Ruimte voor daadkracht

Transcriptie

1 Ruimte voor daadkracht j u l i provinciaal beleid bevolkingsdaling

2 Ruimte voor daadkracht Beleid Bevolkingsdaling Provincie Groningen

3 Inhoud Inleiding Hoe staan we ervoor? De problematiek Terugblik op drie jaar krimpbeleid Actuele ontwikkelingen Samenvattend: de uitdagingen voor de komende jaren Wat gaan we doen? Vertrouwen in burgers Stimuleren en waarderen van actief burgerschap en ondernemerschap Inspirerend anticiperen Bundelen en samenwerken Ruimte geven aan experimenten De vaart erin houden en resultaten zichtbaar maken Pro-actief zijn op provinciale thema s Doelgericht financieel ondersteunen Schakel tussen gemeenten en rijk Werk in uitvoering Inspirerende voorbeelden

4 Inleiding In december 2010 verscheen Krimp in Groningen, het Provinciaal Actieplan Bevolkingsdaling In dat actieplan gaven we aan hoe we als provincie, samen met gemeenten en maatschappelijke partners, aan de slag wilden om de gevolgen van de bevolkingsdaling in onze provincie zo goed mogelijk op te vangen. Inmiddels zijn we drie jaar verder en is het tijd ons beleid te actualiseren. Dat doen we in deze nota, Ruimte voor daadkracht. Veel van de in 2010 aangekondigde acties zijn uitgevoerd of in gang gezet. In onze jaarlijkse voortgangsrapportages hebben we u op de hoogte gehouden. In deze nota blikken we kort terug op de achterliggende periode en vatten we samen wat we tot nu toe hebben bereikt. Er is veel gedaan waar we trots op mogen zijn. Maar er zijn ook zaken die vragen om andere accenten, extra aandacht of nieuwe vormen van samenwerking. De opgaven waar we voor staan zijn nog altijd groot. De demografische ontwikkelingen die de krimp veroorzaken, gaan door. En zoals iedereen weet, is in de achterliggende jaren onze financiële armslag door de voortdurende economische crisis bepaald niet groter geworden. Dat vraagt van alle betrokkenen een open en kritische kijk op traditionele (bestuurlijke) grenzen en gegroeide gewoontes. Nodig is de bereidheid nieuwe en andere vormen van samenwerking aan te gaan. Dan zal blijken dat de gevolgen van de krimp niet slechts problemen zijn, maar in veel gevallen ook kansen bieden om met elkaar iets nieuws tot stand te brengen. Als provincie zijn wij één van de betrokken partijen. Daarom kijken we nadrukkelijk ook naar onze eigen rol. Zowel naar de rol die we eigenstandig hebben te vervullen als ook naar onze rol in relatie tot de gemeenten; steeds vanuit onze verantwoordelijkheid voor de provincie als geheel. Als provinciale overheid hebben we voor krimpbeleid tot 2020 zo n 30 miljoen euro gereserveerd. Bij de keuze van hoe en waar we dit geld inzetten, laten we ons leiden door de geactualiseerde uitgangspunten zoals we die in deze nota uiteenzetten. Na besluitvorming over onze koers en nieuwe accenten, zullen we in het najaar van 2013 een actueel actieplan aan u voorleggen. Zoals dat inmiddels gewoonte is, zullen wij u vervolgens jaarlijks informeren over de voortgang en de resultaten van ons beleid. Namens het College van Gedeputeerde Staten van de Provincie Groningen Gedeputeerde Wonen, welzijn, zorg, Krimp en Leefbaarheid. 4 5

5 1. Hoe staan we ervoor? De problematiek In deze paragraaf geven we een korte schets van de krimpproblematiek in onze provincie. Voor uitvoeriger informatie verwijzen we naar de voorganger van deze nota, Krimp in Groningen, het Provinciaal Actieplan Bevolkingsdaling In onze provincie gaat het om twee regio s en één gemeente: 1. Regio Eemsdelta: gemeente Delfzijl, Eemsmond, Appingedam en Loppersum 2. Regio Oost-Groningen: gemeenten Oldambt, Veendam, Vlagtwedde, Menterwolde, Bellingwedde, Pekela en Stadskanaal 3. Gemeente De Marne Zeeland, Limburg en Groningen Het aantal inwoners in Nederland blijft tot het jaar 2040 groeien, maar dat geldt niet voor alle delen van ons land. Een aantal regio s in Groningen, en ook in Zeeland en Limburg, heeft te maken met een daling van de bevolking en die daling zal in de nabije toekomst sterk doorzetten. De bevolkingsdaling is een van de belangrijkste thema s die de ontwikkeling van onze provincie bepalen, en vraagt daarom de hoogste aandacht. Veranderende bevolkingsopbouw Voor alle drie gebieden geldt dat veel jonge, kansrijke en draagkrachtige huishoudens het gebied verlaten, omdat mensen dichter bij het werk en de voorzieningen willen wonen. Soms is de kwaliteitsafname van de woonomgeving een reden om juist de grens over te gaan: mensen uit Oost-Groningen vertrekken naar Duitsland. Voor de vertrekkers komen nauwelijks anderen in de plaats. De gebieden trekken weinig mensen van buiten aan. Hierdoor is de bevolkingsopbouw in de krimpgebieden eenzijdig geworden: relatief veel ouderen, laag opgeleiden, werklozen en lagere inkomensgroepen. Lopende/voltooide projecten Kloosterburen geeft geen krimp Krimp al 30 jaar gaande... De bevolkingsdaling is niet iets van de laatste jaren. In de afgelopen 30 jaar is het inwonertal in de krimpgebieden al flink gedaald (tot wel 20%). Sociaaleconomisch heeft dat grote gevolgen. Vooral voor de regio Oost-Groningen en de gemeente De Marne. Hun economische ontwikkeling blijft achter bij de rest van de provincie en de rest van Nederland. In de regio Eemsdelta ligt dat anders: de regionale economie groeit hier sterk, met name door activiteiten in en rond het havengebied, maar die bedrijvigheid heeft zich niet vertaald in een structurele groei van arbeidsplaatsen. Onderzoek, analyse en begeleiding van het burgerinitiatief Stichting Sint Jan in Kloosterburen. Het doel is om een bijdrage te kunnen leveren aan een vitale gemeenschap in een krimpende regio. Ook kunnen andere krimpregio s van de verkregen kennis gebruik maken. 6 7

