cursus: Wenprocedures en pedagogische protocollen

Transcriptie

1 cursus: Wenprocedures en pedagogische protocollen

2 >Inhoud > Over deze cursus 3 > Wenprocedures 6 > De persoonlijkheidsontwikkeling van het jonge kind 11 > Pedagogische uitgangspunten ten behoeve van de begeleiding 15 > Pedagogisch Kader Kindercentra 0-4 jaar 17 > Communicatie 19 > Pedagogisch beleidsplan en pedagogische protocollen 21 > Reflectie 23 > Theoriebron 1: Hechting 25 > Theoriebron 2: Het hechtingsproces 27 > Theoriebron 3: Motiveren en stimuleren 31 > Theoriebron 4: Pedagogische uitgangspunten in de kinderopvang 33 > Theoriebron 5: Communicatie tussen ouders en pedagogisch medewerkers 35 > Theoriebron 6: Protocollen in de kinderopvang 38 > Theoriebron 7: Memorie van toelichting van de Wet kinderopvang en pedagogisch beleidsplan 39 > Beoordeling 41 Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus KB Meppel Tel.: Fax: info@edu-actief.nl Internet: Wout de Vries en ROC Mondriaan Wenprocedures en pedagogische protocollen Auteurs Titel Vormgeving binnenwerk: DBD design/ruurd de Boer, omslag: Tekst in Beeld/Hubi de Gast ISBN Copyright 2011 Uitgeverij Edu Actief b.v. Eerste druk/tweede oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.

3 >Over deze cursus In deze cursus komen twee onderwerpen aan de orde die voor pedagogisch medewerkers in de kinderopvang belangrijk zijn. Om te beginnen leer je wat het voor een kind kan betekenen om vanuit de vertrouwde thuissituatie, waarin het samen is met zijn ouders, geplaatst te worden in een kinderopvang. Kinderen reageren daarop niet allemaal op dezelfde wijze. Pedagogisch medewerkers weten dat maar al te goed. Kennis hebben van pedagogiek, psychologie en ontwikkelingspsychologie en dat in de praktijk kunnen gebruiken, komen hierbij duidelijk van pas. Vaak zullen de pedagogisch medewerkers voor het individuele kind een op maat geschreven wenprocedure moeten ontwikkelen. Hierover zullen ze met de betreffende ouders moeten communiceren, de toepassing van de wenprocedure zal met hen moeten worden afgestemd. Daarnaast wordt aandacht besteed aan protocollen in het algemeen en ga je je verdiepen in pedagogische protocollen in het bijzonder. Protocollen zijn richtlijnen voor je handelen. In het pedagogisch beleids- en activiteitenplan zijn veel handelingen en regels opgenomen, gericht op de pedagogische aspecten van het werk in de kinderopvang. Voor verschillende situaties die in het kinderdagverblijf voorkomen, zijn protocollen, beleidsplannen en uitvoeringsplannen ontwikkeld. Doelstellingen Je kunt het belang van wenprocedures omschrijven. Je kunt de theorieën benoemen die van invloed zijn op de ontwikkeling: hechting, Bowlby, Van IJzendoorn en Maslow. Je kunt pedagogische aspecten van begeleiding benoemen. Je kunt beschrijven wat er in het pedagogisch curriculum over wenprocedures staat. Je kunt ouders informeren over en ondersteunen bij het wennen. Je kunt beschrijven wat er in het pedagogisch beleidsplan van de organisatie staat over wennen. Beoordeling Je wordt op verschillende punten beoordeeld. Deze punten kun je achter in dit boek vinden. Belangrijke punten bij de beoordeling zijn: actieve deelname aan de lessen nette uitwerking van de opdrachten afgeronde processtappen voor het maken van de beroepsproducten. Uitgeverij Edu Actief b.v. 3

