Natuur en Milieufederatie Groningen Evaluatief Jaarverslag 2011

Transcriptie

1 Natuur en Milieufederatie Groningen Evaluatief Jaarverslag 2011

2 COLOFON Evaluatief Jaarverslag 2011 Natuur en Milieufederatie Groningen Zuiderpark 16, 9724 AG Groningen De Natuur en Milieufederatie Groningen wordt financieel ondersteund door de Nationale Postcode Loterij. April

3 Nationale Postcode Loterij De Natuur en Milieufederaties werken nauw samen met de Nationale Postcode Loterij. In november 2010 is door de loterij bekrachtigd dat de Natuur en Milieufederaties de komende vijf jaar partner van de Nationale Postcode Loterij blijven. De federaties worden sinds 1996 gesteund door de grootste goede doelen loterij van Nederland. In 2011 ontvingen de Natuur en Milieufederaties een bedrag van 2,25 miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij voor hun werk voor natuur, milieu en landschap in de provincies. De cheque werd overhandigd tijdens het Goed Geld Gala 2011 in Laren. In totaal verdeelde de Postcode Loterij 270 miljoen euro onder haar goede doelen. De Natuur en Milieufederatie Groningen heeft in 2011 dankzij de deelnemers van de Nationale Postcode Loterij onder meer de projecten Cradle to Cradle, CO 2 Ambitie en Nieuwe Binding kunnen realiseren. De Natuur en Milieufederaties, stichting DOEN en de HIER klimaatcampagne kregen bovendien in 2011 een extra bijdrage van 13,5 miljoen euro uit het droomfonds voor de oprichting van een nieuw energiebedrijf. We Generate! wordt het eerste energiebedrijf dat het voor de klant mogelijk maakt zelf groene energie op te wekken en energie te besparen. In 2012 zal het droomproject in uitvoering gaan. Vertegenwoordigers van De Natuur en Milieufederaties, Stichting DOEN en de HIER Klimaatcampagne zijn in hun nopjes met de cheque van 13,5 miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij voor de oprichting van het energiebedrijf van de toekomst: We Generate! 2

4 Inhoud 1 Inleiding 4 2 Groene Ruimte Toetsing aan Werkplan Toetsing aan Meerjarenbeleidsplan Bebouwde Ruimte en Mobiliteit Toetsing aan Werkplan Toetsing aan Meerjarenbeleidsplan Klimaat en Energie Toetsing aan Werkplan Toetsing aan Meerjarenbeleidsplan Duurzame Bedrijvigheid Toetsing aan Werkplan Toetsing aan Meerjarenbeleidsplan Communicatie en Netwerken Toetsing aan Werkplan Toetsing aan Meerjarenbeleidsplan Algemeen Toetsing aan Werkplan Toetsing aan Meerjarenbeleidsplan Ontwikkeling organisatie Personeel Financiën Interne organisatie Vrijwilligersbeleid Balans per 31 december Staat van baten en lasten over Grondslagen voor de waardering van activa en passiva en voor de bepaling van het resultaat Begroting Overige gegevens 40 BIJLAGE 1: Overzicht projecten en urenrealisatie 2011 BIJLAGE 2: Verantwoordingsverklaring 2011 Bestuur BIJLAGE 3: Controleverklaring 3

5 1. INLEIDING De Natuur en Milieufederatie Groningen (NMG) is in 2011 een maatschappelijke organisatie die zich in het brandpunt van grootschalige economische en ruimtelijke ontwikkelingen in de provincie Groningen heeft gepositioneerd, en consequent aandacht vraagt voor een betere balans tussen de belangen van economie en leefomgeving. Om die positie verder uit te bouwen, is in de loop van 2011 een ambitieus nieuw Meerjarenbeleidsplan geschreven. Het is een stuk geworden waar we bijzonder trots op zijn. Het beleidsplan bouwt zelfverzekerd voort op onze centrale positie in het veld van natuur, landschap en milieu. Een positie die we de afgelopen jaren zelf hebben opgebouwd. Als de ontwikkelingen worden afgezet tegen het Meerjarenbeleidsplan , dan valt op dat het activiteitenniveau van de NMG veel hoger is dan in 2008 was voorzien. Diverse doelstellingen uit het Meerjarenbeleidsplan zijn al snel behaald en in veel gevallen voorbijgestreefd. Een aantal andere doelstellingen is bewust blijven liggen. De NMG heeft actief positie verworven bij ontwikkelingen die van groot belang zijn voor natuur, landschap en milieu en die niet waren voorzien in Tegelijkertijd richtte het Meerjarenbeleidsplan zich op doelstellingen die door een veranderde economische en politieke realiteit niet echt van de grond zijn gekomen. We zijn ervan overtuigd dat we de afgelopen jaren de goede keuzes hebben gemaakt, ook al schreef het papier soms andersoortige activiteiten voor. We hebben ervan geleerd dat we in onze plannen meer ruimte moeten houden om in te springen op actuele trends in de samenleving. Met dit evaluatief jaarverslag wil de NMG dan ook inzicht geven in de prioriteitstelling zoals die zich heeft ontwikkeld. Al op 4 januari 2012 bracht de Natuur en Milieufederatie Groningen haar publieksjaarverslag 2011 uit. Het onderhavige verslag is een op evaluatie en interne ontwikkelingen gerichte aanvulling op het publieksverslag. Het beoogt inzicht te geven in de mate waarin doelstellingen, geformuleerd in het Meerjarenbeleidsplan en het Werkplan 2011, daadwerkelijk gehaald werden. Daarnaast geeft het een beeld van de personele, financiële en organisatorische stand van zaken in Overlap van informatie tussen het publieks- en evaluatieve verslag is zo klein mogelijk gehouden. De verschillende verslagen moeten dan ook in aanvulling op elkaar gelezen worden. In dit evaluatieve verslag wordt de thema-indeling uit het Meerjarenbeleidsplan aangehouden. De werkvelden Groene Ruimte, Bebouwde Ruimte en Mobiliteit, Klimaat en Energie, Duurzame Bedrijvigheid, Communicatie en Netwerken en Algemeen komen achtereenvolgens aan bod in de hoofdstukken 2 t/m 7. Hoofdstuk 8 gaat in op de ontwikkelingen binnen de organisatie. De activiteiten in 2011 zijn in grote lijnen gerealiseerd als voorgenomen. Dit geldt voor de in het Werkplan gestelde doelen en de geformuleerde producten en resultaten. De ureninzet is echter in 2011 wederom groter geweest dan voorgenomen, met name door een veel grotere noodzaak tot inbreng in de ontwikkelingen rond decentralisatie van natuur- en landschapsbeleid. In het Overzicht projecten en urenrealisatie 2011, opgenomen als Bijlage 1, is per activiteit aangegeven hoe het aantal gerealiseerde uren zich verhoudt tot de oorspronkelijke planning. In Bijlage 2 is de verantwoordingsverklaring van het Bestuur kort samengevat. Tot slot is bij dit verslag een controleverklaring opgenomen (Bijlage 3). 4