6 Lopende/voltooide projecten Geïntegreerde kindvoorzieningen In Noord-Groningen werken een aantal organisaties met financiële ondersteuning van de provincie samen om te komen tot een zogenaamde geïntegreerde kind voorziening waarin voorzieningen zoals voor- en vroegschoolse opvang en onderwijs geïntegreerd aangeboden kan worden, zodat deze voorzieningen ook voor een brede groep in de toekomst bereikbaar blijft. De provincie participeert ook in het project Kennisplatform Kindvoorzieningen Noord-Groningen. Krimp en groei aantal inwoners Bron: PRIMOS 2009 In Krimpen met kwaliteit - interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling Bevolkingsgroei PRIMOS krimp > 15% krimp 10-15% krimp 5-10% krimp < 5% groei < groei NL groei > groei NL...en zal versneld doorzetten We verwachten dat de krimp in de regio s de komende jaren versneld zal doorzetten: het aantal geboorten daalt, en omdat er zoveel ouderen in het gebied wonen, gaat het sterftecijfer omhoog. De regio s Eemsdelta en Oost-Groningen en gemeente De Marne krijgen de komende decennia te maken met een sterke bevolkingsdaling: Regio Eemsdelta In de regio Eemsdelta, (Delfzijl, Eemsmond, Appingedam en Loppersum - afgekort DEAL gemeenten), zal het aantal inwoners tot 2040 met 20% dalen; Het aantal huishoudens in de regio daalt tot 2040 met 4000, oftewel met 14%. Regio Oost-Groningen In Oost-Groningen (Bellingwedde, Menterwolde, Pekela, Oldambt, Stadskanaal, Veendam en Vlagtwedde) daalt de bevolking met bijna 20% tot Het aantal huishoudens daalt tot 2040 ruim 9000, oftewel met 14%. Gemeente De Marne Ook in de gemeente De Marne doet zich een forse krimp van de bevolking voor: een daling van circa 25% tot Het aantal huishoudens daalt met circa 450, oftewel met 10% tot Terugblik op drie jaar krimpbeleid In Krimp in Groningen, het Provinciaal Actieplan Bevolkingsdaling , gaven we aan hoe we als provincie, samen met gemeenten en maatschappelijke partners, aan de slag wilden om de gevolgen van de bevolkingsdaling in onze provincie zo goed mogelijk op te vangen. Hieronder een samenvatting van de belangrijkste uitgangspunten, acties en behaalde resultaten. Uitgangspunten We kunnen de krimp niet tegengaan. Wel kunnen we op tijd de bakens verzetten. De bevolkingsdaling vraagt een gezamenlijke aanpak van gemeenten, Rijk, maatschappelijke organisaties en de provincie, ieder vanuit de eigen rol. Het is belangrijk dat alle partijen het eens zijn over de rolverdeling, de uitgangspunten voor het beleid en de (financiële) randvoorwaarden. Want een actieplan vraagt om te beginnen eensgezindheid. De krimp van de bevolking biedt kansen op meer leefruimte, een betere kwaliteit van de leefomgeving, minder maar betere huizen en minder maar betere voorzieningen, versterking van cultuurhistorische kwaliteiten (zoals wierden en linten) in het landschap. Bij beleid/maatregelen in het kader van de krimp proberen we ook kansen te benutten om Groningen (versneld) te verduurzamen. Rol provincie Gelet op het bovenregionale karakter van de bevolkingsdaling, de omvang van het vraagstuk, de verschillende beleidsterreinen en de vele betrokken actoren is het belangrijk dat de provincie een coördinerende, faciliterende en regisserende rol vervult. Als midden bestuur neemt de provincie een eigen positie in ten opzichte van het maatschappelijk middenveld. Zij kan de integraliteit tussen de verschillende beleidssectoren bevorderen. De provincie geeft deze rol inhoud door een centrale agenda neer te zetten en organisaties en instellingen met elkaar in contact te brengen. Rol maatschappelijk middenveld * Het maatschappelijk middenveld en het georganiseerd bedrijfsleven stellen zich actief op bij het krimpvraagstuk. Zij merken de gevolgen en effecten van krimp vaak als eerste. Veel maatschappelijke organisaties proberen de gevolgen van de krimp op te vangen en zoeken hierbij veelal de samenwerking met andere organisaties. Dit zal ook móeten om voorzieningen in stand te kunnen houden en het gebied leefbaar te houden. Het betekent ook dat er zal moeten worden samengewerkt tussen organisaties die voorheen (fysiek en/of mentaal) verder van elkaar afstonden Rol regio s en gemeenten Het krimpbeleid zoals dat concreet in de dorpen en wijken gestalte moet krijgen, dient door de betrokken gemeenten te worden bepaald en vastgelegd in Regionale Woon- en Leefbaarheidsplannen. (WLP s). De WLP s worden door de regio s opgesteld. Op basis van een gedegen probleemanalyse werken gemeenten, relevante lokale spelers en de provincie aan plannen op het gebied van wonen en leefbaarheid. Gemeenten organiseren daarbij zelf de nodige daadkracht, zowel 9 *) Onder maatschappelijk middenveld vallen niet alleen professionele organisaties zoals onderwijs- en zorgvoorzieningen, maar ook bijvoorbeeld sport- en culturele verenigingen en de plaatselijke toneelvereniging.