4 Je toekomstige collega Naam: Leeftijd: Werkzaam bij: Medewerkers: Cobie Kuiper 33 jaar Kinderopvang De Eerste Stap Behalve de leidinggevende en de assistentleidinggevende werken in dit kinderdagverblijf vijftien pedagogisch medewerkers. Werkzaam als: Pedagogisch medewerker kinderopvang niveau 3 Soort werkzaamheden: Over de werkomgeving: Wat er leuk is aan je werk: Grootste blunder: Waar je aan werkt: Professioneel begeleiden van de kinderen (0-4 jaar) in een veilige, vertrouwde en gestructureerde omgeving. De pedagogisch medewerkers bieden een dagprogramma aan met verschillende onderdelen. Elke dag is ingedeeld volgens een rooster, met op vaste tijdstippen ruimte voor bijvoorbeeld eten en drinken, checkrondes van de luiers, een activiteit en/of vrij spelen, verschoonrondes, op het potje of op de wc laten gaan, kinderen naar bed brengen, kinderen uit bed halen en indien nodig verschonen, fruit eten en drinken, jas en schoenen aantrekken, tasje gereed maken. Eén van de drie verticale groepen in een van de groepsruimten van De Eerste Stap. Hier begeleiden drie leidsters zestien kinderen. Er zijn maximaal vier baby s (tot 14 maanden) per dag op één groep aanwezig zijn. Kinderen zijn eerlijk, spontaan en reageren nog zo direct. Elke dag levert voor mij weer momenten op waarvan ik kan genieten. Kinderen doen zich niet anders voor dan ze zijn. Emoties als verdriet en boosheid duren vaak niet lang. Kinderen zijn doorgaans gauw bereid iets te doen waardoor ze hun boosheid of verdriet (even) vergeten. Als de kinderen in bed liggen, moeten de hekjes altijd gesloten zijn zodat het kind er niet zelf uit kan komen. Eén keer heb ik dat niet goed gecontroleerd. Gelukkig is het kind rustig in zijn bed blijven liggen, maar ik ben enorm geschrokken. Het had ook anders kunnen aflopen. Ik verdiep me in het non-verbale gedrag van jonge kinderen. Baby s kunnen nog niet praten. En de leeftijd waarop kinderen in staat zijn onder woorden te brengen hoe ze zich voelen, verschilt per kind. Wat kinderen niet kunnen wegstoppen, is hun gedrag, houding, manier van reageren, mimiek en blik. Wanneer kinderen op jonge leeftijd voor het eerst bij ons komen, is vooral hun non-verbale gedrag het aanknopingspunt voor ons om met hen een relatie aan te gaan. 4 Wenprocedures en pedagogische protocollen

5 Beroepsproduct: Wenprocedure en opvoedkundige protocollen Dit beroepsproduct inleveren voor: 1. Schrijf vanuit het pedagogisch beleidsplan van de organisatie een wenprocedure voor een eigen kind. Dat wil zeggen een kind uit de groep met wie je werkt of met wie je de beroepspraktijkvorming doet. 2. Maak een verslag over drie opvoedkundige protocollen die aansluiten op het pedagogisch beleidsplan dat op je stageadres en/of in de kinderopvang gehanteerd wordt. Extra voor PW4: 3. Maak met het schrijven van je verslag over de wenprocedure voor een eigen kind en het verslag over de opvoedkundige protocollen een koppeling met het Pedagogisch Kader Kindercentra 0-4 jaar. Processtappen Maak een planning en een taakverdeling. Maak een ontwerp van de uitwerking. Werk het eindproduct uit. Laat elke processtap goedkeuren door je docent voordat je begint aan de volgende processtap. Eisen aan het beroepsproduct De punten waarop het beroepsproduct wordt beoordeeld, vind je bij de beoordeling achter in deze cursus. Taal Taal Taal Taal Neem deze cursus door en onderstreep de woorden die je niet kent. Noteer deze woorden in je woordenlijst en zet de betekenis erbij. Nieuwe, onbekende woorden die je tegenkomt tijdens deze cursus voeg je toe aan de woordenlijst. Na afloop van de cursus neem je dit overzicht op in je taalportfolio. Werkmodel: Woordenlijst op Uitgeverij Edu Actief b.v. 5