6 2. GROENE RUIMTE 2.1 Toetsing aan Werkplan 2011 Extern overleg In 2011 is besloten gezamenlijk op te trekken met collega-natuurbeschermingsorganisaties in de dossiers rond de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), het Eems-Dollardestuarium, het landschapsbeleid en de ontwikkelingen in de Eemshaven en Delfzijl. Dit heeft geresulteerd in diverse gezamenlijke, door de NMG gecoördineerde acties. Het overleg met het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M), het Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie (EL&I), Rijkswaterstaat en Dienst Landelijk Gebied (DLG) is in 2011 op goede voet voortgezet en heeft bijgedragen aan een adequaat inzicht in elkaars standpunten en projecten. Het contact met LTO Noord is in 2011 geïntensiveerd: naast het gezamenlijk uitvoeren van het project Ligboxenstallen werd ook samen opgetrokken in het kader van het Groenmanifest en de organisatie van de Stropakkenconferentie. Het contact met de Provincie Groningen en de Statenleden is door de discussies rond actuele thema s zoals het Groenmanifest, de ontwikkelingen in het Eems-Dollardestuarium en karakteristieke landschapselementen verder geïntensiveerd, waardoor deze thema s in gezonde samenspraak behandeld konden worden. Actualiteiten Veel overheden, burgers en aangesloten organisaties verzochten de Natuur en Milieufederatie om commentaar, hulp en advies over een breed scala aan onderwerpen zoals: intensieve veehouderij; bouwprojecten; handhavingsproblemen; nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen zoals: o mestsilo s; o verlichte ligboxenstallen; het verdwijnen van karakteristieke landschapselementen zoals: o houtsingels; o kronkelende sloten; o pingoruïnes. De vragen werden veelal naar tevredenheid beantwoord. De meldingen en vragen hebben een belangrijke signaalfunctie voor de NMG. Zij bieden de mogelijkheid om tijdig aan de bel te trekken mochten ontwikkelingen structureel een probleem worden voor landschap en natuur in onze provincie. Natuur en Landschap In 2011 is de inzet voor natuur en landschap geïntensiveerd naar aanleiding van het kabinetsbeleid en de daarmee gepaarde bezuinigingen op landschap, natuur en plattelandsontwikkeling. In de aanloop naar de provinciale verkiezingen coördineerde de NMG de actie Hart voor Natuur namens de Groninger natuur- en landschapsorganisaties. Veel tijd is besteed aan het Groenmanifest, dat in samenspraak met agrarische en natuurorganisaties is opgesteld in reactie op de bezuinigingsplannen en de daardoor ontstane stagnatie in plattelandsontwikkeling. De NMG coördineerde de presentatie van het Groenmanifest aan de media, 5

7 Provincie en Statenleden. Vervolgens coördineerde de NMG de reactie van de Groenmanifestpartners op het decentralisatieakkoord tussen het Interprovinciaal Overleg (IPO) en het Rijk. De grote inzet van uren op bovenstaande activiteiten veroorzaakte een urenoverschrijding in Verder werd vanuit de NMG input geleverd bij de gebiedscommissies Meerstad, Westerbroek en de Landinrichtingscommissie Midden- Groningen. Karakteristieke landschapselementen op de kaart De rigoureuze bezuinigingen van de overheid op natuur en landschap maakten extra inzet vanuit de NMG op dit gebied noodzakelijk. In 2011 werd naast het Groenmanifest ook in het kader van het gemeentelijk en provinciaal ruimtelijk beleid extra tijd ingezet voor werkzaamheden ter behoud en herstel van het karakteristieke landschap. Om deze reden is besloten de uren die gereserveerd waren voor het op kaart zetten van karakteristieke landschapselementen in te zetten voor het natuur- en landschapsbeleid en het gemeentelijk en provinciaal ruimtelijk beleid. Provinciaal ruimtelijk en economisch beleid Het Ministerie van EL&I heeft, ondanks grote weerstand van de Provincie en de betrokken gemeente, aan het Franse bedrijf EDF een opsporingsvergunning verstrekt. Het bedrijf mag onderzoeken of gasopslag mogelijk is in een zoutkoepel onder Pieterburen. De NMG heeft hier in nauwe samenwerking met haar achterban en andere groepen actie tegen gevoerd, zienswijzen en bezwaarschriften ingediend, alsook ingesproken. Voorts hebben wij actief deelgenomen aan de discussie over intensieve veehouderij door het indienen van een zienswijze en het inspreken bij de Statencommissie. In veel gebieden dreigen kleine, waardevolle (cultuur)historische elementen uit het landschap te verdwijnen. De bescherming van deze elementen is volgens de NMG in de Provinciale Omgevingsverordening onvoldoende gewaarborgd. Wij hebben er in verschillende brieven op aangedrongen dit aan te passen. Wij vrezen voor meer en grotere ecologische problemen in het (door Natura2000-regelgeving beschermde) Eems-Dollardgebied. Daarom hebben wij in de Statencommissie ingesproken over de vaargeulverruiming. Wij hebben actief deelgenomen aan de werkateliers incidentenbestrijding Eems/Dollard. Door vaargeulverruiming en de komst van nieuwe bedrijven, met name Vopak, neemt de kans op een grote olieramp toe. In de werkateliers is met tal van deskundigen uit het veld bekeken wat de risico s zijn en welke maatregelen genomen kunnen worden om die te verkleinen en beheersbaar te maken. Wij hopen dat de aanbevelingen daadwerkelijk door de verschillende overheden zullen worden overgenomen. Voorts werken wij samen met LTO en Provincie bij het organiseren van de Stropakkenconferentie. Deze conferentie zal de start vormen van een dialoog tussen NMG, LTO en Provincie over een nieuw provinciaal landbouwbeleid. Aan het provinciaal ruimtelijk en economisch beleid is al met al meer tijd besteed dan begroot. Nacht van de Nacht 2011 Ook in 2011 was er tijdens de Nacht van de Nacht weer volop aandacht voor het belang van donkere nachten. De grote inzet vanuit de NMG heeft ertoe geleid dat met maar liefst 18 activiteiten (waar ruim 1000 mensen aan deelnamen) de Nacht van de Nacht een groot succes werd. Ook deden 14 gemeenten, 30 bedrijven en de provincie Groningen mee. Dit jaar stond de Nacht in het teken van lichthinder. Op een speciale kaart kon iedereen lichthinder aangeven. In Groningen kwamen ruim 100 meldingen binnen. De meeste gingen over openbare verlichting, verlichting van en uit gebouwen, en reclameverlichting. Een aantal van deze meldingen zijn bij de veroorzakers onder de aandacht gebracht en er is gekeken naar een 6