7 op bestuurlijk als op ambtelijk niveau, om hun plan zoveel mogelijk op lokaal niveau uit te voeren. Acties Het Provinciaal Actieplan Bevolkingsdaling bevatte zo n 30 concrete acties, onderverdeeld in zes categorieën: 1. Communicatie en bewustwording; 2. Regionale Woon- en Leefbaarheidsplannen; 3. Experimenten; 4. Strategische samenwerking; 5. Kennis- en visieontwikkeling; 6. Sociaal-economische vitalisering. In december 2012 hebben wij over de voortgang van deze acties uitvoerig gerapporteerd ( Kijk op krimp ). Voor een zeer belangrijk deel moet het krimpbeleid gestalte krijgen in de steden en dorpen. Ons uitgangspunt daarbij (zie boven) was en is dat de betrokken gemeenten daarin de belangrijkste verantwoordelijkheid dragen. In ons actieplan hechtten wij daarom sterk aan de totstandkoming van Regionale Woonen Leefbaarheidsplannen. Het WLP De Marne is reeds in december 2011 door de gemeenteraad van De Marne vastgesteld. Het plan bevat fysiek (krimp woningvoorraad, kwaliteitsverbetering van deze voorraad en wegwerken overcapaciteit aan plannen), sociaal (cultuur en ontmoeting, zorg, onderwijs, sportvoorzieningen) en economisch (recreatie en toerisme, winkelvoorzieningen en bedrijvigheid, mobiliteit). Aansluitend is een uitvoeringsprogramma Krimp en leefbaarheid De Marne opgesteld. Lopende/voltooide projecten Samenwerkende schoolbesturen In Oost-Groningen faciliteren we in het kader van het Regionale Woon- en Leefbaarheidsplan een traject waarin schoolbesturen met elkaar werken aan een toekomstbestendig en kwalitatief goed onderwijsaanbod. Financiering maatregelen WLP s In de WLP s is indicatief berekend hoeveel geld er nodig is om de voorgestelde maatregelen uit te kunnen voeren. In het WLP Eemsdelta gaat het om een totaalbedrag van 890 miljoen. Voor ruim de helft daarvan (479 is inmiddels dekking gevonden), voor 411 miljoen nog niet. De uitvoeringskosten van het WLP De Marne zijn begroot op 33 miljoen. 21 miljoen is gedekt, 12 miljoen nog niet. In totaal is voor de uitvoering van de WLP s in de komende jaren nog veel geld nodig. Geld dat nu niet beschikbaar is. Keuzes maken is onvermijdelijk. Meer hierover in het volgende hoofdstuk, Wat gaan we doen. Lopende/voltooide projecten GoudOud in Warffum Dorpen in onze krimpgebieden nemen het heft zelf in handen om de zorg zo te organiseren dat ouderen en andere kwetsbare groepen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen leven en wonen in hun dorp. Ongelooflijk wat een dorp in ruim een jaar voor stappen kan zetten. Bijzonder om te zien hoe de mensen door het proces van afgelopen jaar al helemaal hebben geaccepteerd dat de zorgwereld anders wordt. Huisarts en gezondheidscentrum denken na over hoe ze hun verzorgingshuis als dorp professioneel kunnen inrichten. Het WLP Eemsdelta is in het najaar van 2012 vastgesteld. Begin 2013 volgde het Uitvoerings plan. Centraal in de koers voor het WLP staat het overeind houden van een robuuste ruimtelijke structuur, met de regionale centra Appingedam, Delfzijl en Uithuizen als belangrijkste kernen. Gekozen wordt verder voor een krimp van de woningvoorraad om leegstand te voorkomen en voor kwaliteitsverbetering van deze voorraad om aan de woningvraag van de (oudere) bevolking te kunnen voldoen. Uitgangspunt is dat mensen lang moeten kunnen blijven wonen in een eigen woning. Onderwijs- en detailhandel voorzieningen worden geconcentreerd om de kwaliteit te verhogen. Het WLP Oost-Groningen is nog niet door de acht betrokken gemeenten vastgesteld. Wel ligt er een Regionaal woon- en leefbaarheidsbasisplan, als basis voor de in de zomer van 2013 te maken concrete afspraken. 11

