SEKONDÊRE SKOOL VERBETERINGS- PROGRAM (SSIP) 2016 GEOGRAFIE HERSIENDE LEERDER NOTAS SESSIE 1: KLIMATOLOGIE

Transcriptie

1 SEKONDÊRE SKOOL VERBETERINGS- PROGRAM (SSIP) 2016 GEOGRAFIE HERSIENDE LEERDER NOTAS SESSIE 1: KLIMATOLOGIE GRAAD 12

2 INHOUDSOPGAWE SESSIE TEMA BLADSY 1 MIDDELBREEDTE SIKLONE 2 TROPIESE SIKLONE 3 ANTI-SIKLONIESE BEWEGING OOR SUID- AFIKA 4 MIKROKLIMATE STEDELIKE / VALLEIE FORMAAT VAN DIE EKSAMENVRAESTELLE 1 VRAESTEL 1 (TEORIE) 1.1 Hierdie is 'n drie-(3)-uur-eksamen en word eerste op die dag van die Geografieeksamen geskryf. 1.2 Die vraestel bestaan uit twee afdelings, naamlik Afdeling A en Afdeling B AFDELING A: Klimaat en Weer en Geomorfologie AFDELING B: Nedersettingsgeografie en Ekonomiese Geografie van Suid-Afrika 1.3 Elk van die twee afdelings bestaan uit twee (2) vrae van 75 punte elk. 1.4 Enige DRIE van die vier vrae moet beantwoord word. 1.5 Elk van die vier vrae sal met kort/objektiewe tipe vrae van (15 x 1) = (15) punte begin. 1.6 Elk van die vier vrae sal twee paragraaf tipe vrae van (8) punte insluit, dit is twee (4 x 2) = (8) vrae. Hierdie vrae moet nie puntsgewys beantwoord word nie, maar in volsinne en dit sal analitiese denke en insig verg. 1.7 'n Verskeidenheid bronne sal gebruik word Bv. satellietbeelde, sinoptiese weerkaarte, grafieke, tabelle, sketskaarte, strokiesprente, foto's en koerantartikels. 1.8 Die volgende instruksies sal op die tweede bladsy van die vraestel verskyn. Leerders moet van die begin van die jaar af van hierdie instruksies bewus gemaak word, aangesien baie leerders nie hierdie instruksies volg nie. Beantwoord ENIGE DRIE vrae van 75 punte elk. Alle diagramme is in die bylae ingesluit. Nommer jou antwoorde in die MIDDEL van die reël. Laat 'n REËL OOP tussen onderafdelings wat beantwoord word. Begin ELKE vraag boaan 'n NUWE bladsy. Nommer die antwoorde korrek volgens die numeringstelsel wat in hierdie vraestel gebruik word. MOENIE in die kantlyne van jou ANTWOORDEBOEK skryf nie. OMKRING die nommers van die vrae wat jy beantwoord het op die voorblad van jou ANTWOORDEBOEK. Waar moontlik, illustreer jou antwoorde met benoemde diagramme. Skryf netjies en leesbaar.

3 SESSIE 1: KLIMAAT EN WEER TEMA 1: MIDDELBREEDTE SIKLONE AFDELING A: INHOUDELIKE NOTAS OOR MIDDELBREEDTE SIKLONE TERMINOLOGIE / DEFINISIES (tel tot 25% van vraestel 1) Polêre Oostelike winde: Koue droë winde wat tussen die Polêre hoë druk sel en die sub-polêre laagdruk gordel waai. Westelike Winde: Vogtige warm winde wat van die subtropiese hoë druk gordel na die sub-polêre laagdruk gordel waai. Ferrell sel: Globale sirkulasie sel tussen 30º - 60º S/N Sub-polêre laagdruk gordel: Lae druk gebied rondom 60ºN/S en opheffing veroorsaak laagdruk selle Poolfront: waar westewinde en polêre oostewinde ontmoet by die polêre laagdruk gordel Koue front: grens sone waar koue lug na warm lug beweeg en dit skuif, maar dit meng nie as gevolg van verskillende digthede en temperatuur. Warm front: die grens sone waar warm lug na koue lug beweeg en daaroor gly omdat dit nie dig genoeg is om die koue lug te skuif nie. Coriolis-krag: die krag wat deur verskillende spoed rotasies langs die breedtegrade van die aarde ontwikkel, wat winde na links in die Suidelike Hemisfeer en na regs in die Noordelike hemisfeer deflekteer. Sikloon: intense lae druk sel waar lug styg en wolke vorm Middelbreedte siklone: intense lae druk storm stelsel wat langs die polêre front ontwikkel en die weer in die middelbreedte beïnvloed (30º - 60ºN/S) Krimping van wind: wind verander van rigting as gevolg van die kloksgewyse beweging van lug rondom a lae druk in die suidelike hemisfeer. Cumulonimbus wolke: wolke wat vertikaal ontwikkel en neerslag vorm dit vorm langs die koue front as gevolg van n sterk drukgradiënt Stratus wolke: horisontaal ontwikkelde grys wolke ontwikkel langs die warm front Veering of winds: Warm sector: Cold sector: Occlusion front: Cold front occlusion: Warm front occlusion:

4 BELANGRIKE KONSEPTE EN VERDUIDELIKINGS 1. MIDDELBREEDTE SIKLONE 1.1. Algemene kenmerke van MBS Middelbreedte siklone bestaan uit n laagdruksel, n goed ontwikkelde koue front, n warm front en n warm sektor. Dit kom in die westelike wind gordel voor wat die M.B.S. van Wes na oos druk Dit word met veranderende weerpatrone, reën en koue toestande geassosieer Dit vind regdeur die jaar plaas maar skuif noord en suid met die skuiwing van direkte sonlig tydens die seisoene Areas waar MBS gevorm word Begin by die Poolfront (60ºN/S) waar die oostelike poolwinde die Westewinde ontmoet Kom voor en beïnvloed weer in Ferrell cell tussen 30º en 60ºN/S 1.3. Toestande waaronder MBS vorm Koue Polêre oostewinde ontmoet warmer Westewinde en waai in teenoorgestelde rigtings dit veroorsaak wrywing en n golf ontwikkel langs die polêre front. Bolug divergensie - straal strome 1.4. Stadiums in die vorming van MBS ( Stadium 1: Poolfront en Golf stadium Westelike en polêre oostelike winde waai in teenoorgestelde rigtings by die polêre front. n Golf vorm langs die polêre front waar die Subpolêre laagdruksel verhoog - sikloon Stadium 2: Warm / Volwasse stadium Koue lug beweeg na die warm lug toe en lig dit langs die koue front Koue sektor is groter as warm sektor Laagdruk val tot <1000hPa Stadium 3: Okklusie stadium Koue front haal warm front in en lig die warm lug okklusiefront ontwikkel Stadium 4: Verval stadium Al die warm lug is opgelig en die stelsel breek op soos wat die lugdruk verhoog en die wolke opklaar.

5 1.5. Geassosieerde weerpatrone verwys na die tabel na die diagram van verwagte weer soos wat verskillende dele van die Middelbreedte sikloon oor n area beweeg Koue front toestande sien tabel hieronder vir beskrywing Warm front toestande sien tabel hieronder vir beskrywing Dwarssnit deur n Middelbreedtesikloon Op die volgende diagram A B Bo-aansig van n middelbreedte sikloon soos op n sinoptiese weerkaart sigbaar Die MBS beweeg van Wes na oos. Areas sal eers toestande van B na A ondervind. MBS Weer wat ondervind word Koue sektor Koue droë toestande Noorde winde voor warm Lugdruk val Cirrus wolke sigbaar front - B Winde versnel Geen neerslag Warm front By die warm front kan warm lug die digte koue lug wegstoot nie en gly oor die koue lug. Dit vorm nimbostratus wolke en sagte langdurige reën kom voor. By die warm front verminder die lugdruk, Mar die humiditeit en die temperatuur verhoog. Noordwestelike winde Warm front het n geleidelike helling van 1:150 en 1:300 Warm Hoogste temperatuur Laagste lugdruk

6 sektor Koue front Koue sektor na koue front A op diagram Verspreide wolke met verspreide reënbuie, maar die weer klaar gedeeltelik op Humiditeit verhoog Noordwes, westelike winde Die koue digte lug beweeg vinniger en haal die ligte vogtige minder digte lug in die warm sektor in. Dit veroorsaak dat Cumulonimbus wolke vorm en swaar reën kom langs die koue front voor. Die temperatuur en humiditeit verminder by die koue front terwyl die lugdruk verhoog. Die lug by die koue front word vinnig gelig en donderstorms ontwikkel by die koue front. Koue toestande Droë lug lae humiditeit Weer klaar op Min cumulus wolke Lugdruk styg Suidwestelike winde Wind neem af OKKLUSIEFRONT TOESTANDE Wyd verspreide reën Oppervlakte temperature koud Al die warm lug gelig Lugdruk verhoog Weer klaar op

7 1.6. SIKLOON FAMILIES Middelbreedte siklone volg mekaar vinnig op waar een koue front gekoppel as aan die volgende warm front of hulle is baie na aan mekaar. Die sikloon vêrste oos die oudste ongeag die stadium van die sikloon IMPAK OP MENSLIKE AKTIWITEITE EN DIE OMGEWING Impak op menslike aktiwiteite Impak op die omgewing Positief: Voorsien reën vir landbou Positief: Reën om natuurlike Verhoog opbrengs en plantegroei en inheemse inkomste diere te onderhou Sneeu kan n toeriste- Negatief: Vloede veroorsaak aantreklikheid wees erosievan bogrond en verlies Negatief: Koue toestande en vloede vanvrugbare grond. kan lewensverlies, skade aan Geërodeerde material huise, veeverlies en skade Veroorsaak dat riviere, damme en aan oeste veroorsaak kus areas toeslik. Duur herstelwerk en hulp Koue toestande kanmplantegroei projekte beskadig en n verlies van wildspesies veroorsaak MOONTLIKE VOORKOMENDE EN BESTUURSSTRATEGIEË Vroeë waarskuwingsisteme om boere te waarsku om hulle vee in te bring Plant gewasse wat koue kan weerstaan Moenie plase in areas ontwikkel wat dikwels vloede het nie bou bokant die vloedlyne Bly binnenshuis wanneer die koue front verbytrek en hou vee in skure Rampbestuurspanne om te verseker dat geaffekteerde areas vinnig hulp kan kry.

