Gemeente Breda SSC Onderzoek en Informatie

Transcriptie

1 Gemeente Breda SSC Onderzoek en Informatie Arbeidsmarkt West- Brabant De regionale verwachtingen tot 2040 voor de werkgelegenheid en de beroepsbevolking na de financiële crisis Publicatienummer: 1653 Datum: maart 2011

2 In opdracht van: rpa West-Brabant Regiobureau West-Brabant Uitgave: Gemeente Breda Afdeling SSC Onderzoek en Informatie NEN-ISO gecertificeerd Projectnummer: 1169 Claudius Prinsenlaan DJ Breda Telefoon Bronvermelding verplicht

3 1. Inleiding Werkgelegenheid Werkgelegenheid West-Brabant Baanopeningen Beroepsbevolking Potentiële beroepsbevolking Beroepsbevolking West-Brabant Beroepsbevolking naar geslacht Beroepsbevolking naar leeftijd Beroepsbevolking naar opleiding tot Werkzame beroepsbevolking tot Vraag en aanbod arbeidsmarkt West-Brabant Werkgelegenheid en Beroepsbevolking Kwalitatieve ontwikkelingen Arbeidsparticipatie en Arbeidsreserve Participatiepotentieel Arbeidsreserve Conclusies Samenvatting Inspanningsopgave West-Brabant Bijlage

4 4

5 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant Inleiding Momenteel wordt voor de regio West-Brabant een meerjarenvisie tot 2020 opgesteld met als doel beter inspelen op de meest recente en toekomstige regionale ontwikkelingen. Een belangrijk onderdeel van de meerjarenvisie betreft de regionale arbeidsmarkt, waarbij de ontwikkeling van de beroepsbevolking een belangrijk aandachtspunt is Het doel van deze rapportage is een onderbouwing leveren voor de regionale meerjarenvisie op met name op het terrein van de regionale arbeidsmarkt. Deze rapportage bevat 4 onderdelen: Beschrijving werkgelegenheid en beroepsbevolking tot 2020 met een doorkijk naar 2040; Inzicht in de omvang van de vervangingsvraag en uitbreidingsvraag (toename werkgelegenheid) tot 2020; Schets beroepsbevolking West-Brabant naar leeftijd, geslacht en opleidingsniveau , met een doorkijk naar 2040; Confrontatie vraag en aanbod kwantitatief, aangevuld met beknopte omschrijving kwalitatieve fricties uit landelijke onderzoeken; Analyse benodigd arbeidspotentieel tot 2015/2020. Wat betekent dit voor de inspanningsverplichting voor West-Brabant. Economische toekomstverwachting Wat opvalt, is dat de (voorziene) economische groei in de periode meer lijkt op een wortelteken dan op een V. De economische groei in de jaren 2011 en 2012 blijft naar verwachting achter bij de groei in vergelijkbare jaren gedurende eerdere conjuncturele opgangen, vooral bij die uit de jaren tachtig en negentig. Het CPB geeft in haar diverse economische toekomstverwachtingen (tot 2015) aan dat de toekomstige ontwikkeling van de (mondiale) economie met grote onzekerheden blijft omgeven. De economische recessie heeft geleid tot een daling van het Bruto Binnenlands Product (BBP) in 2009 met 4 procent, een krimp die nooit eerder is vertoond in Nederland. Deze situatie heeft een grote invloed op deze middellange termijn verkenning. De economische groei zal in de periode lager zijn dan in de periode Deze gematigde groeiraming impliceert dat het CPB slechts een bescheiden inhaalgroei verwacht. Het herstel in het eurogebied is nog steeds onevenwichtig. Ondanks de zeer sterke daling van de economische groei is de werkloosheid tijdens de crisis maar beperkt opgelopen. Het geleidelijk economisch herstel leidt naar verwachting in 2011 tot een lichte toename van de werkgelegenheid en een kleine afname van de werkloosheid in Nederland. Naar verwachting zet deze daling dit en volgend jaar verder door, van 5,4% in 2010 naar 5% in 2011 en naar 4¾% in 2012 (nationale definitie). Terwijl de werkgelegenheid bij de overheid relatief fors afneemt (met 2% in 2011 en 1½% in 2012), stijgt de werkgelegenheid in 2011 en 2012 weer in de marktsector (beide jaren met ¾%), na twee jaren van sterke daling. De positieve ontwikkeling van de Nederlandse arbeidsmarkt is goed nieuws, maar voor economen ook een puzzel. Zowel ten opzichte van ervaringen uit het verleden, als ten opzichte van andere landen blijft de werkloosheid opvallend laag. Alhoewel de positieve arbeidsmarktvooruitzichten extra arbeidsaanbod uitlokken in 2011 en 2012, is de arbeidsmarkt dit jaar al niet meer ruim. 5

6 Methodiek Het CPB hanteert in 2010 voor het eerst in haar prognoses tot en met 2015 ook groeivarianten met een lagere en een hogere economische groei. Deze varianten zijn in dit rapport als bandbreedte meegenomen bij de berekeningen van de beroepsbevolking en werkgelegenheidsverwachtingen. In dit rapport is nog geen rekening gehouden met eventuele beleidswijzigingen, zoals het verhogen van de pensioenleeftijd. Dit zal uiteraard gevolgen hebben voor o.a. de omvang van de (potentiële) beroepsbevolking. 6

