreven hebben en in januari nog niet ingeschreven waren. De eerste indicator (% instroom) berekent de proportie nieuw ingeschrevenen in de arbeidsreserve. De tweede indicator (% toename stock) is een indicatie van de toename van de stock tussen januari en december. Het verband tussen de stock in december 2003 en de arbeidsreserve (% uitstroom) geeft een indicatie van de proportie werkzoekenden die aan het einde van het jaar niet meer als werkzoekend ingeschreven staan. Deze tabel leert ons dat werkzoekenden in januari 2003 ingeschreven waren onder een beroepencode van een knelpuntberoep. In de loop van het jaar hebben zich nieuwe personen ingeschreven onder één van deze beroepencodes. Als arbeidsreserve tellen we dus personen die gedurende het jaar 2003 minstens één maal beschikbaar waren op de arbeidsmarkt. Eind december 2003 tellen we personen die nog steeds als werkzoekend ingeschreven waren voor een knelpuntberoep. Een combinatie van deze drie indicatoren levert een goed beeld van het verloop van de arbeidsreserve gedurende het jaar. De twee indicatoren die ons een idee geven van de mobiliteit van werkzoekenden (% instroom en % uitstroom) zijn met respectievelijk 48% tegen 44% voor de nieuwe inschrijvingen en 46% tegen 42% voor de uitstroom iets hoger voor de knelpuntberoepen dan voor het geheel van de beroepen. We merken ook op dat de stijging van de stock in december ten opzichte van de stock in januari iets hoger is voor de knelpuntberoepen dan voor de andere beroepen. Dit laatste element kan paradoxaal lijken, maar vindt zijn verklaring precies deels in de hogere mobiliteit van 22 We hielden enkel rekening met de eerste beroepencode (op een totaal van 4 mogelijkheden), omdat deze code het best overeenstemt met de beroepsaspiratie van de werkzoekende. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

51 werkzoekenden in de knelpuntberoepen 23. De conjuncturele vertraging, die gekenmerkt wordt door een daling van het aantal nieuwe werkaanbiedingen, heeft een groter effect bij de beroepen waarvoor een hoge rotatie bestaat, waaronder de knelpuntberoepen 24. Zo is de internationale groeivertraging in 2002 (die zich heeft voortgezet in 2003) sterker gevoeld door de werkzoekenden ingeschreven in een knelpuntberoep. Tabel 5: Overzicht van de flux van werkzoekenden ingeschreven in een knelpuntberoepencode Stock jan. 03 Nieuw ingeschreven Arbeidsreserve Stock dec. 03 % instroom % toename stock % uitstroom Kaderfuncties en beroepen in de communicatie Architect (burgerlijke bouwkunde) ,0-23,9 65,0 Technisch ingenieur elektromechanica ,1 50,0 50,6 Juridisch adviseur ,1 17,4 51,9 Vertaler ,1 7,5 53,9 Specialist public relations ,4 6,7 48,2 Bestuurssecretaris (openbare sector) ,3-14,3 60,0 Directeur marketing ,6 17,7 49,0 Marketing assistent ,4 10,6 50,7 Commercieel kader/directeur ,4 26,2 48,8 Kader/directeur personeelsdienst ,8 52,7 46,2 Onderwijzend personeel Leraar Nederlands - Engels (LSO) ,6 0,0 82,6 Leraar tech. vakken en/of praktijk - andere spec. (LSO) ,0-18,2 59,1 Andere leraars aan inrichtingen voor LSO ,1-14,3 63,3 Leerkracht lager onderwijs ,3-43,9 88,9 Beroepen in de medische, sociale en hulpverlenende sector Ziekenhuisverpleger (brevet) ,3-33,9 65,8 Ziekenhuisverpleger (graduaat) ,6-61,1 86,6 Maatschappelijk assistent ,6 4,0 60,0 Administratieve beroepen Directiesecretaris ,4 4,7 49,1 Boekhoudkundig secretaris ,3-4,3 43,8 Commercieel secretaris ,9 27,9 38,4 Secretaris steno-dactylo ,2-11,8 36,6 Bediende sociale wetten en lonen ,4-20,0 54,7 Bediende commerciële diensten ,1 19,0 46,6 Boekhouder ,3 8,5 48,2 Hulpboekhouder ,5 21,5 36,3 Bediende dienst boekhouding ,6 7,7 42,5 Commerciële beroepen Handelsagent of handelsgelastigde ,1 0,4 48,9 Handelsvertegenwoordiger ,1-13,6 48,3 Technisch vertegenwoordiger ,8 18,5 39,4 Handelszaakbeheerder ,1-5,2 42,2 Gespecialiseerd verkoper ,0 5,4 42,0 Televerkoper ,1 4,8 41,4 Verkoper (kleinhandel of warenhuis) ,7 3,8 37,4 Handelsbediende ,6 8,4 38,9 Niet-geschoolde verkoper ,0 6,5 43,5 Beroepen in de informatica Software-ingenieur ,2-31,6 63,9 Systeemingenieur ,3 0,0 56,3 Helpdesk bediende ,5 32,1 37,3 Webdesigner, -developper, -master ,1 44,4 23,5 Analist-programmeur ,9 41,1 40,6 Programmeur ,2 7,3 48,6 Onderhoudstechnicus (software en materieel) ,9 38,5 33,4 Netwerkbeheerder ,0 45,9 37,2 Informaticus ,1 16,9 67,3 Infograficus ,2 20,0 39, Voor deze paradox zijn nog andere verklaringen te noemen, zoals de arbeidsomstandigheden, kwalificatievereisten bij de aanwerving,, die reeds in de vorige hoofdstukken werden toegelicht. Andere elementen, zoals minder risico's bij de aanwerving, minder investeringen in opleidingen enz., verklaren waarom de rotatie in de andere beroepen in periodes van laagconjunctuur beperkter is. Deze vaststelling wordt sinds 2002 bevestigd. 46 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

52 Stock jan. 03 Nieuw ingeschreven Arbeidsreserve Stock dec. 03 % instroom % toename stock % uitstroom Technische beroepen Bouwkundig tekenaar ,5-14,9 48,5 Technicus in de elektromechanica ,9-0,6 47,2 Technicus in de bouw ,0-15,4 52,6 Technicus in de elektriciteit ,7-10,0 54,7 Technicus in de koel- en verwarmingstechnieken ,7 66,7 41,2 Technicus in verbrandingsmotoren en automobielexpertise ,6 0,0 47,6 Technicus in de elektronica ,9 16,7 38,1 Elektromecaniciens ,9-19,9 47,8 Beroepen in de bouw Polyvalente metselaar ,8-16,7 50,7 Vloerlegger ,9-8,2 48,6 Plafonneerder ,7-29,1 54,4 Dakdekker (leien, pannen en soortgelijk materiaal) ,5-17,9 37,3 Monteur van centrale verwarming ,9 13,3 35,2 Onderhoudsmecanicien centrale verwarming ,0-8,5 48,8 Beroepen in transport en logistiek Transportbeheerder ,0-10,0 55,0 Magazijnbediende ,2 7,9 44,1 Magazijnarbeider ,3-2,7 41,0 Taxichauffeur ,8-16,8 53,2 Bestelwagenbestuurder (rijbewijs B) ,4 6,0 37,8 Vrachtwagenbestuurder (rijbewijs C) ,0-14,4 57,2 Bestuurder van trekker met oplegger ,3 19,6 35,8 Beroepen in het toerisme en de horeca Bediende reisbureau ,1 1,6 54,4 Chef-kok ,9-1,6 53,7 Kok (met uitzondering van particuliere dienst) ,2-4,8 45,9 Kok(in particuliere dienst) ,3-12,8 55,0 Kantinekok ,9 6,0 40,6 Chef de partie ,5 24,0 43,6 Hulpkok ,4 8,4 44,1 Restaurantkelner ,5-15,7 48,2 Drankkelner ,6-0,7 41,1 Snackbarkelner ,3 12,0 35,4 Barman ,3-3,7 48,3 Ambachtelijke beroepen Schoonheidsspecialist ,8 7,1 40,9 Dameskapper ,3 2,8 38,7 Kapper voor dames en heren ,7 11,9 51,5 Divers Ploegverantwoordelijke schoonmakers ,6-13,4 65,8 Onthaalhostess ,6-9,1 45,0 Totaal knelpuntberoepen ,7 3,8 45,7 Totaal niet-knelpuntberoepen ,1 3,3 41,2 Totaal alle beroepen ,3 3,4 42,4 In een context van economische stagnatie zien we bij een groter aantal beroepen een stijging van de arbeidskrachten aan het einde van het jaar. Dit is het geval voor 47 beroepen, terwijl 35 knelpuntberoepen een daling van de stock laten noteren. Over het algemeen is de instroom en uitstroom binnen een beroep ongeveer gelijk en hangen beide samen met de omvang van de arbeidsreserve. Er kan ook een link worden gelegd met het kwalificatieniveau van de werkzoekenden in de arbeidsreserve 25. Zo blijkt uit de bovenstaande tabel dat bij een beperkte en gekwalificeerde arbeidsreserve een groot aantal nieuwe inschrijvingen gewoonlijk samengaat met een groot percentage werkzoekenden die de werkloosheid verlaten. 25 In de bijlage is een beschrijving gevoegd van de kenmerken van de werkzoekenden (leeftijd, studieniveau, ) ingeschreven bij de BGDA in 2003, teneinde bijkomende informatie te leveren die van nut kan zijn voor opleidingscentra, inschakelingsinstellingen of andere instanties. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