8 Actieprogramma Leefbaarheid, Werk en Energie (december 2012) Bij de tussentijdse evaluatie van ons collegeprogramma in het najaar van 2012 bereikten ons signalen dat de sociaaleconomische situatie en de demografische ontwikkelingen (krimp) de gemeenten Oldambt, Delfzijl en De Marne in zwaar weer hebben gebracht, terwijl juist hier acuut en daadkrachtig handelen vereist is om de gevolgen van de krimp op te vangen. De problematiek in deze gemeenten overstijgt het bovenlokale karakter en dreigt op onderdelen de uitvoering van provinciaal beleid te vertragen. Daarom is ervoor gekozen deze drie gemeenten via een Actieprogramma Leefbaarheid, Werk en Energie een extra impuls te geven. Meer concreet gaat het om centrumontwikkeling in Delfzijl en Winschoten en het versterken van toerisme/recreatie in het Lauwersmeergebied. Gedeputeerde Staten is voornemens voor deze doelen enkele tientallen miljoenen euro aanvullend ter beschikking te stellen. Nadere besluitvorming hierover is voorzien bij de behandeling van de Voorjaarsnota Conclusies Terugblikkend op de eerste jaren van het Provinciaal Actieplan Bevolkingsdaling stellen we vast dat het actieplan veel in gang heeft gezet. De problematiek van de krimp is nadrukkelijk op de bestuurlijke agenda s geplaatst en ook onder de bevolking is het besef gegroeid van de demografische veranderingen op zichzelf, de gevolgen ervan en de noodzaak om gezamenlijk in actie te komen om de betreffende gebieden leefbaar en vitaal te houden. Veelbelovende Regionale Woon- en Leefbaarheidsplannen zijn de tastbare resultaten van deze eerste jaren van groeiend bewustzijn. Lopende/voltooide projecten De kracht van Ter Apelkanaal De Kracht van Ter Apelkanaal uitvoering koersdocument Wonen en Zorg: Het opzetten van een integraal team voor de thuiszorg in de linten en buitengebieden van de gemeente Vlagtwedde. De pilot vindt plaats in Ter Apelkanaal. Actuele ontwikkelingen Sinds 2012 heeft de wereld niet stilgestaan. De gesignaleerde demografische ontwikkelingen zetten door. Bovendien hebben zich in onze regio en landelijk ontwikkelingen voorgedaan die de urgentie van concrete acties onderstrepen. Recessie In de eerste plaats ervaren we ook in onze provincie de gevolgen van de voortdurende economische recessie, waardoor de woningmarkt stagneert en de werkgelegenheid onder druk staat. In de krimpgebieden, die op deze terreinen toch al kwetsbaar waren, is de impact van de recessie naar verhouding extra groot. In een schraal klimaat is het voor opbloeiende initiatieven extra lastig om tot wasdom te komen. woningmarkt extra belemmert en de leefbaarheid van deze gebieden extra onder druk zet met het risico op een versnelling van de krimp. Veranderende verhouding burgers - overheid Een belangrijke ontwikkeling van een andere orde betreft de veranderende verhouding tussen burgers, overheid en instituties. De tijd dat bij alle problemen in ons leven als eerste naar de overheid werd gekeken, is voorbij. Burgers en maatschappelijke organisaties worden meer en meer aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid. De rol van de overheid verschuift van alwetende probleemoplosser naar facilitator en stimulator van die eigen kracht en verantwoordelijkheid en bewaker van het democratisch proces zoals burgers en instanties dat steeds meer in de eigen leefomgeving gezamenlijk gestalte geven. Plannen herindeling gemeenten Onlangs presenteerde de Visitatiecommissie Bestuurlijke Toekomst Groningen haar advies om de huidige 23 gemeenten in de provincie Groningen te fuseren en her in te delen tot zes nieuwe gemeenten. Een belangrijk motief voor het advies is gelegen in de zwakke en zorgwekkende financiële positie van veel Groninger gemeenten en de hiermee verbonden grote sociaaleconomische opgaven in Groningen Inkomsten lopen verder terug en er moet nog meer bezuinigd worden. Het percentage (jonge) werklozen, wajongers, mensen in de sociale werkvoorzieningen en de bijstand is al jarenlang opvallend hoog. Het aantal inwoners dat de voorzieningen draagt neemt af en de gemiddelde leeftijd van de Groningers is vergeleken met landelijke cijfers hoog, zo concludeert de commissie. De 23 gemeenten zijn niet opgewassen tegen de huidige problemen zoals de hoge werkloosheid en een laag besteedbaar inkomen. Daar komen straks de nieuwe taken op het gebied van werk, zorg en maatschappelijke ondersteuning nog bij, die met efficiencykortingen vanuit het rijk aan de gemeenten worden overgedragen. Die decentralisaties binnen het sociaal domein kunnen de huidige gemeenten inhoudelijk noch financieel bolwerken. De kansen die er provinciaal liggen, worden bovendien met onvoldoende daadkracht en innovatievermogen opgepakt, stelt de commissie. Op deze plaats benadrukken wij dat het hier gaat om een advies. Wij benadrukken echter ook dat de problematiek zoals geschetst door de Visitatiecommissie veel overeenkomsten vertoont met de in het kader van het krimpbeleid uitgevoerde analyses. Los van hoe de adviezen over de bestuurlijke Lopende/voltooide toekomst van de provincie precies hun beslag projecten zullen krijgen, stellen we vast dat de bestaande bestuurlijk kaders in veel gevallen Toenemende onrust over aardbevingen Jongeren aan zet niet langer adequaat zijn om de grote opgaven in de krimpgebieden effectief aan te Verbetering van de sociale pakken. Nieuwe vormen van samenwerking, Recent is er veel te doen geweest over de cohesie in krimpende buiten bestaande kaders zijn noodzakelijk. aardbevingen ten gevolg van de gaswinning in dorpen in gemeente de Niet posities en structuren behoren leidend Groningen. Het is hier niet de plaats om er Marne. Er is een sociale en te zijn, maar de belangen van de burgers. 12 In de drie krimpgebieden in onze provincie inhoudelijk op in te gaan; wel kunnen we gemeentelijke infrastructuur waarin jongeren op staan we voor forse en complexe opgaven. vaststellen dat de discussie en de berichtgeving 13 De plannen liggen klaar, nu staan we voor de opgave die plannen ook daadwerkelijk en voortvarend uit te voeren. over de aardbevingen het imago van onze provincie - en meer specifiek het imago van de betreffende gebieden - negatief beïnvloedt een laagdrempelige manier opgeleid kunnen worden tot vrijwilligers met en het gezond functioneren van de verantwoordelijkheid.