7 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant Werkgelegenheid 2.1. Werkgelegenheid West-Brabant Sterke groei aantal banen De werkgelegenheid nam in West-Brabant tussen 2000 en 2008 sterk toe ( banen) tot 331 duizend banen in Hiermee kwam de gemiddelde groei in deze periode uit op 3 duizend banen per jaar (+1%). Figuur 1 Werkgelegenheid West-Brabant werkgelegenheid werkgelegenheid lage groeivariant werkgelegenheid hoge groeivariant Bronnen CBS, CPB, Vestigingenregister West-Brabant; bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda In 2009 neemt het aantal banen nog licht toe. Door de economische crisis daalt het aantal banen in In 2010 daalt de werkgelegenheid in de regio met 1,1 procent tot banen. Dit komt overeen met een afname van ruim arbeidsplaatsen in Gedeeltelijk herstel banengroei na 2011 In 2011 wordt (landelijk) een gedeeltelijk herstel van de banengroei verwacht. De verwachtingen zijn hierover zijn nog zeer onzeker. Over het algemeen wordt verondersteld dat de banengroei minder uitbundig zal zijn dan in de voorliggende periode van economische groei. In 2011 gaat het CPB uit van een toename van ¾ procent. Voor de periode van 2010 tot 2020 wordt in West-Brabant een werkgelegenheidsontwikkeling verwacht die in de pas zal lopen met het Transatlantic Market scenario van 7

8 het CPB (TM) 1. Dit betekent dat het aantal banen in West-Brabant tot 2020 licht zal stijgen. Tussen 2010 en 2020 wordt een toename verwacht van 3,5 procent ( banen) tot circa 339 duizend banen. Daling werkgelegenheid na 2020 Uitgaande van het TM-scenario betekent dit vanaf 2020 een daling van de werkgelegenheid in West-Brabant. Het aantal banen zal met bijna 6 procent afnemen ( banen) tot 319 duizend banen in Alternatieve groeivarianten West-Brabant 2 De West-Brabantse werkgelegenheid neemt tussen 2010 en 2015 in de lage groeivariant nauwelijks toe (+0,1%). Verder wordt aangenomen dat na 2015 het aantal banen in de regio structureel zal dalen tot circa 302 duizend banen in 2040 (-8%, -26 duizend banen). In de hoge groeivariant wordt tussen 2010 en 2020 een verdere groei van bijna 21 duizend banen verondersteld tot 349 duizend banen (+6,7%). Na 2020 zal in deze variant de regionale werkgelegenheid licht afnemen tot 346 duizend banen in 2040 (-1%, -3 duizend banen) Baanopeningen Bij toename van de werkgelegenheid vormen de uitbreidingsvraag en de vervangingsvraag tezamen de baanopeningen op de arbeidsmarkt. Uitbreidingsvraag De werkgelegenheid in West-Brabant groeit tot 2020 met 3,5%. Deze stijgende lijn moet, na een tijdelijke daling in 2010, in 2015 leiden tot banen en in 2020 tot banen. Dit betekent tussen 2010 en 2020 een uitbreidingsvraag van banen voor de West-Brabantse regio. Vervangingsvraag Daarnaast komen totaal 95 duizend banen vrij tussen 2010 en 2020, de vervangingsvraag 3. De stijging van het aandeel oudere werkenden in de beroepsbevolking (ouder dan 55 of 60 jaar) verhoogt de vervangingsvraag in de komende periode. In 2010 bedraagt het aandeel 55-plussers in de werkzame beroepsbevolking 14 procent. Een belangrijk deel van deze groep zal in de komende 10 jaar met pensioen gaan. Dit hoeft overigens niet te betekenen dat de volledige arbeidsmarktuitstroom daadwerkelijk leidt tot vervangingsvraag Het Centraal Planbureau (CPB) hanteert in haar korte en middellange ( ) termijnprognose varianten met een lagere economische groei en hogere economische groei. Voor de lange termijn onderscheidt het CPB vier toekomstscenario s. Momenteel is op landelijk niveau, als reactie op de economische crisis, de groeiverwachting voor de lange termijn bijgesteld en is het scenario Gobal Economy (GE) verlaten ten gunste van het iets meer behoudend groeiscenario Transatlantic Market (TM). Vanuit een zorgvuldig ruimtegebruik kondigden de voormalig ministeries van EZ en VROM aan dat zij de behoefteraming van bedrijventerreinen voor de langere termijn baseren op hettm-scenario en niet meer op het GE-scenario. In deze analyse wordt voor de periode met betrekking tot de lage groeivariant het gemiddelde van de scenario s Regional Communities (RC) en Strong Europe (SE) van het CPB gehanteerd. Voor de hoge groeivariant wordt het gemiddelde van Transatlantic Market (TM) en Global Economy (GE) gehanteerd. ROA, De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot In dit rapport wordt de vervangingsvraag landelijk geschat op 1,26 miljoen banen in de periode Het werkgelegenheidsaandeel van West-Brabant op Nederland is 3,8%. Dit betekent voor West-Brabant omgerekend naar de periode een vervangingvraag van 95 duizend banen.