53 De grootste mobiliteit zien we bij de beroepsgroepen waarvoor een kwantitatief tekort werd vastgesteld: het onderwijzend en verplegend personeel. Op het niveau van de functies ligt de instroom in de werkloosheid bij de informatici (72%) en bij de technisch ingenieurs elektromechanica (67%) hoger dan de uitstroomgraad (respectievelijk 67% en 51%). Voor de software-ingenieurs (een uitstroomgraad van 64% tegen een instroomgraad van 47%), de architecten (65% tegen 54%) en de transportbeheerders (55% tegen 50%) zijn de tendensen door de hoge uitstroomgraad positiever. Een beperkte mobiliteit (doorgaans onder het gemiddelde) zien we bij de knelpuntberoepen in de commerciële functies en in de bouwsector, wat in dit laatste geval het probleem van de "kwaliteit van de arbeidsreserve" waar eerder sprake van was illustreert. Meer specifiek vertonen 29 knelpuntberoepen lagere in- en uitstroomgraden dan het gemiddelde en bijgevolg een kleinere mobiliteit van arbeidskrachten (in relatieve cijfers). Als voorbeeld vermelden we de secretarissen steno-dactylo, de webdesigners, de technici in de elektronica en elektromechanica, de beroepen in het transport en de logistiek Tot slot noteren we voor drie knelpuntberoepen een toename van de stock met meer dan 50%: de technisch ingenieurs elektromechanica (50%), de kaders/directeurs personeelsdienst (53%) en de technici in de koel- en verwarmingstechnieken (67%). Daarentegen is er slechts één beroep waarvoor het personeelsbestand met meer dan de helft daalt: de ziekenhuisverplegers (-61%). De bedoeling van dit hoofdstuk over de arbeidsreserve (beschikbare arbeidskrachten) is bijkomende kwantitatieve informatie te verstrekken bij de analyse van de invulling van de werkaanbiedingen (vraag naar arbeidskrachten) in hoofdstuk 3. De kwalitatieve criteria, zoals de eisen die in de werkaanbieding worden gesteld (houding, talenkennis, ) en de kenmerken van de werkzoekenden, werden in vorige hoofdstukken en in de bijlage onderzocht. Deze elementen geven een duidelijker zicht op de afwijking (discrepantie) tussen vraag en aanbod voor de knelpuntberoepen. Deze discrepantie kan, zoals Debaisieux 26 stelt, te wijten zijn aan de "onaangepastheid" van de werknemers, maar evenzeer aan de "onaangepastheid" van de bedrijven zelf. Indien deze laatste geen strategieën ontwikkelen om zich aan te passen aan de relatieve schaarste van gekwalificeerde arbeidskrachten zal een discrepantie tussen vraag en aanbod blijven bestaan. In de bedrijven en voornamelijk in de KMO's speelt de afwezigheid van een vooruitziend werkgelegenheidsbeleid een grote rol in de problemen om in specifieke bekwaamheden te voorzien. Het probleem van de aanwervingsmoeilijkheden moet dan ook gezien worden binnen een geheel van problemen, die niet gereduceerd kunnen worden tot de kwalificatie en de competentie van werknemers en werkzoekenden. 26 C. DEBAISIEUX, 1998, Développement des compétences et stratégies des entreprises face aux pénuries de qualifications, in: Travail, Compétences et Adaptabilité, sld Stankiewicz. 48 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

54 7. Evolutie van de knelpuntberoepen van 1998 tot 2003 Sinds 1998 inventariseert het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties de knelpuntberoepen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Gedurende deze zes jaar heeft de methodologie een paar kleine wijzigingen ondergaan 27, maar zonder dat dit de vergelijkbaarheid van de resultaten over de verschillende jaren in het gedrang brengt. De volgende tabel geeft een samenvatting van de globale resultaten voor de periode Tabel 6: Samenvatting van de globale resultaten van de knelpuntberoepenanalyse Aantal knelpuntberoepen Aantal werkaanbiedingen knelpuntberoepen % t.o.v. het totaal aantal werkaanbiedingen 20,5% 23,7% 25,7% 33,5% 30,4% 32,7% Invullingsgraad knelpuntberoepen 47,5% 46,0% 50,0% 63,0% 59,9% 61,3% Algemene invullingsgraad 61,5% 61,2% 68,4% 74,3% 70,5% 74,0% Algemene invullingstijd (in maanden) 1,1 1,3 1,0 1,2 1,7 0,9 Het vergelijken van het aantal knelpuntberoepen over de verschillende jaren is niet relevant gezien het hoofdzakelijk relatieve criteria zijn die de samenstelling van de lijst bepalen (zie methodologie). Het aantal knelpuntberoepen weerspiegelt dus niet de omvang van de problematiek van de spanningen op de arbeidsmarkt. In 2003 ontving de BGDA werkaanbiedingen voor 694 verschillende beroepen. Voor 82 van deze beroepen bleken er problemen te bestaan om geschikte kandidaten te vinden. In termen van het aantal ontvangen werkaanbiedingen, zien we dat 32,7% van de ontvangen werkaanbiedingen in 2003 een werkaanbieding voor een knelpuntberoep was betekende een scharnierjaar voor de arbeidsmarkt. Midden 2001 werd gekenmerkt door het begin van de conjuncturele vertraging op de Brusselse arbeidsmarkt. Deze conjuncturele vertraging resulteerde in een daling van het ontvangen werkaanbiedingen bij de BGDA en later in een stijging van het aantal werkzoekenden. Maar deze evolutie werd, zoals we reeds hebben gezien, niet in alle beroepsgroepen opgemerkt. Aangezien het gebruik van de relatieve criteria om de lijst van knelpuntberoepen niet toelaat om de omvang van de spanningen te bepalen, is het noodzakelijk om de analyse van de knelpuntberoepen te situeren in een ruimere context. Ten opzichte van 1998 ontving de BGDA 35% minder werkaanbiedingen in Maar de proportie van de werkaanbiedingen voor de knelpuntberoepen is voor deze zelfde periode met 12,2 procentpunten gestegen. Hoewel de werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen nu proportioneel gezien belangrijker zijn, merken we ook een stijging van de invullingsgraad voor deze beroepen (van 47,5% in 1998 tot 61,3% in 2003). De algemene invullingsgraad is in deze periode eveneens gestegen en bedraagt 74,0%. 27 Bij de eerste analyse van de knelpuntberoepen werd een ondergrens van 6 werkaanbiedingen gebruikt. Tot 2001 werd de gemiddelde looptijd als criterium gebruikt. Sinds 2002 werd voor de mediaan geopteerd. Het nieuwe systeem om de werkaanbiedingen te berekenen liet de keuze voor deze spreidingsmaat, die niet door extreme waarden beïnvloedt wordt toe. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

55 In het kader van de knelpuntberoepen is het belangrijk om te kijken voor welke beroepen de werkaanbiedingen jaar na jaar moeilijk ingevuld raken. In onderstaande tabel hebben we ervoor gekozen om een overzicht te geven op beroepsniveau. Een dergelijke presentatie laat toe om een algemener overzicht te geven. Bovendien worden werkaanbiedingen vaak ingevuld door werkzoekenden die een verwant beroep binnen dezelfde groep hebben en, zoals reeds in hoofdstuk 3 aangehaald werd, beperken de rekruteringsmoeilijkheden zich meestal niet tot één beroep van de beroepsgroep. Tabel 7 laat zien dat van de 70 verschillende beroepsgroepen die de afgelopen zes jaar uit de analyse naar voren zijn gekomen 19 beroepsgroepen elk jaar terugkomen (27%), 8 beroepsgroepen vijf jaar terugkomen (11%) en 4 beroepsgroepen vier maal op de lijst van knelpuntberoepen stonden (6%). 10 beroepsgroepen komen reeds voor de derde maal naar voren uit de analyse (14%). Daarentegen kwamen 29 beroepsgroepen (41%) slechts één of twee maal naar voren uit de analyse van de knelpuntberoepen: voor 15 beroepsgroepen was dit tweemaal, voor 14 slechts éénmaal. Van deze 14 beroepsgroepen behoren 6 tot de lijst van knelpuntberoepen uit 1998, 3 uit 1999 en telkens 2 uit 2000 en Eén nieuwe beroepsgroep is toegevoegd aan de lijst van knelpuntberoepen in Tabel 7: Panorama van de knelpuntberoepen volgens beroepsgroep van 1998 tot Kaderfuncties en de beroepen in de communicatie Architecten X X X X X Ingenieurs en technisch ingenieurs X X X X X X Directeurs en hoger kaderpersoneel (openbaar bestuur) X X X Directeurs en hoger kaderpersoneel (groot- en kleinhandel) X X X X X Directeurs en hoger kaderpersoneel (financiële sector) X Directeurs en hoger kaderpersoneel (diensten) X Adviseurs van de directie X X X X X X Economisten, actuarissen en statistici X X Juristen X X Bibliothecarissen en archivarissen X Specialisten voor communicatie X X X Vertalers X X X X Onderwijzend personeel Leerkrachten voor hoger secundair onderwijs X X Leerkrachten voor lager secundair onderwijs X X X X X X Onderwijzers voor lager en kleuteronderwijs X X X Ander onderwijzend personeel X X Beroepen in de medische, sociale en hulpverlenende sector Apothekers X Apothekersassistenten X X X X X Kinesitherapeuten X Verplegers en verpleegassistenten X X X X X X Niet als verpleger gediplomeerd verplegend personeel X X Maatschappelijk assistenten X X X X X X Opvoeders en verwante beroepen X X Hulpverlenend personeel X X X Handlangers (ziekenhuizen) X Administratieve beroepen Secretarissen X X X X X Bureelbedienden X X X X X X Bedienden juridische diensten X X Bedienden financiële transacties en verzekeringen X X X Boekhouders en hulpboekhouders X X X X X X Commerciële beroepen Vertegenwoordigers X X X X X X Handelszaakbeheerders en verkopers X X X X X X Verzekeringsagenten en agenten dienstverhuring X Beroepen in de informatica Informatici en aanverwante beroepen X X X X X X Infografici X X X X 50 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