9 2 Wat gaan we doen? Samenvattend: de uitdagingen voor de komende jaren In dit hoofdstuk blikten we terug op ons recente krimpbeleid en schetsten we enkele nieuwe ontwikkelingen. Samenvattend formuleren we nu, ter afsluiting van dit hoofdstuk, nogmaals de uitdagingen waar we de komende jaren voor staan. Nog meer samenwerken In de achterliggende jaren hebben gemeenten, maatschappelijke instanties en burgers in de krimpgebieden op tal van terreinen intensief met elkaar opgetrokken. Dat heeft geleid tot plannen met een breed draagvlak. Nu het op uitvoeren van die plannen aankomt blijft die samenwerking van groot belang. Sterker nog: die samenwerking zal op tal van terreinen nog verder moeten gaan. Want gebleken is dat lang niet alle opgaven binnen de bestaande (bestuurlijke) structuren kunnen worden uitgevoerd. In dit hoofdstuk schetsen we hoe de provincie de komende jaren aan de slag gaat met de opgaven in de krimpgebieden. De plannen liggen grotendeels klaar. Het is nu vooral zaak ze daadwerkelijk uit te voeren. De inwoners en de maatschappelijke organisaties in de betrokken gebieden, gemeenten en dorpen spelen daarbij de belangrijkste rol. Als provincie zien wij het als onze eerste taak ze daarbij zo goed mogelijk te ondersteunen. Daarnaast hebben we op een aantal beleidsterreinen als provincie ook zelf een inhoudelijke verantwoordelijkheid. Op thema s als onderwijs hebben wij geen inhoudelijke verantwoordelijkheid maar voelen dit wel. Hieraan geven wij uiting door samenwerking zoveel mogelijk te faciliteren. bedenken en ze in hun eigen leefomgeving realiseren. Voorbeelden hoe dat in Groningen gebeurt, zijn in deze nota te vinden. Als provinciaal bestuur beoordelen we deze ontwikkeling zeer positief. Van groot belang is dat we ons realiseren dat de overheid vooral gevormd wordt door de mensen die er werken. De beoogde andere rol vereist van onszelf, als vertegenwoordigers en medewerkers van die overheid, de bereidheid anders te gaan werken. Voorop dient te staan niet de systeemwereld van de overheid (geld, regels, procedures), maar de leefwereld van de burger (mensen, contact, waarden). Aanpak Landerije Oldambt Van plan naar uitvoering De problematiek wordt breed erkend; er liggen goede plannen, er zijn veel betrokken burgers en maatschappelijke partijen die aan de slag willen. De grootste uitdaging is nu niet meer te bedenken wat we moeten doen, maar om al die goede plannen daadwerkelijk uit te gaan voeren. Realwork is een jong bedrijf dat verbinding tot stand brengt tussen werkzoekenden, het bedrijfsleven en de overheid. Om werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt in Noord- Oost Groningen te kunnen helpen, heeft Realwork eind 2011 de Landerije Oldambt aangekocht, een boerderij waar mensen weer kunnen wennen aan een werkritme. Snel aan de slag en de vaart erin houden De krimp zet door, de problemen zijn er nog steeds en ze worden urgenter. Het is dus van groot belang dat we snel aan de slag gaan met het daadwerkelijk uitvoeren van de oplossingen die we bedacht hebben en samen de vaart erin houden. Meer burgers, minder overheid De overheid kan niet alle problemen oplossen. Dat is ook niet nodig, want burgers en maatschappelijke partijen hebben ideeën en energie genoeg om het vooral zelf en met elkaar te doen. De belangrijkste taak van provincie en gemeenten is om burgers en maatschappelijke partijen te steunen en te faciliteren bij het daadwerkelijk realiseren van de gezamenlijk ontwikkelde plannen. In het volgende hoofdstuk is te lezen hoe we als provincie in de komende jaren met deze opgaven aan de slag willen. Vertrouwen in burgers In 2005 verscheen het rapport Vertrouwen in de buurt van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Recent, in het voorjaar van 2012, verscheen van dezelfde WRR het rapport Vertrouwen in burgers. In beide rapporten - niet voor niets met een vergelijkbare titel - pleit de WRR ervoor burgers een grotere rol en meer verantwoordelijkheid te geven bij het oplossen en voorkomen van problemen in hun eigen leefomgeving. Dat dit ook daadwerkelijk mogelijk is, wordt in beide rapporten met praktijkstudies aangetoond. Behalve als stimulerende handboeken, zijn de rapporten van de WRR ook te lezen als tekenen van onze tijd. Om ons heen - en zeker ook in onze provincie - zien we de laatste jaren burgers initiatieven nemen op het gebied van (thuis)zorg, welzijn, onderwijs en energie. De ontwikkeling naar een grotere rol en verantwoordelijkheid voor de burger en zijn directe omgeving zien we ook terug in het beleid van de rijksoverheid op het gebied van participatie, welzijn en zorg. Minder overheid, meer burger. Maar vooral ook: een andere overheid. Een overheid die zich minder bezig houdt met de ontwikkeling en uitvoering van beleid, en meer met het creëren van (rand)voorwaarden en spelregels waarbinnen burgers zelf hun problemen benoemen, er met elkaar oplossingen voor Als provincie hebben we in de achterliggende jaren een actieve rol gespeeld bij de totstandkoming van de Regionale Woon- en Leefbaarheidsplannen. Nu die plannen (nagenoeg) gereed zijn en de uitvoering ervan aan de orde is, past ons een andere rol. Wij hanteren het uitgangspunt dat we als provincie in beginsel geen rol behoren te spelen in zaken die gemeenten - in samenspraak met maatschappelijke partijen - zelf of in onderlinge samenwerking kunnen oplossen; uiteraard binnen de kaders van de vastgestelde WLP- s. Een gevolg van dit uitgangspunt is dat gemeenten vrijheid hebben eigen keuzes te maken. Dat is geen bezwaar, integendeel, omdat op die manier beter tegemoet kan worden gekomen aan de wensen van de burgers in hun specifieke lokale omstandigheden Onze eerste verantwoordelijkheid is om gemeenten, maatschappelijke partners en burgers te stimuleren en actief te ondersteunen. Het mogelijk maken dat de door hen gezamenlijk ontwikkelde plannen ook daadwerkelijk worden uitgevoerd; ruimte geven en er zijn als het nodig is. Hoe gaan we dat doen? Stimuleren en waarderen van actief burgerschap en ondernemerschap Als provinciaal bestuur hechten we grote betekenis aan actief burgerschap en ondernemerschap. Veel van de gevolgen van de krimp 15