8 passende oplossing. Het evenement Nacht van de Nacht geniet inmiddels grote bekendheid. In de toekomst zal nog meer ingezet worden op structurele maatregelen van overheden en bedrijven. Ave Natura In 2011 werden de uren van dit project ingezet om het draagvlak voor het Natura2000-gebied Eems- Dollardestuarium te vergroten en bij te dragen aan het oplossen van knelpunten bij het opstellen van beheerplannen. De NMG coördineerde het Duits-Nederlandse platform Eems-Dollard Natuurlijk! (een bilaterale samenwerking van natuur- en landschapsorganisaties) en begeleidde in samenspraak met dit platform en de Nederlandse werkgroep Eems-Dollard het opstellen van een gezamenlijke Duits- Nederlandse toekomstvisie voor de ecologische ontwikkeling van het estuarium. Gezien het grote belang van deze activiteiten werd ervoor gekozen om hier meer uren voor in te zetten dan initieel gepland. In Gesprek met de Eems-Dollard Vanuit het programma Debate Europe van de Europese Unie is de Natuur en Milieufederatie het project In Gesprek met de Eems-Dollard gestart. Doel was het aanwakkeren van het maatschappelijk debat over de bescherming van de Eems-Dollard als Natura2000-gebied, in relatie tot de economische ontwikkelingen. Daarnaast hebben we met verschillende activiteiten de schoonheid en het belang van bescherming van het gebied bij een breder publiek onder de aandacht gebracht. We hebben daarom eind 2010 al verschillende Duitse en Nederlandse natuur- en milieuorganisaties rond de Eems-Dollard benaderd voor het samenwerkingplatform Eems-Dollard, Natuurlijk! Doel van deze samenwerking is dat we gezamenlijke standpunten bepalen en ons aan beide kanten van de grens sterk maken voor natuurherstel. In het voorjaar van 2011 hebben we twee voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd om omwonenden uit het gebied te informeren over de bescherming van de Eems-Dollard als Natura2000-gebied. Tijdens de bijeenkomsten kwamen gebruikers van het gebied, zoals amateurvissers maar ook beleidsmakers en biologen, aan het woord. Als opvallendste conclusie gold dat de Natura2000-bescherming van de Eems- Dollard en de werelderfgoedstatus van de Waddenzee, blijkbaar onvoldoende geschikte instrumenten zijn om natuurherstel en balans tussen ecologie en economie te bereiken. Om vertegenwoordigers uit politiek, overheid en bedrijfsleven samen met de natuur- en milieuorganisaties te laten meedenken over oplossingen voor de problematiek in het gebied, heeft de NMG op 1 december 2011 het symposium Samen investeren in de Eems-Dollard georganiseerd. Tijdens dit symposium zijn interessante voorstellen gepresenteerd om tot natuurherstel te komen. Zo werd de Duitse aanpak om maatregelen te benoemen, in modellen door te rekenen en de effectiviteit te toetsen, aangedragen. Om de natuurdoelstellingen te toetsen, zou in Nederland een soortgelijke aanpak toegepast kunnen worden. De natuurdoelstellingen omvatten het realiseren van meer zoet-zoutovergangen en het krijgen van controle over de stromings- en slibproblemen. Met publieksactiviteiten vroegen we aandacht voor de schoonheid van het gebied. Kinderen van basisschool De Noordkaap uit Uithuizermeeden, de Duitse basisschool uit Veenhusen en de jongerenomroep ExpressTV Uithuizen verdiepten zich in de Eems-Dollard en legden hun bevindingen vast in enkele filmpjes. Via sociale media is een fotowedstrijd uitgeschreven, die schitterende plaatjes opleverde. Ter ondersteuning van de grensoverschrijdende dialoog is bovendien de tweetalige website gelanceerd. Informatie over het gebied en ingezonden foto s en filmpjes zijn hier te vinden. De urenbesteding komt overeen met de begroting. 7

9 Gedragen door de Wind Met het project Gedragen door de Wind heeft de NMG zich in samenwerking met de Natuur en Milieufederatie Drenthe (NMD) ingezet voor het vergroten van draagvlak voor wind op land in de aangewezen concentratiegebieden in de Drentse Veenkoloniën. Om het draagvlak te vergroten, werd ervoor gepleit om omwonenden vroegtijdig bij planvorming en ontwerp te betrekken en van het windpark mee te laten profiteren door het te combineren met gebiedsontwikkeling en participatieprojecten. Door de tussenkomst van de rijkscoördinatieregeling in de Veenkoloniën en het daardoor sterk slinkende draagvlak voor windenergie heeft de uitvoering van het project vertraging opgelopen en zal een gedeelte van dit project in 2012 uitgevoerd worden. Verlichting Ligboxenstallen Het project Ligboxenstallen is in 2011 succesvol afgerond met het aan de Gedeputeerde Staten van Groningen overhandigen van een adviesdocument over de problematiek van storende verlichting in ligboxenstallen. Daarnaast werden de aanbevelingen breed bekendgemaakt onder melkveehouders en in de media. In 2012 zal dit project een vervolg krijgen om tot concrete afspraken te komen met de sector. Gemeentelijk ruimtelijk beleid De NMG heeft gereageerd op (voorontwerp-/ontwerp-)bestemmingsplannen van verschillende gemeenten. Met name de bescherming van kleine karakteristieke (cultuur)historische landschapselementen bleek in veel gevallen onvoldoende. Wij hebben, samen met bij ons aangesloten organisaties, zienswijzen ingediend en succesvolle procedures gevoerd over houtsingels, pingoruïnes en karakteristieke historische sloten. De NMG is ook actief betrokken bij de plannen voor het industrieterrein van Delfzijl. Wij hebben gereageerd op voorontwerp en milieueffectrapportage van het bestemmingsplan Oosterhorn. Het beoordelen van de gemeentelijke plannen heeft meer tijd gekost dan begroot. Dobbe, Middendijk 8