56 Technische beroepen Tekenaars X X X X X X Technici in de natuur- en toegepaste wetenschappen X X X X X X Mecaniciens-herstellers X X X X X Elektriciens en elektriciens-herstellers X X Elektromecaniciens X X X X X X Plaatwerkers en ketelmakers X X Andere metaalarbeiders X Instellers-bedieners en bedieners van werktuigmachines X X Bedieners van drukpersen X X X Beroepen in de bouw Metselaars en vloerenleggers X X X X X X Timmerlieden en schrijnwerkers X X X Dakdekkers X X X X X X Loodgieters en buizenfitters X X X X X X Plafonneerders en pleisterwerkers X X X X Schilders, behangers en plaatsers van vasttapijt X Andere bouwvakkers X X Beroepen in transport en logistiek Bedienden van verzendings- en ontvangstdiensten X X X Magazijnbedienden X X X X X Magazijnarbeiders X Bestuurders van motorvoertuigen X X X X X X Beroepen in het toerisme en de horeca Bedienden van reisbureaus en receptiepersoneel X X X X X X Koks X X X X X X Zaalkelners en serveerders X X X X X Kamermeiden en dienstboden X X Ambachtelijke beroepen Bakkers en banketbakkers X X Kappers en schoonheidsspecialisten X X X X X Andere ambachtelijke beroepen X Divers Tuinmannen X X X Werknemers in de textielsector X Conciërges van gebouwen X X Werknemers in de schoonmaaksector X X X Werknemers in de wasserij X X Atleten, sportmensen en soortgelijke werknemers X Fotografen en cameramannen X Werknemers in de sport en recreatieve diensten (onthaalhostess) X X X X 27 beroepsgroepen kwamen minstens vijf maal naar voor uit de analyses van de knelpuntberoepen die gedurende 6 jaar in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werden gerealiseerd. Deze groepen kunnen ingedeeld worden in verschillende beroepscategorieën. In de categorie van de kaderfuncties en de beroepen in de communicatie vinden we twee beroepsgroepen die 6 opeenvolgende jaren aangeduid werden als knelpuntberoep: de ingenieurs en technisch ingenieurs en de adviseurs van de directie. De beroepsgroepen architecten en directeurs en het hoger kaderpersoneel in de groot- en kleinhandel werden reeds vijf maal aangeduid als knelpuntberoep. Bij het onderwijzend personeel zijn de leerkrachten voor het lager secundair onderwijs een vaste waarde op de lijst van knelpuntberoepen. In de medische, sociale en hulpverlenende sector zien we de verplegers en verpleegassistenten en de maatschappelijk assistenten terugkeren. Hoewel de apothekersassistenten in 2003 niet weerhouden werd bij de analyse, bleek deze beroepsgroep de voorbije vijf jaren moeilijk in te vullen beroepen te bevatten. In de administratieve beroepen komen de secretarissen, de bureelbedienden en de boekhouders en hulpboekhouders minstens vijf maal naar voren. Bij de commerciële beroepen zien we de vertegenwoordigers en de handelszaakbeheerders jaarlijks terugkeren. In de informatica en de technische beroepen zien we de informatici, de tekenaars, de technici in de natuurwetenschappen reeds zes jaar op de lijst staan. De mecaniens-herstellers, welke dit jaar niet werden weerhouden, komen reeds vijf maal naar voren als knelpuntberoep. In de bouw zien we de metselaars en vloerenleggers, de dakdekkers en de loodgieters en buizenfitters jaarlijks terugkeren. In de categorie transport en logistiek worden rekruteringsmoeilijkheden vastgesteld in twee beroepsgroepen: de bestuurders van motorvoertuigen (zes jaar) en de magazijnbedienden (vijf ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

57 jaar). Bij de beroepen in het toerisme en de horeca werden de bedienden van reisbureaus en receptiepersoneel, de koks en de beroepsgroep van de zaalkelners en serveerders minstens vijf maal weerhouden uit de knelpuntberoepenanalyse. De beroepsgroep van de kappers en schoonheidsspecialisten uit de categorie ambachtelijke beroepen werd vijf jaar op rij aangeduid als beroepsgroep waarvoor moeilijk geschikte kandidaten gevonden worden. Het betekent echter niet dat voor andere beroepsgroepen, die minder frequent werden aangeduid als beroepsgroep waarvoor rekruteringsmoeilijkheden bestaan, er door de werkgevers geen moeilijkheden worden ervaren om personeel te vinden. Integendeel, het kan een waarschuwing zijn voor bepaalde beroepsgroepen, terwijl de rekruteringsmoeilijkheden in andere beroepsgroepen eerder tijdelijk kunnen zijn. Enkel een prospectieve studie kan hier uitsluitsel over geven. In 2003 verschenen de magazijnarbeiders als nieuwe beroepsgroep op de lijst van knelpuntberoepen. Daarnaast zijn er zeven beroepsgroepen die, hoewel ze reeds bij de vorige analyse aangeduid werden als moeilijk in te vullen maar dan uit de analyse verdwenen waren, opnieuw verschijnen. We vinden deze beroepsgroepen terug in 3 grote categorieën. Ten eerste bij de kaderfuncties en de beroepen in de communicatie duiken directeurs en hoger kaderpersoneel voor openbaar bestuur en voor groot- en kleinhandel respectievelijk voor de derde en vijfde maal op, juristen werden in 1998 aangeduid als beroepsgroep met rekruteringsmoeilijkheden en de specialisten voor communicatie werden zowel in 1998 als in 2001 aangeduid. Vervolgens in de tweede categorie transport en logistiek vinden we de bedienden van verzending- en ontvangstdiensten die reeds in 1999 en 2000 aangeduid werden als beroepsgroep met knelpuntberoepen. Ook de nieuwe beroepsgroep magazijnarbeiders vinden we terug in deze categorie. Tenslotte, in de derde categorie werden de rekruteringsmoeilijkheden voor werknemers in de schoonmaaksector in 1998 en 1999 voor het eerst gesignaleerd en de werknemers in de sport en recreatieve diensten (onthaalhostess) komen reeds voor de vierde maal voor. Ten opzichte van de analyse van 2002 zijn negen beroepsgroepen verdwenen. Hiervan werden 2 beroepsgroepen (apothekerassistenten en mecaniciens-herstellers) reeds meerdere opeenvolgende jaren weerhouden uit de analyse. De andere 7 beroepsgroepen kwamen eerder op onregelmatige basis uit de analyse van de knelpuntberoepen naar voren. Het betreft de bedienden juridische diensten en financiële transacties in de categorie administratieve beroepen, de technische beroepen elektriciens en elektriciens-herstellers en bedieners van drukpersen, andere bouwvakkers, tuinmannen en werknemers in de wasserij. 52 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

58 8. Knelpuntberoepen in de drie Gewesten De knelpuntberoepen beperken zich niet enkel tot het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, ook de twee andere gewesten worden met rekruteringsmoeilijkheden geconfronteerd voor bepaalde beroepen. Voor het Vlaams Gewest 28 stelt de VDAB sinds 1989 een lijst van knelpuntberoepen op, de Forem doet dit sinds 2000 voor het Waals Gewest. Ondanks de verschillen in de arbeidsmarkten lijkt de problematiek van de knelpuntberoepen cruciaal te zijn in de drie gewesten. Enerzijds is de werkloosheidsgraad in Vlaanderen relatief laag ten opzichte van de twee andere gewesten, wat doet vermoeden dat de rekruteringsmoeilijkheden groter zijn in Vlaanderen. Anderzijds is de Brusselse arbeidsmarkt een heel open arbeidsmarkt. Slechts 45% van de Brusselse werkgelegenheid wordt vertegenwoordigd door Brusselaars. De arbeidsplaatsen in Vlaanderen en Wallonië worden daarentegen voor 97% door inwoners van het gewest ingenomen. De methodologie gebruikt door de drie gewesten is gelijklopend: een ondergrens van een bepaald aantal arbeidsplaatsen per beroep 29, een langere looptijd en een lagere invullingsgraad dan het geheel van de ontvangen werkaanbiedingen. Bij de analyse neemt de VDAB de werkaanbiedingen voor tewerkstellingsmaatregelen niet op, terwijl de BGDA en de Forem 30 enkel de werkaanbiedingen voor EURES uitsluiten. Ondanks de gelijkenissen in methodologie is het vergelijken van de drie gewesten niet eenvoudig: elk gewest heeft immers zijn eigen beroepennomenclatuur. De onderstaande tabel geeft een overzicht van de knelpuntberoepen voor 2003 in de drie gewesten volgens de 12 beroepscategorieën die reeds in hoofdstuk drie gebruikt werden. Het Vlaams Gewest telde 218 knelpuntberoepen en het Waals Gewest 136 moeilijk in te vullen beroepen, ter herinnering het Brussels Gewest telt 82 knelpuntberoepen. Om de leesbaarheid van de tabel te verhogen werden de verschillende specialiteiten in de twee andere gewesten niet voluit weergegeven maar stelt het cijfer tussen haakjes het aantal knelpuntberoepen voor. Hoewel de verschillen of gelijkenissen van de knelpuntberoepen op de lijsten opgesteld door de respectieve openbare instellingen voor arbeidsbemiddeling (VDAB, Forem en BGDA) niet altijd duidelijk af te leiden zijn uit de gebruikte terminologie voor de beroepen kunnen we toch een aantal belangrijke lijnen schetsen. In de volgende paragrafen zullen vooral de gelijkenissen tussen het Brussels Gewest en de andere twee gewesten centraal staan. Voor elke beroepscategorie zullen we de aandacht vestigen op de beroepen die gemeenschappelijk zijn in de drie gewesten alsook op deze welke we terugvinden in het Brussels Gewest en in één van de twee andere gewesten In de methode gedurende het eerste jaar werden beroepen als knelpuntberoep beschouwd wanneer hun looptijd meer dan twee maanden bedroeg. Sinds 1990 worden drie criteria gehanteerd om de knelpuntberoepen te bepalen, waarbij de looptijd relatief is aan de invullingstijd voor het geheel van ontvangen werkaanbiedingen. Het minimum aantal ontvangen werkaanbiedingen bedraagt 10 in het Brussels en Vlaams Gewest, terwijl de Forem 24 gebruikt als minimum omwille van de omvang van de arbeidsmarkt. De analyse van de knelpuntberoepen heeft betrekking op het aantal ontvangen werkaanbiedingen tussen 1 juni 2002 en 31 mei 2003 omwille van veranderingen in het beheer van de werkaanbiedingen. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