6 >Wenprocedures Doelstellingen Je kunt het belang van wenprocedures omschrijven. Opdracht 1: Interview Het toevertrouwen van je kind aan iemand anders is voor ouders vaak een hele stap. Vooral de eerste keer, als het hun eerste kind betreft. Wanneer het wordt toevertrouwd aan iemand uit de kring van kennissen, vrienden of familie is de drempel vaak lager dan wanneer het relatief onbekenden zijn. De kinderopvang behoort meestal tot die laatste groep. Bij ouders komen allerlei vragen op, zoals: gelden er dezelfde normen en waarden als thuis, hoe zit het met de veiligheid, worden de kinderen wel optimaal begeleid? Zoek in je omgeving, kennissen-, vrienden- en/of familiekring, iemand die voor de eerste keer ouder is geworden en vraag of je deze persoon mag interviewen. Bedenk vragen die jij in dit interview wilt stellen. De vragen moeten betrekking hebben op wat hierboven staat beschreven. Probeer in elk geval aandacht te besteden aan: of diegene nagedacht heeft over of deze de zoon of dochter op de kinderopvang gaat plaatsen in hoeverre diegene op de hoogte is van hoe het eraan toegaat in de kinderopvang welke wensen diegene heeft of stelt ten aanzien van de kinderopvang op welke vragen diegene in elk geval een antwoord wil hebben. Maak van het interview aan de hand van de door jou gestelde vragen en de verkregen antwoorden een verslag. Werkmodel: Gespreksverslag op 6 Wenprocedures en pedagogische protocollen

7 Opdracht 2: Vergelijken Bespreek je verslag van opdracht 1 met maximaal vier medecursisten. Maak naar aanleiding van deze bespreking een overzicht van de verschillen en overeenkomsten die uit de vergelijking van de verslagen naar voren zijn gekomen. Bespreek de vergelijkingen in de klas en kom als klas met een lijst van vijf punten die voor de ouders belangrijk zijn om hun kind te willen toevertrouwen aan de kinderopvang. Opdracht 3: Pedagogische uitgangspunten Regel met een instelling voor kinderopvang of je in deze periode twee of drie keer op bezoek mag komen om in verband met je opleiding meer te weten te komen over de pedagogische uitgangspunten binnen de kinderopvang. Dit kan ook je eigen werk- of stageplek zijn. Vraag of je, afhankelijk van het onderwerp, met de locatiecoördinator en/of de pedagogisch medewerker een gesprek kunt hebben. Spreek met de instelling van je keuze af wanneer je een paar uur of een dagdeel een van de groepen mag observeren en of je na afloop je indrukken en aantekeningen met de pedagogisch medewerker kunt bespreken. Bedenk van tevoren naar aanleiding van theoriebron 1 enkele vragen die jij tijdens de nabespreking aan de pedagogisch medewerker wilt stellen. Maak naar aanleiding van je observaties in de groep een observatieverslag en voeg daaraan een samenvatting van de nabespreking met de pedagogisch medewerker toe. Zorg ervoor dat het geheel uit maximaal drie A4 tjes bestaat. Opdracht 4: Wenprogramma Theoriebron 1: Hechting Werkmodel: Observatieplan op Werkmodel: Samenvatting schrijven op PW4 In de kinderopvang wordt aan nieuwe kinderen een wenprogramma aangeboden. Dit gebeurt vaak in overleg met de ouders van het nieuwe kind. Niet ieder kind reageert in nieuwe situaties op dezelfde wijze. Ieder kind went op zijn eigen manier aan een nieuwe situatie. Noem vijf punten voor een algemeen wenprogramma voor nieuwe kinderen in de kinderopvang. Werk deze punten kort uit en motiveer waarom je juist die punten hebt gekozen. Maak hierbij gebruik van de informatie die je hebt verkregen in opdracht 1, 2 en Uitgeverij Edu Actief b.v. 7