8 1.9. Identifikasie op sinoptiese weerkaarte en satellietbeelde Gebruik die diagram en byskrifte hieronder om jou te help om die komponente van n middelbreedte sikloon te identifiseer. Die sirkulasie in die sikloon is kloksgewys maar die hele stelsel beweeg van Wes na oos en word deur westelike winde gestuur Identifikasie van ontwikkelingsfases op sinoptiese weerkaarte Weather Fronts/-_Pressure_systems_15y.html Sketse 1 en 2 op hierdie diagramme dui die volwasse stadium en skets 3 illustreer die okklusie stadium aan.

9 1.11. INTERPRETASIE VAN DIE WEERSIMBOLE, WEERVOORSPELLING EN IMPAK AAN Gebruik hierdie simbole om in staat te wees om die weerstasie modelle op sinoptiese weerkaarte te lees. Gebruik die uittreksel van n sinoptiese kaart hierbo om die volgende van n MBS waar te neem Middelbreedte sikloon sigbaar (Lae druk, koue, warm & okklusie fronte) Stelsel beweeg van wes na oos gestoot deur westelike winde Okklusie stadium - okklusiefront Wind in sikloon beweeg kloksgewys parallel tot isobare as gevolg van Coriolis krag Die weersverandering in Kaapstad soos wat die sikloon ooswaarts beweeg o Temperatuur sal daal o Swaar reën van Cumulonimbus wolke o Lugdruk sal val en dan begin om te styg o Windrigting sal van wes na suid verander / krimping o Lugdruk sal styg soos wat die koue front oortrek.

10 STUDIEWENKE: Ken die definisies Jy moet in staat wees om die Middelbreedtesikloon op n sinoptiese weerkaart te identifiseer en sê waarom dit n MBS is. Jy moet in staat wees om te sê hoe die weer verander as die MBS oor n area beweeg Jy moet weet in watter gordel MBS voorkom Jy moet in staat wees om die impak op mense en die omgewing te beskryf. AFDELING B: TIPIESE EKSAMEN VRAE OOR MIDDELBREEDTE SIKLONE KLIMATOLOGIE (November 2014) Middelbreedte siklone FIGUUR 1: SINOPTIESE WEERKAART [Bron: Suid-Afrikaanse Weerburo] 1.1 Bestudeer die sinoptiese weerkaart in FIGUUR 1 en beantwoord die vrae wat volg Gee die begrip wat die aaneengeskakelde middelbreedtesiklone op die sinoptiese weerkaart beskryf. (1 x 1) (1) Verwys na middelbreedtesikloon A. (a) Teken ʹn benoemde dwarsdeursnee van front E. (4 x 1) (4) (b) Beskryf EEN weersverandering wat met die oorbeweeg van front E geassosieer word. (1 x 2) (2) Verwys na die weerstasie by Windhoek (B). In ʹn paragraaf van ongeveer AGT reëls, beskryf en gee redes vir enige TWEE weerstoestande wat by die weerstasie aangeteken is. (4 x 2) (8)

11 FIGUUR 2: MIDDELBREEDTE-SIKLOON (2015 Feb) Die beweging srigting is [Bron: ftp://ftp.hhs.co.za/subjects] 2.1 Bestudeer die boaansig en die dwarssnit deur 'n middelbreedte-sikloon in FIGUUR In watter algemene rigting beweeg hierdie sikloon in die Suidelike Halfrond? (1 x 1) (1) Gee TWEE bewyse om die stelling te ondersteun dat die sikloon in sy volwasse stadium is. (2 x 2) (4) Waarom het die warm front (C) 'n baie klein invloed op die weer van Suid-Afrika? (1 x 2) (2) Verduidelik in 'n paragraaf van ongeveer AGT reëls die okklusieproses en gepaardgaande weerstoestande van 'n middelbreedte-sikloon. (4 x 2) (8)

12 FIGUUR 3: ONTWIKKELING VAN 'N MIDDELBREEDTE-SIKLOON (2015 Junie) Warm westewinde Polêre front Koue polere oostewinde [Bron: Eksaminator se eie skets] 3.1 Verwys na FIGUUR 3 wat 'n stadium in die ontwikkeling van 'n middelbreedte-sikloon aantoon. Kies die korrekte woord(e) uit dié wat tussen hakies gegee word. Skryf slegs die woord(e) langs die vraagnommer ( ) in die ANTWOORDEBOEK neer 'n Middelbreedte-sikloon staan ook as 'n (kuslaagdruk/ekstratropiese sikloon) bekend Die middelbreedte-sikloon in FIGUUR 3 ontwikkel in die (Suidelike/ Noordelike) Halfrond 'n Middelbreedte-sikloon is 'n (hoog/laag)-drukstelsel Die stadium van ontwikkeling wat in FIGUUR 3 voorgestel word, is die (golf-/volwasse) stadium 'n Middelbreedte-sikloon beweeg in 'n (oostelike/westelike) rigting In die (somer/winter) het 'n middelbreedte-sikloon 'n groter invloed in Suid-Afrika Lyn A is die (40 /60 )-breedtegraad. (7 x 1) (7)

13 (2015 November) FIGUUR 4: DEURSNIT VAN 'N KOUE MIDDELBREEDTESIKLOON Koue lug Cumulonimbus Warm Stratocumulus Reen Koel lug Rigting van beweging

14 4.1 Bestudeer FIGUUR 4, wat 'n deursnit van 'n koue front aantoon, en beantwoord die vrae wat volg Gee EEN bewys dat A 'n deursnit van 'n koue front aantoon. (1 x 1) (1) Waarom ontwikkel cumulonimbuswolke langs front A? (1 x 2) (2) Lugdruk sal toeneem nadat die koue front oorbeweeg het. Verduidelik waarom dit die geval is. (2 x 2) (4) Met verwysing na die diagram in FIGUUR 4, skryf 'n paragraaf van ongeveer AGT reëls waarin jy die ontwikkeling van 'n kouefrontokklusie verduidelik. (4 x 2) (8) FIGUUR 5: LUGDRUKSELLE (2014 voorbeeldeksamen) [Bron: Verwys na FIGUUR 5 wat twee lugdrukselle in die Suidelike Halfrond toon. Dui aan of die beskrywings hieronder na lugdruksel A of B verwys. Skryf slegs die antwoord langs die vraagnommer ( ) in die ANTWOORDEBOEK neer. Jy mag dieselfde antwoord meer as een keer gebruik. Gauteng Department van Onderwys 14

15 5.1.1 'n Voorbeeld van 'n hoogdruksel Lug konvergeer in die lugdruksel in Hierdie lugdruksel domineer die land in die winter oor Suid-Afrika Lug divergeer weg van hierdie sel af Met wolklose toestande en stabiele weer geassosieer Staan ook bekend as 'n sikloon Met warm, stygende lug geassosieer Met die Tropiese Drukgordel geassosieer (8 x 1) (8) AFDELING C: HUISWERK VRAE OOR MIDDELBREEDTE SIKLONE VRAAG 1: 25 minute [30] (Verkry van NSS September Voorbereidende Eksamenvraestel 2013 Vraestel 1) 1.1. Bestudeer die figuur hieronder wat n weerstelsel illustreer en beantwoord die volgende vrae. 15 Gauteng Department van Onderwys

16 Noem die weerstelsel wat geïllustreer word. (1 x 1 = 1) a. In watter hemisfeer kom hierdie weerstelsel voor? (1 x 2 = 2) b. Gee twee redes vir jou antwoord in a. (2 x 2 = 4) a. In watter stadium van ontwikkeling is hierdie sikloon? (1 x 1 = 1) b. Motiveer jou antwoord in a met bewyse uit die diagram. (2 x 2 = 4) Noem drie veranderinge wat in weerpatrone kan plaasvind wanneer n koue front oor die area beweeg. (3 x 2 = 6) Hierdie weerstelsels het n impak op menslike aktiwiteite en die omgewing waarin hulle voorkom. Bespreek in n paragraaf van nie meer as 12 lyne die positiewe en negatiewe gevolge wat so n weerstelsel op die landbou mag hê. (4 x 2 = 4) Teken n eenvoudige benoemde diagram van A tot B deur die weerstelsel. Illustreer en benoem die lugmassa, beweging, wolke, komponente en neerslag van hierdie weerstelsel. (8 x 1 = 8) Gauteng Department van Onderwys 16

17 VRAAG 2: 25 minute [30] (Geneem van NSS Nov 2013 Vraestel 1) 2.1 Bestudeer die sinoptiese weerkaart hierbo en beantwoord die vrae wat volg Identifiseer die weerstelsel by E. (1 x 2) (2) Noem die druk in die middel van druksel E. (1 x 2) (2) Identifiseer EEN bewys van die sinoptiese kaart om aan te dui dat dit winter toestande verteenwoordig. (1 x 2) (2) Noem die front by C. (1 x 2) (2) In watter rigting sal C beweeg en verduidelik waarom. (2 x 2) (4) Gebruik die vergrote stasiemodel aan die regterkant van die kaar om die weer by Port Elizabeth te beskryf ten tye van die waarnemings op die Kaartinligting. Verwys na 5 verskillende weerselemente. (5 x 1) (5) Noem hoe die weerselemente in genoem in die volgende paar uur in Port Elizabeth sal verander. (5 x 1) (5) Skryf n paragraaf (ongeveer 12 lyne) om te verduidelik hoe die geïdentifiseerde weerstelsels in slegs die weer in Suid Afrika in die winter sal beïnvloed. (4 x 2) (8) 17 Gauteng Department van Onderwys