59 Tabel 8: Vergelijking van de knelpuntberoepen in de drie gewesten in 2003 Vlaams Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest Waals Gewest Kaderfuncties en beroepen in de communicatie Ingenieurs (9 waaronder elektromechanica), algemeen verantwoordelijke profit sector, verantwoordelijke interne communicatie, auditor Onderwijzend personeel Regenten Frans, Nederlands, wiskunde en godsdienst, begeleider buitenschoolse opvang, lesgever autorijschool Architect (burgerlijke bouwkunde), technisch ingenieur elektromechanica, bestuurssecretaris (openbaar bestuur), directeur marketing, marketing assistent, commercieel kader/directeur, kader/directeur personeelsdienst, juridisch adviseur, specialist public relations, vertaler Leerkrachten LSO Nederlands-Engels, technische vakken en praktijk - andere specialiteiten, andere leraars aan inrichtingen voor LSO, leerkracht lager onderwijs Beroepen in de medische, sociale en hulpverlenende sector Apotheker, apothekersassistent, ergotherapeut, hoofdverpleegkundige, ziekenhuisverpleegkundigen (brevet), ziekenhuisverpleger (graduaat), geriatrisch verpleegkundige (graduaat), psychiatrisch verpleegkundigen (graduaat), thuisverpleegkundige, gekwalificeerd verzorgende, opvoeders (2), kinderverzorgster, monitor beschutte werkplaats Administratieve beroepen Directiesecretaris, secretaris, technischadministratief bediende, bediende verzekeringen, accountant, hoofdboekhouder, boekhouder, hulpboekhouder, verantwoordelijke vorming en opleiding, consulent uitzendarbeid, specialist kostprijsberekenaar (kostaccountant) Commerciële beroepen Handelsagent, vertegenwoordiger, handelszaakbeheerder, accountmanager, productmanager, verantwoordelijken verkoop (4), televerkoper, demonstrateur, promoteam, callcenter medewerker, commercieel bediende Beroepen in de informatica Helpdesk bediende, analist, analistprogrammeur, toepassingsprogrammeur, systeemprogrammeur, E.D.P. (electronic data processing) manager, netwerkbeheerder, netwerkspecialist, projectleider, systeembeheerder Technische beroepen Tekenaars (7 waaronder bouwkunde), technici (13 waaronder elektromechanica, bouw, elektriciteit, elektronica), veiligheidsverantwoordelijke, kwaliteitsverantwoordelijke, productieverantwoordelijke, mecanicien-herstellers, automecaniciensherstellers (2), autoelektronicus, plaatwerkers (2), onderhoudselektricien, elektrotechnisch installateurs (2), monteerder van elektromechanische apparaten, lassers (3), onderhoudsmecaniciens (4), arbeiders in de metaalsector (6), bankwerkers (2), installateurs, instellers- bedieners (7), arbeiders in de textielsector (10), hydraulicus, schilder van carrosserie Beroepen in de bouw Metselaar, vloerleggers (2), schrijnwerkers (5), stukadoor, dakdekkers (3), schilder, ijzervlechter, bekister, monteur centrale verwarming, operator poedercoating, sanitair installateurs (2), brandertechnieker, stellingbouwer, bouwplaatsmachinist, wegenwerkers (2), onderhoudsarbeider gebouwen Ziekenhuisverpleegkundige (brevet), ziekenhuisverpleger (graduaat), maatschappelijk assistent Directiesecretaris, boekhoudkundig secretaris, commercieel secretaris, secretaris stenodactylo, bediende sociale wetten en lonen, bediende commerciële diensten, bediende dienst boekhouding, boekhouder, hulpboekhouder Handelsagent, handelsvertegenwoordiger, technisch vertegenwoordiger, handelszaakbeheerder, gespecialiseerd verkoper, televerkoper, verkoper (kleinhandel of warenhuis), handelsbediende, nietgeschoolde verkoper Software-ingenieur, systeemingenieur, helpdesk bediende, webdesigner, developper, master, analist-programmeur, programmeur, onderhoudstechnicus (software en materieel), netwerkbeheerder, informaticus, infograficus Bouwkundig tekenaar, technici elektromechanica, bouw, elektriciteit, koel- en verwarmingstechnieken, verbrandingsmotoren en automobielexpertise, elektronica, elektromecanicien Polyvalent metselaar, vloerlegger, plafonneerder, dakdekker (leien, pannen en soortgelijk materiaal), monteur van centrale verwarming, onderhoudsmecanicien centrale verwarming Ingenieurs (6 waaronder elektromechanica), marketing assistent, juridisch adviseur, specialisten public relations (2), vertaler, specialist financieel beheer Leerkrachten HSO technische vakken en praktijk - andere specialiteiten Arts, apotheker, apothekersassistent, opticien, ziekenhuisverpleegkundigen (brevet), ziekenhuisverpleger (graduaat), sociaal verpleegkundige (graduaat), ziekenhuisassistent Bedienden verzekeringen (2), bediende verzendingen, bestekkenberekenaar, bediener van bureaumachines, receptionisten - telefonisten (2) Handelsingenieur, handelsvertegenwoordiger, gespecialiseerd vertegenwoordiger, productmanager, inkoper, verantwoordelijken verkoop (2), televerkoper, demonstrateur, enquêteur, merchandiser, commercieel bedeinde, huis-aan-huis verkoper, Systeemingenieur, analist-programmeur, netwerkspecialist, informaticus (toepassingen) Tekenaars (3 waaronder bouwkunde), technici (13 waaronder elektromechanica, elektriciteit, elektronica), mecanicien-herstellers (2) mecanicien-hersteller van apparaten, mecanicien-hersteller van motorvoertuigen, onderhoudsmecanicien, veiligheidsverantwoordelijke, monteursregelaars (4), plaatwerker, ketelmaker, lassers (2), monteerder van metaalconstructies, elektriciens (4), elektromecanicien, frigorist, monteur van elektrisch materieel, bankwerker, arbeiders textielsector (2), pistoolschilder, schilder van carrosserie, bioloog, landmeter Metselaars (2), vloerenlegger, dakdekkers (2), schrijnwerker (2), bekister-ijzervlechter, loodgieters (4), bediener van bouwmachines, polyvalent schilder, bouwsmid, onderhoudsmecanicien centrale verwarming 54 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

60 Vlaams Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest Waals Gewest Beroepen in de transport en logistiek Transportplanner, bedienden logistiek, magazijnbediende, magazijnarbeider, taxichauffeur, bestuurder lichte vrachtwagen, bestuurder zware vrachtwagen, vrachtwagenbestuurder, bestuurder van trekker met oplegger, vrachtwagenbestuurder met aanhangwagen, chauffeur distributie, autobusbestuurder (openbaar vervoer), autocarbestuurder, bestuurders hefwerktuigen (3), orderpicker, motorist, matrozen (2), scheepsjongen, verhuizer Beroepen in het toerisme en de horeca Hotelmeester, hotelreceptionist, chef-kok, keukenchefs (2), hulpkok, rangkelner, restaurantkelner, drankkelner Ambachtelijke beroepen Dameskapper, kapper voor dames en heren, broodbakker, banketbakker, helper bakker of snoepgoed, beenhouwer - spekslager, arbeiders vlees- en visindustrie (8) Diversen Tuinman, tuinaanlegger - bosaanlegger, professionele schoonmaker, industrieel schoonmaker, natuursteenbewerker, edelsmid, diamantbewerkers (3), drukkers (3) Transportbeheerder, magazijnbediende, magazijnarbeider, taxichauffeur, bestelwagenbestuurder (rijbewijs B), vrachtwagenbestuurder (rijbewijs C), bestuurder van trekker met oplegger (rijbewijs CE) Bediende reisbureau, chef-kok, kok (uitzondering particuliere diensten), kok (particuliere diensten), kantinekok, chef de partie, hulpkok, restaurantkelner, drankkelner, snackbarkelner, barman Schoonheidsspecialist, dameskapper, kapper voor dames en heren Ploegverantwoordelijke schoonmakers, onthaalhostess Hoofdmagazijnbediende, arbeider-verpakker, bestuurder van vrachtwagen met aanhangwagen, bestuurder met ADRcertificaat Restaurantbeheerder, hotelreceptionist, chefkok, kok (uitzondering particuliere diensten), kok (particuliere diensten), hulpkoks (2), restaurantkelner, drankkelner, zaalmeisje, barman, toeristische gids, animator in toeristische centra Dameskapper, kapper voor dames en heren, bakker, banketbakker, bakker-banketbakker, beenhouwers (2) Conciërge, ruitenwasser, tuinman, ploegbaas, bewaker, badmeester Wanneer we de beroepscategorieën meer in detail analyseren zien we bij de kaderfuncties en beroepen in de communicatie de ingenieurs elektromechanica op de drie lijsten van knelpuntberoepen staan. De beroepen van marketing assistent, juridisch adviseur, specialist public relations en vertaler zijn zowel in het Brussels als Waals Gewest knelpuntberoepen. Hoewel we voor elk gewest knelpuntberoepen terugvinden voor het onderwijzend personeel, zijn de gelijkenissen niet ze treffend op niveau van specialisatie. In de medische, sociale en hulpverlenende sector vinden we de gebrevetteerde en gegradueerde verpleegkundigen in de drie gewesten op de lijst van knelpuntberoepen terug. Net zoals in het Brussels Gewest vinden we op de lijst van het Vlaams Gewest bij de administratieve beroepen de directiesecretaris, de boekhouder en de hulpboekhouder terug. Binnen de commerciële beroepen zijn de vertegenwoordigers en televerkopers op de drie lijsten terug te vinden. De handelszaakbeheerder en handelsagent vinden we zowel terug op de lijst van knelpuntberoepen van de BGDA en de VDAB. Ook de beroepen in de informatica leveren in de drie gewesten problemen op bij het vinden van geschikte kandidaten. Deze concentreren zich in de verschillende specialiteiten van programmeurs en netwerkspecialisten en beheerders. Verder hebben de Brusselse en Vlaamse lijst de helpdesk bedienden gemeen. In aantal beroepen op de lijst van knelpuntberoepen vormen de technische beroepen in de drie gewesten een omvangrijke categorie. De bouwkundig tekenaar, de technici in de elektromechanica, ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