10 k i j k o p k r i m p p r o v i n c i a a l a c t i e p l a n b e v o l k i n g s d a l i n g k i j k o p k r i m p p r o v i n c i a a l a c t i e p l a n b e v o l k i n g s d a l i n g manifesteren zich in de dorpen en wijken, in de directe leefomgeving van de inwoners. Het zijn derhalve ook de inwoners die als eerste in staat moeten worden gesteld oplossingen te bedenken en te realiseren. Dit leidt in onze opvatting ook tot een andere rol voor lokale bestuurders en ambtenaren; zij zullen op basis van vertrouwen, hun inwoners vooral moeten stimuleren en faciliteren in actief burgerschap en ondernemerschap. Inspirerend anticiperen Voorkomen is beter dan genezen. Dat geldt zeker ook voor de gevolgen van de krimp. Hoe eerder we ongewenste gevolgen signaleren en er wat aan doen, hoe beter het is. Ook omdat op deze manier dikwijls veel kosten bespaard zullen kunnen worden. De houding die hierbij nodig is omschrijven we als inspirerend anticiperen. Anticiperen spreekt voor zich, met inspirerend willen we benadrukken dat het belangrijk is betrokkenen enthousiast te maken, en zich aandienende gevolgen van de krimp niet uitsluitend als probleem te zien, maar ook - of liever - als kansen om in de eigen leefomgeving met elkaar iets nieuws tot stand te brengen. Bundelen en samenwerken Zoals hiervoor reeds gememoreerd zijn de beschikbare budgetten niet toereikend om alle wensen te vervullen. Het is daarom dringend gewenst om waar het maar even kan te bundelen en samen te werken. In alle fasen: van probleemanalyse en planontwikkeling tot uitvoering en evaluatie. Het is niet alleen om financiële redenen dat bundeling en samenwerking geboden is. Veel opgaven zijn simpelweg binnen de bestaande kaders niet meer op te lossen. Samenwerking vereist de bereidheid fysieke, bestuurlijke, sectorale en mentale grenzen te doorbreken. Of anders gezegd: de systeemwereld van de overheid te verruilen voor de leefwereld van de burger. Ruimte geven aan experimenten We geven burgers meer vertrouwen. Dat houdt in dat we open staan voor onorthodoxe oplossingen en werkwijzen en ruimte moeten geven aan experimenten. Daarbij hoort ook dat we accepteren dat er wel eens iets niet lukt. Daar leren we dan van. Experimenteren is ook belangrijk omdat het mensen bij elkaar brengt; een voorwaarde om - al is het dan met vallen en opstaan - samen antwoorden te vinden op de opgaven waar we voor staan. In alle gevallen is het van belang om ook anderen te informeren over de experimenten en succesvolle waar mogelijk te verankeren in structureel beleid. De vaart erin houden en resultaten zichtbaar maken Zoals gezegd: de plannen liggen klaar. Nu komt het erop aan ze van het papier af te halen en ze daadwerkelijk uit te voeren. We vinden dat burgers en ondernemers daarbij een belangrijk rol moeten spelen. Dan is het belangrijk dat er ook snel resultaat geboekt wordt. Dat motiveert en enthousiasmeert. Bovendien, het is ook gewoon noodzakelijk dat er nu snel resultaten geboekt worden. De vaart erin houden lukt als we projecten kiezen die ook daadwerkelijk snel resultaat kunnen opleveren. Daarnaast is het uiteraard van belang om ook bij complexere projecten de voortgang scherp te bewaken en procedures niet nodeloos ingewikkeld te maken. Gemeenten en provincie moeten hier steeds goed op blijven letten. Als provincie gaan we daarom actief aan de slag met het vereenvoudigen van regels/procedures. Tot slot merken we hier op dat behaalde resultaten publiciteit verdienen. Dat inspireert de mensen die eraan gewerkt hebben, en vele anderen. Zo creëren we meerwaarde en tonen we de buitenwereld de kracht en creativiteit van Groningen en de Groningers. Onderwijs, zorg en arbeidsmarktbeleid Onderwijs, zorg en arbeidsmarktbeleid zijn beleidsterreinen waar we als provinciale overheid nadrukkelijk verantwoordelijkheid (willen) dragen. In de uitvoering van het beleid op deze terreinen spelen maatschappelijke organisaties een primaire rol. Onze rol is vooral onze maatschappelijk partners pro-actief te ondersteunen om in samenspraak met gemeenten en burgers tot stand te brengen wat nodig is. Bij de inzet van financiële en andere instrumenten die ons ter beschikking staan, hanteren we de uitgangspunten zoals hiervoor geschetst. Woningbouwbeleid De provincie vraagt de gemeenten om een woonvisie op te stellen, bij voorkeur in regionaal verband. Doel hiervan is het optimaal bedienen van de woningvraag door nieuwbouw en transformatie en het voorkomen van overaanbod aan bouwplannen. Voor een nadere toelichting hierop zie de herziene Omgevingsverordening. Fysieke bereikbaarheid Goede bereikbaarheid is voor de vitaliteit van elke stad en elk dorp essentieel. De provincie heeft hierin een belangrijke taak. Over het algemeen is de bereikbaarheid in onze provincie relatief goed. Zo wordt er hard gewerkt aan de Verdubbeling N33 en aan de Spoorlijn Veendam - Stadskanaal. Voor meer informatie over dit thema verwijzen we naar ons reguliere beleidsprogramma Verkeer en Vervoer. Pro-actief zijn op provinciale thema s In het woon- en leefbaarheidsbeleid in de krimpgebieden spelen ook thema s die niet uitsluitend op (inter)gemeentelijk niveau kunnen worden opgepakt, maar waarbij (ook) afstemming, regie en actief beleid op provinciale schaal vereist en/of gewenst is. Het betreft: Onderwijs, Arbeidsmarktbeleid, Zorg, Woningbouwbeleid, Fysieke bereikbaarheid en Digitale bereikbaarheid. Op deze thema s heeft of neemt de provincie een zelfstandige verantwoordelijkheid, waaraan we pro-actief gestalte zullen geven. Digitale bereikbaarheid We vinden het belangrijk dat elke inwoner en elk bedrijf in de provincie kan beschikken over een betaalbare breedband internetverbinding. Dit om huishoudens en bedrijven toegang te geven tot alle kansen en mogelijkheden die de digitale wereld biedt. In het licht van leefbaarheid is dit, niet in de laatste plaats, van belang voor het simpel onderhouden van sociale contacten, gewoon een grootmoeder die kan appen en chatten met haar kleinkind Anders dan bij de traditionele nutsvoorzieningen is de aanleg en het beheer van elektronische infrastructuur is tot nu toe primair