8 Opdracht 5: Hechtingsproces PW4 Hechting is de behoefte van mensen om de nabijheid te zoeken van één of meer specifieke personen. Leg uit op welke manier je in het wenprogramma rekening houdt met het hechtingsproces van kinderen. Maak dit duidelijk aan de hand van concrete voorbeelden. Theoriebron 2: Het hechtingsproces Taal Taal Taal Taal Maak een samenvatting van theoriebron 1 ( Hechtingsgedrag ) en theoriebron 2 ( Het hechtingsproces ). Zorg ervoor dat de samenvatting niet groter wordt dan twee A4 tjes. Werkmodel: Samenvatting schrijven op 8 Wenprocedures en pedagogische protocollen

9 Opdracht 6: Puzzelbegrippen Maak de onderstaande puzzel. Alle woorden hebben betrekking op de kinderopvang in het algemeen en de wenprocedures en pedagogische protocollen in het bijzonder. Niet alle letters worden gebruikt. De woorden in de puzzel staan horizontaal, diagonaal, verticaal of van achter naar voren, van boven naar beneden of omgekeerd. In totaal zijn er 49 woorden in de puzzel verwerkt. G N A V R E D N D E K I N D L N N A L P O E J T M I R K N U F F E L E E Q B E E F R U I T T U U L S T A A L P G G A R D L E E D G A D O D E G K L E E A C B E A E V X T D V O A S E P O P P L W I Y N G S R W O O R D E N K C P A S S R E D U O R E R O D E L E N O T O R G E V O E L O E S C B N S I N T A K E R S K I E N A G K B T O O B T O O P V N E P I U R K D E R O T W R O R L V L A M S E N E N N E W E E W L Y P E I L E N E T E N E P U K O W A R B O P S K N A R Q A N L I W W E L E R E Y S U E G O F A D N E G N E R B S D E O P H A L E N O O D R I N K E N L A E F O V H E M O T I E R T A A L T N A M M L D O E L E N N E T E M A C O J E M B W E N E R I B Y T I N C O A B H E D M E E C E D H A L N E L I U H O T E T I A H G T T I A G N I T U B E N E N I B E R O G E I N L E E G G Y C L A A H B E L G E A R U G E B O U W H O E K I N D J E O F A E B A N I S E T N E L E P S H A G R T N N E L E O D E H C S I G O G A D E P E N E P A L S N N A L P S D I E L E B S N Uitgeverij Edu Actief b.v. 9

10 Geef van 25 gevonden woorden aan welke relatie zij hebben met de kinderopvang in het algemeen en de wenprocedures en pedagogische protocollen in het bijzonder. Motiveer je antwoord. 10 Wenprocedures en pedagogische protocollen