61 de elektriciteit en de elektronica vinden we op de drie lijsten terug. Elektromecanicien is zowel in het Brussels als Waals Gewest een knelpuntberoep. Ook de rekruteringsmoeilijkheden in de bouw zijn een constante in de drie gewesten. Op elke lijst vinden we de (polyvalente) metselaars, de vloerleggers en dakdekkers terug. De monteur centrale verwarming is gemeenschappelijk op de Brusselse en Vlaamse lijst, terwijl de onderhoudsmecanicien centrale verwarming dit is op de lijst van moeilijk in te vullen beroepen van de BGDA en de Forem. Het beroep van vrachtwagenbestuurder is een vaste waarde op de lijst van knelpuntberoepen in het Brussels Gewest en ook de andere gewesten ondervinden moeilijkheden bij het invullen van werkaanbiedingen binnen deze beroepsgroep. Zo vinden we de bestuurders van trekker met oplegger, van vrachtwagen met aanhangwagen en van zware en lichte vrachtwagens terug in het Vlaams Gewest en zien we bij de knelpuntberoepen in het Waals Gewest de bestuurders van vrachtwagen met aanhangwagen en de chauffeurs met ADR-certificaat. De beroepsgroep van de magazijnbedienden vormt dan weer een gemene deler op de drie lijsten binnen de logistieke sector. Verder vinden we de beroepen transportbeheerder planner, magazijnarbeider en taxichauffeur zowel op de lijst van de BGDA als deze van de VDAB. De categorie van de beroepen in het toerisme en de horeca heeft in de drie gewesten de volgende knelpuntberoepen gemeen: chef-kok, hulpkok, restaurantkelner en drankkelner. Wat het beroep van kok en barman betreft, ondervindt men zowel in het Brussels als Waals Gewest problemen bij het vinden van kandidaten. Ook ambachtelijke beroepen blijven in de drie gewesten niet gespaard van rekruteringsmoeilijkheden: dameskapper en kapper voor dames en heren. In de laatste beroepscategorie (diversen) zien we weinig gelijkenis tussen de knelpuntberoepen in het Brussels Gewest en de twee andere gewesten. De werkaanbiedingen waarvoor in het Brussels Gewest rekruteringsmoeilijkheden bestaan, kennen vaak in de andere gewesten ook een langere looptijd en een lagere invullingsgraad dan het geheel van ontvangen werkaanbiedingen. Deze gelijklopende rekruteringsmoeilijkheden vormen niet echt een verrassing maar bij het formuleren van mogelijke oplossingen voor deze moeilijkheden moet hier wel rekening mee gehouden worden. Het Brussels Gewest kent reeds een hoge pendelgraad (55% van de arbeidsplaatsen in het Brussels Gewest wordt ingenomen door iemand die er niet woont) en het verhogen van deze stroom aan arbeidskrachten voor bepaalde beroepen is enkel een verplaatsen van het probleem. Zeker voor de beroepen waar reeds een ruime arbeidsreserve aanwezig is in het Brussels Gewest, kan gedacht worden aan andere oplossingen die de vaardigheden van deze personen beter afstemmen op de eisen van de werkgevers, ook langs de vraagzijde kan gedacht worden aan het aanpassen van de eisen van de werkgevers in functie van het aanbod aan beschikbare arbeidskrachten (strijd tegen de overkwalificatie en tegen de discriminatie bij aanwerving, verbeteren van de arbeidsomstandigheden, een vooruitziend personeelsbeleid, ). 56 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

62 9. Knelpuntberoepen in het Brussels Gewest volgens de enquête uitgevoerd bij de uitzendconsulenten Reeds bij de drie vorige analyses werd een vergelijking gemaakt van de lijst van knelpuntberoepen van de BGDA en de lijst opgesteld door Federgon-Cevora, die via een enquête de uitzendsector bevraagt over de moeilijkheden waarmee de uitzendconsulenten geconfronteerd worden bij het invullen van hun werkaanbiedingen 31. De BGDA en Federgon zijn actief in verschillende segmenten van de arbeidsmarkt waardoor de vergelijking bijkomende informatie met zich meebrengt. Zonder hier in detail te treden over de voor- en nadelen van de respectieve methodes, herhalen we kort de onderzoeksmethode gebruikt door Federgon-Cevora bij het opstellen van de lijst van knelpuntfuncties. De analyse van de knelpuntberoepen in de uitzendsector is gebaseerd op een enquête bij de uitzendconsulenten, waarin hen een lijst van beroepen, opgesplitst naar bedienden en arbeidersfuncties, wordt voorgelegd. Voor het verzamelen van de gegevens werd dit jaar overgeschakeld op een nieuwe methode van bevraging. Voor de eerste maal werd een elektronisch enquêteformulier gedurende twee maanden 32 on-line ter beschikking gesteld van de uitzendconsulenten. Eind februari 2004 waren 56 vragenlijsten (waarvan 22 over de arbeidersfuncties en 34 over de bediendenfuncties) ingevuld door de Brusselse uitzendkantoren. Om in aanmerking te komen moet het beroep door minstens 25% van de uitzendkantoren behandeld worden. De uitzendbemiddelaars hebben zich voor elk beroep uitgesproken over het belang van het beroep in hun activiteit, het knelpuntkarakter en de moeilijkheidsgraad om deze werkaanbiedingen in te vullen. Ook de oorzaken van de moeilijkheden om kandidaten voor dit beroep te vinden komen aan bod in de vragenlijst. Voor het jaar 2003 werden 22 knelpuntberoepen bij de arbeidersfuncties en 21 knelpuntberoepen bij de bediendenfuncties in het Brussels Gewest gedetecteerd. In 2002 was dit respectievelijk 23 en 24. De onderstaande tabel vergelijkt de lijsten van de knelpuntberoepen van de BGDA enerzijds, en Federgon-Cevora anderzijds. Bij de interpretatie van deze vergelijking moeten we voorzichtig te werk gaan omwille van de verschillen op gebied van methodologie, activiteitensegementen en de gebruikte nomenclatuur Federgon-Cevora, juni 2004, Knelpuntfuncties. Een onderzoek bij de uitzendconsulenten, Brussel. Namelijk in januari en februari ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

63 Tabel 9: Vergelijking tussen de lijst van knelpuntberoepen 2003 volgens de BGDA en Federgon-Cevora BGDA Federgon-Cevora Kaderfuncties en beroepen in de communicatie Architect (burgerlijke bouwkunde), technisch ingenieur Marketing medewerker, financieel analist elektromechanica, bestuurssecretaris (openbaar bestuur), directeur marketing, marketing assistent, commercieel kader/directeur, kader/directeur personeelsdienst, juridisch adviseur specialist public relations, vertaler Onderwijzend personeel Leerkrachten LSO Nederlands-Engels, technische vakken en praktijk - andere specialiteiten, andere leraars aan inrichtingen voor LSO, leerkracht lager onderwijs Beroepen in de medische, sociale en hulpverlenende sector Ziekenhuisverpleegkundige (brevet - graduaat), maatschappelijk assistent Administratieve beroepen Directiesecretaris, boekhoudkundig secretaris, commercieel Directiesecretaris, secretaris, hoofdboekhouder, boekhouder, secretaris, secretaris steno-dactylo, bediende sociale wetten hulpboekhouder, bediende commerciële diensten, bediende en lonen, bediende commerciële diensten, boekhouder, van de verzekeringen, bediende personeelsdiensten, hulpboekhouder, bediende dienst boekhouding administratief bediende, telefonist-receptionist, typist/stenodactylo, baliebediende, verantwoordelijke klantenbediening of externe klantendienst Commerciële beroepen Handelsagent, handelsvertegenwoordiger, technisch vertegenwoordiger, handelszaakbeheerder, gespecialiseerd verkoper, televerkoper, verkoper (kleinhandel of warenhuis), handelsbediende, niet-geschoolde verkoper Beroepen in de informatica Software-ingenieur, systeemingenieur, helpdesk bediende, webdesigner, analist-programmeur, programmeur, onderhoudstechnicus (software en materieel), netwerkbeheerder, informaticus infograficus Technische beroepen Bouwkundig tekenaar, technici in de elektromechanica, bouw, elektriciteit, koel- en verwarmingstechnieken, verbrandingsmotoren en automobielexpertise, elektronica, elektromecanicien Beroepen in de bouw Polyvalent metselaar, vloerlegger, plafonneerder, dakdekker (leien, pannen en soortelijk), monteur van centrale verwarming, onderhoudsmecanicien centrale verwarming Beroepen in de transport en logistiek Transportbeheerder, magazijnarbeider, magazijnbediende, taxichauffeur, bestelwagenbestuurder, vrachtwagenbestuurder, bestuurder van trekker met oplegger Beroepen in het toerisme en de horeca Bediende reisbureau, chef-kok, kok (uitzondering particuliere diensten), kok (particuliere diensten), kantinekok, chef de partie, hulpkok, restaurantkelner, drankkelner, snackbarkelner, barman Ambachtelijke beroepen Schoonheidsspecialist, dameskapper, kapper voor dames en heren Diversen Ploegverantwoordelijke schoonmakers, onthaalhostess Verkoper, bediende televerkoop/telemarketing, winkelbediende Helpdesk bediende Elektromecanicien en/of technicus elektromechanica, elektricien en/of technicus elektriciteit, elektronicus en/of technicus elektronica, andere technici, automecanicien, machinebediener, draaier, frezer, plaatslager of carrosseriebehandelaar, lasser, plooier of andere metaalarbeiders Loodgieter, schrijnwerker, installateur airconditioning Dispatcher, logistiek bediende, vrachtwagenbestuurder, heftruckbestuurder Kok - traiteur en restaurateur, keukenpersoneel, kelner en serveerder Beenhouwer, bakker Poets- of schoonmaakpersoneel 58 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

