Werkvermogen in de Limburgse zorg

Transcriptie

1 Werkvermogen in de Limburgse zorg Oorzaken en gevolgen van verminderd werkvermogen Dit onderzoek wordt mede mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van de provincie Limburg, het ministerie van VWS, ZonMw, en stichting IZZ In opdracht van Godsweerdersingel GK Roermond Rotterdam, oktober 2012 Dr. Suzan Robroek Kerstin Reeuwijk, M.Sc. Prof.dr.ir Lex Burdorf

2 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Factsheet 4 Samenvatting 5 Achtergrond 7 1. De onderzoekspopulatie Respons Kenmerken onderzoekspopulatie Werkvermogen en gezondheid Werkvermogen Individuele factoren en werkvermogen Werkvermogen, ervaren gezondheid, en zorgconsumptie Conclusies Mogelijke gevolgen van verminderd werkvermogen Werkvermogen en arbeidsproductiviteit Werkvermogen, interne en externe mobiliteit Conclusies Leefstijl, gezondheid en werkvermogen Conclusies Werkgerelateerde factoren en werkvermogen Conclusies Gezondheidsbevorderende activiteiten via de werkgever Conclusies Belangrijkste resultaten en conclusie 23 Referenties 25 2

3 Voorwoord Langer werken in goede gezondheid In de Westerse landen met een vergrijzende samenleving wordt de arbeidsparticipatie in de komende decennia een van de grootste maatschappelijke uitdagingen. De levensverwachting is in de afgelopen 50 jaar sterk gestegen, met minimaal 6 tot 7 jaar. Het is onontkoombaar dat de meeste mensen tot op hogere leeftijd zullen moeten doorwerken. Een deel van die extra levensverwachting zal werkend worden ingevuld. In de duurzame inzetbaarheid van werknemers is gezondheid een cruciale factor, omdat gezondheidsproblemen een belangrijke reden zijn voor het verlaten van het arbeidsproces door arbeidsongeschiktheid, werkloosheid en vervroegde pensionering. Daarnaast heeft gezondheid ook een directe invloed op de arbeidsproductiviteit tijdens het werk. Behoud van de duurzame inzetbaarheid van werknemers vormt dan ook een speerpunt in het personeelsbeleid binnen organisaties. Daarin wordt steeds vaker gestreefd naar een actiever gezondheidsmanagement. Daarbij is er veel aandacht voor het werkvermogen van werknemers. Werknemers met een goed werkvermogen zijn productiever, vitaler en gezonder. In dit rapport wordt voor de zorgsector bepaald welke factoren het werkvermogen van werknemers beïnvloeden. Het wordt duidelijk dat een breed scala van factoren belangrijk is: gezondheid, arbeidsomstandigheden, leefstijl en organisatie-aspecten. Dit inzicht is noodzakelijk om zorgorganisaties goed te adviseren over gewenste maatregelen. Dit rapport is eigenlijk de start van een langlopend onderzoek. Daarin willen we precies kijken hoe het werkvermogen zich ontwikkeld. Belangrijke vragen daarbij zijn: Welke individuele en organisatorische maatregelen dragen bij aan het werkvermogen? Welke maatregelen zijn effectief om het werkvermogen daadwerkelijk te verbeteren? Wat moet een organisatie nu vooral wel en ook vooral niet doen? Ik kijk uit naar een boeiende samenwerking in de komende jaren om samen met u antwoorden op deze vragen te vinden. Daarmee leveren we een belangrijke bijdrage aan de duurzame inzetbaarheid. Een gezonde toekomst vraagt om een gezond en vitaal mens. Lex Burdorf Hoogleraar determinanten van volksgezondheid Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Rotterdam 3

