MARKET INSIGHTS. Guide to the Markets. Europe 1e kw Per 31 december 2016

Transcriptie

1 MARKET INSIGHTS Guide to the Markets Europe 1e kw. 217 Per 31 december 216

2 Global Market Insights Strategy Team Amerikaanse continent Europa Azië Dr. David P. Kelly, CFA New York Anastasia V. Amoroso, CFA Houston Julio C. Callegari São Paulo Samantha M. Azzarello New York David M. Lebovitz New York Gabriela D. Santos New York Abigail B. Dwyer, CFA New York John C. Manley New York Ainsley E. Woolridge, CFA New York Hannah J. Anderson New York Stephanie H. Flanders Londen Manuel Arroyo Ozores, CFA Madrid Tilmann Galler, CFA Frankfurt Lucia Gutierrez-Mellado Madrid Vincent Juvyns Luxemburg Dr. David Stubbs Londen Maria Paola Toschi Milaan Michael J. Bell, CFA Londen Alexander W. Dryden, CFA Londen Nandini L. Ramakrishnan Londen Tai Hui Hongkong Yoshinori Shigemi Tokio Marcella Chow Hongkong Kerry Craig, CFA Melbourne Dr. Jasslyn Yeo, CFA Singapore Ian Hui Hongkong Akira Kunikyo Tokio Ben Luk Hongkong 2 Voor verspreiding in China, Australië, Vietnam en Canada: opgemerkt zij dat deze communicatie alleen is bedoeld voor de beoogde ontvangers. In Australië is deze alleen bedoeld voor wholesale-klanten en in Canada alleen voor institutionele klanten. Raadpleeg voor verdere informatie de volledige disclaimer. Tenzij anders vermeld luiden alle gegevens per 31 december 216 of betreft het de meest recent beschikbare gegevens

3 Inhoudsopgave 3 Europese economie 4. Europa: bbp en inflatie 5. Overzicht van de groei in de eurozone 6. Werkloosheid en arbeidskosten in de eurozone 7. Overzicht van het herstel in de eurozone 8. Kredietklimaat in de eurozone 9. Beleid Europese Centrale Bank (ECB) 1. Europees monetair beleid en relatief obligatie-aanbod 11. Europese politiek 12. Economische indicatoren van het Verenigd Koninkrijk 13. Brexit: het VK en de EU Wereldeconomie 14. Mondiale economische cijfers 15. Wereldwijde Inkoopmanagersindex (PMI) voor de productiesector 16. Wereldwijde inflatiebewegingen 17. Nominaal bbp en inflatievooruitzichten 18. Beleid centrale banken wereldwijd 19. Langetermijnverwachtingen Fed Funds 2. Wereldwijde aanboddynamiek 21. Begrotingsbeleid ontwikkelde markten 22. Wereldwijde valutatrends 23. VS: bbp en inflatie 24. Vooruitzichten Amerikaanse Federal Reserve 25. Amerikaanse arbeidsmarkt 26. Overzicht van de groei in de VS 27. Consumentenfinanciën VS 28. Katalysatoren van de Amerikaanse groei op de lange termijn 29. Amerikaans begrotingsbeleid 3. Japan: bbp en inflatie 31. Japan: Abenomics en de economie 32. China: bbp, inflatie en beleidsrente 33. Economische indicatoren China 34. Financiële dynamiek in China 35. Aanpassingen opkomende markten 36. Globalisering en handel Aandelen 37. Aandelenmarktrendementen wereldwijd 38. Europese sectorrendementen en waarderingen 39. Rendement en katalysatoren MSCI Europe 4. Aandelenwaarderingen MSCI Europe 41. MSCI Europe Index op inflectiepunten 42. Europese aandelen met kleine kapitalisatie 43. Britse aandelen 44. Amerikaanse S&P 5 op inflectiepunten 45. Amerikaanse aandelen 46. Amerikaanse aandelenwaarderingen S&P Aandelenmarkten en reflatie 48. Baissemarkten VS 49. Rentevoeten en aandelen 5. Rendement en katalysatoren Japanse aandelen 51. Aandelenwaarderingen ontwikkelde markten, per land 52. Aandelenwaarderingen opkomende markten, per land 53. Opkomende markten: waarderingen en rendementen 54. Opkomende markten: beleggingskatalysatoren 55. Opkomende markten: stromen, winsten en inkomsten 56. Inkomsten uit aandelen Vastrentende effecten 57. Wereldwijde vastrentende effecten: opbrengsten en rendementen 58. Renterisico vastrentende effecten 59. Gevolgen van inflatie voor vastrentende effecten 6. Liquiditeitsrisico 61. Historisch rendement van staatsobligaties 62. Staatsobligatierente 63. Investment-grade obligaties wereldwijd 64. Wereldmarkt investment-grade obligaties 65. Amerikaanse hoogrentende obligaties 66. Europese hoogrentende obligaties 67. Schuldpapier opkomende markten Overige activa 68. Grondstoffen 69. Katalysatoren oliemarkt 7. Dynamiek goudmarkt 71. Risicogecorrigeerde rendementen en baissebescherming 72. Alternatieve strategieën 73. Correlatie van rendementen (EUR) 74. Effectenmarkten in de komende decennia Beleggingsprincipes 75. Levensverwachting 76. Cash-beleggingen 77. De kracht van samengestelde rente 78. Jaarlijkse rendementen en dalingen tijdens het jaar 79. De impact van onderbelegd zijn 8. Amerikaanse rendementen naar beleggingstermijn 81. Rendementen per beleggingscategorie (EUR)

4 Europa: bbp en inflatie GTM Europe 4 Europese economie Reëel bbp EU28, % verandering kwartaal/kwartaal Gemiddelde sinds e kw. 216 Reëel bbp,3%,4% Gemiddeld Inflatie EU28, % verandering jaar/jaar 5 4 Gemiddelde sinds 1999 Nov 216 Feitelijke CPI* 1,9%,6% Kern-CPI 1,6%,8% ' '2 '4 '6 '8 '1 '12 '14 '16 Bron: (Beide grafieken) Eurostat, FactSet, J.P. Morgan Asset Management. *CPI is de consumentenprijsindex. Kern-CPI wordt gedefinieerd als CPI exclusief energie en onbewerkte voedingsmiddelen. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

5 Overzicht van de groei in de eurozone 5 Europese economie Verandering in werkloosheid en werkloosheidspercentage Duizend mensen per drie maanden (links); % (rechts) Verandering in werkloosheid Recessie Werkloosheidspercentage Consumentenverkopen en industriële productie Indexniveau 12 Industriële productie (links) 115 Consumentenverkopen 11 (rechts) '97 '99 '1 '3 '5 '7 '9 '11 '13 ' ' '2 '4 '6 '8 '1 '12 '14 ' Economisch sentiment en bbp Indexniveau (links); % verandering jaar/jaar (rechts) Economisch sentiment bbp '97 '99 '1 '3 '5 '7 '9 '11 '13 ' Bron: (Alle grafieken) Eurostat, Thomson Reuters Datastream, J.P. Morgan Asset Management. Lichtgrijze kolommen in alle grafieken zijn recessieperiodes. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

6 Werkloosheid en arbeidskosten in de eurozone GTM Europe 6 Europese economie Werkloosheid % Gemiddelde Portugal, Spanje, Italië Frankrijk Eurozone Duitsland Arbeidskosten per eenheid product Herberekend op 1 per december 1998 Griekenland Frankrijk Spanje Duitsland Ierland Productiviteit dienstensector Indexniveau, herberekend op 1 per december US 11 1 Eurozone 9 '7 '8 '9 '1 '11 '12 '13 '14 '15 '16 Bron: (Linksboven en linksonder) Eurostat, FactSet, J.P. Morgan Asset Management. (Rechts) ECB, FactSet, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december