64 In tegenstelling tot de twee andere gewesten is de uitzendsector in het Brussels Gewest gekenmerkt door een overwicht van het bediendensegment, wat ook blijkt uit de lijst van knelpuntberoepen opgesteld door Federgon-Cevora. In de categorie administratieve beroepen vinden we de directiesecretaris, de boekhouder, hulpboekhouder, de bediende commerciële diensten en de typist/steno-dactylo op beide lijsten terug. Bij de commerciële beroepen zijn dit de verkopers en de bedienden televerkoop/telemarketing. Ook het beroep van marketing assistent of medewerker is gemeenschappelijk in de categorie kaderfuncties en beroepen in de communicatie. In de categorie technische beroepen zijn de beroepen van technicus in de elektromechanica en/of elektromecanicien, technicus in de elektriciteit en in de elektronica gemeenschappelijk op de lijsten van de BGDA en Federgon-Cevora. In de beroepen in de informatica en in de transportsector komen respectievelijk de helpdesk bediende en vrachtwagenchauffeur op beide lijsten voor. In tegenstelling tot vorige jaren komen in 2003 de beroepen kok, keukenpersoneel en kelner en serveerder voor op de lijst van knelpuntberoepen opgesteld door Federgon-Cevora. Als gevolg worden deze beroepen in de horecasector in beide analyses als moeilijk in te vullen gedefinieerd. Hoewel er bij het lezen van de bovenstaande tabel logischerwijze een groot aantal overeenkomsten blijken te zijn tussen de twee bronnen, zien we enkele tegenstellingen. We vinden de volgende beroepscategorieën slechts op één lijst terug: het onderwijzend personeel en de beroepen in de medische sociale en hulpverlenende sector. Zo vinden we ook bepaalde beroepen slechts op één van de twee lijsten terug, bijvoorbeeld de vertalers, de financieel analisten, de netwerkbeheerders, de infografici, de plaatslagers, de lassers, de plooiers, de polyvalent metselaars, de heftruckbestuurders, Ook wat de oorzaken van het knelpuntkarakter betreft, zien we gelijkenissen tussen de analyse van de knelpuntberoepen gebaseerd op de ontvangen werkaanbiedingen bij de BGDA en de enquête bij de uitzendconsulenten. Voor Federgon-Cevora is de verklaring van de spanningen op de Brusselse arbeidsmarkt, zowel voor de arbeidersfuncties als voor de bediendenfuncties, vooral op kwalitatief vlak te zoeken. Wat de arbeidersfuncties betreft, stellen de uitzendconsulenten dat 70,1% van de oorzaken betrekking heeft op kwalitatieve problemen, waarbij ervaring en opleidingsniveau de grootste struikelblokken blijken te zijn. Kwantitatieve problemen vertegenwoordigen 24,1% van de aangehaalde oorzaken, terwijl de arbeidsomstandigheden 5,8% van de problemen verklaren. Kwalitatieve problemen vertegenwoordigen 77,3% van de verklaringen voor het knelpuntkarakter van de bediendenfuncties. Talenkennis vormt hierbij het grootste probleem. Als verklarende factor worden de kwantitatieve problemen in 15,0% van de gevallen aangeduid en de arbeidsomstandigheden vertegenwoordigen 7,7% van de oorzaken die door de uitzendconsulenten worden aangehaald. Ten opzichte van de analyse van 2002 merken de uitzendconsulenten een toename op van het belang aan de talenkennis bij de werkaanbiedingen voor arbeiders. Ook specifieke kennis en de attitude of persoonlijkheid van de kandidaten wordt vaker naar voren geschoven als oorzaak. In het bediendensegment is talenkennis steeds de belangrijkste oorzaak van het knelpuntkarakter geweest. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

65 De specifieke tekorten aan competenties en vaardigheden bij de kandidaten is ook bij de bediendenfuncties toegenomen ten opzichte van vorig jaar. Om te besluiten kunnen we stellen dat de gelijkenissen zich voornamelijk situeren in de categorieën van administratieve, commerciële, technische beroepen, het transport en de horeca. Daarentegen vinden we de beroepen van de non-profit (waaronder het onderwijzend personeel en de beroepen uit de medische, sociale en hulpverlenende sector) slechts terug bij de BGDA, wat de verschillen in activiteitsegment illustreert. Wanneer de tewerkstellingsconsulenten van de BGDA of de uitzendconsulenten deze moeilijkheden verklaren, wijzen zij meestal op een kwalitatief probleem, waarbij het profiel van de kandidaat-werknemers niet overeenstemmen met de eisen van de werkgevers. 60 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

66 10. Besluit De conjuncturele vertraging sinds 2002 heeft zich ook voortgezet in 2003 en werd gekenmerkt door een algemene daling van de vraag naar arbeidskrachten gepaard gaande met een stijging van het aantal werkzoekenden. Niettemin blijven er rekruteringsmoeilijkheden bestaan voor bepaalde beroepen, een situatie die op het eerste zicht paradoxaal kan lijken, in een context van hoge werkloosheidscijfers. De analyse van de knelpuntberoepen is een belangrijke invalshoek om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. De statistische analyse, gebaseerd op werkaanbiedingen die de BGDA in 2003 ontving, wordt aangevuld door de ervaring van de tewerkstellingsconsulenten in hun rol van bemiddeling tussen de werkgevers en de kandidaat-werknemers. Om de spanningen op de arbeidsmarkt zo nauwkeurig mogelijk te bepalen worden ook de sectorale werkgeversfederaties bij de analyse betrokken. Ondanks het probleem van de representativiteit van de enquêtes bij de werkgeversfederaties, geven ze toch informatie over de beroepen waarvoor de werkgevers aanwervingsmoeilijkheden ondervinden en de obstakels die aan de basis van dit fenomeen liggen. De 82 beroepen die in 2003 als knelpuntberoep geïdentificeerd worden hebben betrekking op werkaanbiedingen, wat overeenstemt met een derde van het totaal aantal in 2003 ontvangen werkaanbiedingen. De totale invullingsgraad voor deze knelpuntberoepen bedraagt 61,3% en de mediaantijd om ze in te vullen is 1,7 maanden. Deze knelpuntberoepen werden gehergroepeerd in 12 grote beroepscategorieën. In de categorie van de kaderfuncties en beroepen in de communicatie die de beroepen groeperen die vaak een diploma hoger of universitair onderwijs eisen, vinden we onder andere de volgende knelpuntberoepen terug: de ingenieurs, de commerciële directeurs, de vertalers,. De rekruteringsmoeilijkheden in de administratieve en commerciële beroepen zoals de secretarissen, de bureelbedienden, boekhouders, handelsvertegenwoordigers, televerkopers, verkopers, etc., hangen nauw samen met de taaleisen. In de categorie van het onderwijs en de medische, sociale en hulpverlenende sector (verplegers, maatschappelijk assistenten, ) zijn de problemen niet nieuw en houden ze vaak verband met de ongunstige arbeidsomstandigheden. Bij de categorie technische beroepen (technici in de elektriciteit, in de bouw, elektromecanicien, ) en beroepen in de informatica (netwerkbeheerder, programmeur, helpdesk bediende, infografici, ) zijn de rekruteringsmoeilijkheden vooral inzake specifieke vaardigheden te situeren. De sectoren van het toerisme en de horeca kennen eveneens rekruteringsmoeilijkheden voor bepaalde beroepen (zaalkelner, kok en bediende van reisbureaus) die vaak het gevolg zijn van de vereiste talenkennis of van de ongunstige arbeidsomstandigheden die een groot personeelsverloop met zich meebrengen. In de categorie beroepen in transport en logistiek zijn de problemen om vrachtwagenchauffeurs te vinden structureel en ook in de bouwsector (vloerleggers, dakdekkers, monteurs centrale verwarming, ). De twee overblijvende categorieën, ambachtelijke beroepen en diversen, zijn heterogeen en bevatten bijvoorbeeld de kappers en de onthaalhostessen. De statistische analyse aangevuld door middel van enquêtes bij de tewerkstellingsconsulenten van de BGDA en de werkgeversfederaties laat enerzijds toe om de lijst van knelpuntberoepen te valideren anderzijds om de oorsprong van de spanningen aan te duiden. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

67 De kloof tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt kan samengevat worden in drie verklarende factoren: een tekort aan kandidaten voor deze beroepen (kwantitatief probleem), een discrepantie tussen de eisen van de werkgevers en de profielen van de kandidaten (kwalitatief probleem) en de ongunstige werkomstandigheden. Vaak gaat het om een samenspel van meerdere factoren die de rekruteringsmoeilijkheden verklaren. Net als bij de analyse van de knelpuntberoepen in het jaar 2002 wordt het kwalitatief tekort (44,4%) het vaakst aangehaald als hoofdoorzaak van de rekruteringsmoeilijkheden. Naast de kwalitatieve oorzaken wijzen de tewerkstellingsconsulenten, in tegenstelling tot vorig jaar, voor de beroepsgroepen van de ingenieurs en technisch ingenieurs, technici, bestuurders van motorvoertuigen en de dakdekkers op een tekort aan ingeschreven werkzoekenden. Ook de arbeidsomstandigheden blijven voor bepaalde beroepsgroepen een belangrijk struikelblok bij het vinden van de geschikte kandidaten. Dit is onder andere het geval voor de leerkrachten, de verpleegkundigen, de koks, de zaalkelners, De resultaten van de enquête, waarbij 18 werkgeversfederaties zich hebben uitgesproken over de lijst van knelpuntberoepen, bevestigen het merendeel van de rekruteringsmoeilijkheden. Ondanks de problemen om zich uit te spreken over de Brusselse arbeidsmarkt duiden de werkgeversfederaties vooral het kwalitatieve probleem aan als de hoofdoorzaak van de rekruteringsmoeilijkheden. Om de competenties van de werkzoekenden te evalueren heeft de BGDA samen met de opleidingspartners (Bruxelles Formation en VDAB-RDBB) en de sectorale organisaties screenings georganiseerd voor bepaalde beroepen. Zo werden in 2003 volgende beroepen onderworpen aan een screening: verpleegkundigen, plafonneerder, lasser, plaatser van tussenwanden en vrachtwagenbestuurder. Via deze screenings worden de competenties van de werkzoekenden ingeschreven in deze beroepen geëvalueerd. Wanneer nodig, wordt een inschakelingstraject uitgestippeld, dat onder meer opleidingen, begeleiding en eventueel heroriëntaties omvat. Een evolutie van de knelpuntberoepen over een periode van zes jaar laat toe om het structurele of conjuncturele karakter van de als knelpuntberoep geïdentificeerde beroepen aan te tonen. We merken dat 19 beroepsgroepen (of 27% van het totaal) sedert 1998 permanent op de lijst voorkomen; bijna 60% van de knelpuntberoepen werden minstens drie jaar vernoemd, wat het terugkerend karakter van het merendeel van de knelpuntberoepen aantoont. Om de spanningen op de arbeidsmarkt aan te duiden werden zowel de kenmerken van de ontvangen en ingevulde werkaanbiedingen als de arbeidsreserve voor knelpuntberoepen geanalyseerd. Voor beide analyses baseerde het Observatorium zich op data van de BGDA. Wat de kenmerken van de werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen betreft, stellen we een oververtegenwoordiging van knelpuntberoepen vast in de werkaanbiedingen waar een diploma hoger onderwijs gevraagd wordt. Hoewel de BGDA proportioneel meer werkaanbiedingen ontvangt waarin een diploma hoger secundair gevraagd wordt, is de proportie werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen lager dan het gemiddelde (met uitzondering van het technisch onderwijs, waar bijna 40% van de vacatures knelpuntberoepen vertegenwoordigen). Wat de eisen inzake talenkennis betreft, hebben 44% van de werkaanbiedingen die kennis van beide landstalen vragen betrekking op knelpuntberoepen. Dit percentage stijgt tot 50% wanneer het gaat om meertaligheid. De "klassieke" werkaanbiedingen, de grootste bron van vacatures, worden gekenmerkt door een hoog percentage 62 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