4 Project WAI/Werkvermogen Duurzame inzetbaarheid in de Limburgse zorg In 2010 heeft Zorg aan Zet het project WAI/Werkvermogen in de Limburgse zorgsector geïnitieerd. In de periode is het werkvermogen gemeten van medewerkers in 16 Limburgse zorginstellingen met in totaal werknemers. De dataverzameling wordt uitgevoerd door PreventNed, en onderzoekers van het Erasmus MC evalueren het project. De gegevens van de 16 deelnemende organisaties zijn geanalyseerd en worden in deze rapportage gepresenteerd. Met respondenten, heeft gemiddeld 54% van de medewerkers deelgenomen. % Werkvermogen en gezondheid Bij 22% van de deelnemende medewerkers werd een verminderd werkvermogen gemeten (zie Figuur 1). Een verminderd werkvermogen hangt nauw samen met een verminderde gezondheid en grotere zorgconsumptie. nee ja, binnen organisatie ja, naar andere zorgorganisatie ja, buiten zorgsector slecht matig goed uitstekend Mogelijke gevolgen verminderd werkvermogen Er is een duidelijke samenhang tussen een verminderd werkvermogen en productiviteitsverlies tijdens het werk: waar medewerkers met een uitstekend werkvermogen gemiddeld een arbeidsproductiviteit van 93% rapporteren, is dit 70% bij medewerkers met een slecht werkvermogen. Medewerkers met een verminderd werkvermogen hebben vaker de intentie om van functie te veranderen of de zorgsector te verlaten (zie Figuur 2). Figuur 1: Werkvermogen bij medewerkers Figuur 2: Werkvermogen en intentie tot functie/baanverandering zorgsector Welke factoren beïnvloeden het werkvermogen? In onderstaande tabel staan diverse kenmerken die in de totale onderzoeksgroep samenhangen met een verminderd werkvermogen: Loopbaan en ontwikkeling Vitaliteit en gezondheid Arbeidssituatie Organisatiecultuur Lager opleidingsniveau (Zwaar) overgewicht Lichamelijk belastend werk Disbalans werk en privé Beperkte gelegenheid tot/ onbekendheid met opleidingsmogelijkheden Vervolg? Ongezonde leefstijl (gebrek aan beweging, ongezonde voeding, roken) Hoge werkdruk Weinig regelmogelijkheden Beperkte afwisseling Gebrek aan waardering door organisatie en cliënten Onbekendheid met organisatiedoelen Beperkte feedback en motivatie door leiding Na inzicht te hebben in de resultaten in uw organisatie is dit een logische vraag. Waar liggen de speerpunten in úw organisatie? Welke risicofactoren hangen in uw organisatie samen met een verminderd werkvermogen? Komen deze risicofactoren vaak voor? In hoeverre kunnen deze risicofactoren worden beinvloed? Er liggen een aantal uitdagingen voor praktijk, beleid, en onderzoek. Met deze samenwerking proberen we meer inzicht te krijgen in vragen als: Sluiten maatregelen aan bij de wensen en behoeften van medewerkers? Met welke (individuele en collectieve) maatregelen kunnen we het werkvermogen verbeteren? Door samenwerking tussen organisaties, met Zorg aan Zet, en wetenschappelijk onderzoek willen we antwoorden op deze vragen vinden, en bijdragen aan duurzame inzetbaarheid: langer gezond werken. 4

5 Samenvatting In 2010 heeft Zorg aan Zet het project WAI/Werkvermogen in de Limburgse zorgsector geïnitieerd. In de periode wordt de work ability index (WAI) ingezet in 16 instellingen met in totaal werknemers. De dataverzameling wordt uitgevoerd door PreventNed. De onderzoeksgroep Arbeid en Gezondheid van de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus MC is verzocht een gedetailleerde analyse te maken van de oorzaken en gevolgen van verminderd werkvermogen. Vraagstellingen Voor het onderzoek zijn de volgende vraagstellingen geformuleerd: - Wat is het werkvermogen van medewerkers in de Limburgse zorgsector? - Wat zijn de gevolgen van een verminderd werkvermogen voor verzuim, productiviteitsverlies tijdens het werk en medische consumptie? - Wat zijn de gevolgen van een verminderd werkvermogen voor de interne en externe mobiliteit? - Wat is de relatieve bijdrage van leefstijlfactoren aan een verminderd werkvermogen? - Wat is de relatieve bijdrage van fysieke en psychosociale arbeidsbelasting aan een verminderd werkvermogen? Werkvermogen en gezondheid 1. Bij 22% is er sprake van een verminderd werkvermogen % van de deelnemers beoordeelt zijn eigen gezondheid als minder dan goed. 3. Er bestaat een duidelijke samenhang tussen een verminderd werkvermogen, een verminderde ervaren gezondheid en zorgconsumptie. Mogelijke gevolgen van een verminderd werkvermogen 1. Een verminderd werkvermogen hangt samen met een verminderde arbeidsproductiviteit op het werk. 2. Medewerkers met een verminderd werkvermogen hebben vaker de intentie om van baan te wisselen of de zorgsector te verlaten. Voor deze rapportage waren uitsluitend gegevens uit dwarsdoorsnede-onderzoek beschikbaar, waardoor geen harde uitspraken over oorzaak en gevolg kunnen worden gedaan. Door het herhalen van de metingen van werkvermogen zijn er mogelijkheden om 5

6 veranderingen over de tijd te meten en inzicht te krijgen in oorzaak en gevolg met betrekking tot een verminderd werkvermogen. Mogelijke determinanten van werkvermogen 1. Een verminderd werkvermogen komt vaker voor bij oudere werknemers en werknemers met een laag opleidingsniveau. 2. (Zwaar) overgewicht, en in mindere mate een gebrek aan lichamelijke activiteit en onvoldoende groente en fruitconsumptie hangen samen met een verminderd werkvermogen. 3. Er is een sterke samenhang gevonden tussen ongunstige fysieke en psychosociale werkfactoren met een verminderd werkvermogen. 4. De balans tussen werk en privé, evenals de waardering die medewerkers van de organisatie en cliënten ontvangt hangen nauw samen met werkvermogen. Bevorderen werkvermogen Belangrijke factoren waarmee het werkvermogen kan worden bevorderd, zijn: - Leefstijl: Het stimuleren van voldoende lichamelijke activiteit, gezonde voeding en (behoud van) een gezond gewicht. - Werkgerelateerde factoren: Afwisseling in het werk, werken in onbelastende houdingen, en het hebben van voldoende regel- en ontplooiingsmogelijkheden. - Organisatiefactoren: Duidelijkheid over organisatiedoelen en de bijdrage van medewerkers daaraan, leidinggevenden die feedback geven en medewerkers motiveren, oog voor de balans tussen werk en privé, waardering vanuit leiding. Hiermee liggen er een aantal uitdagingen voor praktijk en beleid. Effectieve interventies zijn nodig om (oudere) werknemers en werknemers met functionele beperkingen zinvol te laten particeren in de arbeidsmarkt. Hiervoor dienen zowel algemene als individueel georiënteerde interventies te worden ontwikkeld. Naast de ontwikkeling van effectieve interventies is er behoefte aan wetenschappelijk onderbouwing van instrumenten voor een goede diagnose en prognose van werkvermogen en inzetbaarheid. 6