10 Middag-Humsterland Het nieuwe casco van te beschermen sloten is in de Provinciale Omgevingsverordening vastgelegd. Daarmee is een goede uitwerking gegeven aan het convenant Middag-Humsterland. De begeleidingscommissie Middag-Humsterland is in 2011 niet bijeengekomen. Wel bleek dat de afspraken uit het convenant en het slotencasco niet naar behoren verwerkt waren in het bestemmingsplan buitengebied van de gemeente Zuidhorn. Toen een ingediende zienswijze geen resultaat had, zijn wij samen met een aangesloten organisatie in beroep gegaan. En met succes: de gemeente past het plan nu aan. Een deel van de begrote uren voor Middag-Humsterland is besteed aan gemeentelijk ruimtelijk beleid. Netwerk Ruimtelijke Ordening Het Netwerk Ruimtelijke Ordening is helaas onvoldoende van de grond gekomen. Er hebben zich bijna 50 deelnemers gemeld voor dit netwerk. Een aantal deelnemers is afkomstig van aangesloten organisaties waarmee wij al een goede samenwerking hadden, maar het merendeel bestaat uit nieuwe contacten. Twee pogingen om een excursie met een overleg te organiseren teneinde het contact met deze mensen te versterken, zijn echter mislukt doordat er te weinig aanmeldingen waren voor deze activiteit. Na uitgebreid overleg, onder meer met de achterban en met milieufederaties in andere provincies, is besloten eerst een goede, informatieve ruimtelijke-ordeningpagina te creëren op onze website en ons te richten op versterking van de contacten met de ons bekende deelnemers. Van daaruit kan het netwerk verder worden opgebouwd. Hieraan wordt nu gewerkt. Doordat het netwerk niet goed van de grond kwam, zijn er minder uren aan besteed dan begroot. Integraal waterbeheer / Kaderrichtlijn Water Met de terreinbeherende organisaties (TBO s) wordt regelmatig overlegd over knelpunten in het waterbeleid. In dat kader hebben wij ook een bijeenkomst georganiseerd van TBO s met groene waterschapsbestuurders (Water Natuurlijk en de geborgde zetels voor natuur) van Noorderzijlvest en Hunze en Aa s. Er is met Noorderzijlvest gesproken over de verdere realisering van de visie Van Veen tot Zee en over de mogelijkheden voor een verdere samenwerking bij de realisering van enerzijds natuurdoelen en anderzijds Kaderrichtlijn Water-doelen (KRW). Verder heeft de NMG deelgenomen aan het project Droogtestudie Noord-Nederland (nu: Deltaprogramma Zoetwater), dat wordt getrokken door de provincie Groningen, en leveren wij onze inbreng in het project Klimaatadaptatie Eemsdelta. Niet-gefinancierde werkzaamheden Voor een aantal projecten en werkzaamheden die in het werkplan 2011 waren opgenomen hebben we geen financiering kunnen krijgen, waardoor deze niet zijn uitgevoerd. Het gaat om de projecten Herstructurering Bedrijventerreinen, Gebiedsontwikkeling Lauwersmeergebied en Big Jump. 9

11 2.2 Toetsing aan Meerjarenbeleidsplan De NMG is erin geslaagd om de dossiers rond Groenmanifest en Eems-Dollardestuarium op constructieve wijze op de provinciale agenda te zetten. Dit heeft ertoe geleid dat de Provincie haar coördinerende rol op het natuur- en landschapsbeleid binnen deze dossiers goed heeft opgepakt. Met name in de dossiers rond Groenmanifest en Eems-Dollardestuarium werd dit duidelijk. In het kader van de Nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening signaleert de NMG knelpunten in bestemmingsplannen en afwijkingen van het provinciaal omgevingsbeleid. Dat leidt veelal tot overleg over bijstellingen in de planvorming met overheden, belangenorganisaties en beheerorganisaties. Ook vindt afstemming met de Provincie plaats over procedurele activiteiten. De NMG ondersteunt daarmee de Provincie in haar coördinerende en stimulerende rol op natuur- en landschapsbeleid. In 2011 is vanuit de NMG geen verdere impuls gegeven aan het opzetten van een Landschapsfonds. Door actief meepraten en -denken heeft de NMG de waarden van natuur en landschap onder de aandacht kunnen brengen. Dit kwam tot uiting in de nieuwe plannen inzake karakteristieke landschapselementen, intensieve veehouderij, verlichting van ligboxenstallen, windenergie, mestvergistingsinstallaties en droogtestudie. Daarnaast is door de NMG een grote bijdrage geleverd aan het onder de aandacht brengen van de precaire situatie in de Eemsdelta. Ook heeft de NMG een rol gespeeld in het opstellen van een ecologische ontwikkelingsvisie voor het estuarium, waar een complexe zoektocht plaatsvindt naar de balans tussen natuur, landschap en economische ontwikkelingen. Op een aantal natuur- en landschapsonderwerpen is nog onvoldoende beweging in de door ons gewenste richting gerealiseerd. Zo liggen verwerving, inrichting en beheer van de EHS onder vuur door de plannen van de nieuwe regering, biedt de verdrogingsbestrijding voorlopig onvoldoende perspectief, lijkt het gedempt tij in het Lauwersmeer nog niet haalbaar, en zijn de doelen ten aanzien van waterkwaliteit en peilbeheer nog niet voldoende binnen bereik. 10

12 3. BEBOUWDE RUIMTE EN MOBILITEIT 3.1 Toetsing aan Werkplan 2011 Extern overleg In 2011 was duidelijk merkbaar dat er weinig beweging was in het werkveld Bebouwde Ruimte. Veel bouwprojecten liggen nagenoeg stil en er lijkt weinig ruimte voor duurzame ontwikkeling in de bebouwde ruimte. Aan extern overleg is daarom in 2011 veel minder tijd besteed dan begroot. We zijn met een aantal gemeenten in gesprek geweest over de krimpproblematiek en de vraag of groenparticipatieprojecten een oplossing bieden voor onderhoud van gemeentelijke groenvoorzieningen. Daarnaast is met een aantal gemeenten en Bouwend Nederland gesproken over het stimuleren van lokale zelfvoorziening. Actualiteiten De actualiteitsuren zijn vooral besteed aan het informeren van burgers en achterbanorganisaties die contact zochten over specifieke zaken, en aan het op de hoogte blijven van actuele ontwikkelingen in de regio. Het aantal uren is zeer beperkt gebleven, omdat de NMG besloten heeft zich met name te richten op de Duurzaamheidsagenda van de gemeente Groningen. Groen- en Duurzaamheidsbeleid gemeente Groningen De gemeente Groningen subsidieert de NMG voor belangenbehartiging én uitvoerende projecten vooral gericht op communicatieve aspecten van duurzaamheid en groen. In 2011 is deelgenomen aan diverse klankbordgroepen en overleggen en contact onderhouden met verschillende groene groepen. Daarnaast is een viertal projecten uitgevoerd die aansluiten op het programma van de dienst ROEZ. Deze groene projecten zijn allemaal succesvol afgerond. Het project Groningen Eetbare Stad, waarbij stadjers de kans wordt geboden om in de nevengroenstructuren van de stad eetbaar groen aan te leggen, is door de organisatie van lezingen, excursies, het gericht benaderen van wijken en het samenstellen van nieuwsbrieven, breed onder de aandacht van stadjers gebracht. Er zijn enkele prachtige voorbeeldprojecten ontstaan, zoals buurtmoestuinen en buurtboomgaarden, die de komende jaren andere stadjers kunnen stimuleren om zelf ook aan de slag te gaan. In het kader van het Doelsoortenbeleid van de gemeente Groningen is de ijsvogel onder de aandacht gebracht met een meldingsactie, een symposium en een achtergrondartikel in de media. Ook is contact met de waterschappen gezocht voor afstemming rond maaibeleid en het scheppen van meer nestgelegenheid. Dit project zal in 2012 een klein vervolg krijgen. In het project Stadslandbouw is meegewerkt aan onderdelen van de regionale voedselvisie. Daarnaast is een onderzoek begeleid naar de voedselpotentie van de provincies Groningen en Drenthe. Dit onderzoek, gericht op het aantonen van de mogelijkheden voor een regionale zelfvoorziening, is belicht met een groot achtergrondartikel in het Dagblad van het Noorden en verspreid via nieuwsbrieven. Voor het project Tijdelijke Natuur is samen met de natuurorganisaties een plan ontwikkeld voor de (tijdelijke) invulling van het groene en blauwe deel van het voormalige Suikerunieterrein, waarbij behoud en versterking van de natuurwaarden en aansluiting bij actuele thema s in de stad uitgangspunten waren. Om die ambitie kracht bij te zetten, zijn twee natuurwerkdagen voor onderhoud van het terrein georganiseerd. 11