68 knelpunten. De sectoren die proportioneel het vaakst met knelpuntberoepen geconfronteerd worden zijn het transport, de handel (zowel klein- als groothandel) en de horeca. Kleine bedrijven communiceren proportioneel meer werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen aan de BGDA dan de bedrijven met tussen de 50 en 200 werknemers. De bedrijven met meer dan 200 werknemers worden vaker geconfronteerd met rekruteringsmoeilijkheden, wat gedeeltelijk verklaard kan worden door de specifieke profielen die ze zoeken en de noodzaak om hun personeelsbestand te vernieuwen. De analyse van de door de BGDA ingevulde werkaanbiedingen laat onder meer toe om de discrepantie tussen het door de werkgevers gevraagde studieniveau en het scholingsniveau van de werkzoekenden te onderzoeken. De werkgever kan iemand aanwerven met een hoger diploma dan gevraagd. In dit verband is er sprake van overkwalificatie bij de aanwerving, wat uiteraard leidt tot een verdringing van de minder geschoolden. Het tegenovergestelde en minder frequent is wanneer een werkgever iemand aanwerft met een lager diploma dan oorspronkelijk werd gevraagd. Algemeen is deze discrepantie of de verdringing vaker terug te vinden bij de knelpuntberoepen dan bij de overige beroepen. Dit kan te maken hebben met het feit dat de werkgevers moeilijker geschikte kandidaten vinden en dat zij daardoor gedwongen zijn kandidaten aan te werven met een ander opleidingsniveau dan hetgeen oorspronkelijk geëist werd. Anderzijds blijkt de moeilijkheid om de werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen in te vullen ook soms het gevolg te zijn van bijkomende en zeer specifieke eisen van de werkgever. Werkgevers hebben bovendien de neiging om de voorkeur te geven aan kandidaten met een hoger studieniveau. Het gebrek aan ervaring van de kandidaat kan door de werkgever soms ook gecompenseerd worden met een hoger scholingsniveau dan het vereiste niveau. De dynamische methode om de arbeidsreserve in de loop van het jaar 2003 te analyseren (i.p.v. op een specifiek moment) leert ons dat 26,1% van de werkzoekenden in 2003 ingeschreven stonden onder een knelpuntberoep, terwijl de werkaanbiedingen voor knelpuntberoepen 32,7% van het totaal aantal ontvangen werkaanbiedingen uitmaken. Behalve een lagere proportie werkzoekenden per werkaanbieding kennen de werkzoekenden ingeschreven in een knelpuntberoep ook een hogere rotatie: enerzijds stellen we een grotere instroom (meer nieuwe inschrijvingen) vast, maar anderzijds is het aantal werkzoekenden die de werkloosheid verlaten hoger (een grotere uitstroom). De stock van de werkzoekenden ingeschreven in een knelpuntberoep kende tijdens het jaar 2003 een ietsjes grotere stijging dan dit bij de andere werkzoekenden het geval was. De conjuncturele vertraging (minder werkaanbiedingen) heeft blijkbaar een groter effect bij de beroepen waarvoor een hoge rotatie bestaat. Zo is de internationale groeivertraging die ook de Brusselse arbeidsmarkt getroffen heeft in meer gevoeld door de werkzoekenden ingeschreven in een knelpuntberoep. Het opstellen van de lijst van knelpuntberoepen door de drie gewestelijke diensten voor arbeidsbemiddeling (VDAB, FOREM en BGDA) toont het belang van de problematiek van de rekruteringsmoeilijkheden in de drie gewesten. Bij de interpretatie van de drie lijsten dient, omwille van de verschillende nomenclatuur van de beroepen, de nodige voorzichtigheid aan de dag gelegd te worden. De volgende beroepsgroepen zijn moeilijk in te vullen in de drie gewesten: ingenieurs, verpleegkundigen, vertegenwoordigers, verkopers, informatici, tekenaars, technici, metselaars, vloerleggers, dakdekkers, vrachtwagenchauffeurs, magazijnbedienden, koks, zaalkelners en kappers. De sterke gelijkenis is echter niet een verrassing, maar toont wel aan dat een verhoging van de stroom van pendelaars enkel een verplaatsing van het probleem is. Wat de vergelijking van de lijst van knelpuntberoepen van de BGDA met deze opgesteld door de Brusselse uitzendsector betreft, hebben we naast een aantal gelijkenissen tussen beide lijsten ook een ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

69 aantal verschillen opgemerkt. Deze komen onder andere voort uit de verschillende activiteitsegmenten. Als de inventaris van de knelpuntberoepen cruciaal is om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen, is het vaststellen van de oorzaken van de problemen even belangrijk, zelfs al hebben we gezien dat dit een complex gegeven is. Het identificeren van de oorzaken van de spanningen is noodzakelijk om een antwoord te kunnen formuleren. Een antwoord dat zich beperkt tot het aanpassen van de competenties bijvoorbeeld kan onvoldoende blijken om de rekruteringsproblemen te remediëren. Ook het aantrekken van werknemers die niet in het Brussels Gewest wonen kan gezien de gelijkenissen in rekruteringsmoeilijkheden tussen de drie gewesten voor bepaalde beroepen slechts een verplaatsen van het probleem betekenen. Het verminderen van de spanningen kan gedeeltelijk gerealiseerd worden door een aanpassing van de beroepsopleidingen, door een verhoging van het aantal beschikbare plaatsen en door een betere informatie die een betere beroepsoriëntering in ruime zin mogelijk maakt. In verband met meer en betere opleiding hebben de sociale partners zich, tijdens de werkgelegenheidsconferentie in 2003, geëngageerd om specifieke vormingsinspanningen te leveren om zo de instroom in de knelpuntberoepen te vergemakkelijken. De werkgevers moeten zich bovendien beraden over hun selectie- en rekruteringsprocedures, onder andere door het tegengaan van de overkwalifatie (die lager geschoolden verdringt), het verhogen van de bedrijfsopleidingen, het aannemen van een vooruitziend beheer van de vaardigheden en het bestrijden van elke vorm van discriminatie (onder andere ten opzichte van vrouwen en personen van vreemde afkomst). Het versterken van de loyaliteit van het personeel kan ook een antwoord zijn op de waargenomen spanningen. Een verbetering van de arbeidsomstandigheden of een herwaardering van het loon kan bepaalde beroepen aantrekkelijker maken. Door het aanbieden van doorgroeimogelijkheden, eventueel gekoppeld aan een opleidingsbeleid kan men toekomstige rekruteringsmoeilijkheden anticiperen. 64 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

70 BIJLAGE: KENMERKEN VAN DE NWWZ IN DE KNELPUNT- BEROEPEN - MEI 2004 De volgende tabel geeft de verdeling van de niet-werkende werkzoekenden voor de knelpuntberoepen (volgens geslacht, leeftijdsklasse, studieniveau en inactiviteitsduur). Het is de verdeling voor de maand mei 2004, wat de meest recente gegevens zijn op het moment van de publicatie van de studie. Niettemin geven deze gegevens een relatief beperkt beeld van de arbeidsreserve voor deze beroepen. We herinneren eraan dat werkzoekenden zich onder meerdere beroepencodes kunnen inschrijven. In deze bijlage, net zoals in de rest van de studie, wordt enkel de eerste beroepencode gebruikt omdat dit als de "belangrijkste beroepencode van de werkzoekende" wordt beschouwd. Deze beroepen worden in de mannelijke vorm weergegeven, hoewel ze vanzelfsprekend ook door vrouwen uitgeoefend kunnen worden. Daarenboven houdt het overzicht per beroep geen rekening met de beroepsmobiliteit. De ruimte waarbinnen men mobiel kan zijn vergroot de waaier van toegankelijke beroepen voor personen op zoek naar een job, waardoor er zeer vaak een grotere arbeidsreserve voor een bepaald beroep bestaat, dan vermoed kan worden op basis van het aantal ingeschreven werkzoekenden onder deze beroepencode. Om de ruimte waarbinnen men mobiel kan zijn te proberen benaderen, hebben we ook het aantal NWWZ voor de beroepsgroepen (groepeert gelijkaardige beroepen) weergegeven. Wat maakt dat de volgende tabel de kenmerken van de NWWZ weergeeft voor de 82 knelpuntberoepen en de 36 beroepsgroepen die hiermee overeenkomen. We merken op dat de beroepsgroepen ook beroepen bevatten die geen knelpuntberoep zijn en die dus niet zo gedetailleerd beschreven worden in de bijlage. In het kader van deze studie werden enkel de beroepsgroepen aangeduid, hoewel de ruimte waarbinnen men mobiel kan zijn groter en ingewikkelder is. De bijlage herneemt de volgende categorieën: Geslacht: mannen en vrouwen; Leeftijd: minder dan 25 jaar, tussen 25 en 29 jaar, tussen 30 en 39 jaar, tussen 40 en 49 jaar en meer dan 50 jaar; Studieniveau: lager onderwijs, lager secundair, hoger secundair, hoger niet-universitair, universitair, leerlingschap en "andere studies". Deze laatste categorie bevat grotendeels studies gedaan in het buitenland (niet erkend); Inactiviteitsduur: minder dan 6 maand, tussen 6 maand en 1 jaar, tussen 1 en 2 jaar en meer dan 2 jaar. ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