18 SESSIE 2 - TEMA 2: TROPIESE SIKLONE AFDELING A: INHOUDELIKE NOTAS OOR TROPIESE SIKLONE TERMINOLOGIE / DEFINISIES Tropiese Sikloon: n vinnig roterende storm wat deur n laagdruk in die kern, sterk winde en n spiraal van donderstorm wolke wat swaar reën meebring gekenmerk word ITKS: Inter Tropiese Konvergensie Sone area rondom die hitte-ewenaar waar intense hitte konveksie veroorsaak en die konvergensie van die tropiese oostewinde tot gevolg het. Coriolis krag: die krag wat veroorsaak word deur die verskil in rotasie spoed van die Aarde by verskillende breedtelyne. Die krag laat wind in die Suidelike Halfrond na links afwyk en die Noordelike halfrond na regs van hulle oorspronklike rigtings. Vortex / Draaikolk: n Spiraal winde in die middel van n tropiese sikloon. Dit is n draaikolk van lug wat alles naby na die kern aantrek. Oog van die sikloon: Kalm, windstil, wolklose kern van n tropiese sikloon waar lug afgesuig word en adiabaties verhit. Geen reën, wind of wolke kom hier voor nie. Oog muur: Die massa wolke, swaar reën en sterk winde rondom die oog of n tropiese sikloon, waar die ergste weerstoestande heers. Latente Hitte: Hitte wat tydens kondensasie vrygestel word en bydra tot die onstabiliteit van lugmassas en konveksie. Adiabatiese verhitting: die temperatuur van n bewegende lugmassa verhoog met 1ºC/100m wat die lugmassa daal. Dit is hoe die lug in die oog van die sikloon verhit as dit afgetrek word. Storm opwelling / Seestorm stuwing: n abnormale hoë styging in die seevlak langs kuslyne wat deur die orkaan sterkte winde en intense laagdruk in tropiese siklone veroorsaak word. Bo-lug divergensie: lug in die boonste atmosferies lae beweeg sywaarts en veroorsaak n bo-lug laagdruk wat lug optrek en die laagdruk op die oppervlak sterker maak. STUDIE VOORSTELLE: Ken die definisies, stadium van ontwikkeling, impak en moontlike voorkomende metodes. Maak seker jy kan tussen n tropiese en middelbreedte sikloon onderskei op sinoptiese weerkaarte en dat jy elkeen kan identifiseer en beskryf. 2. TROPIESE SIKLONE 2.1. ALGEMENE KENMERKE Intense laagdruk roterende storm wat oor die tropiese oseane ontwikkel en ooskuste van kontinente tref. Omtrent 600 km in deursnee in die volwasse stadium (kleiner as Middelbreedte sikloon Gauteng Department van Onderwys 18

19 Laagdruk sel in die middel is so intens dat n oog ontwikkel waar n vortex / draaikolk lug na onder suig om die oog te vorm. Die lug in die oog verhit adiabaties soos dit daal Word met aanhoudende swaar reën geassosieer wat tot oorstromings lei Orkaansterkte winde wat groot deinings op die see veroorsaak en n see opwelling wat kusgebiede oorstroom Die see opwelling en gevolglike oorstromings is verantwoordelik vir 9/10 van die sterftes a.g.v. tropiese siklone Kry name in alfabetiese volgorde per seisoen Kom voor in die laat somer en vroeg herfs wanneer seewater op die warmste is in die area Ontwikkel oor warm oseane warmer as 27ºC Dit tref die ooskuste van kontinente in die tropiese gebiede 2.2. GEBIEDE WAAR TOPIESE SIKLONE VORM EN GEASSOSIEERDE TERME Begin by die ITKS (Inter tropiese Konvergensie Sone) Begin buite 5º N & S omdat dit Coriolis krag nodig het om te ontwikkel Vorm nie op die ewenaar nie, omdat Coriolis krag daar afwesig is Klaar op oor land en buite 30º N & S Vorm in die Tropiese / Hadley sirkulasie sel Kom in die tropiese wind gordel voor en beweeg van Oos na wes saam met die Tropiese ooste winde Vorm oor oseane met temperature van <27ºC Die name wat aan tropiese siklone gegee word in verskillende dele van die Wêreld Die gebiede wat deur Tropiese en Middelbreedte siklone onderskeidelik getref word. Gauteng Department van Onderwys 19

20 Middelbreedte siklone Tropiese Siklone Middelbreedte Siklone Middel-breedte siklone Tropiese siklone TOESTANDE NODIG VIR ONTWIKKELING Tropiese Siklone ontwikkel oor die see-in tropiese gebiede Die water moet warmer as 27ºC wees Grootskaalse verdamping vorm warm, vogtige onstabiele lug Die warm lug begin styg en vorm n intense laagdruk sel op die oppervlak Die tropiese bolug snelstroom veroorsaak bolug divergensie wat die laagdruk op die oppervlak meer intens maak Lug word in die laagdruk trek ingetrek sterk druk gradiënt vinnige winde Buite 5ºN & S, veroorsaak Coriolis krag dat winde roteer na die laagdruk. Dit verlaag die laagdruk soveel dat n calm tregtervormige oog ontwikkel Kondensasie stel latente hitte vry in die atmosfeer, wat die lug meer onstabiel maak en lei tot meer styging. Dit veroorsaak groot cumulonimbus wolke en gietende reën 2.4. STADIUMS VAN ONTWIKKELING STADIUM 1: ONSTAAN STADIUM Baie sterk opwaartse strominge veroorsaak n laagdruk om te ontwikkel Die sikloon in nog nie groot nie en daar is nog geen duidelike oog nie Die stormsterkte winde begin in n spiraal roteer STADIUM 2: DIE ONVOLWASSE STADIUM Die laagdruk val tot onder 1000 hpa Die windspoed bereik orkaan sterkte Sikloon vergroot en die oog begin ontwikkel Gauteng Department van Onderwys 20

21 Hierdie skets wys die verskillende stadiums van ontwikkeling van n orkaan in die noordelike Atlantiese Oseaan Noord- Amerika Orkaan Atlantiese oseaan Tropiese Storm Afrika Stille Oseaan Suid- Amerika ed101.bu.edu/studentdoc/archives/ed101fa06/mattwall/weather Geography.html STADIUM 3: VOLWASSE STADIUM Die drukgradiënt is baie sterk en winde behou orkaan sterkte spoed Die wolklose, windstil oog is goed ontwikkeld Lugdruk is onder 950hPa. Die Suidwestelike kwadrant is die mees destruktiewe deel, omdat die Suidwestelike winde en die winde in die sikloon in dieselfde rigting waai Groot - 300km vanaf die oog Beweeg suidwes van die ewenaar af en draai Suidoos by omtrent 20º Suid. Die laagdruk en vinnige winde oor die oseaan vorm n storm opwelling ( n uitstulping van seewater onder die sikloon) wat tot verdere oorstroming van die kus gebiede wat getref word lei. STADIUM 4: VERVAL / ONTBINDING STADIUM Tropiese sikloon beweeg in oor landmassa Winde word stadiger a.g.v. wrywing met die landoppervlak Minder verdamping oor land en koeler oseane Beweeg in die koeler sub-tropiese gebiede en lugdruk vermeerder Stabiele atmosferiese toestande keer terug Weer klaar op Gauteng Department van Onderwys 21

22 2.5. WEER GEASSOSIEER MET TROPIESE SIKLONE Stapels cumulonimbus wolke Warm lug styg Winde roteer in n spiraal opwaarts Oseaan Sterk wind Beweeg teen 25km/h Rand van Storm Lugdruk en temperatuur hoër; minder wolke, reën en wind Vortex / Draaikolk Digte wolke en geweldige wind, donderstorms en gietende reën Oog Baie lae laagdruk, wolkloos, warmer en windstil Vortex / Draaikolk Digte wolke en geweldige wind, donderstorms en gietende reën Rand van Storm Lugdruk en temperatuur hoër; minder wolke, reën en wind Lugdruk Daal Daal < 950hPa Styg laag normaliseer Temperatuur + 26ºC Daal a.g.v. wolkbedekking Styg na + 28ºC a.g.v. adiabatiese verhitting in + 26ºC normaliseer Windspoed Vinnig Orkaan sterkte ergste in sikloon Reënval Ligte reën Gietende reën oog Windstil oog Orkaan sterkte wind Gauteng Department van Onderwys Spoed neem af en normaliseer Geen reën Gietende reën Sagter reën wat opklaar 22

23 Windspoed (knope) Lugdruk (hpa) Die grafiek wyd die daling in lugdruk nader na die oog en die styging en skielike afname in wind spoed in die oog Tropiese Sikloon Irene tref Amerika Windspoed Orkaan sterkte winde Atmosferiese Lugdruk 2.6. IMPAK OP MENSLIKE AKTIWITEITE EN DIE OMGEWING (IMPAK VAN OORSTROMINGS) Menslike impak Oorstroming van eilande en kus gebiede skade aan huise en infrastruktuur Verlies aan lewende hawe en gewasse op plase Vernietiging van infrastruktuur Gevaarlike see toestande a.g.v. hoë golwe en sterk wind Kontaminasie van waterbronne en siektes Isolasie omdat kommunikasie strukture beskadig of vernietig is Omgewings impak Swaar reën oorstroom habitatte Erosie a.g.v. oorstromings Oorstromings deur oseaan-opwelling (opwelling van seewater onder laagdruk sel) Windskade 2.7. Voorkomende en bestuurstrategieë om die impak van tropiese siklone te verminder (ingeslote oorstromings) Navorsing om voorspellings te verbeter Verbeter vroeë waarskuwingsisteme Ontruiming en ramp bestuursplanne Moenie nuwe ontwikkeling in sikloon geteisterde gebiede toelaat nie Breekwater mure om oorstroming deur see-opwelling te verminder. Bou vêrder van die kuslyn Gauteng Department van Onderwys 23

24 WINDSPOED (mph) VERWAGTE SKADE Die Saffir-Simpson Skaal gee n klassifikasie van tropiese siklone volgens intensiteit van die storms. Dit help met die besluitneming om gebiede te ontruim. SAFFIR-SIMPSON ORKAAN SKAAL STORM OPWELLING (vt) KATASTROFIES UITERSTE OMVATTENDE GEMATIGDE MINIMALE LUGDRUK (mbars) 2.8. IDENTIFIKASIE OP SINOPTIESE WEERKAARTE EN SATELLIET BEELDE Die satelliet beeld wys sikloon Felleng in die volwasse stadium met n goed ontwikkelde oog oos van Madagascar. Neem kennis van die kloksgewyse roterende winde en wolk bande soos dit in die Suidelike Halfrond voorkom IDENTIFIKASIE VAN ONTWIKKELINGSTADIUMS OP WEERKAARTE APS Die sinoptiese weerkaart en uitknipsels hieronder wys die stadiums van Felleng. Gauteng Department van Onderwys 24