9 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant De vervangingsvraag tot 2020 kan als gevolg van de vergrijzing van de beroepsbevolking geschat worden op 42 duizend personen. Figuur 2 Baanopeningen West-Brabant naar uitbreidings- en vervangingsvraag. Bronnen Vestigingenregister West-Brabant,CBS, CPB, ABF research, bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda Over de huidige economische crisis heen ligt er de komende 10 jaar een opgave van een uitbreidings- en vervangingsvraag. Al deze banen ( uitbreidings- en vervangingsvraag) zullen de komende 10 jaar vervuld moeten gaan worden. Bovendien moeten de resterende banen in West-Brabant bezet blijven met arbeidskrachten die voldoen aan de steeds veranderende eisen die aan werk worden gesteld. 9

10 10

11 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant Beroepsbevolking 3.1. Potentiële beroepsbevolking Daling potentiële beroepsbevolking al ingezet De ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking (personen van jaar) geeft een duidelijke indicatie over de ontwikkeling van het beschikbaar arbeidspotentieel in relatie tot de arbeidsmarkt. De West-Brabantse bevolking van 15 tot 64 jaar nam tussen 2000 en 2005 nog met 1,3% toe tot ruim 456 duizend personen. Tussen 2005 en 2010 trad een kentering in deze ontwikkeling op en begon de potentiële beroepbevolking langzaam te dalen (-0,5%). In 2010 zijn ruim 454 duizend inwoners in West-Brabant tussen 15 en 64 jaar oud. Vanaf 2010 wordt een grotere daling van de potentiële beroepsbevolking zichtbaar. In 2020 zal het aantal inwoners tussen 15 en 64 jaar ten opzichte van 2010 dalen met ruim 17 duizend personen (-4%) tot 437 duizend inwoners. Figuur 3 Bevolking jaar West-Brabant Bronnen CBS, ABF research ; bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda Deze daling zet na 2020 versterkt door. In 2040 zal het aantal inwoners tussen 15 en 64 jaar gedaald zijn tot 378 duizend personen (-14%). Hierdoor daalt het regionale potentieel aan arbeidsaanbod in de periode structureel met 77 duizend personen Beroepsbevolking West-Brabant Grote stijging beroepsbevolking Tussen 2000 en 2008 nam de West-Brabantse beroepsbevolking met 23 procent (5 duizend personen) toe tot 323 duizend personen. 11

12 Door economische crisis tijdelijke terugval groei beroepsbevolking in 2010 Als gevolg van de economische crisis komt de groei van de beroepsbevolking in 2010 tijdelijk tot stilstand en daalt zij zelfs licht. Door het afnemend aantal banen en vacatures worden personen tijdelijk ontmoedigt om zich aan te bieden op de arbeidsmarkt. De West-Brabantse beroepsbevolking daalt in 2010 tot 321 duizend personen. Figuur 4 Beroepsbevolking West-Brabant beroepsbevolking lage groeivariant beroepsbevolking beroepsbevolking hoge groeivariant Bronnen CBS, CPB, ABF research, bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda Toename beroepsbevolking Mede door een verwacht (voorzichtig) herstel van de economische groei stijgt vanaf medio 2011 het aantal toetreders op de arbeidsmarkt en zal ook de beroepsbevolking weer een toename vertonen. In de periode stijgt de beroepsbevolking met ruim personen tot 323 duizend personen in 2015 (0,6% groei). In deze periode neemt de arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen verder toe. Afvlakkende groei beroepsbevolking , na 2020 krimp Tussen 2015 en 2020 neemt de groei van de West-Brabantse beroepsbevolking aanvankelijk nog met ruim 0,1% per jaar toe. Maar in 2020 daalt zij tot een mager 0,04%. In totaal neemt de beroepsbevolking tussen 2015 en 2020 met personen toe tot personen. Vanaf 2020 zal de regionale beroepsbevolking sterk gaan krimpen. Deze daling van de beroepsbevolking is een direct gevolg van de afnemende bevolkingsomvang van jaar, van de vergrijzing en van een stabilisatie van de arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen. Door deze ontwikkelingen wordt tussen 2020 en 2040 in West-Brabant een krimp van de beroepsbevolking verwacht van 13 procent ( personen) tot personen. 12

13 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant Alternatieve groeivarianten De West-Brabantse beroepsbevolking blijft tussen 2010 en 2020 in het lage groeiscenario vrijwel stabiel op 321 duizend personen. Na 2020 daalt ook hier de beroepsbevolking substantieel met gemiddeld 0,64% per jaar tot ruim 280 duizend personen. In het hoge groeiscenario wordt in de periode een verdere groei van ruim 6 duizend personen verondersteld tot bijna 328 duizend personen. Na 2020 wordt eveneens een forse daling verwacht van 0,6% tot ruim 285 duizend personen Beroepsbevolking naar geslacht Tot 2020 toename beroepsbevolking met name bij vrouwen De toename van de beroepsbevolking wordt in de periode vooral gedragen door een toename van het aantal vrouwen. De toenemende arbeidsparticipatie van vrouwen (ook bij de oudere leeftijdscategorieën) zorgt voor een inhaaleffect van vrouwen op de arbeidsmarkt. Figuur 5 Beroepsbevolking naar geslacht, West-Brabant (index 2009=100) Bronnen CBS, ABF research ; bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda Het aantal mannen in de beroepsbevolking daalt tussen 2010 en 2020 licht. Na 2020 daalt de beroepsbevolking bij mannen verder. Na 2020 zal, net als bij mannen,de omvang van de vrouwelijke beroepsbevolking sterk gaan dalen. 13