11 een zaak van commerciële partijen. Omdat elektronische infrastructuur inmiddels ook als nutsvoorziening beschouwd kan worden, vinden we dat we als provinciale overheid hierin wel een rol dienen te spelen. Die rol willen we invullen door de uitrol van breedband door marktpartijen te faciliteren. Een belangrijk argument om hiervoor te kiezen is dat het Rijk het primaat nadrukkelijk legt bij (lokale) marktpartijen Waar lokale initiatieven zich voordoen, willen we dit optimaal faciliteren, omdat dergelijke initiatieven ook de sociale cohesie en de leefbaarheid versterken. Doelgericht financieel ondersteunen Een belangrijk tastbaar instrument in ons krimp-beleid is de doelgerichte inzet van subsidies. Voor uitvoering van specifiek krimp-beleid heeft de provincie Groningen voor de komende jaren veel geld gereserveerd. Voor een deel zijn over de besteding van dit geld reeds afspraken gemaakt in de Regionale Woon- en Leefbaarheidsplannen en in het Actieprogramma Leefbaarheid, Werk en Energie. Het beschikbare geld kan besteed worden aan projecten en initiatieven die reeds in de WLP s zijn benoemd maar waarvoor nog geen dekking is, of aan nieuwe projecten/ initiatieven. We verwachten dat het beroep op onze financiële middelen aanzienlijk groter zal zijn dan waarin we kunnen voorzien. Dat betekent dat we keuzes moeten maken. Daarbij zullen we ons laten leiden door de in deze notitie genoemde uitgangspunten en criteria. Des te meer projecten en initiatieven aan deze criteria voldoen, des te meer enthousiasme we er als provincie voor zullen hebben. beschikbaar inmiddels toegekend ruimte Schakel tussen gemeenten en rijk Apart noemen we hier de rol die we als provincie spelen als schakel tussen gemeenten en rijk. We zullen de opgaven, de financiële consequenties ervan en zeker ook de resultaten die we behalen in de komende jaren pro-acties in Den Haag onder de aandacht brengen. Waar zinvol doen we dat samen met de andere krimpprovincies Zeeland en Limburg. Werk in uitvoering Hierboven gaven we aan welke koers ons voor ogen staat en welke nieuwe accenten wij in het krimpbeleid zullen aanbrengen. Daarbij bouwen we voort op wat er inmiddels is bereikt en in gang gezet: Acties uit Provinciaal Actieplan Bevolkingsdaling Het Provinciaal Actieplan Bevolkingsdaling bevatte dertig acties. De meeste ervan betreffen langer lopende initiatieven en projecten, die in de komende jaren doorlopen. Over de voortgang van deze acties informeerden we u in december 2012 (Kijk op Krimp). Uitvoering Regionale WLP s Aansluitend op de regionale WLP s zijn (worden) er concrete uitvoeringsplannen gemaakt en door Provinciale Staten vastgesteld. Voor zover de financiering geregeld is (of wordt), worden de acties in de komende jaren uitgevoerd. Over de voortgang informeren we u in onze jaarlijkse voortgangsrapportage Krimpbeleid. Actieprogramma Leefbaarheid, Werk en Energie Het doel van het Actieprogramma Leefbaarheid, Werk en Energie is om kritische projecten uit de WLP s versneld uit te voeren, om hiermee de kwaliteit van de (leef) omgeving en daarmee het draagvlak voor andere initiatieven op voldoende niveau te houden. Concreet is in het kader van Actieprogramma geld beschikbaar gesteld voor de versnelde aanpak van de centra van Winschoten en Delfzijl en voor toeristische projecten in De Marne (Lauwersmeer). Inspirerende voorbeelden FAE Gemeenten Verspreid in deze nota trof u voorbeelden FAE Rijksmiddelen FAE prov. ISV Expertpool Krimpoogst van hoe de inwoners van Groningen in de afgelopen jaren creatieve en praktische oplossingen hebben weten te vinden voor de FAE prov. RLK Start met een aantal in- en uitdagingen van de krimp. Ter afsluiting vindt externe bedrijfskundigen, u hieronder enkele voorbeelden van hoe we fondsenwervers; op de ingeslagen weg met nieuwe accenten Oost Gr. prov. RLK onze eigen des kundigen die, nadat hun gegevens op kaart zijn gebracht, in het in de komende jaren door willen gaan. We zullen u uitvoeriger over onze inzet en de resultaten ervan informeren in onze jaarlijkse voortgangsrapportage Krimpbeleid. vervolg kunnen worden Oost Gr. prov. ISV opgeroepen, betrokken De Marne prov. RLK worden bij en door deelnemers De Marne prov. ISV van verschillende burgerinitiatieven. Op deze wijze willen we ook meer gebruik maken Innovatie Projecten van horizontale kennisdeling 18 en Experimenten 19 Uitvoeringsbudget Prov. Actieplan Bevolkingsdaling FAE = Financieel Arrangement Eemsdelta n i e u w e