7 Achtergrond In deze rapportage worden de resultaten van het project WAI/Werkvermogen gepresenteerd. Werkvermogen en duurzame inzetbaarheid Duurzaam inzetbaar betekent dat medewerkers doorlopend in hun arbeidsleven over mogelijkheden beschikken om nu en in de toekomst met behoud van gezondheid en welzijn te blijven werken (Van der Klink e.a. 2011). Volgens een advies van de Sociaal-Economische Raad (2009) spelen in duurzame inzetbaarheid werkvermogen, employability en vitaliteit een belangrijke rol. De veelgebruikte Work Ability Index (WAI) is een valide instrument om werkvermogen te meten. De WAI? In het begin van de jaren tachtig is door het Finnish Institute of Occupational Health een werkvermogeninsdex, de WAI, ontwikkeld in het kader van een grootschalig longitudinaal vragenlijstonderzoek onder oudere werknemers in Finse bedrijven. De WAI is een instrument dat kan worden gebruikt voor het beoordelen van het werkvermogen van werknemers, gebaseerd op een zevental primaire items over zowel fysieke als mentale belasting in het werk, de individuele gezondheid en beschikbare capaciteiten van de werknemer. Op basis van de antwoorden op deze items kan een somscore worden berekend welke in hoogte kan variëren tussen de 7 en 49. Hoe hoger de score hoe beter het werkvermogen. De kwalitatieve indeling in een viertal categorieën van de WAI score luidt: 7-27 (slecht), (matig), (goed) en (uitstekend). De WAI is inmiddels vertaald in meerdere talen en wordt in verschillende landen ingezet, zowel in de praktijk van de arbozorg als voor wetenschappelijke doeleinden. Project WAI/Werkvermogen? In 2010 heeft Zorg aan Zet het project WAI/Werkvermogen in de Limburgse zorgsector geïnitieerd. In de periode is de WAI ingezet in 16 instellingen met in totaal uitgenodigde werknemers. De dataverzameling wordt uitgevoerd door PreventNed. De onderzoeksgroep Arbeid en Gezondheid van de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus MC is verzocht een analyse te maken van de oorzaken en gevolgen van verminderd werkvermogen. 7

8 Oorzaken en gevolgen van werkvermogen In Nederland heeft de WAI een zeer sterk voorspellend vermogen voor arbeidsongeschiktheid (Alavinia e.a. 2009a) en langdurig verzuim (Alavinia e.a. 2009b). Daarnaast hangt een verminderd werkvermogen samen met productiviteitsverlies tijdens het werk (Van den Berg e.a. 2010a). Een analyse onder ruim 5000 werknemers uit diverse sectoren laat zien dat de proportie werknemers die een bezoek aan huisarts, specialist, fysiotherapeut of psycholoog hebben gebracht in de afgelopen 12 maanden significant hoger is onder werknemers met een lager werkvermogen. Tevens is onder deze werknemers het gemiddelde aantal bezoeken per jaar ook aanmerkelijk hoger (Burdorf 2010). In uitgebreid onderzoek naar determinanten van de WAI blijken fysieke en psychosociale arbeidsomstandigheden (tillen, belastende werkhoudingen, hoge werkdruk, gebrek aan regelmogelijkheden), leefstijl, de thuissituatie en algemene gezondheid van belang (Van den Berg e.a. 2008, 2009). Deze factoren zullen ook onderzocht worden in het project WAI/Werkvermogen. Vraagstellingen Voor het onderzoek zijn de volgende vraagstellingen geformuleerd: - Wat is het werkvermogen van medewerkers in de Limburgse zorgsector? - Wat zijn de gevolgen van een verminderd werkvermogen voor verzuim, productiviteitsverlies tijdens het werk en medische consumptie? - Wat zijn de gevolgen van een verminderd werkvermogen voor de interne en externe mobiliteit? - Wat is de relatieve bijdrage van leefstijlfactoren aan een verminderd werkvermogen? - Wat is de relatieve bijdrage van fysieke en psychosociale arbeidsbelasting aan een verminderd werkvermogen? Analyse De gegevens zijn afkomstig uit dwarsdoorsnede-onderzoek. Hierdoor kunnen er geen conclusies worden getrokken over oorzaak en gevolg. Om deze conclusies te trekken is een vervolgmeting nodig, zodat de tijdsfactor kan worden meegenomen in de analyse. Werkvermogen en verzuim, productiviteitsverlies en medische consumptie De invloed van een verminderd werkvermogen op verzuim, productiviteitsverlies tijdens het werk en medische consumptie wordt bepaald. De statistische analyse bestaat uit een logistische regressie-analyse waarin wordt bepaald hoe groot de invloed is van een verminderd werkvermogen op verzuim, productiviteitsverlies tijdens het werk en medische 8