14 Het aantal mannen in de beroepsbevolking daalt van in 2010 naar in 2020 (-3%) en naar in 2040 ( 14%). Het aantal vrouwen in de beroepsbevolking stijgt van in 2010 naar in 2020 (+7%) en daalt vervolgens naar in 2040 (-12%) Beroepsbevolking naar leeftijd Grote stijging aantal ouderen tot Aandeel jarigen blijft het hoogst De samenstelling van de beroepsbevolking verandert na Het aantal personen in de jongere leeftijdsklasse (tot 24 jaar) stijgt nog licht tot 2015 (+1%) tot bijna 38 duizend personen en neemt na 2020 geleidelijk af tot personen in 2040 (-13%). Het aantal personen in de middengroep (25-44 jaar) neemt tot 2020 af tot personen. Tussen 2020 en 2030 neemt het aantal personen licht toe. Pas na 2030 neemt de omvang van de beroepsbevolking in deze leeftijdsklasse af en komt in 2040 uit op personen. Deze middengroep behoudt tussen 2010 en 2040 het grootste aandeel in de beroepsbevolking. Alleen in 2020 wordt de leeftijdsgroep in aandeel tijdelijk gepasseerd door de categorie ouderen. Figuur 6 Beroepsbevolking naar leeftijd West-Brabant Bronnen CBS, ABF research ;bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda De vergrijzing van de bevolking en de toenemende participatie van ouderen leiden tot 2020 tot een groter aandeel van ouderen in het arbeidsaanbod. In 2000 bestaat 32% van de beroepsbevolking uit 45-plussers. In 2020 is 45% van de beroepsbevolking ouder dan 45 jaar. Het aantal ouderen stijgt tussen 2010 en 2020 met ruim 18 duizend personen tot 145 duizend personen. Het aantal ouderen zal tot 2020 sterker stijgen in de leeftijdscategorie jaar dan in de leeftijdscategorie jaar. 14 Het aandeel 45-plussers daalt in de periode tot 40% in Het aantal ouderen daalt in deze periode met 32 duizend personen tot 114 duizend. Uit deze ontwikkeling komt duidelijk naar voren dat de generatie baby-boomers in deze periode de arbeidsmarkt zullen gaan verlaten.

15 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant Beroepsbevolking naar opleiding tot 2020 Toename aandeel hoger opgeleiden Het aandeel hoogopgeleiden in het totale arbeidsaanbod is in de afgelopen decennia toegenomen. In West-Brabant steeg dit aandeel van 23% in 2000 naar ruim 30% in De stijging van het gemiddelde opleidingsniveau ging gepaard met een verschuiving in de arbeidsvraag naar hoogopgeleiden. Een ontwikkeling die samenging met een daling van de werkgelegenheid in de productiesector en groei van de (zakelijke) diensten. Tegelijkertijd met deze sectorale verschuiving trad de afgelopen decennia een verschuiving op in de beroepsmatige samenstelling van de werkgelegenheid. Het werk werd minder gebaseerd op spierkracht en meer op dienstengerelateerde activiteiten, communicatieve vaardigheden en denkvermogen. Overigens stimuleren deze nieuwe beroepen niet alleen maar activiteiten met een hoog opleidingsniveau. Juist ook de vraag naar werkgelegenheid met een lager opleidingsniveau biedt kansen in deze nieuwe structuur. Per saldo echter zijn door technologische oplossingen werkzaamheden van met name laaggeschoolden verdwenen 4. De beroepsbevolking neemt tot 2020 in West-Brabant vooral toe bij hoger opgeleiden. In 2020 is ruim 35% van de beroepsbevolking hoger opgeleid en heeft 43% een mboopleiding. Figuur 7 Beroepsbevolking West-Brabant naar opleidingsniveau Bronnen CBS, ABF research, MVD research/etin Adviseurs; bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda Tussen 2010 en 2020 stijgt het aantal hoog opgeleiden met 17% (tot 115 duizend personen). Het aantal mbo ers daalt in deze periode beperkt (-2%) tot ruim 140 duizend personen. 4 RBP, Kennis op de kaart; Den Haag

16 Figuur 8 Beroepsbevolking West-Brabant naar opleidingsniveau (index 2000=100) Bronnen CBS, ABF research, MVD research/etin Adviseurs; bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda De stijging van het opleidingsniveau van de beroepsbevolking komt door een hoger algemeen opleidingsniveau en door de toename van de arbeidsparticipatie van (hoogopgeleide) vrouwen. Het aantal lager opgeleiden zal de komende jaren gaan dalen. De beroepsbevolking met alleen een basisopleiding zal tot 2020 met een derde afnemen en het aantal personen met een VMBO-diploma zal met 8% dalen. Dit heeft uiteraard ook te maken met de beleidinspanningen die streven naar minimaal een startkwalifcatie op mbo-2 niveau Werkzame beroepsbevolking tot 2040 Werkzame beroepsbevolking stijgt tot 2020, na 2020 forse daling De werkzame beroepsbevolking zal tot 2020 in West-Brabant toenemen. Het aantal werkenden in de beroepsbevolking stijgt van 310 duizend personen in 2010 naar 314 duizend personen in Vooral een verdere stijging van de netto arbeidsparticipatie en de inhaalslag van vrouwen dragen hieraan bij. Figuur 9 Werkzame beroepsbevolking West-Brabant