13 Groene Regiovisie De Natuur en Milieufederatie Groningen is betrokken bij het overleg van de Regio Groningen-Assen en het Regiopark. Het doel van die betrokkenheid is om te bezien of de Groene Regiovisie kan worden omgezet in concrete uitvoeringsprojecten en om de inbreng van de groene organisaties daarbij te coördineren. In 2011 heeft er echter een evaluatie en herformulering plaatsgevonden van de ambities binnen de Groene Regiovisie. Er was daarom weinig gelegenheid tot uitwerking in projecten en coördinatie van de inbreng van onze groene partners. Er zijn in 2011 dan ook minder uren besteed aan de Groene Regiovisie dan begroot. Wel is in samenwerking met de Regio Groningen-Assen een project ingezet dat zich richt op regionale voedselvoorziening. Eind 2011 is onder meer een Streekvoedingswijzer geproduceerd als basis voor de verdere beleidsvorming in de Regio Groningen-Assen. Duurzaamheidscentrum In februari 2010 heeft de NMG samen met gemeente Groningen, Rabobank, Consulentschap IVN en Informatiepunt Duurzaam Bouwen het Duurzaamheidscentrum Groningen (DCG) geopend. Vanuit een centrale locatie in de Openbare Bibliotheek aan de Boteringestraat in Groningen kunnen burgers zich laten informeren over allerlei aspecten van duurzaam wonen en leven. Doelstelling van het DCG is om burgers tot handelen aan te zetten. De NMG is vertegenwoordigd in het bestuur van de Stichting. Begin 2011 heeft het bestuur geconstateerd dat het Duurzaamheidscentrum niet op koers lag om de ambities te realiseren. Vanuit haar rol in het bestuur heeft de NMG in de loop van 2011 tijd geïnvesteerd in de zoektocht naar nieuwe samenwerkingspartners en het ontwikkelen van concrete projecten die de activiteiten van het Duurzaamheidscentrum richting moeten geven. De daarmee samenhangende tijdsinvestering is bekostigd vanuit de bijdrage die de NMG ontvangt van de Nationale Postcode Loterij. Duurzaamheidsconvenant, Een duurzame school In 2011 gingen leerlingen van het Zernike College onder begeleiding van het IVN Consulentschap Groningen en de Natuur en Milieufederatie Groningen concreet aan de slag met de verduurzaming van hun school. Vanuit het netwerk van de NMG werden bedrijven benaderd en in contact gebracht met de leerlingen in de vorm van speeddates. De leerlingen werkten zo verschillende ideeën uit, die ze op 28 april presenteerden. Een jury, bestaande uit bedrijven, de school en de NMG, verkoos het plan om een schoolmoestuin te starten als beste. Daarna was het de opdracht om de schoolkantine te verduurzamen. De prijs van 3000,= is verdeeld onder twee groepen leerlingen, waardoor de kantine straks duurzame verlichting krijgt, een systeem om afval te scheiden én fairtradeproducten. 12

14 3.2 Toetsing aan Meerjarenbeleidsplan Bij toetsing aan het Meerjarenbeleidsplan valt op dat evenals in voorgaande jaren de extra inspanningen op de beleidsterreinen Groene Ruimte, Duurzame Bedrijvigheid en Klimaat en Energie ten koste is gegaan van inzet in het werkveld Bebouwde Ruimte. Ons lijkt dat een logische ontwikkeling. Door het veranderde economische klimaat is er weinig beweging in dit werkveld en zijn bovendien bij veel bouwprojecten de duurzaamheidsambities op de achtergrond geraakt, met name waar sprake is van rood voor groen - afspraken. Tegelijkertijd zijn er in andere werkvelden belangrijke ontwikkelingen geweest die extra inzet van de NMG vereisten. In de loop van 2011 is daarom besloten de ontwikkelingen die betrekking hebben op ruimtelijkeordeningsvraagstukken op te pakken in het werkveld Groene Ruimte en de duurzaamheidsambities in de bebouwde ruimte op te pakken in het werkveld Klimaat en Energie. Met het oog op deze ontwikkelingen is er sprake geweest van een keuze om de inzet van uren naar andere beleidsterreinen te verschuiven. 13