11 >Theoriebron 1: Hechting In ieders leven speelt hechting een belangrijke rol. Maar wat is hechting eigenlijk? Het woord hechten doet in eerste instantie denken aan een wond. En aan een draad en naald om de randen van de wond bij elkaar te brengen en te houden zodat deze kan genezen. Na enige tijd, wanneer de wond genezen is, kun je soms niets meer zien. Het komt ook voor dat je een litteken kunt zien. Hechting heeft echter ook een andere betekenis. Psychologisch gezien is hechting een proces dat we bij mensen kunnen waarnemen. Samenvattend kun je zeggen dat hechting de behoefte van mensen is om de nabijheid van een of meer specifieke personen te zoeken. Voor baby s is hechting een voorwaarde om te overleven. Van nature zijn baby s ingesteld om een hechte, liefdevolle relatie aan te gaan met ten minste één persoon. Vaak is dit de natuurlijke moeder, maar het kunnen ook andere opvoeders zijn: de andere ouder, de vervangende opvoeder of de verzorger. Met het aangaan van deze relatie streeft het kleine kind naar veiligheid, geborgenheid en voldoening. Hechting is in de ontwikkeling van een kind zeer belangrijk want het is nodig voor een goede emotionele en sociale ontwikkeling. Door op te groeien in een veilige, geborgen omgeving, waarin de opvoeder tegemoetkomt aan de behoeften van het kind, is het kind in staat een eigen persoonlijkheid te ontwikkelen. Uit onderzoek is gebleken dat kinderen die zich in het eerste levensjaar veilig hebben kunnen hechten aan een of meer personen in sociaal-emotioneel opzicht beter functioneren dan kinderen die deze mogelijkheid niet hebben gehad. Veilig gehechte kinderen blijken beter te kunnen omgaan met tegenslagen. Hun gevoel van eigenwaarde is sterker ontwikkeld. Ze zijn weerbaarder, leergieriger, sociaal vaardiger en minder angstig. Dit wil overigens niet zeggen dat een kind dat angstig aangelegd is en weinig zelfvertrouwen heeft, een kind dat sociaal onhandig of angstig is, zich niet goed heeft kunnen hechten. Deze problemen komen ook voor bij goed gehechte kinderen, alleen minder vaak dan bij kinderen die zich niet goed hebben kunnen hechten. Onderzoek en theorie Naar hechting is veel onderzoek gedaan. John Bowlby bijvoorbeeld kwam halverwege de vorige eeuw met een hechtingstheorie, gebaseerd op veel verschillende onderzoeken in Engeland. Hij benadrukte het belang van een goede interactie tussen het kind en zijn opvoeder(s) om een goede hechting tussen hen tot stand te laten komen. Bowlby was ervan overtuigd dat een sensitieve houding van de moeder voor de signalen van het kind essentieel is om een veilige hechting tot stand te laten komen. Zijn theorie heeft geleerd dat het verstandig is om huilende baby's niet te laten huilen, maar te troosten. Baby s laten door te huilen merken dat ze behoefte hebben aan de nabijheid van hun verzorgers. De redenen voor het huilen kunnen verschillen: volle luier, natte luier, darmkrampjes, honger enzovoort. In Nederland heeft professor Van IJzendoorn veel onderzoek naar hechting gedaan. Hij vindt dat kinderen als het ware 'geprogrammeerd' zijn om zich te hechten aan een opvoeder. Hij deelt de mening van Bowlby dat veilig gehechte kinderen de beste ontwikkelingskansen hebben. Samen met Israëlische onderzoekers toonde hij aan dat Uitgeverij Edu Actief b.v. 25