17 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant Bronnen CBS, ABF research ;bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda Rond 2020 zal aan de toenemende arbeidsparticipatie (van met name vrouwen en ouderen) langzaam een einde komen. Hierdoor worden de effecten van de dalende bevolkingsomvang (tussen jaar) zichtbaar en treedt er vanaf 2020 een structurele daling op van de werkzame beroepsbevolking. Tussen 2020 en 2040 zal de werkzame beroepsbevolking met bijna 41 duizend personen afnemen (-13%) tot 273 duizend personen. 17

18 18

19 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant Vraag en aanbod arbeidsmarkt West-Brabant 4.1. Werkgelegenheid en Beroepsbevolking De Commissie Bakker heeft indringend gewezen op het probleem van de dalende beroepsbevolking 5 in Nederland. De beroepsbevolking daalt richting 2040 met één miljoen personen en Nederland dreigt mensen tekort te komen om alle arbeidsplaatsen in te vullen. Dit heeft allerlei gevolgen voor de Nederlandse concurrentiepositie en economische groei, zorgt voor vele onvervulbare vacatures en sterk oplopende loonkosten, leidt tot verdwijnende productie en brengt de zorg met zich mee dat diensten (onderwijs, zorg, overheid) niet meer geleverd kunnen worden. Voor West-Brabant is geraamd welke mogelijke arbeidsmarkttekorten zouden kunnen optreden. In dit onderzoek wordt uitgegaan van een licht economisch herstel in de periode Er wordt verondersteld dat vanaf 2015 teruggekeerd wordt naar de groei van de werkgelegenheid uit het lange termijn scenario TM van het CPB. Door de crisis neemt de werkgelegenheid in 2010 af. Tussen 2010 en 2020 stijgt de werkgelegenheid naar verwachting met 3,5% terwijl de beroepsbevolking in deze periode slechts met 1,1% toeneemt. Vervolgens daalt de werkgelegenheid met 6% in de periode terwijl in dezelfde periode de daling van de beroepsbevolking ruim twee maal zo groot uitvalt (-13%). Figuur 10 werkgelegenheid en beroepsbevolking West-Brabant werkgelegenheid beroepsbevolking Bronnen Vestigingenregister West-Brabant, CBS, CPB, ABFresearch; bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda 5 Bakker e.a.,

20 In dit hoofdstuk wordt West-Brabant als een min of meer gesloten systeem beschouwd. In de realiteit heeft West-Brabant echter intensieve arbeidsrelaties met de omliggende regio s. West-Brabant heeft een uitgaand pendelsaldo van (2009). Dat wil zeggen dat er meer personen buiten de regio een baan hebben dan dat er personen voor hun werk naar West-Brabant komen. Een aantal jaren geleden was het uitgaand pendelsado nog (2005). Dit betekent dat meer inwoners van West-Brabant hier ook werk hebben gevonden. Het uitgaand pendelsaldo is met andere woorden een potentieel dat voor de arbeidmarkt in West-Brabant ingezet kan worden. Daar staat tegenover dat voor nieuwe economische activiteiten in Zuid-Holland, zoals bijvoorbeeld de Tweede Maasvlakte, juist weer een beroep gedaan wordt op het arbeidspotentieel van West-Brabant. In 2010 is de vraag 6 duizend personen groter dan het aanbod. Wel heeft de vraag ook betrekking op banen voor minder dan 12 uur per week terwijl het aanbod betrekking heeft op personen die werk hebben of werk zoeken voor 12 uur of meer per week. Het regionaal tekort loopt door het geleidelijk herstel van de economie en de daarmee gepaard gaande groei van het aantal banen op tot ruim 14 duizend personen in Dit tekort wordt op de korte en middellange termijn versterkt door de uitstroom van oudere werknemers die de arbeidsmarkt zullen gaan verlaten (de vervangingsvraag). Na 2020 wordt verwacht dat door de grote daling van de beroepsbevolking het tekort op de arbeidsmarkt snel zal toenemen. Na 2020 neemt het tekort structureel toe tot ruim 36 duizend personen in Dreigende terugkeer van moeilijk vervulbare vacatures In de periode werd de regio West-Brabant geconfronteerd met een grotere arbeidskrapte en een hoger aandeel moeilijk vervulbare vacatures dan landelijk. De kans is groot dat deze situatie na 2015 zal terugkeren Kwalitatieve ontwikkelingen Het uiteindelijke effect van de kredietcrisis op de Nederlandse economie en daarmee op de (regionale) arbeidsmarkt is op de langere termijn moeilijk in te schatten. De onzekerheid over deze effecten blijven groot. Wat uiteindelijk het effect is van de kredietcrisis op de Nederlandse economie en daarmee op de arbeidsmarktsituatie is voor de periode na 2010 moeilijk in te schatten. Zoals eerder is gemeld blijven de onzekerheid over deze effecten groot. Mogelijk keert de arbeidsmarktkrapte na 2015 weer terug. Arbeidsmarktkrapte op de middellange termijn Het ROA 6 verwacht in zijn voorspellingen tot 2014 minder grote knelpunten in de personeelsvoorziening dan in voorgaande jaren. Deze verwachtingen zijn opgesteld na de intrede van de mondiale kredietcrisis medio 2008: De vooruitzichten van schoolverlaters tot 2014 zijn slecht voor ongeschoolden. Voor degenen die met een hbo-diploma op de arbeidsmarkt instromen zijn de perspectieven het best. Het goede arbeidsmarktperspectief van hbo-afgestudeerden is vooral toe te 20 6 Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, Maastricht, november De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2014