71 Tabel 10: Verdeling van de niet-werkende werkzoekenden voor de knelpuntberoepen en voor de beroepsgroepen van verwante beroepen: mei verdeling volgens geslacht, leeftijdsklasse, studieniveau en inactiviteitsduur - Brussels Hoofdstedelijk Gewest Beroepen Geslacht Leeftijd Studieniveau Inactiviteitsduur Beroepsgroep NWWZ 6m.- M V < >50 LO LSO HSO Hoger Univ Leer. Ander < 6m. 1j. 1-2 j. +2j. Architect (burgerlijke bouwkunde) Architecten Technisch ingenieur elektromechanica Ingenieurs en industrieel ingenieurs Bestuurssecretaris Directeurs en hoger admin. kaderpersoneel v/h openbaar bestuur Directeur marketing Marketing assistent Directeurs en hoger admin. kaderpers. (groot- en kleinhandel) Commercieel kader/directeur Kader/directeur personeelsdienst Adviseurs van de directie Juridisch adviseur Juristen Specialist public relations Specialisten voor communicatie Vertaler Vertaler Leerkracht Nederlands - Engels (LSO) Leerkracht technische vakken en/of praktijk (LSO) - andere spec Andere leraars aan inrichtingen voor lager secundair onderwijs Leerkrachten voor lager secundair onderwijs Leerkracht lager onderwijs Leerkrachten lager en kleuteronderwijs Ziekenhuisverpleger (brevet) Ziekenhuisverpleger (graduaat) Verplegers en verpleegassistenten Maatschappelijk assistent Maatschappelijk assistenten Directiesecretaris Boekhoudkundig secretaris Commercieel secretaris Secretaris steno-dactylo Secretarissen Bediende personeelsdienst Bediende commerciële diensten Bureelbedienden ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

72 Beroepen Geslacht Leeftijd Studieniveau Inactiviteitsduur Beroepsgroep NWWZ 6m.- M V < >50 LO LSO HSO Hoger Univ Leer. Ander < 6m. 1j. 1-2 j. +2j. Boekhouder Hulpboekhouder Bedienden dienst boekhouding Boekhouders en hulpboekhouders Handelsagent Handelsvertegenwoordiger Technisch vertegenwoordiger Vertegenwoordigers Handelszaakbeheerder Gespecialiseerd verkoper Televerkoper Verkoper (kleinhandel, warenhuis) Handelsbediende Niet geschoolde verkoper Handelszaakbeheerders en verkopers Software-ingenieur Systeemingenieur Helpdeskbediende Webdesigner, -developper, -master Analist-programmeur Programmeur Onderhoudstechnicus (software en materieel) Netwerkbeheerder Informaticus Informatici en aanverwante beroepen Infograficus Infografici Bouwkundig tekenaar Tekenaars Technicus in de elektromechanica Technicus in de bouw Technicus in de elektriciteit Technicus in de koel- en verwarmingstechniek Technicus in verbrandingsmotoren en automobielexpertise Technicus in de elektronica Technici in de natuur- en toegepaste wetenschappen Elektromecanicien Elektromecaniciens Polyvalent metselaar Vloerlegger Metselaars en vloerenleggers ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

73 Beroepen Geslacht Leeftijd Studieniveau Inactiviteitsduur Beroepsgroep NWWZ 6m.- M V < >50 LO LSO HSO Hoger Univ Leer. Ander < 6m. 1j. 1-2 j. +2j. Plafonneerder Plafonneerders en pleisterwerkers Dakdekker (leien, pannen en soortgelijk materiaal) Dakdekkers Monteur van centrale verwarming Onderhoudsmecanicien centrale verwarming Loodgieters en buizenfitters Transportbeheerder Bedienden van verzendings- en ontvangstdiensten Hoofdmagazijnbediende Magazijnbedienden Magazijnarbeider Magazijnarbeiders Taxichauffeur Bestelwagenbestuurder (rijbewijs B) Vrachtwagenbestuurder (rijbewijs C) Bestuurder van trekker met oplegger (rijbewijs CE) Bestuurders van motorvoertuigen Bediende reisbureau Bedienden van reisbureaus en receptiepersoneel van hotels Chef-kok Kok (met uitzondering van particuliere dienst) Kok (in particuliere dienst) Kantinekok Chef de partie Hulpkok Koks Restaurantkelner Drankkelner Snackbarkelner Barman Zaalkelners en serveerders Schoonheidsspecialist Dameskapper Kapper voor dames en heren Kappers en schoonheidsspecialisten Ploegverantwoordelijke schoonmakers Schoonmakers en soortgelijke werknemers Onthaalhostess Niet elders vermelde werknemers die gespec. zijn in diensten, de sport en het vermaak Bron: BGDA, berekeningen Observatorium. 68 ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

74 LIJST VAN DE GEBRUIKTE AFKORTINGEN AR: AW: BGDA: DSP: EURES: FOREM: GECO: HSO: LO: LSO: NWWZ: RDBB: TSO: VDAB: WA: Arbeidsreserve Absolute waarde Brussels Gewestelijke Dienst voor Arbeidsbemiddeling Doorstromingsprogramma European Employment Services Office wallon de la formation professionnelle et de l emploi Gesubsidieerde contractuelen Hoger secundair onderwijs Lager onderwijs Lager secundair onderwijs Niet-werkende werkzoekenden Regionale Dienst voor Beroepsopleiding Brussel Technisch secundair onderwijs Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding Werkaanbieding ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

75 BIBLIOGRAFIE Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties, 1998, beschrijvende analyse van de ingevulde werkaanbiedingen. Studie naar de samenhang tussen de voorgestelde en aangeworven personen, BGDA, Brussel. Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties, 1999, Analyse van de knelpuntberoepen op basis van de bij BGDA ontvangen werkaanbiedingen in 1998, BGDA, Brussel. Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties, 2000, Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 1999, BGDA, Brussel. Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties, 2001, Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2000, BGDA, Brussel. Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties, 2002, Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2001, BGDA, Brussel. Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties, 2003, Analyse van de knelpuntberoepen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2002, BGDA, Brussel. Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties, 2004, Situatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt in het Brussels hoofdstedelijk Gewest, BGDA, Brussel. Brussels Observatorium van de arbeidsmarkt en de kwalificaties, 2004, Rekruteringsmoeilijkheden in de Brusselse horecasector, BGDA, Brussel. DEBAISIEUX C., 1998, Développement des compétences et stratégies des entreprises face aux pénuries de qualifications, in: Travail, Compétences et Adaptabilité, sld Stankiewicz. Federgon- Cevora, juni 2004, Knelpuntfuncties. Een onderzoek bij de uitzendconsulenten, Brussel. Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB), 2002, Onderzoek naar de omvang en de determinanten van personeelsverloop in de bouwsector, KUL. Hoger Instituut voor de Arbeid, 2004, Lonen in de non-profit sector, Onderzoekers Tom Vandenbrande en Roel Verlinden, februari 2004, onderzoek in opdracht van LBC-NVK. Montmarquette C., Thomas L., 2003, Surqualification et sous-qualification des travailleurs sur le marché du travail: le cas du Québec et de l Ontario en 1991 en Protocol van samenwerking tussen de Vlaamse regering en de sociale partners in de bouwsector. SERV, STV-Innovatie & Arbeid, 2004, De tewerkstelling van de oudere werknemers in de industrie en profitdiensten in het Vlaamse Gewest in 2000, Deel 1: Algemene analyse. Vandenbroucke Frank, 2003, Algemene Beleidsnota van de minister van Werk en Pensioenen, 13 november 2003, Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers, Brussel. VDAB Databeheer en analyse, 2003, Er rijdt een historicus met de bus. Over onder- en overkwalificatie van hooggeschoolde werkzoekenden, in ArbeidsmarktTopic, december 2003 nr 2. VDAB Databeheer en -analyse, 2003, Analyse vacatures Knelpuntberoepen. VDAB Databeheer en -analyse, 2004, Lijst van de knelpuntberoepen 2003, Vlaamse Gemeenschapscommissie, onderwijscampagne ANALYSE VAN DE KNELPUNTBEROEPEN

76 Het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties is opgericht in 1995 en wordt gecofinancierd door het Europees Sociaal Fonds in het kader van Doelstelling 3. Het heeft tot doel de evolutie van de werkgelegenheid en de werkloosheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te volgen. Op basis van thematische analyses worden de vragen naar veranderingen en verschuivingen met betrekking tot jobs, beroepen en kwalificaties onderzocht. Medewerkers: verantwoordelijke: Stéphane THYS (fr) 02/ Amandine BERTRAND (fr) 02/ Paul CLERBAUX (fr) 02/ Bénédicte DECKER (fr) 02/ Mourad DE VILLERS (fr) 02/ Chantal JACQUEMART (fr) 02/ Jean-François ORIANNE (fr) 02/ Sandy VAN RECHEM (nl) 02/ Patricia VROMAN (nl) 02/ secretariaat: Xavier BERCKMANS (fr) 02/ Alexandra DE WIT (nl) 02/ lay-out: A. DE WIT/cover: B. REUMONT Anspachlaan Brussel Fax: 02/ ( - site Observatorium D/2004/57.47/11 Juli 2004

77