25 Die ontwikkeling van Sikloon Felleng Februarie 2013 Ontwikkelende fase 26 Februarie 2013 Volwasse stadium 2 Maart Gauteng Department van Onderwys

26 2.11 INTERPRETASIE VAN WEER SIMBOLE ORKAAN BETSY Algemene rigting saam met Suidwestelike winde Sterkste drukgradiënt mees vernietigende kwadrant waar anti-kloksgewyse wind met Tropiese oostewinde winde saamval Anti-kloksgewyse winde Noordelike Halfrond Tropiese Sikloon oog GEVALLE STUDIE VAN N ONLANGSE TROPIESE SIKLOON Die eksamens het gereeld kort koerantartikels en kaarte of satellietbeelde van onlangse tropiese siklone. Lees soveel as moontlike koerant berigte en gevallestudies van onlangse siklone en beantwoord vrae in die handboek oor die onderwerp. 26 Gauteng Department van Onderwys

27 AFDELING B: TIPIESE EKSAMEN VRAE OOR TROPIESE SIKLONE Tropiese siklone FIGUUR 1: TROPIESE SIKLOON (2014 voorbeeldeksamen) TROPIESE SIKLOON HARUNA Tropiese sikloon Haruna het op 18 Februarie 2013 in die Mosambiekkanaal ontwikkel. Dit het 'n topwindspoed van 150 km per uur bereik. Dit het aansienlik verswak toe dit die land bereik het, waar 'n vorige stelsel reeds die land oorstroom het. Haruna die land tref, is huise vernietig, rys- en mielielande is beskadig, 26 mense het gesterf, 127 is beseer en daar was 'n uitbraak van siektes nadat die tropiese sikloon ontbind het. Dit het op 24 Februarie 2013 ontbind. A [Bron: Suid-Afrikaanse Weerdiens] 1.1 Bestudeer die inligting en satellietbeeld oor tropiese sikloon Haruna in FIGUUR 1 en beantwoord die vrae wat volg Noem die kern van die tropiese sikloon wat A op die satellietbeeld gemerk is. (1 x 1) (1) Noem die rigting waarin die wolke rondom die kern van die tropiese sikloon draai/roteer. (1 x 1) (1) Wat was die lewensduur (bestaanstydperk) van tropiese sikloon Haruna? (1 x 1) (1) 27 Gauteng Department van Onderwys

28 1.1.4 Hoeveel tropiese siklone, insluitend Haruna, het Mosambiek reeds vir die seisoen ervaar? (1 x 2) (2) Gee EEN rede waarom tropiese sikloon Haruna verswak het toe dit oor Madagaskar beweeg het. (1 x 2) (2) Evalueer waarom die impak van 'n tropiese sikloon veel erger in 'n land soos Mosambiek as in ontwikkelde lande is. (4 x 2) (8) FIGUUR 2: DWARSDEURSNEE VAN ʹN TROPIESE SIKLOON (2014 November) Bewegingsrigting [Bron: Eksaminator se eie skets] 2.1 Bestudeer FIGUUR 2 wat op ʹn dwarsdeursnee van ʹn tropiese sikloon gebaseer is en beantwoord die vrae wat volg Benoem wolktipe A Watter naam word aan gebied B in die tropiese sikloon gegee? Is die lugdruk hoog of laag in gebied B? In watter algemene rigting beweeg tropiese siklone in die Suidelike Halfrond? Noem die neerslag wat met wolktipe A geassosieer word Noem die lugbeweging in gebied B Konvergeer of divergeer die lug in gebied C? Watter naam word aan die stadium van ontwikkeling gegee wanneer 'n tropiese sikloon oor land beweeg? (8 x 1) (8) 28 Gauteng Department van Onderwys

29 FIGUUR 3: SINOPTIESE WEERKAART (2015 Februarie) SYNOPTIC WEATHER MAP SINOPTIESE WEERKAART TROPIESE SIKLOON HARUNA Bestudeer FIGUUR 3 wat 'n sinoptiese weerkaart toon. [Bron: Suid-Afrikaanse Weerburo] Stel die kaart 'n tipiese somer- of wintertoestand voor? (1 x 1) (1) Teken die simbool op die sinoptiese weerkaart wat die oog van Tropiese Sikloon Haruna aandui. (1 x 1) (1) Watter bewys dui daarop dat Tropiese Sikloon Haruna in sy volwasse stadium is? (1 x 2) (2) Beskryf die weer wat met die oog van die sikloon geassosieer word Hoe dra warm oseane by tot die ontwikkeling van hierdie siklone? (2 x 2) (4) (1 x 2) (2) Stel TWEE voorkomingsmaatreëls voor wat die inwoners van Maputo binne die volgende 24 uur moet tref. (2 x 2) (4) 29 Gauteng Department van Onderwys

30 FIGUUR 4: TROPIESE SIKLOON (2015 Junie) [Aangepas uit Master Geography] 4.1 Bestudeer FIGUUR 4 wat die baan van 'n tropiese sikloon in die Mosambiekkanaal toon In watter algemene rigting beweeg tropiese siklone? (1 x 1) (1) Die Coriolis-krag is amper nul tussen 0 en 5 suid en noord van die ewenaar. Hoe sal dit die punt van oorsprong van 'n tropiese sikloon beïnvloed? (1 x 2) (2) Gee die duur van die tropiese sikloon IN figuur 2.3 in dae. (1 x 2) (2) Gebruik die skaal wat voorsien is en bepaal die geraamde afstand van (1 x 2) (2) Waarom volg tropiese siklone 'n onreëlmatige/wisselvallige pad? (2 x 2) (4) 'n Skip by A is in die gevaarlike semisirkel van die tropiese sikloon vasgevang. Voorspel die gevolge vir dié skip wat vasgevang is ten opsigte van die veilige lewering van sy vrag in die Durban-hawe. (2 x 2) (4) 30 Gauteng Department van Onderwys

31 FIGUUR 5: SIKLOON (2015 November) Dalende droë lug Gevaarli ke halfsirke l Oog Spiraalwinde Waterdamp uit die see [Aangepas uit Merriam Webster, 2006] 5.1 Bestudeer die sikloon in FIGUUR 5 en beantwoord die vrae wat volg Gee 'n bewys dat die skets 'n sikloon in die Noordelike Halfrond aantoon. (1 x 1) (1) Noem die gedeelte van die bewegende sikloon waar die hoogste windsnelhede aangeteken word. (1 x 1) (1) Gee EEN rede waarom die dalende lug in die oog droog is. (1 x 2) (2) Verduidelik waarom satellietbeelde doeltreffend is om siklone te volg. (2 x 2) (4) Skryf 'n paragraaf van ongeveer AGT reëls om die ekonomiese en omgewingsimpak van siklone soos die een in FIGUUR 5 te omskryf. (4 x 2) (8) 31 Gauteng Onderwysdepartement

32 AFDELING C: HUISWERK VRAE OOR TROPIESE SIKLONE VRAAG 1: 30 minute [34] (Uit NSS Nov 2011 Vraestel 1) Bestudeer die kaart hieronder en die aangepaste koerantartikel om die vrae hieronder te beantwoord. SIKLOON YASI TREF AUSTRALIË Kategorie-vyf-siklone ruk dakke van huise af, gooi bome om en laat kraglyne op paaie neerval. Die inwoners van Australië maak 'n opname van die skade nadat sikloon Yasi, die grootste tropiese storm wat Australië sedert die eerste Europeërs hulle daar gevestig het, getref het met winde van tot 280 km/h en golwe van tot 9 m hoog. Duisende van die mense wat in die pad van die 500 km wye sikloon woon, het 'n slaaplose nag in warm, bekrompe nood sentrums, wat in laerskole en winkelsentrums ingerig is, wat as sterk genoeg beskou was om die sikloon te weerstaan, deurgebring om vloedgolwe van tot 8 m hoog te vermy. Op Mission Beach het kraglyne op die pad neergeval en volwasse bome en palmbome is deur die sterk winde ontwortel, maar plaaslike inwoners het ook 'n ongewone halfuur in die oog van die storm gerapporteer. 'Dit is baie vreemd om buite toe te gaan, die sterre te sien en daar is geen wind vir n halfuur lank nie.' 1. Verwys na die figuur hierbo wat die pad en impak van sikloon Yasi aantoon en beskryf Op watter datum het sikloon Yasi die kus van Australië getref? (1 x 2) (2) 32 Gauteng Onderwysdepartement

33 1.2. Noem TWEE toestande wat die ontwikkeling van Yasi kon begunstig. (2 x 2) (4) 1.3. Watter bewys uit FIGUUR 1.3 dui daarop dat siklone algemeen in Australië voorkom? (1 x 2) (2) 1.4. Verduidelik wat jy onder 'n kategorie-vyf-sikloon verstaan. (2 x 2) (4) 1.5. Verwys na die stelling 'plaaslike inwoners het oor 'n ongewone halfuur in die oog van die storm berig'. (a) Waarom beskryf hulle die weerstoestande in die oog as ongewoon? (2 x 2) (4) (b) Verduidelik wat veroorsaak die ongewone toestande in die oog. (1 x 2) (2) 1.6. Verduidelik wat n storm opwelling is en beskryf dit. (2 x 2) (4) 1.7. Waarom dink jy sal Australië n doeltreffende nood program gereed hê om sulke natuurrampe te hanteer? (1 x 2) (2) 1.8. Verduidelik waarom die sikloon Australië van die Ooste tref. (1 x 2) (2) 1.9. Skryf n paragraaf om te verduidelik waarom sikloon Yasi begin opbreek het vanaf die 2 de Februarie 2011 en verder. (4 x 2) (8) VRAAG 2: 35 minute [40] (Uit NSS Nov 2013 Vraestel 1) SIKLOON IRINA VEROORSAAK CHAOS IN KZN 5 Maart Deur Lungelo Mkamba, Kyle Venktess en SAPA Honderde gesinne is dakloos gelaat en baie paaie en strate in Durban en ander kusgebiede noord van die stad tot by Kosibaai is in woeste riviere verander toe tropiese sikloon Irina chaos dwarsoor die provinsie veroorsaak het. Die weerdiens het gesê stormsterk suidwestewinde (65 km/h) word teen Maandag verwag. Daar was 'n waarskuwing vir onstuimige seetoestande met golwe van tot 6 m. ' 'n Kombinasie van baie onstuimige seetoestande, seestorm stuwing, asook stormsterk winde sou moontlik aan die kuslyn voorkom,' het polisiewoordvoerder kolonel Vishnu Naidoo gesê. In Jozini in die Nyawushadi-gebied het 'n huis op 'n vrou inmekaargetuimel en haar bene gebreek toe oorstromings die noordelike deel van KwaZulu-Natal Sondagoggend getref het. Ramp spanne was steeds besig om die omvang van die skade te bepaal, maar Naidoo het geskat dat ten minste 300 huise oorstroom is. 33 Gauteng Onderwysdepartement