21 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant schrijven aan de hoge vervangingsvraag, die de arbeidsmarktinstroom van hoger opgeleiden ruimschoots overtreft. Door de relatief hoge vervangingsvraag zijn ook op lager en middelbaar niveau de gemiddelde vooruitzichten van schoolverlaters enigszins beter dan voor academici. Er is ook een toenemend belang aan sociale vaardigheden (motivatie, houding, flexibiliteit), ook voor de lager opgeleiden. Naast opleidingsniveau en opleidingsrichting zullen aanvullende competenties belangrijker worden voor blijvende participatie op de arbeidsmarkt. In de verwachte groei in consumentendiensten - vanwege de toenemende inkomens, de hogere arbeidsparticipatie en de toename van het aantal eenpersoonshuishoudens - zijn er ook voor de lager opgeleiden arbeidskansen. Om deze kansen te kunnen grijpen, moeten vooral de zachte kenmerken van de werkzoekende of toetreder op de arbeidsmarkt (inzet, motivatie, houding, gedrag, zelfvertrouwen) goed ontwikkeld zijn. Daarnaast zal op de korte tot middellange termijn door de aankomende uitstroom van oudere werknemers (vervangingsvraag) een extra druk komen te liggen op het beschikbaar arbeidsaanbod. De vervangingsvraag wordt in West Brabant tussen 2010 en 2020 geschat op 95 duizend personen. Arbeidsmarktkrapte op de lange termijn Door de krimpende en de aanvankelijk nog vergrijzende beroepsbevolking worden na 2015 grotere tekorten op de West-Brabantse arbeidsmarkt verwacht. In deze periode zal de trendmatige ontwikkeling van een stijgende arbeidsparticipatie ook langzaam tot stilstand komen. De kans is groot dat een krappe arbeidsmarktsituatie, zoals deze in de jaren voorafgaand aan de financiële crisis speelde, vanaf medio 2015 zal terugkeren. De grootste knelpunten zullen bij hoger opgeleiden op gaan treden. De werkgelegenheidsgroei voor hoger opgeleiden zal op termijn naar verwachting groter zijn dan voor lager opgeleiden, omdat de sectoren en beroepen waarin de hoger opgeleiden werken zich sterker zullen ontwikkelen en omdat de upgrading van kwalificatie-vereisten door blijft gaan Arbeidsparticipatie en Arbeidsreserve Participatiepotentieel Veel meer mensen aan het werk krijgen is hard nodig om het grote aantal vrijkomende banen in de komende 10 jaar goed te kunnen bezetten. Kansen om meer mensen te laten werken zijn er zeker, maar is ook hard nodig gezien het aankomend tekort aan arbeidsaanbod. De (netto)arbeidsparticipatie is in % oplopend naar 72% in Landelijk wil het Rijk komen tot 80% arbeidsparticipatie in De uitdaging om te komen tot een grotere arbeidsparticipatie geeft ook voor West-Brabant de nodige inspanningsverplichtingen: Tot en met 2015 zullen dan in West-Brabant bijna 44 duizend personen extra aan het werk moeten gaan in de leeftijd van jaar. Door een dalende potentiële beroepsbevolking daalt dit aantal, bij een arbeidsparticipatie van 80%, in 2020 naar bijna 36 duizend personen. 21

22 Figuur 11 Extra inspanningen West-Brabant naar 80% arbeidsparticipatie jaar Bronnen CBS, ABF research, bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda Wanneer hier echter jongeren buiten beschouwing worden gelaten en het accent gelegd wordt op de leeftijdscategorie van 20 tot 65 jaar (conform de definitie van de commissie Bakker) dan zijn de inspanningsverplichtingen voor de regio weliswaar minder groot, maar nog altijd fors te noemen. Figuur 12 Extra inspanningen West-Brabant naar 80% arbeidsparticipatie jaar Bronnen CBS, ABFresearch, bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda Tot en met 2015 zullen in West-Brabant 28 duizend personen extra aan het werk moeten zijn in de leeftijd van jaar. In 2020 betreft dit bijna 24 duizend personen die extra aan het werk moeten worden geholpen. 22