12 Project Experiment verhuurcoöperatie Het project mikt op leegstaande woningen, welke, waarschijnlijk niet meer verkocht worden door de staat van onderhoud, weer in gebruik té nemen om zo verpaupering èn kapitaalvernietiging te voorkomen. Er wordt een nieuw business concept ontwikkeld en getest voor het flexibel, verhuren van leegstaande woningen in De Marne en er worden nieuwe product markt-combinaties ontwikkeld die inspelen op behoeften van specifieke doelgroepen tijdelijke bewoners. n i e u w e Zorg op maat Door krimp is er sprake van uitkleding of verdwijnen van zorg in kleine krimpende dorpen ( inw.). Voor kleine krimpende dorpen is een zorgconcept op maat nodig dat aansluit bij de vraag van een dorp, maar ook bij de kracht van een dorp. Daarom is het de doelstelling van dit project om een woonzorg- en welzijnsconcept te ontwikkelen dat het mogelijk maakt dat bijna iedereen tot zijn dood in het dorp kan blijven wonen. Ook tijdelijke opvang bij ziekte of na ziekenhuisopname en mensen die een beschermde woonomgeving nodig hebben moeten in het dorp kunnen blijven wonen. Boekje Van krimp naar kans We maken een toegankelijk boekwerkje over succesvolle krimp-initiatieven, waarmee we de veerkracht, creativiteit en energie van de Groningers in de krimpgebieden in beeld brengen. Het boekje verspreiden we in onze provincie, maar zeker ook daarbuiten! n i e u w e n i e u w e Project mobiliteit en voorzieningen Pilot innovatief ondernemerschap Waarom wordt de realisatie van een dorpshuis ondersteund? Op de begane grond van In een voormalig kerkgebouw in Pieterburen wordt een dorpshuis gerealiseerd en de bouw van hotelkamers op de nog aan te brengen bovenetage. Die kamers worden via een langdurig contract verhuurd aan een ondernemer in het dorpshuis een bijdrage aan de leefbaarheid in de omgeving, in de zin van een sociale functie, culturele functie, (beperkte) zorgfunctie en zaalverhuur. Het hotel anderzijds ondersteunt het kleinschalige toerisme in de regio en draagt zorg dat de jaarlijkse exploitatiekosten van het dorpshuis zeker voor 50% gedekt zijn. Dat is ook meteen het unieke en innovatieve aan het concept: hergebruik van een leeg kerkgebouw en een bescheiden bijdrage aan de In Oost-Groningen en Zuidoost-Drenthe is een experiment gaande, (met inzet van gemeenten, provincies, OV-bureau, Geon en STAMM) gericht op het ontwikkelen van nieuwe vormen van (fijnmazig) openbaar vervoer, met inzet van zowel professionals als vrijwilligers. Het project richt zich op organisatie, financiering (ontschotten) en juridische aspecten. De ervaringen en inzichten zijn relevant voor andere duurzaam toerisme. Enerzijds levert sociaal economische vitalisering van gemeenten en regio s het gebied. n i e u w e n i e u w e

13 colofon Uitgave: Provincie Groningen, afdeling ruimte en samenleving Ontwerp, druk en afwerking: Grafsiche centrum, Provincie Groningen Fotografie: Alex Wiersma, Provincie Groningen; Daniel Bosma e.a. Oplage: mei 2013

14