7 Overzicht van het herstel in de eurozone 7 Europese economie Bijdrage aan bbp-groei eurozone % verandering jaar/jaar Verandering in voorraden Export Investeringen Consumptie Import bbp Overheidsbestedingen eurozone % verandering jaar/jaar '99 '1 '3 '5 '7 '9 '11 '13 '15 1 Bruto-investeringen in vaste activa % van het bbp, exclusief woningmarkt 17 VS Eurozone '12 '13 '14 '15 '16 14 '99 '1 '3 '5 '7 '9 '11 '13 '15 Bron: (Links) Eurostat, Haver Analytics, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsboven) OESO, Thomson Reuters Datastream, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsonder) BEA, Eurostat, Haver Analytics, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

8 Kredietklimaat in de eurozone 8 Europese economie Kredietvraag en bbp-groei eurozone Netto % banken dat een positieve kredietvraag meldt (links); % bbp-groei (rechts) 15 1 Sterkere leningvraag 6 4 Bankleningen aan huishoudens en niet-financiële bedrijven EUR miljard, netto kredietstromen, 3-maands voortschrijdend gemiddelde Rente bedrijfskredieten aan kleine bedrijven % rente, niet-financiële bedrijven* Consumptief krediet (links) Zwakkere leningvraag Totaal bedrijven (links) Woningleningen (links) Bbp-groei eurozone j/j (rechts) -2 '5 '6 '7 '8 '9 '1 '11 '12 '13 '14 '15 ' Italy Germany Spain France Bron: (Links) ECB, Eurostat, FactSet, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsboven en rechtsonder) ECB, FactSet, J.P. Morgan Asset Management. * Rente op nieuwe bedrijfsleningen tot EUR 1 miljoen, looptijd 1-5 jaar. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december

9 Beleid Europese Centrale Bank (ECB) 9 Europese economie Balans ECB: Activa* EUR biljoen 5, 4,5 4, ECB-prognoses dec CPI-inflatie** 1,3 1,5 1,9 Cumulatieve aankopen van staatsobligaties door de ECB naar land EUR miljard ,5 3, 2,5 2, jan 25 jul 212: 249% aug 212 sep 214: -35% Handelsgewogen euro en EUR/USD Indexniveau (links); koers van de euro in dollars (rechts) ,5 15 EUR/USD , 1 1.3,5, '5 '6 '7 '8 '9 '1 '11 '12 '13 '14 '15 '16 ' Handelsgewogen euro 9 1. '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 Bron: (Links) ECB, FactSet, J.P. Morgan Asset Management. *Balansvoorspelling exclusief Targeted Longer Term Refinancing Operations (TLTRO). Verwachte uitbreiding balans gaat uit van EUR 8 miljard per maand tussen nu en maart 217 en EUR 6 miljard per maand tussen april 217 en december 217. **Inflatie is van 4e kwartaal tot 4e kwartaal voor elk jaar. (Rechtsboven) ECB, J.P. Morgan Asset Management. Obligatie-aankopen tot 23 december. (Rechtsonder) FactSet, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december

10 Europees monetair beleid en relatief obligatie-aanbod GTM Europe 1 Europese economie Beschikbaar universum van bedrijfsobligaties voor het CSPP* EUR miljard Grootte obligatiemarkten EUR miljard Euro IG Excl. financials Excl. achtergestelde schuld Excl. nt. in aanm. komende bedrijfsobl. 7% ISINlimiet Euro staatsobl. Euro IG excl. financials Bron: (Links) Barclays POINT, BofA/ML, ECB, J.P. Morgan Asset Management. *CSPP staat voor het Corporate Sector Purchase Programme. (Rechts) Bloomberg, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december BB B CCC CoCo s 1

11 Europese politiek 11 Europese economie Europese politieke tijdsbalk januari Frankrijk Voorverkiezing presidentskandidaat socialisten 31 maart VK Deadline formele activering Artikel 5 7 mei Frankrijk Tweede ronde van de presidentsverkiezingen september Spanje Mogelijk referendum over onafhankelijkheid Catalonië Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt 24 januari Italië Uitspraak Hof over hervorming van de kieswet Italicum 15 maart Nederland Algemene verkiezingen 23 april Frankrijk Eerste ronde van de presidentsverkiezingen juni Frankrijk Parlementsverkiezingen Oktober Duitsland Laatste datum voor verkiezingen Steun voor populistische partijen % Alternative für Deutschland Syriza Podemos (Duitsland) (Griekenland) (Spanje) 5 Movimento 5 Front National Stelle 4 (Frankrijk) (Italië) Onderzoeksresultaten: Bent u voor de euro? % dat ja antwoordt, per november Bron: (Boven) J.P. Morgan Asset Management. (Linksonder) Nationale enquêtes, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsonder) Europese Commissie, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december Italië Frankrijk Spanje België Nederland Duitsland 11

12 Economische indicatoren van het Verenigd Koninkrijk 12 Europese economie Vergelijking reële bbp-groei Indexniveau, herberekend op 1 per 1e kwartaal 28 VS VK Duitsland Frankrijk Japan Werkloosheid en consumentenvertrouwen Indexniveau, consumentenvertrouwen (links); %, werkloosheidspercentage (rechts) Consumentenvertrouwen Werkloosheid Lopende rekening Loonstijgingen % van bbp Opbrengsten van beleggingen % verandering jaar/jaar 4 Handelsbalans Saldo lopende rekening Nominale loongroei* Feitelijke CPI Reële loongroei '5 '7 '9 '11 '13 '15 '2 '4 '6 '8 '1 '12 '14 '16 Bron: (Linksboven) OESO, J.P. Morgan Asset Management. (Linksonder) ONS, Thompson Reuters Datastream, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsboven) FactSet, GFK, ONS, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsonder) FactSet, ONS, J.P. Morgan Asset Management. *Nominale lonen zijn inclusief bonussen. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december

13 Brexit: het VK en de EU GTM Europe 13 Europese economie Handel met VK % van bbp, Export VK naar EU Export EU landen naar VK Export regio naar VK Scenario's voor het VK na uittreding uit de EU TOEGANG TOT EU-MARKT EU Betrokken in het wetgevende proces van de EU Volledige markttoegang Noorwegen Markttoegang via onderhandelingen Zwitserland Handelsbalans VK met de EU GBP miljard Goederen Diensten Buitenl. inv.* in het VK ( miljard) Vanuit EU 431 Vanuit VS 252 Rest van de wereld 267 '99 '1 '3 '5 '7 '9 '11 '13 '15 Toegang tot goederenmarkt maar niet tot dienstenmarkt TOEGANG WTO Canada Turkije Geen financiële bijdrage Bron: (Linksboven) ONS, Eurostat, J.P. Morgan Asset Management. (Linksonder) Haver Analytics, J.P. Morgan Asset Management. *Buitenl. inv. zijn de directe buitenlandse investeringen zoals gemeten in 215. (Rechts) J.P. Morgan Asset Management. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december 216. Vrij verkeer van arbeid Enige financiële bijdrage EU-lid DELEN VAN SOEVEREINITEIT 13

14 Mondiale economische cijfers 14 Geselecteerde landen Bruto binnenlands product (bbp) Reëel bbp % Inflatie % Beleidsrente % Werkloosheid % Wereldeconomie EUR per capita EUR miljard 217* 218* 217* 218* Zwitserland ,5 1,6,3,7 -,75 3,3 Verenigde Staten ,2 2,3 2,3 2,4,5 4,6 Zweden ,2 2,2 1,6 1,9 -,5 6,2 Nederland ,6 1,6 1, 1,3 -,4 7,2 Finland , 1, 1,1 1,3 -,4 8,1 Duitsland ,4 1,5 1,6 1,7 -,4 6, Japan ,,9,6 1,,1 3,1 Verenigd Koninkrijk ,2 1,3 2,4 2,5,25 4,8 Frankrijk ,2 1,3 1,2 1,4 -,4 9,7 Eurozone ,4 1,5 1,3 1,5 -,4 9,8 Italië ,8 1,,9 1,2 -,4 11,6 Spanje ,4 2,1 1,2 1,3 -,4 18,9 Griekenland ,3 2,,7 1, -,4 22,6 Rusland ,1 1,5 5, 4,4 1, 5,2 Brazilië ,8 2,2 5,1 4,7 13,75 8,2 China ,5 6,1 2,2 2,2 4,35 4, India ,9 7,5 4,8 5, 6,25 7,1 Bron: Bloomberg, FactSet, diverse nationale statistiekenbureaus, J.P. Morgan Asset Management. Tabel gerangschikt naar bbp per capita. Nominaal bbp betreft geannualiseerd cijfer laatste kwartaal. *Voorspellingen zijn consensusschattingen van Bloomberg. Guide to the Markets - Europa. Cijfers per 31 december