34 Figuur 1-2 Maart 2012 A Figuur 2 4 Maart 2012 Bron: Aangepas vanaf 2.Lees die artikel gebaseer op sikloon Irina asook die sattelietbeelde en beantwoord die vrae wat volg Hoeveel siklone, insluitend Irina, het daar tot dusvêr in hierdie tropiese seisoen voorgekom? (1 x 2) (2) 2.2. Watter bewyse op die satellietbeeld dui daarop dat Irina 'n tropiese sikloon is? (1 x 2) (2) 2.3. Identifiseer die stadiums van ontwikkeling van die tropiese sikloon in figuur 1 en 2 onderskeidelik. (2 x 2) (4) 2.4. Identifiseer die kenmerk benoem as A en beskryf die weerstoestande hier. 34 Gauteng Onderwysdepartement

35 (3 x 2) (6) 2.5. Noem die wolktipe rondom die kenmerk benoem A. (1 x 2) (2) 2.6. Verduidelik DRIE toestande wat noodsaaklik is vir die vorming van tropiese siklone. (3 x 2) (6) 2.7. Verduidelik waarom Irina na die 5de Maart begin opklaar het. (2 x 2) (4) 2.8. Verduidelik waarom die mense in KwaZulu-Natal nie gereed sou gewees het vir die chaos wat deur tropiese sikloon Irina veroorsaak is nie. Gee TWEE redes. (2 x 2) (4) 2.9. Skryf 'n paragraaf (ongeveer 12 reëls) wat die impak van die vloed toestande wat deur Irina veroorsaak is, op die ekonomie en omgewing van KwaZulu Natal verduidelik. (4 x 2) (8) SESSIE 3 - TEMA 3: ANTI-SIKLONIESE (HOOGDUKSIRKULASIE) OOR SA EN WEER WAT DAARMEE GEASSOSIEER WORD AFDELING A: INHOUDELIKE NOTAS OOR ANTI-SIKLONIESE SIRKULASIE OOR SA TERMINOLOGIE / DEFINISIES Antisikloon: n hoëdruksel Temperatuur inversie: n laag warm lug bokant koeler lug n negatiewe temperatuur verval tempo Temperatuur verval tempo: temperatuurverandering met hoogte Adiabatiese temperatuur verval tempo: hoe temperatuur van bewegende lugmassas verander Droë adiabatiese verval tempo: die temperatuur van n lugmassa styg 1ºC/100m wanneer dit daal en verminder met 1ºC/100m wanneer dit styg. Nat adiabatiese verval tempo: die temperatuur van n stygende lugmassa daal met 0,5ºC/100m wanneer kondensasie plaasvind omdat latente hitte vrygestel word tydens kondensasie. Vog front: trog waar koel winde SW van die Suid Atlantiese Oseaan HD met warm vogtige NE winde van die Indiese Oseaan HD ontmoet en wolkvorming en reën oor Suid Afrika veroorsaak. Lyn-donderstorms: donderstorms wat langs die vogtige grens ontwikkel Kus-laagdrukstelsel: n laagdrukstelsel wat langs die kuslyn ontwikkel en droë toestande aan die aflandige kant en bewolkte toestande aan die aanlandige kant veroorsaak as gevolg van die kloksgewyse rotasie van die stelsel. Bergwinde: warm droë winde wat bergaf waai en adiabaties verhit soos wat dit bedaar. Dit veroorsaak warm droë ongemaklike toestande by die voetheuwels en lei tot toestande vir brandgevaar. (Bekend as Chinook in die Rockies en Föhn winde in die Alpe) 35 Gauteng Onderwysdepartement

36 Sub-Tropiese hoogdruk sone Middelbreedte sone Sub-Tropiese hoogdruk sone STUDIEWENKE: Jy moet weet en verstaan hoe die verskuiwing van ITKS lei tot die verskuiwing van die antisiklone wat die verskillende somer en winter toestande in Suid Afrika veroorsaak. Ken die definisies goed en maak seker dat jy die verskillende toestande op sinoptiese weerkaarte kan identifiseer. 1. LIGGING RN IDENTIFIKASIE VAN DIE DRIE HOËDRUKSELLE WAT SUID AFRIKA AFFEKTEER Suid Atlantiese /St Helena hoogdruksel (SAOHD) Oor Suid Atlantiese Oseaan verskuif N (winter) /S (somer) met direkte sonlig Suid Indiese /Mauritius hoogdruksel (SIOHD) Oor Suid Indiese Oseaan - verskuif N (winter) /S (somer) met direkte sonlig Kalahari/Kontinentale hoogdruksel (KHD) Geleë oor SA plato goed ontwikkel in winter maar skuif na boonste atmosfeer (bolug) en is nie in die somer op normale sinoptiese weerkaarte sigbaar nie JAARLIKSE SUIDER-AFRIKAANSE SINOPTIESE PATRONE SUMMER SINOPTIESE PATROON WINTER SINOPTIESE PATROON [Oktober tot Maart] [April tot September] ITKS KHD in bolug in die somer KHD SAOHD SIOHD SAOHD SIOHD Konveksie reën selle [Konvergensie en konveksionele heffing] Diep Frontale laagdruk sisteem (Orografiese reën) Oseaniese gebiede waar vogtigheid opgeneem word 2. Algemene kenmerke van die DRIE hoogdruk selle 36 Gauteng Onderwysdepartement

37 Ooreenkomste: Antikloksgewyse rotasie van lug Lug bedaar / sink in die HD Lug beweeg weg van HD op die oppervlakte van die aarde Dalende lug verhit adiabaties (1º/100m) en word droog Stabiele lug wat nie baie vog dra nie Kalm mooiweerstoestande geen wolke of presipitasie nie Drukgradiënt Lug beweeg van HD tot LD Corioliskrag: Wind word na links van sy oorspronklike rigting gedeflekteer is antikloksgewys rondom HD en Kloksgewys rondom LD Geostrofiese vloei winde waai parallel met isobare Suid Atlantiese/St Helena hoogdruksel Oor die koue Benguela stroom min verdamping Stoot baie droë en koel lug in SA van die SW Suid Indiese/Mauritius hoogdruksel Oor die warm Mosambiek stroom groot hoeveelhede verdamping Stoot warm vogtige onstabiele lug in SA van die NE Kalahari/Kontinentale hoogdruksel Oor SA in Winter droog en stabiel geen presipitasie (behalwe ryp op winternagte) Lig op na die bolug in die somer as gevolg van konveksie 37 Gauteng Onderwysdepartement

38 3. INVLOED VAN ANTISIKLONE OP SUID AFRIKA SE WEER EN KLIMAAT 3.1 WINTERWEER SA Word oorheers deur die Subtropiese Hoogdruk selle Mooiweer, koel droë toestande wat oor die somerreënval gebied voortduur. Verby bewegende middelbreedte siklone veroorsaak frontale reën oor die Suidwes Kaap in die winterreënval gebied (Mediterreense area.) Die dalende lug in die Kalahari Hoogdruksel verhit teen Droë Adiabatiese verval tempo en is warmer as die lug van die kusgebiede. Dit veroorsaak n temperatuur inversie. Die dalende lug verhoed ook dat enige lug die binneland binnedring. Daarom vind geen reën in die binneland gedurende die winter plaas nie. Dalende lug Dalende lug verhit teen DATV (1ºC/100m) en word droër soos dit daal Temperatuur inversie Vogtige maritieme lug 3.2 SOMERWEER IN SA Subtropiese Hoogdruk gordel beweeg Suid met die Hitte Ewenaar. Die Kalahari HD word opgehef bokant die platorand deur verhitting en konveksie. Laagdrukstelsel ontwikkel oor die binneland Vogtige tropiese lugmassa bring bedompige/vogtige lug oor die binneland in wat somerreën by die vogtige front langs die sentrale gedeelte van die land veroorsaak. Hoogdruk beweeg Suid en lig op a.g.v. kontinentale verhitting Vogtige lug van Hoogdruk oor oseaan kan binneland indring en reën veroorsaak Land verhit meer gedurende land somerdae en konveksie donderstorms ontwikkel 38 Gauteng Onderwysdepartement

39 4. Interpretasie en lees van inligting verwant aan die DRIE hoogdruk selle op sinoptiese weerkaarte Kalahari HD veroorsaak droë mooiweerstoestande oor die binneland met ryp in die nag a.g.v. vinnige radiasie Kus LD kloksgewyse rotasie veroorsaak bewolkte toestande by aanlandige winde en warmer droë toestande by aflandige kant Naderende kouefront sal koue toestande oor die land inbring soos wat die van Wes na oos beweeg. SIOHD sal die MBS Suid stoot SAOHD wig in agter die koue front en koue lug in die binneland instoot 39 Gauteng Onderwysdepartement