15 4. Klimaat en Energie 4.1 Toetsing aan Werkplan 2011 Extern overleg De Natuur en Milieufederatie Groningen was in 2011 een belangrijke gesprekspartner voor veel bedrijven, overheden en organisaties. Er is veel overlegd met gemeenten, in het bijzonder met de gemeente Groningen. Bij de gemeente Groningen werd de NMG nauw betrokken bij het opstellen en uitvoeren van het uitvoeringsprogramma Groningen geeft energie. Ook nam de NMG deel aan landelijk overleg van de Natuur en Milieufederaties over het programma Klimaat & Energie. De NMG heeft daarnaast veel gesprekken gevoerd met de gedeputeerden en zat structureel met Energy Valley om tafel. De gesprekken met Energy Valley hebben ertoe geleid dat de NMG begin 2012 startte met het project Clean Groningen. Clean Groningen heeft als doel het MKB te verduurzamen door bedrijven die verduurzamen in de etalage te plaatsen. Ook is de NMG steeds meer gesprekspartner voor bedrijven als Gasterra, Gasunie, Nuon en RWE. Afgelopen jaar heeft de NMG met al deze partijen om de tafel gezeten. Er hebben meerdere gesprekken plaatsgevonden met Grunneger Power. Dit heeft geresulteerd in een nauwe samenwerking, vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst. Klimaat en energie is momenteel een veelbesproken thema. We zijn hierin een belangrijke gesprekspartner geworden. Daarom zijn er ook meer uren aan besteed dan begroot. Actualiteiten Na 2010 was ook 2011 een bewogen jaar op het gebied van klimaat en energie. De actualiteitsuren zijn besteed aan het op de hoogte blijven van en reageren op de vele actuele ontwikkelingen in de regio. Ook heeft de NMG veel vragen van burgers beantwoord over de ontwikkelingen op het gebied van klimaat en energie. In 2011 heeft de NMG een groot aantal uren besteed aan de naweeën van de discussie over CO 2 -opslag. Er is meermalen overlegd met Stichting Borg en er zijn evaluaties uitgevoerd over het aangaan van maatschappelijke discussies rond vergelijkbare thema s. Ook heeft de NMG geparticipeerd in gesprekken over de thema s wind op zee, kerncentrales in de Eemshaven en opslag van kernafval in de kleilagen. Tot slot is in 2011 begonnen met het nieuwe programma Energie van de Provincie Groningen, waarvoor de NMG input heeft geleverd. Al met al heeft dit ertoe geleid dat het aantal uren voor actualiteiten hoger is dan begroot. Energiekompas Nieuwe Stijl Er zijn gesprekken gevoerd met Energy Valley over de vorming van een nieuw netwerk waarin overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties kunnen participeren. Energy Valley gaf hier geen gehoor aan. Vervolgens is besloten om niet een nieuw netwerk op te zetten, maar om aan te sluiten bij bestaande netwerken. Daarom zijn gesprekken gevoerd met Energy Valley Top Club. Met Energy Valley Top Club willen de deelnemende organisaties groene energie promoten bij een breed publiek, de jeugd enthousiasmeren, een ontmoetingscentrum zijn voor de energiesector, en het MKB verduurzamen. De gesprekken met Energy Valley Top Club resulteerden in de ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst Samen Duurzaam aan de Top, die gesloten is met Energy Valley en maatschappelijke partners. Hierdoor is de NMG supporter geworden van de Energy Valley Top Club en wordt zij nauw betrokken bij de invulling van deze samenwerkingsovereenkomst. 14

16 Energieslimme Klusdagen In 2010 heeft de NMG bij de Groninger doe-het-zelfzaken van Praxis het pilotproject Energieslimme Klusdagen uitgevoerd. Dit pilotproject was erop gericht bouwmarktbezoekers energiebesparende maatregelen toe te laten passen. Het plan was om in 2011 dit project landelijk op te starten. Het is echter niet gelukt om financiering te krijgen voor dit project en daardoor is het niet van de grond gekomen. De voor dit project begrote uren zijn dan ook niet gebruikt. Lokale Energie Voorwaarts! Het project Lokale Energie Voorwaarts! ging in 2011 van start met als doel om lokale duurzame energieinitiatieven te ondersteunen bij het realiseren van lokale duurzame energiecoöperaties. De NMG heeft in eerste instantie een inventarisatie gemaakt van alle lokale duurzame energie-initiatieven in de provincie Groningen. Uit die inventarisatie bleken er ongeveer 14 van dergelijke initiatieven te bestaan, waarvan Grunneger Power het meest doorontwikkelde initiatief is. Daarom heeft de NMG Grunneger Power als koploper benoemd en met deze coöperatie een samenwerkingsovereenkomst gesloten. De NMG heeft samen met de Friese Milieufederatie in november een eerste bijeenkomst gehouden voor lokale duurzame energie-initiatieven. Deze bijeenkomst vond plaats in Den Horn en is goed bezocht. Het doel van deze eerste bijeenkomst was het opdoen van ideeën, kennis delen en kennismaken met andere initiatiefnemers. Ook had de NMG als doel de kennisbehoefte te peilen onder de initiatiefnemers, zodat de vervolgbijeenkomsten in 2012 goed aansluiten. Lokale Energie Voorwaarts! is een belangrijk project voor de NMG. De NMG heeft daarom veel uren op dit onderwerp gedraaid, die alle vooraf waren begroot. Energiebesparing in Monumenten Een project gericht op het realiseren van energiebesparing in monumentale gebouwen was in Utrecht een groot succes. Het plan was om een soortgelijk project in Groningen op te starten. Het is echter niet gelukt om financiering te krijgen voor dit project, zodat het helaas niet van de grond is gekomen. 100% Groen 100% Groen is verder gegaan onder de projectnaam We Generate. We Generate streeft naar de oprichting van een zestal energiecoöperaties in Groningen en vertoont in de uitvoering grote overlap met het project Lokale Energie Voorwaarts! Samen zorgen We Generate en Lokale Energie Voorwaarts! voor extra slagkracht op dit onderwerp. De eerste helft van 2011 is nodig geweest om We Generate vanuit het landelijke netwerk van de Natuur en Milieufederaties adequaat vorm te geven. De onafhankelijke positie van de NMG is in het project goed geborgd. Voor dit project is een eerste inventarisatie gemaakt van de initiatieven. Door de lange opstartfase is nog maar een beperkt aantal uren geschreven op dit project. CO 2- ambitie II - Eemshaven Climate Initiative In 2011 is er van de top 5 van energiebedrijven één bedrijf overgebleven waarmee concrete afspraken zijn gemaakt over energiebesparing in de energie-intensieve industrie. In 2011 is samen met Ecofys het productieproces van Delesto uit Farmsum geanalyseerd op besparingsmogelijkheden. Begin 2012 wordt een overeenkomst met Delesto gesloten om middels een investeringsprogramma te komen tot een 15