15 Wereldwijde Inkoopmanagersindex (PMI) voor de productiesector Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Mondiaal 51,6 51,8 51,5 5,8 51,1 5,9 5,8 5,4 5,4 51,1 51, 5,7 5,9 5, 5,6 5,2 5,1 5,4 51, 5,8 51, 52, 52,1 52,7 Wereldeconomie Eurozone Ontwikkeld Opkomend Ontwikkeld Opkomend Eurozone Frankrijk Duitsland Italië Spanje Zwitserland VK VS Japan Brazilië Rusland India China Korea Taiwan 52,3 52,6 52,9 52,1 52,4 52,2 52,5 52,3 52,1 52,9 52,6 52, 52,3 51, 51,1 5,7 5,5 51,3 51,6 51,3 51,8 53, 53,2 54, 5,8 51,1 5,1 49,5 49,6 49,5 48,8 48,4 48,3 49, 49,2 49,2 49,3 48,9 5,1 49,6 49,6 49,4 5,4 5,1 5,1 5,9 5,7 51,2 51, 51, 52,2 52, 52,2 52,5 52,4 52,3 52, 52,3 52,8 53,2 52,3 51,2 51,6 51,7 51,5 52,8 52, 51,7 52,6 53,5 53,7 54,9 49,2 47,6 48,8 48, 49,4 5,7 49,6 48,3 5,6 5,6 5,6 51,4 5, 5,2 49,6 48, 48,4 48,3 48,6 48,3 49,7 51,8 51,7 53,5 5,9 51,1 52,8 52,1 51,1 51,9 51,8 53,3 52,3 52,1 52,9 53,2 52,3 5,5 5,7 51,8 52,1 54,5 53,8 53,6 54,3 55, 54,3 55,6 49,9 51,9 53,3 53,8 54,8 54,1 55,3 53,8 52,7 54,1 54,9 55,6 53,2 52,2 53,5 53,9 52,4 53,5 51,2 49,8 51, 5,9 52,2 53,2 54,7 54,2 54,3 54,2 55,8 54,5 53,6 53,2 51,7 51,3 53,1 53, 55,4 54,1 53,4 53,5 51,8 52,2 51, 51, 52,3 53,3 54,5 55,3 49, 48, 48,1 48,8 47,3 5,2 49,5 5,3 47, 49,4 49,6 5,4 5, 51,6 53,2 54,7 55,8 51,6 5,1 51, 53,2 54,7 56,6 56, 52,6 54, 53,7 52,3 52,1 51,5 52,2 51,7 51,5 54,8 52,6 51,4 52,7 5,7 51, 49,7 5,5 52,4 48,2 53,4 55,5 54,6 53,6 56,1 53,9 55,1 55,7 54,1 54, 53,6 53,8 53, 53,1 54,1 52,8 51,2 52,4 51,3 51,5 5,8 5,7 51,3 52,9 52, 51,5 53,4 54,1 54,2 52,2 51,6 5,3 49,9 5,9 5,1 51,2 51,7 51, 52,4 52,6 52,6 52,3 5,1 49,1 48,2 47,7 48,1 49,3 49,5 5,4 51,4 51,3 51,9 5,7 49,6 46,2 46, 45,9 46,5 47,2 45,8 47, 44,1 43,8 45,6 47,4 44,5 46, 42,6 41,6 43,2 46, 45,7 46, 46,3 46,2 45,2 47,6 49,7 48,1 48,9 47,6 48,7 48,3 47,9 49,1 5,2 5,1 48,7 49,8 49,3 48,3 48, 49,6 51,5 49,5 5,8 51,1 52,4 53,6 53,7 52,9 51,2 52,1 51,3 52,6 51,3 52,7 52,3 51,2 5,7 5,3 49,1 51,1 51,1 52,4 5,5 5,7 51,7 51,8 52,6 52,1 54,4 52,3 49,6 49,7 5,7 49,6 48,9 49,2 49,4 47,8 47,3 47,2 48,3 48,6 48,2 48,4 48, 49,7 49,4 49,2 48,6 5,6 5, 5,1 51,2 5,9 51,9 51,1 51,1 49,2 48,8 47,8 46,1 47,6 47,9 49,2 49,1 49,1 5,7 49,5 48,7 49,5 5, 5,1 5,5 5,1 48,6 47,6 48, 48, 49,4 51,7 52,1 51, 49,2 49,3 46,3 47,1 46,1 46,9 47,8 49,5 51,7 5,6 49,4 51,1 49,7 48,5 5,5 51, 51,8 52,2 52,7 54,7 56,2 Laagste t.o.v. PMI 5 5 Hoogste t.o.v. PMI 5 15 Bron: FactSet, Markit, J.P. Morgan Asset Management. De mondiale index van de inkoopmanagers (PMI) beoordeelt de economische gezondheid van de productiesector door te peilen naar de intenties op het vlak van productie en tewerkstelling. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december 216.

16 Wereldwijde inflatiebewegingen GTM Europe 16 Wereldeconomie Inflatie van ontwikkelde economieën Inflatie en inflatieprognoses % verandering jaar/jaar % verandering jaar/jaar Gemiddelde jan 1993 tot dec 28: 2,% VS VK Eurozone Japan Prognose* Beleidsdoelstelling Gemiddelde jan 29 tot nov 216: 1,2% -2 '93 '95 '97 '99 '1 '3 '5 '7 '9 '11 '13 '15-1 '13 '14 '15 '16 '17 '18 Bron: (Links) Haver Analytics, J.P. Morgan Asset Management. (Rechts) BLS, Eurostat, J.P. Morgan Economic Research, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Communicatie, ONS, Thomson Reuters Datastream, J.P. Morgan Asset Management. *Inflatieprognoses zijn van J.P. Morgan Economic Research. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december

17 Nominaal bbp en inflatievooruitzichten GTM Europe 17 Nominale bbp-groei Herberekend op 1 per 1e kwartaal Kerninflatie % verandering jaar/jaar 4 Prognose* Wereldeconomie VS VK Eurozone VK VS Eurozone 1 Japan Japan '8 '9 '1 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17-2 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 Bron: (Links) FactSet, nationale statistiekenbureaus, J.P. Morgan Asset Management. (Rechts) nationale statistiekenbureaus, J.P. Morgan Asset Management. *Prognoses van J.P. Morgan Economic Research. Kerninflatie is CPI exclusief voedsel en energie. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december

18 Beleid centrale banken wereldwijd GTM Europe 18 Wereldeconomie Marktverwachtingen voor de beleidsrente Percentage staatsobligaties in eigendom van centrale banken % % 2,5 5 Prognose* Japan 2, VK VK VS 4 VS Japan Eurozone 1,5 Eurozone 3 1,,5 2, 1 -,5-1, Dec '17 Dec '19 Dec 21 '8 '9 '1 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 Bron: (Links) Bloomberg, J.P. Morgan Asset Management. (Rechts) Bank of England, Bank of Japan, ECB, US Federal Reserve, J.P. Morgan Asset Management. *Prognose van centrale banken, nationale bronnen en J.P. Morgan Asset Management. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december