9 consumptie. In deze analyses wordt gecorrigeerd voor geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, en organisatie. Determinanten van werkvermogen Hierdoor krijgt men inzicht in het belang van de diverse factoren, en wordt bijvoorbeeld duidelijk hoe de invloed van leeftijd op het werkvermogen zich verhoudt tot de invloed van andere factoren. De statistische analyse bestaat uit een logistische regressie-analyse waarin wordt bepaald hoe sterk elke factor samenhangt met het werkvermogen. In deze analyses wordt gecorrigeerd voor geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, en organisatie. Leeswijzer Hoofdstuk 1 beschrijft de onderzoekspopulatie en wordt gevolgd door een beschrijving van het werkvermogen en de samenhang met gezondheid (hoofdstuk 2). In hoofdstuk 3 wordt een verminderd werkvermogen in relatie tot mogelijke gevolgen als productiviteitsverlies tijdens het werk, en in- en externe mobiliteit beschreven. In hoofdstuk 4 en 5 wordt de bijdrage van respectievelijk leefstijl en gezondheid (hoofdstuk 4) en fysieke en psychosociale arbeidsbelasting (hoofdstuk 5) in relatie tot werkvermogen beschreven. Hoofdstuk 6 beschrijft de behoeften van werknemers met betrekking tot activiteiten gericht op hun gezondheid. Ten slotte worden in hoofstuk 7 de belangrijkste resultaten en conclusies beschreven. 9

10 1. De onderzoekspopulatie 1.1 Respons Werknemers van 16 organisaties hebben een uitnodiging ontvangen om de werkvermogenmonitor in te vullen. In totaal hebben van de uitgenodigde werknemers de vragenlijst ingevuld. De respons is 54%, en varieert sterkt tussen de deelnemende organisaties (zie Figuur 1.1) % 35% 56% 76% 76% 58% 84% 69% 57% 95% 47% 39% 51% 74% 47% 47% respons Figuur 1.1 Respons per organisatie (n=16) 1.2 Kenmerken onderzoekspopulatie De totale onderzoekspopulatie bestaat uit vrouwen en mannen, voornamelijk in de leeftijdscategorie van 40 jaar en ouder. De meerderheid had een middelbaar of hoog opleidingsniveau (zie hierna tabel 1.1). 10

11 Tabel 1.1 kenmerken onderzoekspopulatie (n=6.935) Kenmerk n % Geslacht vrouw % man % Leeftijd jonger dan 30 jaar % jaar % jaar % 50 jaar en ouder % Kenmerk n % Opleidingsniveau laag % midden % hoog % Type werk fysiek belastend % fysiek en mentaal belastend % Mentaal belastend % 11

12 2. Werkvermogen en gezondheid 2.1 Werkvermogen De meerderheid van de medewerkers heeft een goed (48%) of uitstekend (31%) werkvermogen (Figuur 2.1). Bij 18% is er sprake van een matig werkvermogen, en bij 4% werd een slecht werkvermogen gemeten. 1 Deze percentages zijn vergelijkbaar met gegevens uit eerder gepubliceerde studies (o.a. Van den Berg e.a. 2011). Slecht Matig Goed Uitstekend Figuur 2.1 Verdeling van werkvermogen 2.2 Individuele factoren en werkvermogen Er zijn nauwelijks verschillen in werkvermogen tussen mannen en vrouwen (zie Tabel 2.1). Bij 19% van de mannen en 22% van de vrouwen werd een verminderd werkvermogen gemeten. Een verminderd werkvermogen komt tweemaal zo vaak voor in de groep van 50 jaar en ouder dan bij werknemers jonger dan 30 jaar (zie Tabel 2.1). Ook blijken een lager opleidingsniveau en fysiek belastend werk, twee factoren die onderling samenhangen, gerelateerd met een verminderd werkvermogen. Tabel 2.1 Individuele kenmerken, type werk en werkvermogen Werkvermogen Kenmerk slecht (n=262) matig (n=1236) goed (n=3307) uitstekend (n=2130) Geslacht man 3% 16% 47% 34% vrouw 4% 18% 48% 30% Leeftijd jonger dan 30 jaar 2% 12% 47% 38% jaar 4% 15% 48% 33% jaar 3% 16% 50% 32% 50 jaar en ouder 5% 24% 46% 25% Opleidingsniveau laag 5% 22% 49% 23% midden 5% 20% 49% 27% hoog 2% 14% 46% 38% 1 Door afronding is de som van de gepresenteerde percentages niet exact 100% 12