40 5. ONTWIKKELING VAN BEWEGENDE VERSTEURINGS WAT MET ANTISIKLONIESE SIRKULASIE GEPAARD GAAN 5.1. VOG FRONT EN LYN DONDERSTORMS Koel droë lug van die SW word in die land van die Suid Atlantiese HD ingestoot Warm vogtige lug van die NE (Suid Indiese Oseaan HD) Die vog front ontwikkel in die somer wanneer die land genoeg verhit om laagdruk selle in die binneland van die land te vorm. Die koel lug lig die war lug en n lyn van donderstorms ontwikkel langs die vogtige grens. Somerreënval gebied Konveksie en orografiese reën Vog front Lyn donderstorms Laagdruk selle Indiese Oseaan Hoogdruk sel Atlantiese Oseaan Hoogdruk sel 5.2. Kus laagdrukstelsels Kus laagdrukstelsels ontwikkel tydens die somer en winter in SA. Hierdie lae druk veroorsaak heeltemal verskillende weer aan beide kante van die druksel langs die kus Die lug beweeg kloksgewys rondom die sel. een kant van die druksel beweeg van die land na die see en sal warmer droër toestande veroorsaak aflandige winde die ander kant beweeg van die see na die land vogtige en reëntoestande vorm aanlandige wind Aan die weskus is die lug droog en koel en adveksie vog eerder as reën ontwikkel aan die aanlandige kant van die LD. 40 Gauteng Onderwysdepartement

41 Kus laagdruk selle langs die oos- en weskus Aanlandige wind veroorsaak vogtige toestande oor koue seestroom adveksie mis ontwikkel. Aflandige winde veroorsaak droë mooiweer toestande Aflandige wind veroorsaak droë mooiweer toestande soos wat die lug verwarm as dit daal. Aanlandige wind veroorsaak bewolkte reëntoestande soos wat lug orografies gelig word 5.3. Suid Afrikaanse bergwind Voor die middelbreedte siklone kom bergwindtoestande voor Lug vloei van die Kalahari Hoëdruksel na die laagdrukgebied oor die see. Soos wat die lug opklaar van die plato en langs die platorand verhit dit by droë adiabatiese temperatuur verval tempo en word droër. (1ºC/100m) Dit veroorsaak droë ongemaklike toestande in die Suid- en Oos-Kaap en daar is n kans van wegholbrande Dit verdwyn vinnig wanneer n koue front oor die gebied beweeg Winter toestande in SA HD Suid Atlantiese Oseaan HD Indiese Oseaan HD 41 Gauteng Onderwysdepartement

42 Bergwinde in SA Kalahari HD oor binneland van SA Dalende lug verhit teen DATV (1ºC/100m) en word droër soos dit daal en verhit Sentrale Plato Aankomende middelbreedte sikloon oor oseaan Lug beweeg van HD na LD 6. Gevolglike weersveranderinge en impak wat met bewegende versteurings geassosieer word 7. Identifisering van bewegende versteurings op sinoptiese weerkaarte en satellietbeelde sien sinoptiese weerkaarte in notas 8. Lees en interpretasie van sinoptiese weerkaarte en satellietbeelde wat weer illustreer wat met antisiklone geassosieer word Lugdruk 1024hPA Suid Atlantiese oseaan HD Isobaar Kus LD Stasie Model Wind rigting Koue front Lugdruk Kyk na die volgende op die kaart: isobare, of lyne wat gebiede verbind met gelyke druk, baie soos kontoere op n kaart wat gelyke hoogtes aandui druk waardes in hecto Pascal, bv hpa wat aangedui word deur die boonste ovale gedeelte op die bokant van die kaart hoëdruksel, d.i. die Suid Atlantiese Hoëdruksel wat SW van Kaapstad gesien word wat die koue front na SA stoot laedrukselle, d.i. die laagdruksel aan die onderkant van die kaart wat geassosieer word met Middelbreedtesikloon/koue front en Kus laagdruksel langs die Namibiese kus met aanlandige winde Noord van die LD en aflandige winde Suid van die LD stasiemodel soos gesien by Kaapstad waar die wind NW 15 knope is en die temp is 15C Kloksgewyse (LD) en Antikloksgewyse (HD) vloei van winde 42 Gauteng Onderwysdepartement

43 AFDELING B: TIPIESE EKSAMEN VRAE OOR ANTI-SIKLONIESE SIRKULASIE OOR SA Antisiklone en bergwinde November 2014 FIGUUR 1: BERGWINDTOESTANDE Plato Platorand 1.1 FIGUUR 1 toon bergwindtoestande aan. B [Bron: Eksaminator se eie skets] 1,1,1 Benoem hoogdruksel A. (1 x 1) (1) In watter seisoen kom bergwinde algemeen voor? (1 x 1) (1) Verwys na die diagram en noem TWEE toestande waaronder bergwinde ontstaan. (2 x 2) (4) Gee EEN rede vir die temperatuurverandering van bergwinde wanneer dit van die binneland (A) na die kus (B) waai. (1 x 2) (2) Verwys na die weerstasie by C en gee EEN rede vir die wolklose toestande. (1 x 2) (2) Waarom word bergwinde in die winter met veldbrande geassosieer? (2 x 2) (4) 43 Gauteng Onderwysdepartement

44 FIGUUR 2: TEMPERATUURINVERSIE (2014 November) Warm lug Koue lug [Bron: Eksaminator se eie skets] 2.1 Bestudeer die skets in FIGUUR 2 wat ʹn temperatuurinversie in ʹn vallei toon en beantwoord die vrae wat volg Definieer die begrip temperatuurinversie wat deur B en C aangedui word. (1 x 1) (1) Benoem die wind by A. (1 x 1) (1) Verduidelik waarom die wind in VRAAG oor die algemeen snags in valleie voorkom. (1 x 2) (2) Verduidelik waarom stralingsmis waarskynlik snags in die vallei sal voorkom. (2 x 2) (4) Evalueer die waarskynlike impak van die wind by A op landbou en nedersettings op die valleibodem in ʹn paragraaf van ongeveer AGT reëls. (4 x 2)(8) 44 Gauteng Onderwysdepartement

45 FIGUUR 3: KUSLAAGDRUKSELLE (2014 November) [Bron: Eksaminator se eie skets] VRAAG Verwys na FIGUUR 3 wat twee kuslaagdrukselle, A en B, toon. Kies EEN begrip tussen hakies om elk van die volgende stellings WAAR te maak: Lugsirkulasie in lugdrukselle A en B is (kloksgewys/ antikloksgewys) Lug (konvergeer/divergeer) by lugdruksel A en B Lugdruksel A sal ʹn (laer/hoër) voginhoud as lugdruksel B hê Lugdruksel A word met (mis/motreën) geassosieer Die lugdruk by B sal (laer/hoër) as by A wees Plek M sal binnekort deur weerstelsel (A/B) beïnvloed word (K/Q) sal bergwinde ervaar. (7 x 1) (7) 45 Gauteng Onderwysdepartement

46 (2015 Februarie) FIGUUR 4: LUGDRUKSELLE [Bron: Eksaminator se eie skets] 4.1 Bestudeer FIGUUR 1.1 wat twee algemene lugdrukstelsels (A en B) toon wat oor Suid-Afrika voorkom. Pas elk van die stellings hieronder by lugdruksel A of B Staan bekend as die hitte-laagdruksel Word ook na verwys as 'n antisikloon Geassosieer met onstabiele weerstoestande Veroorsaak suidoostelike winde wat oor die ooskus van Suid- Afrika waai Lug divergeer vanuit hierdie lugdruksel Domineer die land in die somer Word met konveksiedonderstorms geassosieer (7 x 1) (7) 46 Gauteng Onderwysdepartement

47 FIGUUR 5: VOGFRONT (2015 Februarie) 5.1 FIGUUR 5 toon 'n vogfront oor Suid-Afrika. [Bron: Eksaminator se eie skets] Wat is 'n vogfront? (1 x 1) (1) Onderskei tussen die voginhoud van die winde by A en B. (2 x 1) (2) Noem die tipe donderstorm wat langs die vogfront voorkom. (1 x 2) (2) Aan watter kant van die vogfront ontwikkel die donderstorms? (1 x 2) (2) Verduidelik jou antwoord op VRAAG (2 x 2) (4) Beskryf die gevare wat met hierdie donderstorms verband hou vir boere in die binneland. (2 x 2) (4) 47 Gauteng Onderwysdepartement

48 (2015 November) FIGURE Verwys na FIGUUR 1.1, wat die posisie van antisiklone oor Suid-Afrika aantoon. Dui aan of elk van die stellings hieronder na antisikloon A, B of C verwys. Skryf slegs die letter (A, B of C) langs die vraagnommer ( ) in die ANTWOORDEBOEK neer Die dalende lug veroorsaak halfwoestyntoestande aan die Weskus van Suid- Afrika In die somer word dié lugdruksel as gevolg van oppervlakverhitting by 'n hoër hoogte bo seespieël aangetref Die dalende lug vorm in die winter 'n inversielaag wat keer dat vogtige lug die binneland bereik Die inwig van dié lugdruksel veroorsaak reënval oor die Suidwes-Kaap Interaksie met 'n kuslaagdruk lei tot bergwindtoestande Dié lugdruksel staan soms as 'n blokkerende hoog/sperhoog bekend as dit in die pad van 'n middelbreedte-sikloon lê Hierdie lugdruksel word oor die algemeen met mis en belemmerde sig geassosieer. (7 x 1) (7) 48 Gauteng Onderwysdepartement

49 FIGUUR 7: BERGWINDTOESTANDE (2015 November) FIGURE 7 millarslocal.co.za] [Aangepas uit 7.1 Verwys na FIGUUR 7, wat bergwindtoestande toon. Kies die korrekte woord(e) uit dié wat tussen hakies gegee word. Skryf slegs die woord(e) langs die vraagnommer ( ) in die ANTWOORDEBOEK neer Bergwindtoestande kom in die (somer/winter) voor Lugdruksel A is die (Kalahari-/Suid-Atlantiese) hoogdruksel Lugdruksel B is 'n (termiese/kus-) laagdruksel Die algemene bewegingsrigting van die frontale depressie is (ooswaarts/weswaarts) Durban sal (aanlandige/aflandige) winde ervaar Die wolkbedekking by Durban sal (betrokke/wolkloos) wees as gevolg van die winde wat in VRAAG geïdentifiseer is (Aanlandige/Aflandige) winde word met mis en ligte reën geassosieer Die risiko van veldbrande (verhoog/verlaag) tydens bergwindtoestande in die oostelike gedeeltes van Suid-Afrika. (8 x 1) (8) 49 Gauteng Onderwysdepartement