19 Langetermijnverwachtingen Fed Funds 19 Marktverwachtingen voor de Fed Funds-rente % 7 Mrt 21 Wereldeconomie Mrt 26 Mrt 28 Mrt Dec Sep '1 '3 '5 '7 '9 '11 '13 '15 '17 '19 '21 '23 '25 Bron: Bloomberg, J.P. Morgan Asset Management. De lijnen geven de marktverwachtingen voor de ontwikkeling van de rentetarieven per de vermelde datum weer. De afgebeelde waarden zijn per de laatste dag van de maand. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

20 Wereldwijde aanboddynamiek 2 Arbeidsproductiviteit % verandering jaar/jaar 6 Voorspellingen bbp-groei op de middellange termijn % jaarlijkse bbp-groei voor de komende vijf jaar Wereldeconomie 4 2 Gemiddelde na de crisis:,2% Wereld Ontwikkelde markten Opkomende markten Gemiddelde vóór de crisis: 1,4% Ontwikkelde markten Opkomende markten* -8 '2 '3 '4 '5 '6 '7 '8 '9 '1 '11 '12 '13 '14 '15 '16 Wereldbevolking en ouderen % verandering jaar/jaar (links); % van de bevolking (rechts) 2, 1,5 1, Bevolkingsgroei Prognose** 16,5 9 '6 '65 '7 '75 '8 '85 '9 '95 ' '5 '1 '15 '2 Bron: (Links) J.P. Morgan Economic Research, J.P. Morgan Asset Management. *De productiviteitsgegevens van de opkomende markten zijn exclusief China en India vanwege gegevensbeschikbaarheid. (Rechtsboven) IMF, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsonder) J.P. Morgan Economic Research, Verenigde Naties, J.P. Morgan Asset Management. **Prognoses van de VN. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december 216. Leeftijd

21 Begrotingsbeleid ontwikkelde markten GTM Europe 21 Wereldeconomie Verandering in tekort exclusief renteschuld Overheidsschuld en rentelasten ontwikkelde economieën % van potentiële bbp % van bbp Prognose** Prognose* 1,5 12 2,2 1,,5, Krapper beleid 11 1 Bruto schuld Rentelasten 2, 1,8 -,5 9 1,6-1, -1,5-2, -2,5 Soepeler beleid Eurozone Japan VS Rest van OESO OESO '6 '8 '1 '12 '14 '16 ' tot 216 Verandering bruto schuld (% van bbp) 6 '7 '8 '9 '1 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 Bron: (Links) OESO, J.P. Morgan Asset Management. De cijfers komen overeen met de verwachte verandering in de structurele, of voor conjunctuur gecorrigeerde, begroting exclusief de netto rentelasten als percentage van het bbp. *Prognoses van de OESO. (Rechts) IMF Fiscale Monitor Oktober 216, J.P. Morgan Asset Management. Overheidsschuldquote is de bruto schuld voor alle geavanceerde economieën in de G2. **Prognoses van het IMF. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december 216. Verandering rentelasten (% van bbp) VS 44,2 -,12 Eurozone 26,8 -,58 VK 46,8,5 Japan 67,3,8 1,4 1,2 1, 21

22 Wereldwijde valutatrends 22 Wereldeconomie Amerikaanse dollar in historisch perspectief Indexniveau, brede reële effectieve wisselkoers (REER) : -21,8% : +52,7% : -29,5% 1985: Plazaakkoord 1987: Louvreakkoord : +34,2% Gemiddeld Nov 216 sinds 1973 US dollar index 95,7 11, : -28,9% : 8-7,1% 7 '73 '77 '81 '85 '89 '93 '97 '1 '5 '9 ' : +26,2% Trends in voornaamste valuta's Reële effectieve wisselkoers, herberekend op 1 per jan EUR USD RMB JPY GBP 8 Jan '16 Mar '16 May '16 Jul '16 Sep '16 Nov '16 Amerikaanse dollar vs. marktrenteverwachtingen in de komende 12 maanden Index (links); basispunten (rechts) Handelsgewogen dollar 7 65 Ingecalculeerde Amerikaanse renteverhogingen over 12 maanden '13 '14 '15 '16 Bron: (Boven) US Federal Reserve, J.P. Morgan Asset Management. (Linksonder) FactSet, J.P. Morgan Economic Research, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsonder) Bloomberg, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

23 VS: bbp en inflatie GTM Europe 23 Reëel bbp Gemiddelde 3e kw. Inflatie % verandering kwartaal/kwartaal, SAAR sinds % verandering jaar/jaar Reëel bbp 1,8% 3,5% 8 8 Gemiddelde sinds 1999 Nov 216 Feitelijke CPI* 2,2% 1,7% Kern-CPI 2,% 2,1% Wereldeconomie Gemiddeld Componenten van het nominale bbp 3e kw Consumptie 68,7% Overheid 17,6% -8 Invest. excl. woningen 12,4% Woningen 3,7% Netto-export -2,4% -1 ' '3 '6 '9 '12 ' ' '3 '6 '9 '12 '15 Bron: (Links) BEA, FactSet, J.P. Morgan Asset Management. (Rechts) BLS, FactSet, J.P. Morgan Asset Management. SAAR is het seizoensgecorrigeerde jaarlijkse cijfer (Seasonally Adjusted Annual Rate). *CPI is de consumentenprijsindex. Kern-CPI is gedefinieerd als CPI exclusief voedsel en energie. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

24 Vooruitzichten Amerikaanse Federal Reserve 24 Wereldeconomie Verwachtingen Fed Funds-rente % FOMC- en marktverwachtingen voor de Fed Funds-rente Fed Funds-rente Voorspellingsmediaan FOMC Am. Fed Voorspellingsvork FOMC Am. Fed Marktverwachtingen per 31 dec 216 Langetermijnvoorspelling FOMC FOMC december 216 prognoses* Lange termijn Verschil in reëel bbp, 4e kw. tot 4e kw. 2,1 2, 1,9 1,8 Werkloosheid, 4e kw 4,6 4,5 4,5 4,8 PCE-inflatie, 4e kw. tot 4e kw. 1,9 2, 2, 2, 3 3,% 2 1 '99 '3 '7 '11 '15 '19 Bron: Bloomberg, Federal Reserve Bank of New York, US Federal Reserve, J.P. Morgan Asset Management. *Prognoses van 17 leden van het Federal Open Market Committee (FOMC), middelpunten van centrale tendens, behalve voor de Fed Funds-rente (betreft een mediane schatting). Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

25 Amerikaanse arbeidsmarkt 25 Werkloosheid en loonstijging % loonstijging jaar/jaar, seizoensgecorrigeerd, lonen van productiewerkers en niet-leidinggevenden Wereldeconomie 5-jarig gemiddelde: 4,2% Werkloosheid 5-jarig gemiddelde: 6,1% Loonstijgingen Nov 216: 4,6% Nov 216: 2,4% Productiviteit en loonstijging % verandering jaar/jaar Loonstijgingen Productiviteit -1 '98 ' '2 '4 '6 '8 '1 '12 '14 '16 Vergoeding van werknemers en winstgevendheid % van bbp Vergoeding van werknemers Bron: (Boven) BEA, FactSet, J.P. Morgan Asset Management. (Linksonder) BLS, Thomson Reuters Datastream, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsonder) BEA, FactSet, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december 216. Bedrijfswinst 25

26 Overzicht van de groei in de VS 26 Wereldeconomie Bedrijfswinsten, bedrijfsinvesteringen en werkgelegenheidsgroei % verandering jaar/jaar Winsten Recessie Bedrijfsinvesteringen -4 Werkgelegenheid '84 '86 '88 '9 '92 '94 '96 '98 ' '2 '4 '6 '8 '1 '12 '14 ' Initiële aanvragen werkloosheidsuitkering vs. consumentenvertrouwen Aanvragen werkloosheidsuitkering in duizenden (links); indexniveau (rechts) Aanvragen werkloosheidsuitkering Consumentenvertrouwen 2 '84 '94 '4 ' Nieuwbouw en Conference Board Leading Economic Index Indexniveau (links); in duizenden (rechts) Voorlopende indicator '84 '94 '4 '14 Bron: (Alle grafieken) Thomson Reuters Datastream, J.P. Morgan Asset Management. Lichtgrijze kolommen in alle grafieken zijn recessieperiodes bepaald door NBER. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december 216. Nieuwbouw