17 wezenlijke CO 2 -reductie. Door de grote omvang van dit project zijn er veel meer uren aan besteed dan begroot. CO 2 -afvang en -opslag - Van De Noordelijke Dialoog tot Het Noordelijk Klimaat Perspectief Bij het opstellen van het Werkplan 2011 stonden we in de startblokken om de maatschappelijke dialoog over CO 2 -afvang en -opslag vorm te geven en de verwachting was dat dit in 2011 veel capaciteit van de NMG zou vergen. Omdat het kabinet echter besloot niet in te stemmen met de plannen voor opslag van CO 2 in de bodem in Noord-Nederland, verviel ook de urgentie van de maatschappelijke dialoog over dit onderwerp. Begin 2011 hebben de we maatschappelijke dialoog over CO 2- afvang en -opslag daarom ongevormd tot een maatschappelijke dialoog over noordelijk klimaat- en energiebeleid. In dit project, het Noordelijk Klimaat Perspectief, staan een aantal wezenlijke vragen centraal die betrekking hebben op maatschappelijk draagvlak voor energieprojecten. Het gaat in de eerste plaats om de discussie welke bijdrage van Noord-Nederland verwacht kan worden als het gaat om het halen van nationale doelstellingen voor CO 2 -reductie en duurzame energie; en in de tweede plaats om de vraag welke keuzes en gevolgen onontkoombaar zijn als Noord-Nederland die doelstellingen wil halen. In de derde plaats is gestructureerd onderzocht welke keuzes binnen klimaat- en energiebeleid de voorkeur hebben van het bredere publiek in Noord-Nederland en wat de bestuurlijke voorkeuren zijn. Dit project, uitgevoerd in samenwerking met de Natuur en Milieufederatie Drenthe, was complex en omvangrijk. Er zijn grote hoeveelheden relevante gegevens verzameld en gevalideerd, er is een interactief model gemaakt van het noordelijk energiesysteem om keuzes en aannames in de discussie inzichtelijk te maken, en er is veel aandacht besteed aan het communiceerbaar maken van de meeste cruciale elementen in het noordelijk klimaat- en energiebeleid. Die complexiteit maakt dat er veel meer uren zijn ingezet dan begroot, maar het resultaat is er ook naar. We hebben ons erop gericht om op basis van goede en begrijpelijke informatie een zinvol debat te kunnen voeren over elementen van klimaat- en energiebeleid die maatschappelijk zeer ter discussie staan. Het uiteindelijke doel is het verwerven van draagvlak voor energie-initiatieven door op basis van discussie mensen mee te nemen in de noodzaak van dergelijke initiatieven. Het project is uitgevoerd met subsidies van de EU en SMOM en daarnaast is er een forse bijdrage vanuit de Nationale Postcode Loterij ingezet. De NMG is ervan overtuigd dat we met de resultaten van dit project in staat zijn het klimaat- en energiebeleid van regionale en lokale overheden blijvend op een hoger plan te brengen. CO 2 Grenzeloos Neutraal In 2011 ging het project CO 2 Grenzeloos Neutraal van start. Het eerste half jaar bestond uit het werven van gemeenten voor dit project. Zes gemeenten doen mee aan het project CO 2 Grenzeloos Neutraal. Deze gemeenten willen aan de slag met de invulling van lokaal klimaatbeleid. De NMG gaat hen begeleiden bij de route om te komen tot een haalbaar klimaatbeleidsplan. Per gemeente wordt bepaald welke bijdrage de gemeente kan leveren in het behalen van de landelijke doelstellingen. Hierbij wordt rekening gehouden met de mogelijkheden en ambities van elke gemeente. 16

18 4.2 Toetsing aan Meerjarenbeleidsplan De positie van de NMG in het werkveld Klimaat en Energie is in 2011 verder verstevigd. In het Meerjarenbeleidsplan is hierin niet voorzien. Door de recente ontwikkelingen is de NMG een volwaardige gesprekspartner geworden in dit werkveld, waardoor nieuwe kansen zich aandienen en opgepakt worden. De NMG is aangesloten bij Energy Valley Top Club en is een goede gesprekspartner geworden van Energy Valley. Door deze positie is de NMG op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en projecten op het gebied van klimaat en energie en kan zij ook meedenken in ontwikkelingen en projecten. Het ondersteunen van lokale duurzame energie-initiatieven heeft ook een grote impuls gekregen. Middels de projecten Lokale Energie Voorwaarts! en We Generate is een groot deel van deze initiatieven in beeld gebracht en is gestart met de ondersteuning ervan. In 2011 is met het project Noordelijk Klimaat Perspectief de brede maatschappelijke discussie aangegaan met tal van organisaties, burgers, instellingen en overheden om te komen tot een breed gedragen pakket aan maatregelen om in het Noorden de landelijke doelstellingen te behalen. De doelstellingen uit het Meerjarenbeleidplan zijn ruim gehaald. Er lopen tal van projecten die zijn gericht op bewustwording en draagvlakvergroting. De NMG heeft een grote bijdrage geleverd aan het behalen van het streefbeeld van 2030 voor Klimaat en Energie. 17

19 5. DUURZAME BEDRIJVIGHEID 5.1 Toetsing aan Werkplan 2011 Extern overleg De NMG heeft in 2011 een grote inzet gepleegd op het werkveld Duurzame Bedrijvigheid en haar positie daarin duidelijk versterkt. Dit heeft ertoe geleid dat steeds meer partijen contact met ons zoeken. Enerzijds om invulling te geven aan ambities rond maatschappelijk verantwoord ondernemen en vergroening van productieprocessen, anderzijds om inhoudelijke bijdragen te leveren, zoals aan het ontwikkelen van de Groene Havenvisie (Groningen Seaports) en de Ontwikkelingsvisie Eemsdelta (Provincie Groningen). Er is hierbij afstemming gepleegd met noordelijke natuur- en milieuorganisaties, onder andere in de Commissie Wadden Natuurlijk - werkgroep Eems-Dollard. Ook heeft de nodige afstemming plaatsgevonden met Natuur en Milieu en de Natuur en Milieufederaties omtrent actuele ontwikkelingen als bedrijfsvestigingen en juridische en wettelijke ontwikkelingen. Daarnaast vindt overleg plaats met lokale overheden (Provincie en gemeente), het georganiseerde bedrijfsleven en belangenorganisaties als Groningen Seaports en SBE. De NMG is onder andere gevraagd deelnemer te worden aan de projectgroep Eemsdelta Green. Mede hierdoor bleek dat de geplande uren niet toereikend waren. Actualiteiten Veel tijd is besteed aan actuele ontwikkelingen in het Eemshavengebied en in Delfzijl. Door belanghebbenden, bedrijven en de diverse bevoegde gezagsorganen werd de mening van de NMG gevraagd over inhoudelijke en vergunningtechnische onderwerpen. Een paar voorbeelden uit 2011 zijn het bestemmingsplan Oosterhorn, ontwikkeling bedrijfsterrein ZuidOost-hoek (Eemshaven) en de milieuvergunningen van o.a. Ensartech, Heveskes, Bio Olie Nederland, AKZO en ESD. Ook de geurhinder vanuit het bedrijfsterrein Oosterhorn is een onderwerp dat het afgelopen jaar veel aandacht heeft gevraagd. Door de centrale positie van de NMG binnen de ontwikkelingen rond de Eemsdelta waren er veel verzoeken om overleg en adviesvragen op het gebied van vergunningverlening meer dan voorzien. Er zijn hierdoor meer uren aan actualiteiten besteed dan begroot. Ecologie en Economie in Balans In 2010 is de Provincie gestart met het project Ecologie en Economie in Balans (EEB). Als vertegenwoordiger van de natuur- en milieuorganisaties trad de NMG in overleg met andere belanghebbenden over de economische gebruiksruimte in de Eemsdelta en de beperkingen die de ecologische situatie in dat gebied stelt. Het project dient uiteindelijk uit te monden in een toetsingskader voor vergunningen waarmee de toekomstige inrichting en ontwikkeling van de Eemsdelta in belangrijke mate wordt bepaald. De bijdrage van de Natuur en Milieufederatie Groningen bestond uit een bijdrage aan twee werkgroepen (werkgroep Emissies en werkgroep Type Bedrijvigheid) en aan de provinciale organisatie bij het algehele proces. Er is hierbij ondersteuning geboden aan de provinciale projectleider en de desbetreffende afdeling van de Provincie Groningen. Het project EEB is in 2011 niet afgerond, maar loopt door in Hierdoor zijn niet alle geplande uren voor het project gedraaid en is een deel overgezet naar De uren die de NMG aan EEB besteedt, vallen niet onder de jaarlijkse Budgetsubsidie van de Provincie, maar worden gefinancierd uit een eenmalige projectsubsidie die is verkregen bij de start van het project in