23 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant Arbeidsreserve Op dit moment behoren circa 134 duizend personen van de potentiële beroepsbevolking in West-Brabant niet tot de beroepsbevolking (zoeken niet actief naar werk of werken voor minder dan 12 uur per week). Daarnaast kent West-Brabant een omvang van de werkloze beroepsbevolking van 12 duizend personen. Onder de potentiële beroepsbevolking zijn veel uitkeringsgerechtigden (ca 32 duizend personen) en niet uitkeringsgerechtigden (ca 55 duizend nuggers ) die geen werk hebben van meer dan 12 uur per week en hier ook niet actief naar zoeken. Onder deze groep bevinden zich ook veel schoolgaande jongeren. Figuur 13 Participatiepotentieel West-Brabant 2010 Potentieel Arbeidsaanbod totaal % werkwillig (landelijk) Arbeidsreserve vertaald naar West-Brabant (afgerond op 5-tallen) WW % Arbeidsongeschiktheid* % Bijstand % Nuggers** % totaal % * schatting 2010 op basis van landelijke ontwikkelingen ** geschat op basis van aandeel West-Brabant op de landelijke potentiële beroepsbevolking (4,1%) van de landelijke schatting commisie Bakker Bronnen CBS, UWV bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda De regio heeft hiermee een duidelijke opgave: in gezamenlijkheid zorgen voor zo maximaal mogelijk deelname aan de maatschappij of daar waar mogelijk het participeren op regulier werk voor bijna 38 duizend personen. 23

24 24

25 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant Conclusies 5.1. Samenvatting Werkgelegenheid Tot 2020 wordt in West-Brabant een werkgelegenheidsgroei verwacht van 3,5 procent ( banen) tot circa 339 duizend banen. Vanaf 2020 wordt een krimp van de werkgelegenheid verwacht van 6%. Het aantal banen zal dan met bijna 20 duizend banen afnemen tot 319 duizend banen in Daarnaast komen door de vervangingsvraag in totaal 95 duizend banen vrij tussen 2010 en De stijging van het aandeel oudere werkenden in de beroepsbevolking verhoogt de vervangingsvraag. De vervangingsvraag tot 2020 als gevolg van de vergrijzing van de beroepsbevolking wordt geschat op 42 duizend personen. Bevolking jaar Tussen 2005 en 2010 begon de potentiële beroepbevolking langzaam te dalen (-0,5%). Vanaf 2010 wordt een grotere daling van de potentiële beroepsbevolking zichtbaar en deze zet na 2020 versterkt door. In de periode daalt de potentiële beroepsbevolking met 77 duizend personen. Beroepsbevolking Mede door een verwacht (voorzichtig) herstel van de economische groei zal de beroepsbevolking in de periode stijgen met ruim personen tot 323 duizend personen (+0,6%). De toename wordt vooral gedragen door een toename van het aantal vrouwen (toenemende arbeidsparticipatie) op de arbeidsmarkt. Vanaf 2020 zal de regionale beroepsbevolking sterk gaan krimpen. Deze daling van de beroepsbevolking is een direct gevolg van de afnemende bevolkingsomvang van jaar, van de vergrijzing en van een stabilisatie van de arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen. Leeftijd Het aantal ouderen in de beroepbevolking (45-plus) stijgt tussen 2010 en 2020 met ruim 18 duizend personen. Echter tussen 2020 en 2040 zal het aantal 45-plussers met 32 duizend personen dalen. De middengroep (25-44 jaar) behoudt tussen 2010 en 2040 het grootste aandeel in de beroepsbevolking. Alleen in 2020 wordt deze leeftijdsgroep in aandeel tijdelijk gepasseerd door de ouderen Opleiding De beroepsbevolking neemt tot 2020 in West-Brabant vooral toe bij hoger opgeleiden. In 2020 is ruim 35% van de beroepsbevolking hoger opgeleid. Het aandeel mbo-érs blijft het grootst. 25

26 Werkzame beroepsbevolking De werkzame beroepsbevolking zal tot 2020 in West-Brabant toenemen. Vooral een verdere stijging van de netto arbeidsparticipatie en de inhaalslag van vrouwen dragen hieraan bij. Vanaf 2020 treedt een structurele daling op van de werkzame beroepsbevolking. Tussen 2020 en 2040 zal de werkzame beroepsbevolking met bijna 41 duizend personen afnemen Vraag en aanbod West-Brabant Aanbod tekorten In 2010 is de vraag 6 duizend personen groter dan het aanbod. Het regionaal tekort loopt door het geleidelijk herstel van de economie en de daarmee gepaard gaande groei van het aantal banen op tot ruim 14 duizend personen in Na 2020 wordt verwacht dat door de grote daling van de beroepsbevolking het tekort op de arbeidsmarkt structureel wordt en verder zal stijgen naar ruim 36 duizend personen in Dit tekort wordt op de korte en middellange termijn versterkt door de uitstroom van oudere werknemers die de arbeidsmarkt zullen gaan verlaten (de vervangingsvraag). Kwalitatieve ontwikkelingen Voor degenen die met een hbo-diploma op de arbeidsmarkt instromen zijn de perspectieven het best. Het goede arbeidsmarktperspectief van hbo-afgestudeerden is vooral toe te schrijven aan de hoge vervangingsvraag, die de arbeidsmarktinstroom van hoger opgeleiden ruimschoots overtreft. Door de relatief hoge vervangingsvraag zijn ook op lager en middelbaar niveau de gemiddelde vooruitzichten van schoolverlaters enigszins beter dan voor academici. De grootste knelpunten zullen bij hoger opgeleiden op gaan treden. De werkgelegenheidsgroei voor hoger opgeleiden zal op termijn naar verwachting groter zijn dan voor lager opgeleiden, omdat de sectoren en beroepen waarin de hoger opgeleiden werken zich sterker zullen ontwikkelen en omdat de upgrading van kwalificatie-vereisten door blijft gaan. Veel meer mensen aan het werk krijgen is hard nodig om het grote aantal vrijkomende banen in de komende 10 jaar goed te kunnen bezetten. Kansen om meer mensen te laten werken zijn er zeker, maar is ook hard nodig gezien het aankomend tekort aan arbeidsaanbod. 26