12 kinderen die opgroeiden in een traditionele kibboets minder vaak veilig gehecht zijn aan hun ouders dan kinderen die in een gezin werden opgevoed. Ook ontdekte zijn team dat crèchekinderen zich emotioneel hechten aan zowel hun leidsters als hun ouders. Hechting wordt gezien als de duurzame affectieve relatie tussen een kind en een of meer opvoeders. In perioden van stress zullen veilig gehechte kinderen de nabijheid zoeken van personen aan wie zij zijn gehecht. Deze personen, vaak de vader en/of de moeder, zijn voor kinderen in een onbekende situatie de uitvalsbasis van waaruit de kinderen de omgeving verkennen. Onveilig gehechte kinderen klampen zich vast aan hun verzorger, bijvoorbeeld de pedagogisch medewerker. Of ze laten gedrag zien dat juist heel onverschillig en zelfstandig overkomt, los van de situatie. Ieder kind heeft een gehechtheidsrelatie met zijn opvoeders. Het verschil tussen veilig gehechte en onveilig gehechte kinderen is dat de laatste groep kinderen veel vaker te maken krijgt met leer- of relatieproblemen. Ze zijn lastig aanspreekbaar en ontwikkelen vaak een laag gevoel voor eigenwaarde. Hechting en onthechting Hechting en onthechting zijn belangrijke begrippen in de ontwikkeling van een kind, maar wat betekenen die begrippen? Hechting speelt vanaf de geboorte van het kind een belangrijke rol in zijn hele leven. Hechting speelt zelfs vóór de geboorte al een rol. Ongeboren kinderen reageren immers al op externe prikkels, zoals muziek of harde geluiden. Gedrag van mensen wordt gekenmerkt door hechting. Hechtingsgedrag is het voortdurend zoeken naar de nabijheid van een ander. Als een kind een goede hechting heeft met zijn ouders, maar ook met anderen in zijn naaste omgeving, zal het zoeken naar redelijk vaste gedragspatronen. Het kind experimenteert met zijn gedrag en met andere mensen om zich aan te gaan hechten. De hechting tussen kind en ouder verloopt niet altijd goed. Het kind zal gaan protesteren als het gedrag niet door de ouder wordt beantwoord. We zien bijvoorbeeld protestreacties als de ouder geen liefde en geborgenheid geeft. Het kind wil met zijn protest proberen de aandacht te trekken van zijn ouder. Als dit niets oplevert, zal een totaal andere verandering optreden in het gedrag van het kind. Zo kan het voorkomen dat het kind stil wordt en zich volledig terugtrekt. Dit is een voorbeeld van een vrij ernstige vorm van onthechting. Wanneer de ouder nog niet alert genoeg is en het kind in deze fase nog geen of onvoldoende aandacht schenkt, zal het kind zich gaan onthechten. We spreken van onthechting als het kind de innerlijke verbintenis met de ouder verbreekt. De ouder wordt door het kind niet meer als zijn opvoeder gezien en sluit het gevoel naar de ouder af. Onthechting heeft grote gevolgen voor het kind. Het gedrag van het kind kan op de wat langere termijn gekenmerkt worden door slecht contact met anderen, niet kunnen omgaan met nabijheid, onverschillig reageren in het omgaan met contacten of zich juist direct vastklampen aan de persoon die warmte en liefde geeft. Dit vastklampen kenmerkt zich door sterk claimgedrag, ook wel bezittingsdrang genoemd. In de kinderopvang komen we beide tegen: hechting én onthechting. Misschien waren het tot voor kort nog onbekende woorden voor je, maar ze spelen een belangrijke rol in ieders leven. 26 Wenprocedures en pedagogische protocollen

13 >Beoordeling Naam deelnemer: Namen groepsleden: Groep: Docent: Blok/periode: Cursus: Onderwerp: Product Criteria Voldoende Onvoldoende Processtappen Beroepsproduct plan van aanpak takenlijst vooronderzoek uitvoering vooronderzoek ontwerpvoorstel takenlijst uitvoering. Wenprocedure inleiding met uitgangspunten alle stappen van de wenprocedure pedagogische aspecten ouderaspecten pedagogisch beleid groep/groepssamenstelling activiteitenaanbod verslag drie pedagogische protocollen doel en functie inhoud pedagogische betekenis. Extra voor PW4 verband Pedagogisch Kader Kindercentra 0-4 jaar. Actieve deelname in de les Student was voldoende aanwezig. Student leverde een positieve bijdrage in zijn groepje. Student leverde een actieve bijdrage in de les. Uitgeverij Edu Actief b.v. 41

14 Product Criteria Voldoende Onvoldoende Opdrachten Mondeling en schriftelijk taalgebruik De opdrachten voor de cursus zijn goed en netjes uitgewerkt. De eigen evaluatie is ingevuld en besproken. Mondeling taalgebruik Schriftelijk taalgebruik De teksten zijn in correct Nederlands geschreven. Overige Eindbeoordeling: Onvoldoende Voldoende Goed > Datum: Paraaf docent: Paraaf deelnemer:.. 42 Wenprocedures en pedagogische protocollen