27 Consumentenfinanciën VS GTM Europe 27 Wereldeconomie Nettovermogen huishoudens USD miljard, seizoensgecorrigeerd 2e kw. 7: $ e kw. 16*: $92.96 Consumentenbalansen USD biljoen uitstaand, niet seizoensgecorrigeerd, 3e kw Totale activa: $15,1 biljoen Woningen: 25% Overige materiële activa: 6% Deposito s: 1% Hoogste 3e kw. '7: $ 81,9 biljoen Laagste 1e kw. '9: $ 68,7 biljoen % van totale VShypotheken met vaste rente** 71% Schuldbetalingsratio en spaarquote huishoudens % van besteedbaar persoonlijk inkomen, seizoensgecorrigeerd 14 Schuldbetalingsratio Spaarquote '8 '85 '9 '95 ' '5 '1 '15 Bron: (Bovenaan links en rechts) FactSet, US Federal Reserve, J.P. Morgan Asset Management. (Onderaan links) US Federal Reserve, Thomson Reuters Datastream, J.P. Morgan Asset Management. *Meest recente cijfers voor nettovermogen en schuldbetalingsratio Amerikaanse huishoudens zijn prognoses van J.P. Morgan Asset Management. **Afkomstig van de Monthly Interest Rate Survey voor 15-jarige en 3-jarige vaste hypotheken. ***Roulerend omvat creditcards. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december Pensioenfondsen: 21% Overige financiële activa: 39% Ander niet-roulerend krediet: 2% Roulerend***: 7% Autoleningen: 7% Overige verplichtingen: 11% Studentenschulden: 9% Totale verplichtingen: $ 14,9 biljoen Hypotheken: 64% 27

28 Katalysatoren van de Amerikaanse groei op de lange termijn GTM Europe 28 Wereldeconomie Groei van de Amerikaanse beroepsbevolking % toename niet-institutionele burgerbevolking van jaar 2, 1,9% Prognose* 1,5% 1,5 1,3% 1,2% 1,% 1,,7%,5,4%, '55-'64 '65-'74 '75-'84 '85-94 '95-'4 '5-'14 '15-'24 Groei van investeringen in bouwwerken en materialen Vaste activa exclusief woningen, % verandering jaar/jaar 6 Katalysatoren van de Amerikaanse bbp-groei Gemiddelde % verandering jaar/jaar 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 4,% 1,3% 3,% Groei aantal werknemers + Groei reële productie per werknemer Groei reële bbp 3,4% 2,9% 3,4% 1,3% : 2,% 1,5 1, 1,9% 2,2% 1,5% 1,4%,5% '55 '6 '65 '7 '75 '8 '85 '9 '95 ' '5 '1 '15,5, 2,7% 1,1% 1,2% 1,4% 2,1%,9% '56-'65 '66-'75 '76-'85 '86-'95 '96-'5 '6-'15 Bron: (Linksboven) Census Bureau, DOD, DOJ, J.P. Morgan Asset Management. *Prognose van J.P. Morgan Asset Management. (Linksonder) BEA BLS, J.P. Morgan Asset Management. (Rechts) BEA, BLS, J.P. Morgan Asset Management. Katalysatoren van het bbp worden berekend als de gemiddelde geannualiseerde groei tussen het 4e kwartaal van het eerste en het laatste jaar. De toekomstige beroepsbevolking wordt berekend als het totale geschatte aantal Amerikanen volgens het Census Bureau, gecorrigeerd voor militaire dienst, de groei van de geïnstitutionaliseerde bevolking en demografische ontwikkelingen. Guide to the Markets Europa. Gegevens per 31 december 216.

29 Amerikaans begrotingsbeleid 29 Amerikaanse begrotingsoverschot/tekort % van het bbp Recessie 6 Overheidsinvesteringen VS % van het bbp 7 6 Wereldeconomie : -2,5% '65 '7 '75 '8 '85 '9 '95 ' '5 '1 '15 Nettoschuld van de Amerikaanse overheid % van het bbp 12 Prognose* : 77,% 226: 85,5% '65 '7 '75 '8 '85 '9 '95 ' '5 '1 '15 2 '4 '48 '56 '64 '72 '8 '88 '96 '4 '12 '2 Bron: (Links) Haver, US Congressional Budget Office, J.P. Morgan Asset Management. Lichtgrijze kolommen in alle grafieken zijn recessieperiodes vastgesteld door NBER. (Rechtsboven) US BEA, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsonder) US Congressional Budget Office, J.P. Morgan Asset Management. *Prognose is van het US Congressional Budget Office. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december

30 Japan: bbp en inflatie GTM Europe 3 Wereldeconomie Reële bbp-groei Gemiddelde 3e kw. Inflatie % verandering kwartaal/kwartaal sinds % verandering jaar/jaar Reëel bbp,2%,3% Gemiddeld Gemiddelde sinds 1999 Nov 216 Feitelijke CPI*,%,5% Kern-CPI -,3%,1% CPI excl. voedsel en btw -,1% -,4% ' '2 '4 '6 '8 '1 '12 '14-3 '8 '9 '1 '11 '12 '13 '14 '15 '16 Bron: (Links) FactSet, Japan Statistics Bureau & Statistics Centre, J.P. Morgan Asset Management. (Rechts) Bloomberg, FactSet, Japanse Ministerie van Binnenlandse Zaken en Communicatie, J.P. Morgan Asset Management. *CPI is de consumentenprijsindex. Kern-CPI is gedefinieerd als CPI exclusief voedsel en energie. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

31 Japan: Abenomics en de economie GTM Europe 31 Loonstijgingen % verandering jaar/jaar, 3-maands voortschrijdend gemiddelde Bankleningen en verhouding banen/sollicitanten % leningengroei jaar/jaar (links), banen versus sollicitanten (rechts) Wereldeconomie Kern-CPI* Nominale loonstijgingen 8 4 Verhouding banen/sollicitanten 1,6 1,4 1,2 1, Effectieve wisselkoers Japanse yen Indexniveau Verkiezing Abe Verkiezingen VS Controle rentecurve NIRP -4,8,6,4,2 Bankleningen (j/j) -8 '94 '96 '98 ' '2 '4 '6 '8 '1 '12 '14 '16, Bron: (Linksboven) FactSet, Japanse Ministerie van Binnenlandse Zaken en Communicatie, Japanse Ministerie van Gezondheid, Arbeid en Welzijn, J.P. Morgan Asset Management. *CPI is de consumentenprijsindex. Kern-CPI is gedefinieerd als CPI exclusief voedsel en energie. (Linksonder) FactSet, J.P. Morgan Asset Management. NIRP staat voor beleid met negatieve rente. (Rechts) Bloomberg, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

32 China: bbp, inflatie en beleidsrente 32 Reële bbp-groei % verandering jaar/jaar 18 Bbp-groei Investeringen Consumptie Inflatie % verandering jaar/jaar Nov 216 Feitelijke CPI* 2,3% Kern-CPI 1,9% Feitelijke PPI** 3,3% Wereldeconomie 12 Netto-export 3e kw. 216: 6,7% 6 Beleidsrente en reserveverplichting (RRR)*** Beleidsrente op 1-jaars deposito's in renminbi (links), % RRR (rechts) RRR -6 '9 '92 '94 '96 '98 ' '2 '4 '6 '8 '1 '12 '14 '16 Beleidsrente PBoC Bron: (Links en rechtsboven) FactSet, National Bureau of Statistics of China, J.P. Morgan Asset Management. *CPI is de consumentenprijsindex. Kern-CPI is gedefinieerd als CPI exclusief voedsel en energie. **PPI is de producentenprijsindex. (Rechtsonder) FactSet, People s Bank of China (PBoC), J.P. Morgan Asset Management. ***Gemiddelde RRR voor grote en kleine banken. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