27 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant Inspanningsopgave West-Brabant Inspanningsopgave arbeidsmarkt West-Brabant 2020 Vraag en aanbod Dreigend tekort arbeidsaanbod Van 14 duizend personen Vraagzijde 106 duizend baanopeningen in te vullen Opgave 80% arbeidsparticipatie 36 duizend personen extra aan het werk Tot 2020 zijn 106 duizend baanopeningen in te vullen De komende 10 jaar ontstaan in West-Brabant in een opgave in het vervullen van een uitbreidings- en vervangingsvraag door de vergrijzing. Ruim 106 duizend baanopeningen ( uitbreidings- en vervangingsvraag) zullen de komende 10 jaar vervuld moeten gaan worden. Bovendien moeten de resterende banen in West-Brabant bezet blijven met arbeidskrachten die voldoen aan de steeds veranderende eisen die aan werk worden gesteld. Vraagtekort arbeidsmarkt loopt op tot 14 duizend personen in In 2010 is de vraag in West-Brabant 6 duizend personen groter dan het aanbod. Wel heeft de vraag ook betrekking op banen voor minder dan 12 uur per week terwijl het aanbod betrekking heeft op personen die werk hebben of werk zoeken voor 12 uur of meer per week. Bovendien zijn er in West-Brabant 14 duizend personen meer die buiten de regio een baan hebben dan dat er personen voor hun werk naar West-Brabant komen. Dit regionaal tekort loopt door het geleidelijk herstel van de economie en de daarmee gepaard gaande groei van het aantal banen op tot ruim 14 duizend personen in % arbeidsparticipatie betekent, 36 duizend mensen extra naar een baan In 2020 zullen in West-Brabant bijna 36 duizend personen extra aan het werk moeten zijn in de leeftijd van jaar (steven naar 80% netto arbeidsparticipatie commissie Bakker). Wanneer hier het accent wordt gelegd op de leeftijdscategorie van 20 tot 65 jaar dan zullen nog altijd bijna 24 duizend personen extra aan het werk moeten zijn in

28 Groei naar 80% arbeidsparticipatie is onvoldoende voor opvang baanopeningen In 2020 zullen bij 80% arbeidsparticipatie 36 duizend mensen extra naar een baan zijn geleid (in 2015: 44 duizend personen), maar deze nieuwe instroom naar de arbeidsmarkt is onvoldoende om het totaal aantal baanopeningen van 106 duizend in deze periode in te vullen. Ook bij 80% arbeidsparticipatie na 2020 toenemend tekort De krimp van de potentiële beroepsbevolking en daardoor de afname van de werkzame beroepsbevolking zet in West-Brabant de arbeidsmarkt na 2020 flink onder druk. In 2030 en 2040 ontstaat bij 80% arbeidsparticipatie een tekort van respectievelijk werkzame personen en werkzame personen. Arbeidsreserve Het arbeidspotentieel van West-Brabant dat momenteel niet werkzaam is, maar wel te kennen geeft te willen werken, wordt momenteel geschat op 38 duizend personen (werkwilligen WW, arbeidsongeschiktheid, bijstand en nuggers). Uit dit potentieel zal stevig geput moeten worden om 80% arbeidsparticipatie te realiseren. Dit potentieel is echter onvoldoende om aan de extra behoefte aan (nieuw) personeel tot 2020 te kunnen voordoen. Ook onder personen die geen werk hebben voor meer dan 12 uur per week en/of ook niet actief op zoek zijn naar werk zal meer nadruk moeten gaan liggen op activering naar werk. 28

29 Gemeente Breda arbeidsmarkt West-Brabant Bijlage. Als basis voor de trends in dit rapport worden diverse onderliggende prognoses gehanteerd. De belangrijkste documenten zijn het CEP , CEP , de MEV en de update MEV van het CPB. Voor de ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking, de beroepsbevolking en de werkzame beroepsbevolking is gebruikt gemaakt van de prognosegegevens van ABF Research (basis hiervoor zijn de Primos bevolkingsprognoses). Een aantal prognoses zijn alleen beschikbaar op landelijk niveau (werkgelegenheid, baanopeningen, vervangings- en uitbreidingsvraag). In deze trendrapportage zijn deze vertaald naar het niveau van de regio SES West-Brabant en zoveel mogelijk afgestemd op de beschikbare prognoses en cijfermateriaal. Ontwikkeling banen en beroepsbevolking West-Brabant lage groei variant hoge groeivariant West-Brabant banen beroepsbevolking banen beroepsbevolking banen beroepsbevolking bronnen, abf, cbs, cpb, UWV Werkbedrijf, bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda beroepsbevolking geslacht mannen vrouwen totaal bron abf,bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda beroepsbevolking leeftijd jaar jaar jaar totaal bron abf, bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda beroepsbevolking opleiding Basisopl. VMBO MBO HBO/WO Totaal bron abf, Etind adviseurs, MvdW, bewerking onderzoek en informatie, gemeente Breda 29