13 Tabel 2.1 Individuele kenmerken, type werk en werkvermogen vervolg Werkvermogen Individuele kenmerken slecht (n=262) matig (n=1236) goed (3307) uitstekend (n=2130) Type werk fysiek belastend 5% 22% 47% 27% fysiek en mentaal 4% 21% 48% 27% mentaal belastend 3% 13% 48% 37% 1 Door afronding is de som van de gepresenteerde percentages niet exact 100% 2.3 Werkvermogen en gezondheid Tachtig procent van de respondenten ervaart zijn gezondheid als (zeer) goed, 19% als matig, en 2% als (zeer) slecht. In Tabel 2.2 is te zien dat bij een verminderd werkvermogen de kans op een slechte gezondheid toeneemt. Tabel 2.2 Werkvermogen en ervaren gezondheid (n=6.910) Werkvermogen Individuele kenmerken slecht (n=258) matig (n=1230) goed (n=3297) uitstekend (n=2125) Gezondheid (Zeer) goed <1% 10% 52% 38% Matig 12% 50% 35% 3% (Zeer slecht) 58% 35% 6% <1% 1 Door afronding is de som van de gepresenteerde percentages niet exact 100% In Tabel 2.3 staat een overzicht van het gebruik van medische zorg over de verschillende categorieën van werkvermogen. Tabel 2.3 Werkvermogen en medische consumptie bij deelnemers aan het project WAI/werkvermogen (n=5.212) Werkvermogen slecht (n=182) matig (n=890) goed (n=2547) uitstekend (n=1593) Raadpleging medische behandelaar in de afgelopen 12 maanden: huisarts fysiotherapeut specialist psycholoog/psychiater 80% 55% 70% 36% 89% 43% 50% 17% 65% 29% 31% 7% 42% 14% 16% 3% 13

14 De resultaten laten zien dat de proportie werknemers die medische hulp hebben gezocht in de afgelopen 12 maanden hoger is onder werknemers met een verminderd werkvermogen. Dit geldt zowel voor bezoek aan huisarts, specialist, fysiotherapeut als psycholoog. Onder de werknemers met een verminderd werkvermogen is het gemiddelde aantal bezoeken per jaar ook aanmerkelijk hoger dan onder werknemers met een verminderd werkvermogen. Voor de totale zorgconsumptie betekent dit dat er een sterke samenhang is met het werkvermogen. Als gekeken wordt naar de invloed van de verschillende dimensies binnen het werkvermogen, dan valt op dat alle afzonderlijke dimensies van de WAI samenhangen met zorgconsumptie. 2.4 Conclusies: - De meerderheid van de respondenten heeft een goed of uitstekend werkvermogen. - Bij 22% werd een verminderd werkvermogen gemeten: 18% matig, 4% slecht. - Een verminderde gezondheid komt vaker voor bij respondenten met een verminderd werkvermogen, ook maken zij vaker gebruik van medische hulp. 14

15 Arbeidsproductiviteit Werkvermogen in de Limburgse zorg: project WAI/Werkvermogen 3. Mogelijke gevolgen van verminderd werkvermogen 3.1 Werkvermogen en arbeidsproductiviteit Werkvermogen hangt niet alleen samen met de ervaren gezondheid en zorgconsumptie, maar ook met arbeidsproductiviteit. Werknemers met een verminderd werkvermogen scoren hun arbeidsproductiviteit statistisch significant lager dan werknemers met een goed of uitstekend werkvermogen (Figuur 3.1) ,34 8,87 9, ,00 slecht matig goed uitstekend Werkvermogen Figuur 3.1 Werkvermogen en gemiddelde zelfgerapporteerde arbeidsproductiviteit (0-10) 3.2 Werkvermogen, interne en externe mobiliteit Een verminderd werkvermogen is gerelateerd aan zowel interne als externe mobiliteit. Deelnemers is gevraagd in hoeverre zij de intentie hebben om komend jaar van baan te veranderen binnen de organisatie, of de organisatie/zorgsector te willen verlaten. De meerderheid van de respondenten (86%) is niet van plan komend jaar van baan te veranderen of de organisatie te verlaten, 8% is van plan van functie te veranderen binnen de organisatie, 4% bij een andere organisatie te gaan werken, en 2% wil een andere baan buiten de gezondheidszorg. Voornamelijk medewerkers met een verminderd werkvermogen hebben de intentie van baan te veranderen, zowel binnen als buiten de organisatie (zie Figuur 3.2). 15

16 % nee ja, binnen organisatie ja, naar andere zorgorganisatie Intentie tot functieverandering slecht matig goed uitstekend ja, buiten zorgsector Figuur 3.2 Werkvermogen en intentie tot verlaten zorgsector 3.3 Conclusies: - Een verminderd werkvermogen hangt samen met een verminderde arbeidsproductiviteit, en interne en externe mobiliteit. 16