50 AFDELING C: HUISWERK VRAE OOR ANTI-SIKLONIESE SIRKULASIE OOR SA VRAAG 1: 30 minutes [32] (Verander uit NSS Rekord 2013 Vraestel 1) Bepaal of die skets somer of winter toestande in Suid-Afrika voorstel Dalende lug Dalende lug verhit en word droër soos dit Y Temperatuur inversie Vogtige maritieme / oseaan lug 1. Bestudeer die figuur hierbo wat n anti-sikloon oor die binneland van Suid-Afrika voorstel an beantwoord die volgende vrae Gee drie kenmerke van die lug sirkulasie geassosieer met die hoogdruk sisteme oor die binneland van Suid-Afrika. (3 x 1) (3) 1.2. Identifiseer die hoogdruk stelsel benoem X. (1 x 1) (1) 1.3. Gee n definisie vir n temperatuur inversie. (1 x 2) (2) 1.4. Noem die verwantskap tussen vertikale lug beweging en temperatuur. (2 x 2) (4) 1.5. Noem die verwantskap tussen vertikale lugbeweging en relatiewe vogtigheid van n lugmassa. (2 x 2) (4) 1.6. a. Wys die skets winter of somer toestand? (1 x 1) (1) b. Gee twee redes vir jou antwoord in 1.4. b. (2 x 2) (4) 1.7. a. Watter tipe presipitasie mag moontlik by Y gedurende die nag voorkom? (1 x 1) (1) b. Verduidelik waarom die tipe presipitasie oor die sentrale plato voorkom in die seisoen. (2 x 2) (4) 1.8. Hoogdruk sel benoem X het verskillende weerstoestande oor Suid-Afrika tot gevolg in die winter en die somer onderskeidelik. In n paragraaf noem en verduidelik die verskillende weerstoestande wat Suid-Afrika sal ondervind in onderskeidelik die winter en die somer. (4 x 2) (8) 50 Gauteng Onderwysdepartement

51 VRAAG 2: 35 minute [40] (Aangepas uit NSS Nov 2013 Vraestel 1) 2. Bestudeer die sinoptiese weerkaart in die FIGUUR hierbo en beantwoord die vrae wat volg Noem die tipe laagdruksel by B. (1 x 1) (1) 2.2. Beskryf hoe en verduidelik waarom die weerstoestande by Maputo en Durban sal verskil a.g.v. die laagdruk stelsel. (4 x 2) (8) 2.3. Identifiseer lugdruk selle A en D onderskeidelik. (2 x 2) (4) 2.4. Noem die druk in die middel van druksel D en E onderskeidelik (2 x 2) (4) 2.5. Identifiseer TWEE bewyse op die sinoptiese weerkaart om aan te dui dat dit winter toestande voorstel (2 x 2) (4) 2.6. Identifiseer die weer sisteem gemerk as E. (1 x 2) (2) 2.7. Beskryf die weer by Port Elizabeth deur na die vergrote weer stasie te verwys. (5 x 1) (5) 2.8. Noem DRIE weersveranderinge wat Port Elizabeth moontlik in die volgende paar uur kan ondervind. (3 x 2) (6) 2.9. Skryf 'n paragraaf (ongeveer 12 reëls) om te verduidelik waarom Port Elizabeth ongewoon hoë temperature ondervind en watter impak die weerstoestande op die omgewing sal hê. (4 x 2) (8) 51 Gauteng Onderwysdepartement

52 SESSIE 4 - TEMA 4: MIKRO / PLAASLIKE KLIMAAT AFDELING A: INHOUDSNOTAS OOR MIKRO / PLAASLIKE KLIMAAT TERMINOLOGIE / DEFINISIES Anabatiese winde: winde wat opwaarts gedurende die dag teen die vallei helling waai Katabatiese winde: winde wat afwaarts gedurende die nag teen die vallei helling waai Inversies / termiese gordel: n laag van warm lug bokant die koue lug in n vallei gedurende die nag Rypholte: koue lug aan die onderkant van n vallei gedurende die nag wanneer ryp vorm Stralingsmis: mis wat in valleie vorm waar n luglaag afkoel as gevolg van die vinnige radiasie in die nag. Stedelike hitte-eiland: warm lug oor n stad warmer as die omliggende landelike gebiede Besoedelingskoepel: die warm besoedelde lug wat oor stede gekonsentreerd is. STUDIEWENKE: Hierdie werk is maklik om te verstaan en om punte in die eksamen te kry. Ken die definisies en diagramme goed. 1. VALLEI KLIMATE 1.1 Helling / aspek Definisie: Aspek verwys na die rigting waarin n helling kyk wat bepaal hoeveel sonlig dit kry Noord teenoor Suid: Noordelike halfrond Noord Suid 52 Gauteng Onderwysdepartement

53 Aspek en breedtegraad ligging: Noordelike halfrond Aspek minder belangrik Aspek baie belangrik Aspek ietwat belangrik Aspek minder belangrik 1.2 Impak op die verspreiding van temperatuur in n vallei Hellings wat parallel aan die Ewenaar lê ondervind groot verskille in temperatuur Hellings wat na die ewenaar wys sal warmer wees (suidelike hange in die noordelike hemisfeer en noordelike hange in die suidelike hemisfeer) Hellings wat na die pole wys is kouer omdat dit minder sonlig ontvang 1.3 Impak op menslike aktiwiteite in n vallei Hellings wat na die Ewenaar front in beide hemisfere is warmer, wat daartoe lei dat meer grondwater verdamp en die grond droër is- mense woon hier en plant gewasse wat sonlig, hitte en goed gedreineerde grond benodig Hellings wat na die pole front is baie kouer, watter tot minder verdamping en vogtige grond toestande lei Plantasies word dikwels hier geplant omdat bome goed in skaduryke, koel vogtige toestande groei. 1.4 Ontwikkeling van winde in valleie Anabatiese winde waai teen hellings op gedurende die dag as gevolg van stygende lugmassas op die heuwels wat eerste in die oggend verhit word Katabatiese winde wat snags teen die hellings afwaai koue lug in kontak met koue aardoppervlakte sink na die valleivloer aangesien dit swaar is Inversies/termiese gordels laag van warm lug bokant n koue rypholte wat opgelig word deur die dalende koue naglug Rypholtes poel van koue lug op die valleivloer in die nag dit bereik doupunt onder 0ºC en ryp vorm Stralingsmis ontwikkel in die nag in n vallei wanneer radiasie veroorsaak dat hitte vinnig verlore gaan en die lugmassas bereik doupunttemperatuur 53 Gauteng Onderwysdepartement

54 Dag toestande in n vallei Heuwels word eerste warm omdat die son eerste op hulle skyn Lug bokant die heuwels verhit en styg wat veroorsaak dat LD op die heuwels vorm Koue lug in die valleie vorm HD Winde waai van die HD op die valleivloer na die LD op die heuwels Hierdie winde staan as Anabatiese winde bekend Die hele stelsel wat in die vallei ontwikkel staan bekend as Vallei winde Nag toestande in n vallei Op wolklose nagte vind terrestriële radiasie vinnig plaas en die vallei koel vinnig af Op windlose nagte meng die lug nie in die vallei nie en vorm lae met verskillende temperature Die lug in kontak met die koue landoppervlakte koel meer af as die res van die lug Hierdie koue lug word dig en swaar en dreineer na die onderkant van die vallei Hierdie is Katabatiese winde Die koue lug verplaas die warmer lug opwaarts Die laag warm lug bokant die koue lug vorm n temperatuur inversie (negatiewe temperatuur verval tempo) Ryp vorm op die koue valleivloer op winternagte As die koue winde doupunttemperatuur bereik, ontwikkel stralingsmis in die vallei gedurende die nag 1.5 Teken eenvoudige vryhand tekeninge om anabatiese en katabatiese winde aan te toon ANABATIESE WINDE GEDURENDE DIE DAG 54 Gauteng Onderwysdepartement

55 KATABATIESE WINDE GEDURENDE DIE NAG Koud Koud Koud Koud 1.6 Die Invloed van Vallei klimate op menslike aktiwiteite Nedersettings Mense vestig op hange wat na die ewenaar front waar dit warmer is in die dag in koel areas, maar in warmer areas is die hange wat na die pole front meer populêr Mense vestig in die termiese gordel bokant die rypholtes waar dit warmer in die nag is Landbou Krale word bokant die rypholtes in die termiese gordel gebou om veeverliese te verhoed Die onderste gedeelte van die vallei word vir weiding gebruik Gewasse wat rypbestand is word in die laagte van die vallei verbou Plante wat ryp sensitief is word in die termiese gordel geplant Gewasse wat goed gedreineerde grond en baie sonskyn nodig het, word op die hange geplant wat na die ewenaar front. 2. Stedelike Klimaat Stede is warmer, het droër lug, maar meer neerslag, meer rukwinde 2.1 Redes vir die verskille tussen klimaat op die platteland en in die stad Hoe die klimaat in n Rede vir die verskille stad verskil van landelike klimaat Stede is warmer Kunsmatige oppervlaktes en hitte bronne genereer ekstra hitte en besoedeling vang die hitte vas Minder verdamping wat n natuurlike afkoelingsproses is Minder plantegroei wat hitte kan vasvang Die lug in die stede is Al die water word onmiddellik na n reënbui in stormwaterpype droër afgevoer baie min verdamping in stede Daar is meer Warmer lug is onstabiel en styg maklik om wolke te vorm neerslag Groot hoeveelhede besoedeling vorm kondensasiekerne wat Die winde is stadiger maar meer rukwinde veroorsaak dat kondensasie vinniger plaasvind Die hoë geboue laat winde stadiger waai maar kanaliseer die winde in strate en rondom hoeke van geboue sterker en rukwinde 55 Gauteng Onderwysdepartement