33 Economische indicatoren China GTM Europe 33 Industriële productie en consumentenverkopen China % verandering jaar/jaar, 3-maands voortschrijdend gemiddelde 25 Investeringen in vaste activa % verandering jaar/jaar Publiek Privaat 2 Totaal Wereldeconomie Consumentenverkopen Industriële productie '96 '98 ' '2 '4 '6 '8 '1 '12 '14 '16 Begrotingstekort centrale overheid % van het bbp : -4,2% Chinese huizenprijzen % verandering jaar/jaar Grote steden -3-4 '95 ' '5 '1 '15-1 Middelgrote steden Kleine steden '11 '12 '13 '14 '15 '16 Bron: (Linksboven) FactSet, National Bureau of Statistics of China, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsboven) FactSet, National Bureau of Statistics of China, J.P. Morgan Asset Management. (Linksonder) CEIC, FactSet, National Bureau of Statistics of China, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsonder) BofA/Merrill Lynch, CEIC, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

34 Financiële dynamiek in China 34 Wereldeconomie Overheidsschuld en schulden huishoudens en niet-financiële bedrijven % van het bbp, 2e kwartaal Publieke schulden Schulden niet-financiële bedrijven Schulden huishoudens Chinese renminbi (RMB) Herberekend indexniveau (links); prijs van RMB in dollar (rechts) 13 6, 125 Handelsgewogen RMB 6, , ,8 1 USD/RMB 95 7, '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 Valutareserves en externe schuld China USD biljoen Externe schuld als % van wereldwijde bbp Opk. Azië 1998 VS 28 China 214 1,7% 21,8% 1,2% 6,6 Japan Eurozone China VK VS Korea Bron: (Links) BIS, J.P. Morgan Asset Management. Schulden van huishoudens en niet-financiële bedrijven luiden tegen marktwaarde. De overheidsschuld is bruto en in nominale waarde, met uitzondering van Korea. Daar is de marktwaarde weergegeven vanwege beperkt beschikbare gegevens. Alle series zijn gecorrigeerd voor breuken door de BIS. (Rechtsboven) BIS, FactSet, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsonder) FactSet, People s Bank of China, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

35 Aanpassingen opkomende markten 35 Wereldeconomie 35 Opkomende valuta s versus Amerikaanse dollar % van de reële waarde, ten opzichte van de Amerikaanse dollar Gemiddeld -1 st. dev. Opk. valuta s goedkoop t.o.v. USD +1 st. dev. Opk. valuta s duur t.o.v. USD -25 '11 '12 '13 '14 '15 '16 Lopende rekening van de vijf kwetsbare markten % van het bbp 2 Valutareserves versus buitenlandse schuld opkomende markten % van het bbp Bron: (Links) J.P. Morgan Asset Management. Op basis van nominale wisselkoersen ten opzichte van PPP-wisselkoersen en aangepast voor bbp per hoofd van de bevolking. De gebruikte opkomende valuta s zijn een gewogen gemiddelde van landen in de JPM GBI-EM Global Diversified Index. (Rechtsboven) Haver Analytics, J.P. Morgan Asset Management. De vijf kwetsbare markten zijn Brazilië, India, Indonesië, Zuid-Afrika en Turkije. (Rechtsonder) J.P. Economic Research, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december '96 '98 ' '2 '4 '6 '8 '1 '12 '14 Reserves opkomende markten Buitenlandse schuld 5 '9 '92 '94 '96 '98 ' '2 '4 '6 '8 '1 '12 '14 '

36 Globalisering en handel 36 Export van goederen % van het bbp, 215 Aantal wereldwijde discriminerende handelsmaatregelen 8 Wereldeconomie VS Eurozone Canada Brazilië India VS China Opk. markten excl. China Eurozone Overig '9 '1 '11 '12 '13 '14 '15 China Rusland Mexico Groei wereldhandel Indexniveau, 25 = aug 28 trend 2 Feitelijk 15 Japan Korea '3 '5 '7 '9 '11 '13 '15 Bron: (Links) IMF World Economic Outlook Oktober 216, IMF Direction of Trade, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsboven) Centre for Economic and Policy Research, J.P. Morgan Asset Management. Discriminerende handelsmaatregelen zijn maatregelen van overheden wereldwijd die nadelig waren voor buitenlandse handelaren, investeerders, werknemers of eigenaren van intellectueel eigendom. (Rechtsonder) Bureau voor Economische Beleidsanalyse, Thomson Reuters Datastream, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december

37 Aandelenmarktrendementen wereldwijd 37 EUR Lokaal e kw ,7% Asia ex-jp 38,% -23,% TOPIX -4,6% 73,4% MSCI EM 62,8% 35,4% Small Cap 24,4% 5,5% US S&P 5 2,1% 2,8% Asia ex-jp 19,7% 27,2% Small Cap 35,8% 29,5% US S&P 5 13,7% 24,4% TOPIX 12,1% 16,6% Small Cap 14,5% 1,6% US S&P 5 3,8% 1 jaar geann. 9,4% US S&P 5 6,9% 26,1% MSCI EM 33,6% -33,7% US S&P 5-37,% 67,2% Asia ex-jp 67,2% 28,3% Asia ex-jp 15,6% 3,5% HDY Equity 1,5% 18,1% Europe 16,4% 26,7% US S&P 5 32,4% 19,7% Asia ex-jp 7,7% 12,9% US S&P 5 1,4% 15,3% US S&P 5 12,% 9,6% Small Cap 6,1% 8,4% Small Cap 6,4% 4,6% Portfolio 11,1% -37,9% HDY Equity -34,4% 4,2% Small Cap 4,8% 27,5% MSCI EM 14,4% -5,7% Small Cap -8,7% 16,8% MSCI EM 17,4% 21,5% TOPIX 54,4% 16,5% Small Cap 6,7% 11,5% Small Cap 2,8% 14,9% MSCI EM 1,1% 6,6% HDY Equity 2,7% 6,3% Asia ex-jp 5,1% Aandelen 3,2% Europe 6,5% -1,% HDY Equity 4,7% -38,6% Small Cap -4,4% -4,3% Portfolio -4,1% 37,6% Portfolio 35,8% 34,% HDY Equity 3,2% 23,9% TOPIX 1,% 23,1% US S&P 5 15,1% -5,8% Portfolio -7,5% -7,5% Eur ope -8,8% 16,3% Small Cap 18,4% 15,6% Portfolio 17,1% 2,5% Europe 22,3% 15,3% Portfolio 23,6% 16,2% HDY Equity 8,7% 15,3% Portfolio 8,2% 8,8% Eur ope 5,4% 8,3% Portfolio 1,9% 14,3% HDY Equity 13,1% 1,1% Portfolio 9,% 6,3% TOPIX 15,% 6,2% Europe 5,5% 6,1% HDY Equity 5,2% 6,% Portfolio 4,9% -4,9% US S&P 5 5,5% -43,3% Europe -38,5% 32,5% Eur ope 28,6% 2,9% Portfolio 11,1% -9,6% TOPIX -17,% 14,2% US S&P 5 16,% 13,9% HDY Equity 2,5% 11,8% MSCI EM 5,6% 6,3% HDY Equity,2% 8,9% Asia ex-jp 6,4% 6,1% Portfolio 3,9% 4,5% MSCI EM 4,7% -8,8% Small Cap -3,8% -49,8% Asia ex-jp -47,7% 22,5% US S&P 5 26,5% 16,2% HDY Equity 8,% -14,3% Asia ex-jp -14,6% 13,6% HDY Equity 14,% -1,1% Asia ex-jp 6,2% 1,1% TOPIX 1,3% 1,5% Asia ex-jp -5,3% 6,6% TOPIX,3% 2,2% MSCI EM -1,4% 3,5% TOPIX 1,% -14,5% TOPIX -11,1% -5,8% MSCI EM -45,7% 1,5% TOPIX 7,6% 11,7% Eur ope 7,5% -15,4% MSCI EM -12,5% 5,9% TOPIX 2,9% -6,5% MSCI EM 3,8% 7,4% Eur ope 5,2% -4,9% MSCI EM -5,4% 3,2% Europe 7,9% -,1% Asia ex-jp -3,5% 3,2% Europe 3,5% Bron: FactSet, MSCI, Standard & Poor s, TOPIX, J.P. Morgan Asset Management. Geannualiseerde rendementen omvatten de periode 27 tot 216. HDY aandelen: MSCI AC World High Dividend Yield Index; Smallcaps: MSCI Europe Small Cap Index. Hypothetische portefeuille (alleen ter illustratie en niet te beschouwen als een aanbeveling): 3% Europa; 2% S&P 5; 15% opkomende markten; 1% Azië excl. Japan; 1% TOPIX; 1% HDY aandelen en 5% smallcaps. Alle indices zijn totaalrendementsindices. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

38 Europese sectorrendementen en waarderingen 38 Aandelen 38 MSCI Europe Index Weging Europa Weging groei Weging waarde 4e kw Sinds marktpiek** Sinds marktbodem*** Bèta t.o.v. Europa Verwachte K/Wverhouding 15-jarig gemiddelde Laatste K/Wverhouding 15-jarig gemiddelde Dividendrendement 15-jarig gemiddelde Fin. sector* Gezondheidszorg Basiscons.g. Discr. cons.g. Industrie Materialen Energie Telecom Nutsbedr. Technol. Europa 2,4% 12,8% 13,8% 1,8% 12,8% 8,2% 7,8% 4,2% 3,5% 4,2% 1% 3,8% 2,6% 27,1% 12,3% 15,5% 8,9%,9% 2,5%,6% 7,5% 1% 36,2% 5,6% 1,2% 9,5% 1,2% 7,6% 14,2% 5,8% 6,3% 1,2% 1% 18,1 -,9-5, 7,9 4,5 9,2 17,8, -3,8-1,4 5,5 5,5-6, 5,8 4,4 14,9 33,7 46,1-7,9,5 6,5 7,9-27,8 1,8 116,2 77,2 38,4 1,5 39,9 42, -6,2 18,7 27,3 27, 188,2 216,1 291,9 224,6 162,1 92, 113,4 65,2 2,1 172,8 1,35x,65x,64x,96x 1,12x 1,28x 1,x,81x,86x,98x 1,x 11,7x 15,2x 18,7x 13,1x 16,5x 15,8x 15,2x 16,x 13,8x 18,8x 14,8x 1,6x 15,2x 15,9x 13,9x 14,1x 12,8x 11,9x 15,9x 13,2x 19,5x 13,x 13,5x 16,x 2,9x 14,6x 18,x 19,4x 25,4x 17,5x 14,2x 21,8x 16,9x 12,4x 16,3x 17,1x 16,4x 16,1x 14,5x 12,1x 17,9x 13,8x 34,3x 14,4x 4,2% 3,% 2,8% 2,9% 2,7% 2,2% 5,7% 4,9% 5,1% 1,7% 3,4% 3,9% 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% 4,3% 4,6% 4,9% 1,8% 3,4% Bron: FactSet, MSCI, J.P Morgan Asset Management. Alle berekeningen zijn totaalrendementen in lokale valuta s, niet geannualiseerd. *De financiële sector omvat geen vastgoed meer. Dit is nu een apart segment dat 2,6% beslaat van de MSCI Europe Value Index en,5% van de MSCI Europe Growth Index. Vastgoed is niet opgenomen in het overzicht vanwege het ontbreken van historische cijfers. ** Sinds marktpiek omvat de periode van 9 oktober 27 tot het eind van het laatste kwartaal; *** Sinds marktbodem vertegenwoordigt de periode van 9 maart 29 tot het eind van het laatste kwartaal. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december 216. Div. K/W P/E β Rendement Return Wegingen Weights

39 Rendement en katalysatoren MSCI Europe 39 Winst en rendement MSCI Europe Indexniveau, winstverwachtingen komende 12 maanden (links); indexniveau (rechts) WPA MSCI Europe Indexniveau MSCI Europe Groei winst per aandeel MSCI Europe en reële bbp-groei EU % verandering jaar/jaar Groei WPA Reële bbp-groei Aandelen Performance banken MSCI Europe versus Duitse 1-jaarsrentes Herberekend op 1 in 29 (links); % (rechts) Duitse 1-jaarsrentes Banken MSCI Europe t.o.v. index Bron: (Links en rechtsonder) FactSet, MSCI, J.P. Morgan Asset Management. WPA is winst per aandeel. (Rechtsboven) FactSet, Eurostat, MSCI, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december

40 Aandelenwaarderingen MSCI Europe GTM Europe 4 MSCI Europe verwachte K/W-verhouding x, veelvoud Dividendrendement en 1-jarige obligatierente % rente dec 216: 14,8x Dividendrendement 16 Gemiddeld: 14,x Aandelen 12 8 '2 '4 '6 '8 '1 '12 '14 '16 MSCI Europe aan de conjunctuur aangepaste K/W-verhouding x, aangepast op basis van de historische 1-jarige inflatiegecorrigeerde winst 31 dec 216: 3,4% Gemiddeld: 17,8x 31 dec 216: 16,x Rente 1-jarige Duitse Bund 1 '8 '84 '88 '92 '96 ' '4 '8 '12 '16 31 dec 216:,2% Bron: (Linksboven) FactSet, J.P. Morgan Asset Management. Verwachte K/W-verhouding is een bottom-up-berekening gebaseerd op de meest recente koerscijfers gedeeld door consensusschattingen voor de winsten in de komende 12 maanden en is geleverd door FactSet Market Aggregates. (Linksonder) FactSet, MSCI, J.P. Morgan Asset Management. (Rechts) FactSet, MSCI, Tullett Prebon, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

41 MSCI Europe Index op inflectiepunten 41 MSCI Europe Index sep 2: K/W = 21,8x Kenmerk Sep 2 Jul 27 Dec 216 Indexniveau K/W-verhouding (verw.) 21,8x 13,x 14,8x Dividendopbrengst 1,8% 2,8% 3,4% Duitse 1-jaarsrente 5,3% 4,6%,2% 16 jul 27: K/W = 13,x dec 216: K/W = 14,8x Totaal rendement: +133% Aandelen -55% +18% -54% +173% dec 1996: 12 mrt 23: 9 mrt 29: K/W = 16,3x K/W = 11,9x K/W = 8,3x '96 '97 '98 '99 ' '1 '2 '3 '4 '5 '6 '7 '8 '9 '1 '11 '12 '13 '14 '15 '16 Bron: FactSet, MSCI, Tullett Prebon, J.P. Morgan Asset Management. Rendementen in lokale valuta. K/W-verhoudingen zijn verwachte K/W-verhoudingen. Verwachte K/W-verhouding is een bottom-up berekening gebaseerd op de meest recente koerscijfers gedeeld door consensusschattingen voor de winsten in de komende 12 maanden en is geleverd door FactSet Market Aggregates. Rendementsberekeningen in groen zijn gebaseerd op de totaalrendementsindex. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

42 Europese aandelen met kleine kapitalisatie 42 Relatief rendement en economische prestaties smallcaps %, relatief rendement geïndexeerd tot nov 212 (links); verandering in PMI (rechts) 5 4 MSCI-rendement smallcaps min largecaps 2 15 Risicogecorrigeerde rendementen naar bedrijfsgrootte en beleggingsperiode Sharpe-rationiveau* Smallcaps 1,5 Midcaps Largecaps 1, 3 1,5 Aandelen 2 1 5, 1-jarig 5-jarig 1-jarig Europese smallcaps: koers-boekwaardeverhouding x, veelvoud Gemiddeld: 1,8x 31 dec 216: 1,8x maands netto wijziging in samengestelde PMI eurozone -4 '5 '7 '9 '11 '13 ' Bron: (Links) FactSet, Thomson Reuters Datastream, ZEW, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsboven) Bloomberg, MSCI, J.P. Morgan Asset Management. *Risicogecorrigeerd rendement wordt berekend met de veronderstelling dat de risicovrije rente nul is. (Rechtsonder) Citibank, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

43 Britse aandelen 43 Winst en rendement FTSE All-Share Indexniveau, winstverwachtingen komende 12 maanden (links); indexniveau (rechts) WPA FTSE All-Share Indexniveau FTSE All-Share Inkomstenbronnen Britse bedrijven % van inkomsten Internationaal VK Aandelen Dividendrendement en dividendrendement excl. energiesector % rendement Eurozone 21 MSCI EM 2. MSCI World 19 Dividendrendement Japan Dividendrendement VS excl. energie '7 '8 '9 '1 '11 '12 '13 '14 '15 ' VK Bron: (Links) Thomson Reuters Datastream, FTSE, J.P. Morgan Asset Management. WPA staat voor winst per aandeel. (Rechtsboven) Citi, MSCI, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsonder) J.P. Morgan Economic Research, J.P. Morgan Asset Management. Japan is Topix, eurozone is Euro Stoxx 5, VS is S&P 5. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

44 Amerikaanse S&P 5 op inflectiepunten 44 S&P 5 Index Kenmerk Mrt 2 Okt 27 Dec 216 Indexniveau K/W-verhouding (verw.) 27,3x 15,8x 16,9x Dividendrendement 1,1% 1,7% 2,1% VS 1 jaar 6,2% 4,6% 2,4% 31 dec 216: K/W = 16,9x Aandelen Totaal rendement: +116% 24 mrt 2: K/W = 27,3x % +121% 9 okt 27: K/W = 15,8x % % dec 1996: 9 okt 22: 9 mrt 29: K/W = 16,x K/W = 14,1x K/W = 1,3x '97 '98 '99 ' '1 '2 '3 '4 '5 '6 '7 '8 '9 '1 '11 '12 '13 '14 '15 '16 Bron: FactSet, Standard & Poor s, Tullett Prebon, J.P. Morgan Asset Management. De K/W-verhoudingen zijn verwachte K/W-verhoudingen. Verwachte K/Wverhouding is een bottom-up berekening gebaseerd op de meest recente koerscijfers gedeeld door consensusschattingen voor de winsten in de komende 12 maanden en is geleverd door FactSet Market Aggregates. Rendementsberekeningen in groen zijn gebaseerd op de totaalrendementsindex. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

45 Amerikaanse aandelen 45 Winst en rendement S&P 5 Indexniveau, winstverwachtingen voor de komende 12 maanden (links); indexniveau (rechts) WPA S&P 5 Indexniveau S&P 5 Initiële aanvragen werkloosheidsuitkering vs. rendement S&P 5 In duizenden, 4-weeks voortschrijdend gemiddelde (links); indexniveau (rechts) Initiële aanvragen werkloosheidsuitkeringen Indexniveau S&P 5 Aandelen Groei winst per aandeel (WPA) % verandering jaar/jaar 2 Index excl. energy 1-1 Totaal index -2 '14 '15 '16 Bron: (Links) FactSet, Standard & Poor s, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsboven) BLS, FactSet, Standard & Poor s, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsonder) MSCI, Thomson Reuters Datastream, J.P. Morgan Asset Management. Index is MSCI USA. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december

46 Amerikaanse aandelenwaarderingen S&P 5 46 Dividendopbrengst en rente 1-jarige Amerikaanse staatsobligaties % rente Verwachte K/W-verhouding x, veelvoud 31 dec 1999: 27,x 1-jarige Amerikaanse staatsobligaties Gemiddeld: 16,5x 31 dec 216: 16,9x Aandelen 31 dec 216: 2,4% S&P 5 Shiller aan de conjunctuur aangepaste K/W x, aangepast op basis van de historische 1-jarige inflatiegecorrigeerde winst 5 31 dec 216: 28,3x 4 Dividendrendement 31 dec 216: 2,1% ' '1 '2 '3 '4 '5 '6 '7 '8 '9 ' '1 Bron: (Links) FactSet, IBES, Moody s, Standard & Poor s, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsboven) FactSet, Standard & Poor s, J.P. Morgan Asset Management. Verwachte K/W-verhouding is een bottom-up-berekening gebaseerd op de meest recente koerscijfers gedeeld door consensusschattingen voor de winsten in de komende 12 maanden en is geleverd door FactSet Market Aggregates. (Rechtsonder) FactSet, Robert Shiller, J.P. Morgan Asset Management. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december Gemiddeld: 16,7x 46

47 Aandelenmarkten en reflatie 47 Gemiddelde K/W-verhouding S&P 5 bij verschillende inflatieomstandigheden Obligatierente VS ten opzichte van rendement waarde/groei* Relatief indexniveau (links); % (rechts) 1-jaarsrente VS Aandelen S&P 5 K/W Waarde/groei Obligatierente VS versus rendement banken/basisgoederen** Relatief indexniveau (links); % (rechts) Banken/basisgoederen 1-jaarsrente VS to to 1 1 to 3 3 to 5 5 to 7 7 to 1 1 to 15 >15 Inflatie-bandbreedtes VS (% CPI j/j) Periode 2 jr. 1 jr. Correl.,87,36 Bron: (Links) Robert Shiller, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsboven) FactSet, Russell, Tullett Prebon, J.P. Morgan Asset Management. (Rechtsonder) FactSet, MSCI, Tullett Prebon, J.P. Morgan Asset Management. *De waarde-index is de Russell 1 Value Index. De groei-index is de Russell 1 Growth Index. **MSCI USA Index gebruikt voor zowel banken als basisgoederen. Guide to the Markets - Europa. Gegevens per 31 december

48 Baissemarkten VS GTM Europe 48 Dalingen van de S&P 5 t.o.v. hoogste niveaus ooit, % % marktdaling Recessie Aandelen Kenmerken van baisse- en haussemarkten in het verleden* Baissemarkten Macro-economische omgeving Haussemarkten Marktcorrecties Markt- Baisse- Duur Grondstof- Agressieve Extreme Hausse- Hausse- Duur piek rendement (maanden) Recessie piek Fed-verkrapping waarderingen startdatum rendement (maanden) 1 Crash van 1929 overmatige schuldenlast, irrationele exuberantie Sep % 33 Jul % Fed-verkrapping voortijdige verkrapping van het beleid Mrt Mrt Post-WWII crash naoorlogse demobilisatie, recessievrees Mei Apr Flash crash van 1962 flash crash, Cubaanse rakettencrisis Dec Okt Techn. crash van 197 economische oververhitting, sociale onrust Nov Okt Stagflatie OPEC olie-embargo Jan Mei Volcker-verstrakking campagne tegen inflatie Nov Mrt Crash 1987 programme trading, oververhitte markten Aug Aug Techn. zeepbel extreme waarderingen, 'dot com'-boom/bust Mrt Okt Mondiale fin. crisis Schulden/woningmarkt, Lehman failliet Okt Okt Huidige cyclus Mrt Gemiddeld - 45% % 54 Bron: FactSet, NBER, Robert Shiller, Standard & Poor s, J.P. Morgan Asset Management. *Een baissemarkt vertegenwoordigt een daling van 2% of meer ten opzichte van de vorige marktpiek, aan de hand van een maandelijkse frequentie; een haussemarkt vertegenwoordigt een stijging van 2% of meer tegenover het vorige marktdal. Perioden van recessie worden gedefinieerd met behulp van datums voor bedrijfscycli van het Amerikaanse National Bureau of Economic Research (NBER). 'Grondstoffenpiek' wordt gedefinieerd als een aanzienlijke snelle stijging van de olieprijzen. Perioden van Extreme waarderingen zijn perioden waarin de K/W-niveaus van de S&P 5 in de laatste twaalf maanden circa twee standaarddeviaties boven het langetermijngemiddelde lagen. Agressieve verkrapping door de Fed wordt gedefinieerd als een onverwachte monetaire Fed-verkrapping van aanzienlijke omvang. Guide to the markets - Europa. Gegevens per 31 december 216.