17 4. Leefstijl, gezondheid en werkvermogen Uit de analyses in de totale onderzoeksgroep blijkt een als goede of uitstekend ervaren gezondheid statistisch significant samen te hangen met diverse individuele, leefstijl, en psychosociale en fysieke werkkenmerken. Zoals in hoofdstuk 2 beschreven, komt een verminderd werkvermogen vaker voor bij oudere medewerkers en medewerkers met een laag opleidingsniveau. Dit kan worden uitgedrukt in odds ratios. Een odds ratio groter dan 1 betekent een grotere kans op een verminderd werkvermogen. In Tabel 4.1 is bijvoorbeeld te zien dat respondenten met een leeftijd van 50 jaar en ouder een 2.42x zo hoge kans hebben op een verminderd werkvermogen als respondenten jonger dan 30 jaar. Tabel 4.1 Individuele kenmerken en werkvermogen Kenmerk n % Verminderd werkvermogen OR (95% BI) 1, 3 Geslacht man (ref.) ,00 vrouw ,25 (1,06-1,48) Leeftijd jonger dan 30 jaar (ref.) , jaar ,33 (1,06-1,66)* jaar ,36 (1,10-1,67)* 50 jaar en ouder ,42 (1,98-2,95)* Opleidingsniveau hoog (ref.) ,00 midden ,59 ( )* laag ,52 ( )* * p < 0.05 (statistisch significant) 1 OR: odds ratio, 95% BI: 95% betrouwbaarheidsinterval, 2 ref: referentiecategorie 3 gecorrigeerd voor organisatie Leefstijl en gezondheid Uit eerder onderzoek blijken leefstijlkenmerken en gezondheid een rol te spelen in werkvermogen. Ook bij de deelnemers aan het project WAI/Werkvermogen blijkt een ongezonde leefstijl en verminderde gezondheid samen te hangen met een verminderd werkvermogen (zie Tabel 4.2). Voornamelijk met zwaar overgewicht (obesitas) en de eigen ervaren gezondheid is er een sterkere samenhang. 17

18 Tabel 4.2 Leefstijl, gezondheid en werkvermogen Kenmerk n % Verminderd werkvermogen OR (95% BI) 1, 3 Lichamelijke activiteit voldoende (ref.) ,00 onvoldoende ,23 (1,08-1,39)* Fruit & groente voldoende (ref.) ,00 onvoldoende ,23 (1,07-1,40)* Roken niet roker (ref.) ,00 huidige roker ,28 (1,11-1,48) Alcohol 10 glazen/week (ref.) ,00 > 10 glazen/week ,98 (0,79-1,22) BMI gezond gewicht (ref.) ,00 overgewicht ,13 (0,98-1,29)* obesitas ,87 (1,57-2,24)* Ervaren gezondheid (heel) goed (ref.) ,00 matig of (heel) slecht ,60 (13,49-18,04)* * p < 0.05 (statistisch significant), 1 OR: odds ratio, 95% BI: 95% betrouwbaarheidsinterval, 2 ref: referentiecategorie 3 gecorrigeerd voor geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, en organisatie 4.1 Conclusies: - Een verminderd werkvermogen komt vaker voor bij oudere en bij lager opgeleide respondenten. - Een verminderde ervaren gezondheid hangt sterk samen met een verminderd werkvermogen. - Bij respondenten met een gebrek aan lichamelijke activiteit, onvoldoende groente- en fruitconsumptie, en in sterkere mate overgewicht en obesitas wordt vaker een verminderd werkvermogen gemeten. 18

19 5. Werkgerelateerde factoren en werkvermogen In dit hoofdstuk wordt de samenhang tussen diverse werkfactoren en werkvermogen beschreven. Diverse psychosociale en fysieke werkfactoren blijken een rol te spelen in het werkvermogen (Tabel 5.1). Werknemers die een hoge werkdruk, een gebrek aan regelmogelijkheden op het werk, of ervaren in ongemakkelijke houdingen te werken hebben zo n 2 tot ruim 2.5 maal zo vaak een verminderd werkvermogen te hebben als werknemers die dit niet ervaren. Tabel 5.1 Werkgerelateerde factoren en werkvermogen (n=6935) Kenmerk n % Verminderd werkvermogen OR (95% BI) 1, 3 Regelmogelijkheden voldoende (ref.) ,00 onvoldoende ,91 (1,63-2,17)* Afwisseling voldoende (ref.) ,00 onvoldoende ,75 (1,55-1,99)* Werkdruk goed (ref.) ,00 verhoogd ,49 (2,18-2,83)* Type werk mentaal (ref.) ,00 mentaal en fysiek ,72 (1,48-2,23)* fysiek ,76 (1,38-2,01)* Lasten tillen weinig (ref.) ,00 veel ,87 (1,63-2,14)* Ongemakkelijke houding weinig (ref.) ,00 veel ,80 (2,42-3,24)* * p < 0.05 (statistisch significant), 1 OR: odds ratio, 95% BI: 95% betrouwbaarheidsinterval, 2 ref: referentiecategorie 3 gecorrigeerd voor geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, en organisatie Naast bovengenoemde psychosociale en fysieke werkkenmerken speelt ook de waardering die medewerkers vanuit de organisatie en vanuit cliënten ervaren een rol in het werkvermogen. Een andere factor die sterk samenhangt met werkvermogen is de balans die werknemers ervaren tussen werk en privé. Bij werknemers met een slechte balans tussen werk en privé wordt ruim 4x zo vaak een verminderd werkvermogen gemeten als bij werknemers met een goede balans tussen werk en privé (Tabel 5.2). 19