20 E-pact In 2009 heeft de NMG de basis gelegd voor het E-pact. Met het starten van de samenwerking tussen zes natuur- en milieuorganisaties (Het Groninger Landschap, Natuur en Milieufederatie Groningen, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Stichting WAD en Waddenvereniging), Nuon, RWE en Groningen Seaports in 2010, hebben deze partijen zich ingespannen om de (industriële) ontwikkelingen in de Eemsdelta een zo duurzaam mogelijk karakter te geven en vast te leggen in een Eemsdelta-pact (E-pact). Dat dit geen gemakkelijk traject is geweest, blijkt uit het feit dat er meer tijd benodigd was en ook de planning niet is gehaald om in 2010 tot afronding van het E-pact te komen. In 2011 is het E-pact gestopt zonder dat voor alle onderwerpen de beoogde resultaten zijn behaald. Er is door alle partijen een verklaring ondertekend waarin de gelijkgezindheid onderstreept wordt, maar waarin ook aangegeven wordt op welke onderwerpen de standpunten verschillen. De uitwerking van een aantal van deze punten (zoals emissies) zal niet binnen het E-pactproject worden uitgewerkt, maar vindt plaats binnen het project Ecologie en Economie in Balans. Deze afronding heeft weinig tijd gekost. Het E-pact is een project waar geen provinciale uren aan worden besteed; het wordt gefinancierd door het bedrijfsleven. Netwerk Milieu Eind 2010 is een start gemaakt met het Netwerk Milieu. Hiertoe is een eerste bijeenkomst georganiseerd met Lucas Reijnders als gastspreker over diverse grijs-milieuonderwerpen. Deze bijeenkomst werd goed bezocht en men gaf aan dat er behoefte is om het Netwerk steviger neer te zetten en structureel aandacht aan dit onderwerp te besteden. Wij zijn er echter niet in geslaagd om het Netwerk in 2011 verder vorm en inhoud te geven. Enerzijds kwam dit door grote drukte op andere projecten en door personele wisselingen. Anderzijds is het lastiger gebleken dan verwacht om organisaties uit onze achterban warm te krijgen voor grijs-milieuonderwerpen. Met een deel van onze achterban onderhielden wij namelijk sowieso op enkele actuele onderwerpen en projecten al intensief contact. Hierdoor kwamen extra initiatieven voor bijeenkomsten niet van de grond. In 2012 zijn daardoor minder uren besteed aan het Netwerk Milieu dan begroot. Er is besloten om voor 2012 een andere aanpak te kiezen om het netwerk vorm te geven. Coördinatie Eemshaven Op het gebied van natuur, landschap en milieu in relatie tot de ontwikkeling van bedrijvigheid in de Eemsdelta werkt de NMG nauw samen met onder meer Waddenvereniging, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Het Groninger Landschap. De NMG vertegenwoordigt deze partijen in diverse overleggen, maar ook bij vergunningtrajecten. Deze samenwerking en coördinatie vergen veel tijd en energie, maar leiden wel tot het beoogde doel: eenheid van standpunten. De activiteiten rond dit dossier worden niet apart gesubsidieerd, maar zijn bekostigd door zoveel mogelijk uren uit andere beleidsvelden in te zetten en door een extra financiële bijdrage van de terreinbeheerders (Het Groninger Landschap, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer). Gezien het grote aantal overleggen, de actualiteiten en de beïnvloedingsmomenten bleek het begrote aantal uren op dit dossier echter te laag. De inzet van de Natuur en Milieufederatie Groningen is in 2011 wel succesvol geweest en heeft er onder andere toe geleid dat er binnen projecten als Economische Ontwikkelingsvisie Eemsdelta en Ecologie en Economie in Balans voldoende aandacht is gekomen voor natuurherstel van het Eems-Dollardestuarium. 19

21 Hennepveld Hennep to House In 2011 is de NMG in samenwerking met de Natuur en Milieufederatie Drenthe verder gegaan met de publiciteit rond het project Hennep to House en de mogelijkheden van hennepisolatie. Daarnaast is actief geworven voor proefprojecten waarin hennepisolatiematten worden toegepast. Er zijn gesprekken geweest met diverse partijen zoals BAM, Bureau Meerstad, de gemeenten Hoogezand-Sappemeer en Slochteren, maar die hebben niet geleid tot concrete voorbeeldlocaties. De voornaamste reden daarvoor is dat er, om het materiaal toe te passen, eerst een innovatieslag moet worden gemaakt. Mogelijk volgen uit die innovatieslag andere toepassingen en een ander productieproces. Eind 2011 is een innovatieonderzoek gestart. In het voorjaar van 2012 moeten de resultaten van dat onderzoek duidelijk zijn. Cradle to Cradle in het Zuidelijk Westerkwartier De verschillende Cradle to Cradle-projecten van De Natuur en Milieufederaties en de Provincie Groningen waren al in 2009 samengevoegd tot één project. In het Groninger Zuidelijk Westerkwartier is gekeken naar de mogelijkheden om C2C-principes toe te passen in de agrarische sector. Bij vier veehouderijen zijn de kringlopen onderzocht door een stagiair, onder begeleiding van een externe deskundige. Als veelbelovende sporen zijn compostering (bodemverbetering) en het sluiten van kringlopen op regionale schaal geïdentificeerd. Het project is begin 2011 afgerond. Cradle to Cradle landelijke projectleiding De NMG leverde de projectleider voor het landelijke project van De Natuur en Milieufederaties Cradle to Cradle in Praktijk, waarvoor wij ook een deel van de invulling deden (zie Cradle to Cradle in het Zuidelijk Westerkwartier). Het project is landelijk succesvol afgerond. Er is een fraai vormgegeven magazine uitgebracht met daarin de resultaten. Het project is gepresenteerd in Berlijn op een tentoonstelling over C2C in Nederland. Er zijn goede contacten gelegd met verschillende organisaties die zich bezighouden met C2C, waaronder EPEA, de grondlegger van C2C. 20