56 2.2 Stedelike hitte eilande Die stedelike hitte eiland is n poel van warm besoedelde lug oor n stad wat warmer is as die omringende landelike lug. Isoterme: lyne wat plekke met dieselfde temperature verbind Profiel van stedelike hitte eiland Landelik Kommersieel Stedelik Voorstedelik Voorstedelik Residensieel Residensieel Residensieel Stadskern Park OORSAKE VAN STEDELIKE HITTE EILANDE / FAKTORE WAT TOT HOËR STEDELIKE TEMPERATURE BYDRA Kunsmatige oppervlaktes soos teer en gals in die stede absorbeer meer hitte Voertuie, elektriese toerusting, fabrieke ens., genereer meer hitte in stede Meer lugbesoedeling oor stede vang meer hitte in die onderste lae vas Die besoedelde stowwe in die lug oor die stede tree as kondensasiekerne op en kondensasie vind vinniger in vuil lug plaas EFFEK VAN STEDELIKE HITTE EILANDE Besoedelingskoepels poel van besoedelde lug oor n stad. Gedurende die nag is die besoedelingskoepel kleiner en meer gekonsentreerd as gevolg van koeler toestande. Gedurende die dag is die besoedelingskoepels groter en die besoedeling is minder gekonsentreerd omdat die warmer dag toestande tot konveksie lei. o Oorsake van besoedelingskoepels Kragstasies Uitlaatgasse van voertuie Oop vure vir kos maak en verhitting in plakkerskampe o Effek van besoedelingskoepels Respiratoriese siektes bv. asma Geheue verlies Suurreën korrosie van geboue 56 Gauteng Onderwysdepartement

57 Strategieë om die stedelike hitte eiland effek te verminder o Beperkings op emissies van fabrieke o Groen gordels in stede waar natuurlike plantegroei behou word of parke word ontwikkel om CO 2 emissies te absorbeer o Verbeterde openbare vervoer om die hoeveelheid voertuie op die pad te verminder o Hibriede en elektriese motors 3. Interpretasie van Sinoptiese Weerkaarte Leerders moet in staat wees om Internasionale weersimbole te gebruik Kenmerke van hoë- en laedrukselle te identifiseer Interpretasie van die impak van hoë- en laagdruk selle Lees en interpretasie van stasie modelle Satellietbeelde lees in interpretasie Vergelyk satellietbeelde met sinoptiese weerkaarte (sien aktiwiteite) 57 Gauteng Onderwysdepartement

58 AFDELING B: TIPIESE EKSAMEN VRAE OOR PLAASLIKE / MIKRO KLIMAAT Vallei en stedelike klimaat 2014 November FIGUUR Bestudeer FIGUUR 1, wat ʹn hitte-eiland oor ʹn Suid-Afrikaanse stad toon Wat word die lyne wat temperatuurlesings oor die stad aantoon, genoem? (1 x 1) (1) Wat is die temperatuurverskil tussen die SSK en die landelike gebied? (1 x 2) (2) Hoe dra hoë geboue daartoe by dat die SSK ʹn hoër temperatuur het? (1 x 2) (2) Stel TWEE moontlike redes voor waarom die temperatuurlyne wat in VRAAG genoem is, nie rond/sirkelvormig is nie. (2 x 2) (4) Elke stelling hieronder beskryf ʹn tipiese stedelike mikroklimaat. Gee ʹn rede waarom elk van hierdie toestande in ʹn stedelike gebied ervaar word. (a) Relatiewe humiditeit is laer oor die stad as oor die omliggende landelike gebied. (1 x 2) (2) (b) (c) Die stad het meer dae waarop neerslag voorkom as die omliggende landelike gebied. (1 x 2) (2) Windspoed is sterker in die SSK as in die omliggende landelike gebied. (1 x 2) (2) 58 Gauteng Onderwysdepartement

59 2015 Februarie FIGUUR Verwys na die skets in FIGUUR 2 wat aspek in 'n vallei in die Suidelike Halfrond toon en beantwoord die vrae wat volg Definieer die begrip aspek. (1 x 1) (1) Watter bewys toon dat hierdie vallei in die Suidelike Halfrond geleë is? (1 x 1) (1) Verduidelik waarom daar na gebied A as die skadusone verwys word. (1 x 2) (2) Verduidelik hoe wind B bedags sal ontwikkel. (2 x 2) (4) Skryf 'n paragraaf van ongeveer AGT reëls en gee raad aan'n boer oor hoe om die benutting van die grond by plek C en plek D doeltreffend te beplan deur die invloed van aspek en gevolglike winde in ag te neem. (4 x 2) (8) 1015 June FIGURE 3 Gauteng Department van Onderwys 59

60 3.1 FIGUUR 3 illustreer valleiklimate Identifiseer wind A. (1 x 1) (1) Verduidelik waarom hierdie wind snags voorkom. (2 x 2) (4) Gee EEN rede waarom die warm luglaag by B halfpad teen die helling op geleë is. (1 x 2) (2) Verduidelik die impak van die warm luglaag by B op menslike aktiwiteite in die vallei in 'n paragraaf van ongeveer AGT reëls. (4 x 2) (8) Gauteng Department van Onderwys 60

61 2016 November FIGUUR 4: 4.1 Bestudeer FIGUUR 4 oor valleiklimate en beantwoord die vrae wat volg Benoem wind 1 in skets A. (1 x 1) (1) Noem EEN verskil tussen wind 1 en 2. (2 x 1) (2) Sal wind 1 of wind 2 ontstaan as 'n hoër druk aan die bopunt van die vaslleihelling voorkom? Gee n rede vir jou antwoord, (2 x 2) (4) Verduidelik waarom sigbaarheid op wintersoggende op die valleibodem (3) minder is. Teken 'n benoemde diagram om jou antwoord te ondersteun. (4 x 2) (8) Gauteng Department van Onderwys 61

62 2015 November FIGUUR Verwys na FIGUUR 5, wat die temperatuurverskil tussen die SSK en die omliggende landelike gebied van 'n Suid-Afrikaanse stad aantoon, en beantwoord die vrae wat volg Bereken die temperatuurverskil tussen die SSK en die landelike gebied. (1 x 1) (1) Gee 'n term wat hierdie temperatuurverskil tussen die SSK en die landelike gebied beskryf. (1 x 1) (1) Bespreek hoe geboudigtheid daartoe bydra dat die SSK hoër temperature het. (2 x 2) (4) Teken 'n benoemde diagram wat die struktuur van die stedelike hitte-eiland vir FIGUUR 2.4 in die dag voorstel. (2 x 2) (4) Gee TWEE volhoubare oplossings om die temperatuur in die SSK te verlaag. (2 x 2) (4) Gauteng Department van Onderwys 62

63 AFDELING B: HUISWERK VRAE OOR PLAASLIKE / MIKRO KLIMAAT VRAAG 1: 15 minute [22] (Aangepas uit NSS Maart 2013 Vraestel 1) 1.Bestudeer die diagramme in die figuur hierbo wat die daaglikse veranderinge in die intensiteit van n stedelike hitte-eiland aandui Wat is n stedelike hitte-eiland? (1 x 2) (2) 1.2. Noem TWEE faktore wat stedelike hitte-eilande veroorsaak. (2 x 2) (4) 1.3. Differensieer tussen die vorm van die hitte-eiland in die dag en die vorm van die hitte-eiland in die nag. (2 x 2) (4) 1.4. Verduidelik waarom stedelike gebiede meer wolke het as landelike gebiede. (2 x 2) (4) 1.5. Skryf n paragraaf (ongeveer 12 lyne om die impak van hitte-eilande op Mense te bespreek. (4 x 2) (8) Gauteng Department van Onderwys 63

64 VRAAG 2: 10 minute (Aangepas uit NSS Maart 2013 Vraestel 1) 2. Bestudeer die figuur hierbo wat n nedersetting aandui wat in n riviervallei gebou is Verduidelik die term mikroklimaat. (1 x 2) (2) 2.2. Noem EEN menslike aktiwiteit wat die mikroklimaat van die vallei kan verander. (1 x 2) (2) 2.3. Gee n rede waarom die woonbuurt gemerk A op die helling wat noord front gebou is. (1 x 2) (2) 2.4. Noem en beskryf die oorsprong van die wind aangedui as B. (2 x 2) (4) 2.5. Hoekom sal daar hoë vlakke van lugbesoedeling in die vallei op n winteroggend wees? (2 x 2) (4) VRAAG 3: 15 minute [22] (Aangepas uit NSS Nov 2013 Vraestel 1) 3. Bestudeer die figuur hieronder wat op stedelike klimaat gebaseer is. Gauteng Department van Onderwys 64

65 3.1 Bereken die verskil in temperatuur tussen die stadsentrum en die landbougebied. (1 x 2) (2) 3.2 Gee TWEE redes uit die diagram waarom hierdie temperatuurverskille voorkom. (2 x 2) (4) 3.3 Gee die term wat gebruik word om warm lug oor die stadsentrum te beskryf. (1 x 2) (2) 3.4 Verduidelik waarom die vorm van die besoedelingskoepel nie dieselfde is gedurende die dag en nag nie. (2 x 2) (4) 3.5 Verwys na die besoedelingskoepel oor die stad en gee bewyse om die stelling te ondersteun dat hierdie dag toestande is. (1 x 2) (2) 3.6 Skryf n paragraaf en verduidelik hoe die toestande wat hier geïllustreer word verminder kan word. (4 x 2) (8) VRAAG 4: 15 minute [20] (Aangepas van NSS Nov 2011 Vraestel 1) 4 Verwys na die figuur hieronder wat lugbeweging in n vallei aantoon. Kies die korrekte woord(e) van die wat in hakies aangedui word. Skryf slegs die woord(e) langs die vraag nommer ( ) in die ANTWOORDBOEK neer Die vallei winde genommer A is n (katabatiese/anabatiese) wind. (1) Hierdie wind kom gedurende die (dag/nag) in valleie voor. (1) Dit staan ook bekend as n (helling styg/helling daal) wind. (1) Die sone genommer B is die (termiese gordel/rypholte). (1) Die vorm van presipitasie wat by C gevind word is (dou/sneeu). (1) Hierdie toestande kom slegs voor as dit (bewolk/helder) is. (1) Mense verkies om op die (vallei bodem /hellings) te vestig. (1) (Ryp / Dou) kom voor wanneer die dou punt temperatuur geduerende die nag onder 0ºC val. (1) (Radiasie / Adveksie) mis in die valley kan tot die vorming van rookmis lei en swak sigbaarheid Teken n eenvoudige benoemde diagram om die teenoorgestelde toestande as die wat in die figuur gewys word aan te toon. (6 x 1) (6) Gauteng Department van Onderwys 65