20 Tabel 5.2 Werkgerelateerde factoren en werkvermogen (n=6935) Kenmerk n % Verminderd werkvermogen OR (95% BI) 1, 3 Waardering van organisatie voldoende (ref.) ,00 onvoldoende ,33 (2,05-2,65)* Waardering van cliënten voldoende (ref.) ,00 onvoldoende ,80 (1,47-2,21)* Voldoende salaris voldoende (ref.) ,00 onvoldoende ,40 (1,24-1,59)* Balans werk en privé balans (ref.) ,00 disbalans ,29 (3,72-4,94)* * p < 0.05 (statistisch significant), 1 OR: odds ratio, 95% BI: 95% betrouwbaarheidsinterval, 2 ref: referentiecategorie 3 gecorrigeerd voor geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, en organisatie In het onderdeel werktevredenheid werden vragen gesteld gericht op afdeling- en organisatiedoelen, functioneringsgesprekken en werkoverleg, ontwikkeling en opleidingsmogelijkeden en over de rol van de leidinggevende met betrekking tot het uiten van waardering, feedback en motivering. Uit Tabel 5.3 valt af te lezen dat al deze aspecten samenhangen met werkvermogen. Voornamelijk de bekendheid met doelen en het leveren van een bijdrage hieraan blijkt van invloed op werkvermogen. Tabel 5.3 Werkgerelateerde factoren en werkvermogen Kenmerk n % Verminderd werkvermogen OR (95% BI) 1, 3 Doelen organisatie positief (ref.) ,00 negatief ,90 (1,65-2,19)* Gesprekscyclus positief (ref.) ,00 negatief ,49 (1,31-1,70)* Opleiding & ontwikkeling positief (ref.) ,00 negatief ,53 (1,34-1,75)* Rol leidinggevende positief (ref.) ,00 negatief ,69 (1,49-1,92)* * p < 0.05 (statistisch significant), 1 OR: odds ratio, 95% BI: 95% betrouwbaarheidsinterval, 2 ref: referentiecategorie 3 gecorrigeerd voor geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, en organisatie 20

21 5.1 Conclusies: - Er is een samenhang tussen ongunstige fysieke en psychosociale werkkenmerken met een verminderd werkvermogen. - Medewerkers die onvoldoende waardering vanuit de organisatie ervaren hebben vaker een verminderd werkvermogen. - Onvoldoende balans tussen werk en privé hangt samen met een verminderd werkvermogen. - De rol van de leidinggevende en duidelijkheid van (het bijdragen aan) organisatiedoelen zijn relevante factoren met het oog op werkvermogen. 21

22 6. Gezondheidsbevorderende activiteiten via de werkgever In enkele aanvullende vragen is aan medewerkers gevraagd in hoeverre zij behoefte hebben aan activiteiten gericht op het verbeteren van de gezondheid, en hun mening over dergelijke activiteiten. Een op de vijf medewerkers (21%) geeft aan geen behoefte te hebben aan een programma gericht op het verbeteren van hun gezondheid: 14% van de medewerkers met een goed of uitstekend werkvermogen, en 43% van de medewerkers met een verminderd werkvermogen. De overgrote meerderheid van de respondenten (88%) vindt het goed dat de werkgever activiteiten aanbiedt gericht op de gezondheid van medewerkers. Meer dan de helft (56%) is van mening dat de werkgever onvoldoende activiteiten aanbiedt om aan hun eigen gezondheid te werken. Echter, 75% regelt deelname aan activiteiten gericht op hun gezondheid liever zelf dan via de werkgever. Meer medewerkers met een verminderd werkvermogen (25%) vinden het moeilijk om op eigen kracht aan hun eigen gezondheid te werken dan medewerkers met een goed of uitstekend werkvermogen (13%). Een mogelijk voordeel van gezondheidsactiviteiten via het werk is het contact tussen collega s. Van de respondenten geeft 43% aan het prettig te vinden samen met collega s aan hun gezondheid te werken. Op de vraag of men van plan is via de werkgever mee te doen aan activiteiten gericht op gezondheid antwoordt 36% van wel: 35% van de medewerkers met een goed of uitstekend werkvermogen, en 41% van de medewerkers met een verminderd werkvermogen. Conclusies: - Medewerkers vinden het goed dat de werkgever activiteiten aanbiedt gericht op de gezondheid van de werknemer. - Respondenten met een verminderd werkvermogen hebben meer behoefte aan een programma gericht op het verbeteren van hun gezondheid. - Meer dan de helft van de respondenten is van mening dat onvoldoende activiteiten gericht op hun gezondheid worden aangeboden. - Ruim een derde geeft aan mee te willen doen aan via de werkgever georganiseerde activiteiten gericht op gezondheid. 22

23 7. Belangrijkste resultaten en conclusie Werkvermogen en gezondheid 1. De meerderheid van de medewerkers heeft een goed of uitstekend werkvermogen. Bij 22% is er sprake van een verminderd werkvermogen. 2. Er bestaat een duidelijke samenhang tussen een verminderd werkvermogen, een verminderde gezondheid en zorgconsumptie. Mogelijke gevolgen van verminderd werkvermogen Een verminderd werkvermogen kan grote gevolgen hebben voor de arbeidsproductiviteit. Uit eerder gepubliceerd onderzoek is bekend dat een verminderd werkvermogen een voorspeller is voor arbeidsongeschiktheid en langdurig verzuim (Alavinia e.a. 2009a, 2009b). In deze tussentijdse analyse werd een sterke associatie gevonden tussen een verminderd werkvermogen, verminderde arbeidsproductiviteit, en intentie tot interne en externe baan/functieverandering. 1. Medewerkers met een verminderd werkvermogen rapporteren een verminderde arbeidsproductiviteit. 2. Medewerkers met een verminderd werkvermogen hebben vaker de intentie om van baan te veranderen of de zorgsector te verlaten. Doordat voor deze rapportage uitsluitend gegevens uit dwarsdoorsnede-onderzoek beschikbaar zijn, kunnen geen harde uitspraken over oorzaak en gevolg worden gedaan. Door het herhalen van de metingen van werkvermogen zijn er mogelijkheden om veranderingen over de tijd te meten en inzicht te krijgen in oorzaak en gevolg met betrekking tot een verminderd werkvermogen. Mogelijke determinanten van werkvermogen Diverse individuele kenmerken, leefstijlfactoren, psychosociale en fysieke werkkenmerken en organisatiefactoren blijken samen te hangen met het werkvermogen. 1. Een verminderd werkvermogen komt vaker voor bij oudere werknemers en werknemers met een laag opleidingsniveau. 2. Ook (zwaar) overgewicht, en in mindere mate roken, een gebrek aan lichamelijke activiteit en onvoldoende groente en fruitconsumptie hangen samen met een verminderd werkvermogen. 3. Zoals ook uit eerder onderzoek blijkt (Van den Berg e.a. 2009), is er een sterke samenhang tussen ongunstige fysieke en psychosociale werkfactoren met een verminderd werkvermogen. 23

24 4. Ook de balans tussen werk en privé, evenals de waardering die medewerkers van de organisatie en cliënten ontvangt hangen nauw samen met werkvermogen. Bevorderen werkvermogen Uit eerder onderzoek blijken een ongezonde leefstijl en ongunstige werkomstandigheden beïnvloedbare determinanten van vervroegde uitval uit werk (Robroek e.a. 2011b, Van den Berg e.a. 2010b), en zijn daarmee, met organisatiefactoren, belangrijke speerpunten bij het verbeteren van de inzetbaarheid (Robroek e.a. 2011c). Belangrijke factoren om het werkvermogen te bevorderen, zijn: - Leefstijl: Het stimuleren van voldoende lichamelijke activiteit, gezonde voeding, stoppen met roken, en (behoud van) een gezond gewicht. - Werkgerelateerde factoren: Afwisseling in het werk, werken in onbelastende houdingen, en het hebben van voldoende regel- en ontplooiingsmogelijkheden. - Organisatiefactoren: Duidelijkheid over organisatiedoelen en de bijdrage van medewerkers daaraan, leidinggevenden die feedback geven en medewerkers motiveren, oog voor de balans tussen werk en privé, waardering uitspreken naar medewerkers. Hiermee liggen er een aantal uitdagingen voor praktijk en beleid. Effectieve interventies zijn nodig om (oudere) werknemers en werknemers met functionele beperkingen zinvol te laten particeren in de arbeidsmarkt. Hiervoor dienen zowel algemene als individueel georiënteerde interventies te worden ontwikkeld. Naast de ontwikkeling van effectieve interventies is er behoefte aan wetenschappelijk onderbouwing van instrumenten voor een goede diagnose en prognose van werkvermogen en inzetbaarheid. 24

25 Referenties 1. Alavinia SM, De Boer AGEM, Van Duivenbooden JC, Frings-Dresen MHW, Burdorf A. Determinants of work ability and its predictive value for disability. Occup Med 2009a;59: Alavinia SM, van den Berg TIJ, van Duivenbooden C, Elders LAM, Burdorf A. Impact of work-related factors, lifestyle, and work ability on sickness absence among Dutch construction workers. Scand J Work Environ Health 2009b;35: Burdorf A. Werkvermogen en zorgconsumptie. Rotterdam, interne notitie, Robroek SJW, Van den Berg TIJ, Plat J, Burdorf A. The role of obesity and lifestyle behaviors in a productive workforce. Occup Environ Med 2011;68: Robroek SJW, Berg TIJ van den, Burdorf A. De invloed van psychosociale en fysieke werkgerelateerde factoren op vroegpensioen in elf Europese landen. Gedrag & Organisatie. 2011b;24: Robroek SJW, Beumer P, Sluis S van der, Weel A, Burdorf A. Dossier Duurzame Inzetbaarheid c. 7. Van den Berg T, Alavinia SM, Bredt FJ, Lindeboom D, Elders LAM, Burdorf A. The influence of psychosocial factors at work and life style on health and work ability among professional workers. Int Arch Occup Environ Health 2008;81: Van den Berg TIJ, Elders LAM, de Zwart BCH, Burdorf A. The effects of work-related and individual factors on work ability: A systematic review. Occup Environ Med 2009;66: Van den Berg TIJ, Robroek SJW, Plat JF, Koopmanschap MA, Burdorf A. The importance of job control for workers with decreased work ability to remain productive at work. Int Arch Occup Environ Health 2010a, in press. 10. Van den Berg T, Schuring M, Avendano M, Mackenbach J, Burdorf A. The impact of ill health on exit from the labour market in Europe. Occup Environ Med 2010b, epub online. 11. Van der Klink JJL, Bültmann U, Brouwer S, Burdorf A, Schaufeli WB, Zijlstra FRH, Wilt GJ van der. Duurzame inzetbaarheid bij oudere werknemers, werk als waarde. Gedrag & Organisatie 2011;24: