Programmeren VBA 1. Colofon: Uitgave 1.1 : M.M. Witkam, juni 2002 Nummer : 1021 Auteur : drs. M.M. Witkam Profieldeel : Profiel : Wiskunde Prijs

Transcriptie

1 Programmeren VBA 1

2 Programmeren VBA 1 Colofon: Uitgave 1.1 : M.M. Witkam, juni 2002 Nummer : 1021 Auteur : drs. M.M. Witkam Profieldeel : Profiel : Wiskunde Prijs : Niets uit deze uitgave mag verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

3 Programmeren VBA 1 INHOUDSOPGAVE Inleiding 1. Variabelen, in- en uitvoer Typen variabelen en constanten, bewerkingen, functies Herhalingsstructuren Keuzestructuren Procedures, functies Opdrachten...81 Appendix i

4 Programmeren VBA 1 ii

5 Programmeren VBA 1 Inleiding Dit is de cursus Programmeren VBA 1. In deze cursus leer je de basisvaardigheden van het procedureel programmeren in de taal Visual Basic for Applications (VBA), een onderdeel van Microsoft Office. De cursus is gebaseerd op het programma Word. Je maakt hier kennis met variabelen en constanten, in- en uitvoer, de verschillende herhalings- en keuzestructuren, en het gebruik van procedures en functies. In het eerste hoofdstuk maak je voornamelijk kennis met de werkwijze bij het programmeren in VBA, en met elementaire in- en uitvoer. In hoofdstuk 2 staat een meer systematische beschrijving van enkele gegevenstypen, hun bewerkingen en functies. In het derde hoofdstuk wordt uitgebreid aandacht besteed aan methoden om (een deel van) een programma meer dan één keer te laten uitvoeren. Daarbij gaat het om herhalingen zolang aan een bepaalde voorwaarde is voldaan, totdat aan een bepaalde voorwaarde is voldaan, en constructies waarbij het aantal herhalingen vastligt. In hoofdstuk 4 worden de technieken behandeld om (een deel van) een programma voorwaardelijk te laten uitvoeren. Hoofdstuk 5, over procedures en functies, geeft de hulpmiddelen om programma s op een goede manier te structureren. Na het bestuderen van deze hoofdstukken ben je in staat om een groter programmeerprobleem zelfstandig op te lossen. In hoofdstuk 6 staan een paar van zulke problemen. Om zelfstandig met deze cursus te kunnen werken moet je een paar kleine aanpassingen in Word aanbrengen. Die staan voor Word 97 en 2000 beschreven in de appendix. iii

6 Programmeren VBA 1 iv

7 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 1 1. Variabelen, in- en uitvoer In dit hoofdstuk maak je kennis met de gang van zaken bij het werken met Visual Basic for Applications of VBA, de programmeertaal van Microsoft Word, en met de eerste beginselen van het programmeren in VBA. Bij elk hoofdstuk hoort een Worddocument met voorbeeldprogramma s. In die voorbeelden worden principes van VBA gedemonstreerd. Hieronder staat beschreven hoe je die voorbeelden oproept, bekijkt en laat uitvoeren. 1. Open het bestand Pv1-1v.doc. Je krijgt dan de volgende waarschuwing te zien. Macro s inschakelendat gebruikt wordt voor de uitvoer van de programma s of macro s. 2. Om de programma s of macro s te bekijken, te bewerken of te laten uitvoeren, geef je het commando Extra, Macro, Macro s (of Alt+F8). Kies daarbij altijd Macro s in (document). 3. Selecteer Voorbeeld01, en druk op Uitvoeren. In het eerst nog lege document verschijnt dan het sommetje : 3,7 + 4,4 = 8,1. Dit is het resultaat van de in voorbeeld 1 opgenomen instructies. Het is natuurlijk de bedoeling dat je dergelijke instructies leert begrijpen en dat je ze zelf kunt opstellen. 1

8 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 1 4. Om de programma-instructies te zien en eventueel te wijzigen ga je als volgt te werk. Geef weer het commando Extra, Macro, Macro s, en selecteer weer Voorbeeld01. Druk nu op Bewerken. Je komt dan in de Visual Basic-editor. Zorg ervoor dat je in de Visual Basic-editor de projectverkenner kunt zien (commando: Beeld, Projectverkenner, of Ctr+R), en ook het venster eigenschappen (commando: Beeld, Venster Eigenschappen, of F4). Kies zo nodig in de projectverkenner de module Voorbeelden. In de Visual Basic-editor kun je de programma s of macro s bekijken en wijzigen. Met Alt+F11 kun je switchen tussen het document en de Visual Basic-editor. Om de programma s te laten uitvoeren moet je altijd terug naar het document. Voorbeeld 1 Sub Voorbeeld01() ' een optelling ' declaratie van de variabelen (termen a en b, en som s): Dim a As Single, b As Single, s As Single ' de toewijzingsinstructies: a = 3.7: b = 4.4 s = a + b ' uitvoer: pvuitvoer a, " + ", b, " = ", s, ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld01 Toelichting Sub... End Sub Daartussen staan de instructies van de procedure met de naam Voorbeeld01. ' een optelling Alles na ' wordt genegeerd ( commentaar ). Hier staat meestal nadere toelichting. Dim a As Single, b As Single, s As Single 2

9 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 1 De variabelendeclaratie: er worden drie variabelen gedeclareerd, a, b en s, alle van het type Single (een reëel getal). a = 3.7: b = 4.4 De variabele a krijgt de waarde 3,7 (dus met een punt, niet met een komma): een toewijzing. Net zo krijgt b de waarde 4,4. De instructies mogen op één regel staan als er een dubbele punt tussen staat. s = a + b De variabele s krijgt als waarde van de som van de waarden van a en b. pvuitvoer a, " + ", b, " = ", s, "." Er wordt tekst ingevoegd in het actieve document : de waarde van a, de tekst " + " (zonder de aanhalingstekens), de waarde van b, de tekst " = ", de waarde van s, en een punt aan het einde van de zin. pvnr Ga verder op een nieuwe regel (alinea). Het is natuurlijk ook van belang dat je de structuur van het geheel begrijpt. Daarom staat hieronder nogmaals het programma. Sub Voorbeeld01() ' een optelling ' declaratie van de variabelen (termen a en b, en som s): Dim a As Single, b As Single, s As Single ' de toewijzingsinstructies: a = 3.7: b = 4.4 s = a + b ' uitvoer: pvuitvoer a, " + ", b, " = ", s, ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld01 Het geheel wordt omhuld door de regels Sub Voorbeeld01() en End Sub; daarom springen de andere regels ook in. De eerste instructie is een declaratie, waarmee wordt aangekondigd welke variabelen worden gebruikt. Daarna zijn er de toewijzingsinstructies, waarmee echt iets berekend wordt. Tenslotte is er de uitvoerinstructie, waarmee het sommetje in het document wordt gezet. De juiste volgorde is natuurlijk van groot belang. De variabelen die je wilt gebruiken moeten eerst aangekondigd zijn, en er moet natuurlijk eerst gerekend worden en daarna pas geschreven, globaal dus als volgt. Sub Voorbeeld01() declaraties rekenen uitvoer End Sub ' Voorbeeld01 Het programma in voorbeeld 1 werkt alleen met de waarden a = 3,7 en b = 4,4. Wil je andere getallen laten optellen, dan moet je het programma veranderen. Het is handiger als je de waarden kunt opgeven terwijl het programma loopt. 3

10 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 1 Voorbeeld 2 Sub Voorbeeld02() ' invoer en uitvoer ' declaratie van de variabele: Dim a As Single ' invoer: pvinvoer "Geef een waarde:", a ' uitvoer: pvuitvoer "De waarde is ", a, ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld02 Toelichting pvinvoer "Geef een waarde", a Hierdoor verschijnt een venstertje met de titel Invoer, en met als tekst Geef een waarde. Hierin vul je een waarde in, en je klikt op OK (of je drukt op Enter). Deze waarde wordt toegewezen aan de variabele a. Als je op Annuleren klikt, of iets invult dat geen getal voorstelt, dan krijgt a de waarde 0. Je gebruikt nu gewoon de komma (dus niet de punt). Voorbeeld 3 Sub Voorbeeld03() ' invoer, berekening en uitvoer ' de termen en de som: Dim a As Single, b As Single, s As Single ' invoer: pvinvoer "Eerste getal:", a pvinvoer "Tweede getal:", b ' berekening: s = a + b ' uitvoer: pvuitvoer a, " + ", b, " = ", s, ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld03 Hier heb je dus de volgende structuur. Sub Voorbeeld03() declaraties invoer rekenen uitvoer End Sub ' Voorbeeld03 4

11 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 1 Voorbeeld 4 Het onderstaande programma voor de stelling van Pythagoras heeft precies dezelfde structuur. Sub Voorbeeld04() ' de stelling van Pythagoras ' de drie zijden: Dim a As Single, b As Single, c As Single ' invoer van de rechthoekszijden: pvinvoer "De ene rechthoekszijde:", a pvinvoer "De andere rechthoekszijde:", b ' berekening van de schuine zijde: c = Sqr(a ^ 2 + b ^ 2) ' uitvoer: pvuitvoer "De ene rechthoekszijde is ", a, ".": pvnr pvuitvoer "De andere rechthoekszijde is ", b, ".": pvnr pvuitvoer "De schuine zijde is ", c, ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld04 Toelichting c = Sqr(a ^ 2 + b ^ 2) Hierin stelt Sqr de wortelfunctie voor, dus Sqr(x) is x. Enkele andere functies: Sin(x) sin x Cos(x) cos x Tan(x) tan x Hierbij moet de hoek x in radialen worden opgegeven. Atn(x) arctan x Dit is de hoek α (in radialen) waarvan de tangens gelijk is aan x: α = arctan x tan α = x. Exp(x) e x Log(x) ln x (dus met grondtal e, niet met grondtal 10) Abs(x) x a ^ 2 betekent a 2. De tekens voor de bewerkingen of operatoren zijn: + optellen - aftrekken * vermenigvuldigen / delen ^ machtsverheffen Hierbij gelden de gewone voorrangsregels ; in volgorde 1 haakjes 2 machtsverheffen 3 vermenigvuldigen, delen 4 optellen, aftrekken Denk erom dat je in VBA niet kunt zeggen c^2 = a ^ 2 + b ^ 2 Je moet dit altijd eerst expliciet maken: c 2 = a 2 + b 2 c = a 2 + b 2. 5

12 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 1 In de Visual Basic-editor kun je uitleg krijgen over de gebruikte taalconstructies. Selecteer bijvoorbeeld het woord Sub en druk op F1. Je ziet dan de syntaxis van de constructie, dat wil zeggen de manier waarop de instructie in VBA moet worden gebruikt. Sub (Instructie) Declareert de naam, argumenten en programmacode waaruit het hoofddeel van de procedure Sub is opgebouwd. Syntaxis: [Private Public] [Static] Sub naam [(argumenten)] [instructies] [Exit Sub] [instructies] End Sub Elementen tussen vierkante haken [ en ] kunnen in de constructie voorkomen, maar het hoeft niet. Een verticale streep (of) geeft een keuzemogelijkheid aan. Vetgedrukte woorden moeten letterlijk zo gebruikt worden. Cursief gedrukte woorden moeten op de juiste manier worden gebruikt. In voorbeeld 1: Sub Voorbeeld01()... End Sub ' Voorbeeld01 Nu worden [Private Public] [Static] dus niet gebruikt. Er staat letterlijk Sub, en daarna als naam Voorbeeld01. Een naam moet beginnen met een letter, en moet verder bestaan uit letters en/of cijfers. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen hoofdletters en kleine letters. Dus Voorbeeld01, VOORBEELD01 en VOORbeeld01 stellen allemaal hetzelfde voor. Ook [(argumenten)] ontbreekt hier. De haakjes zet Visual Basic er zelf achter; er had dus eigenlijk ([argumenten]) moeten staan. Op de plaats van de puntjes staan nu wel de instructies. Ook [Exit Sub] en [instructies] daarna ontbreken hier. Het geheel wordt beëindigd met het verplichte End Sub. Voor de duidelijkheid staat daar als commentaar achter dat dit het einde is van Voorbeeld1. We gebruiken Sub voorlopig alleen zo: Sub naam () instructies End Sub Je kunt op deze manier alleen toelichting krijgen op taalconstructies die tot de eigenlijke Visual Basic-taal behoren. Zou je hetzelfde proberen bij pvuitvoer of pvnr, dan krijg je de mededeling: Sleutelwoord niet gevonden 6

13 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 1 Opgaven Bij de macro s in het bestand Pv1-1o.doc staat van de eerste vier opgaven al het begin. Je kunt die macro s verder bewerken. In de Visual Basic-Editor kun je, terwijl je bezig bent, op taalfouten laten controleren met het commando Foutopsporing compileren. Sla de wijzigingen regelmatig op. Test ook elk geschreven programma op correcte berekening. Bij enkele opgaven zijn daarvoor suggesties gegeven. Opgave 1 Als a, b en c de zijden van een driehoek zijn, dan wordt de oppervlakte van de driehoek gegeven door O = s(s a)(s b)(s c) met s = 1 2 (a + b + c). Schrijf een programma met als invoer de lengtes van de drie zijden, en als uitvoer de oppervlakte van de driehoek. Gebruik voorbeeld 4 als model, dus neem de volgende structuur. Sub Opgave01() declaraties invoer rekenen uitvoer End Sub ' Opgave01 Test het programma met de waarden a = 3, b = 4 en c = 5, waarbij een waarde van de oppervlakte O = 6 hoort. Test het programma ook met de waarden a = 5, b = 12 en c = 13. Opgave 2 Als h a de hoogtelijn op de zijde a is, h b de hoogtelijn op de zijde b, en h c de hoogtelijn op de zijde c, dan is O = 1 2 a h a = 1 2 b h b = 1 2 c h c Gebruik dit, en de formule uit opdracht 1, om de hoogtelijnen van een driehoek te laten berekenen. Invoer: de lengtes van de drie zijden a, b en c. Uitvoer: de lengtes van de hoogtelijnen. Maak de formules eerst expliciet. Test het programma met dezelfde waarden als in opgave 1. Reken daarvoor eerst, met de hand, de lengtes van de hoogtelijnen uit. Opgave 3 De vervangingsweerstand R van twee parallel geschakelde weerstanden R 1 en R 2 wordt gegeven door 1 R = 1 R R of R = R 1 R 2 2 R 1 + R 2 Schrijf een programma met als invoer de grootte van de weerstanden R 1 en R 2, en als uitvoer de vervangingsweerstand R. Bedenk zelf bruikbare testwaarden. Doe hetzelfde voor drie weerstanden: 1 R = 1 R R R 3 7

14 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 1 Opgave 4 Als van een driehoek de zijden b en c en de ingesloten hoek α gegeven zijn, dan is de zijde a te berekenen uit a 2 = b 2 + c 2 2bc cos α dus a = b 2 + c 2 2bc cos α. Schrijf een programma met als invoer de zijden b en c en de hoek α (in graden), en als uitvoer de zijde a. Zet de hoek eerst om in radialen (vermenigvuldig met π/180). Definieer π als: Const Pi As Single = Test het programma met de waarden b = 3, c = 4, α = 90 en b = 1, c = 1, α = 60. Opgave 5 Wat is de uitvoer van het volgende programma? Sub Opgave05() Dim a As Single, b As Single, c As Single Dim d As Single, e As Single, f As Single Dim p As Single, q As Single, r As Single a = 2: b = 3: c = 4 d = b * c e = a ^ b f = a + b * c p = b / a * c q = Sqr(c) r = Atn(a / 2) pvuitvoer "d = ", d: pvnr pvuitvoer "e = ", e: pvnr pvuitvoer "f = ", f: pvnr pvuitvoer "p = ", p: pvnr pvuitvoer "q = ", q: pvnr pvuitvoer "r = ", r: pvnr End Sub ' Opgave05 8

15 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 2 2. Typen variabelen en constanten, bewerkingen, functies In het vorige hoofdstuk zagen declaraties van variabelen er zo uit: Dim a As Single, b As Single, c As Single De syntaxis van zo n declaratie is (voorlopig): Dim varnaam As type [, varnaam As type]... Daarin moet varnaam beginnen met een letter; verder mogen er letters en/of cijfers in voorkomen. Het mag niet een van de Visual Basic sleutelwoorden zijn, zoals Sub of End. Verder moet blijkbaar van elke variabele apart een type genoemd zijn. Kijk voor meer informatie in de Visual Basic-editor: Help, Inhoudsopgave en Index, Index, Dim(instructie). Je kunt ook constanten declareren: Const Pi As Single = De syntaxis is: Const constnaam As type = expressie [, constnaam As type = expressie]... Ook constnaam beginnen met een letter; verder mogen er letters en/of cijfers in voorkomen. Kijk voor meer informatie in de Visual Basic-editor: Help... Const(instructie). We gebruiken (voorlopig) de volgende gegevenstypen. Voor gehele getallen: Byte gehele getallen van 0 t/m byte Integer gehele getallen van t/m bytes Long gehele getallen van t/m bytes Daarin is een byte hetzelfde als 8 bits. Een gegevenstype van 1 byte kan 2 8 = 256 verschillende waarden hebben. Een gegevenstype van 2 bytes kan 2 16 = verschillende waarden hebben. Bij Integer is dat dus (bijna) eerlijk verdeeld over positieve en negatieve getallen. Een gegevenstype van 4 bytes kan 2 32 = verschillende waarden hebben. Ook bij Long is dat dus verdeeld over de positieve en negatieve getallen. Met deze drie typen wordt binnen het bereik exact gerekend, dus zonder afrondingsfouten en dergelijke. Als uitkomsten van berekeningen buiten het bereik vallen, dan treedt er een fout op ( overloop of overflow ); zie voorbeeld 1. Kijk voor meer informatie in de Visual Basic-editor: Help... Byte(gegevenstype), Integer(gegevenstype) en Long(gegevenstype). Voor reële getallen: Single reële getallen tussen 1, en 3, en tussen 4 bytes 3, en 1, (en 0 natuurlijk) Double reële getallen tussen 4, en 8 bytes 1, en tussen 1, en 4, (en 0 natuurlijk) In plaats van 1, gebruikt Visual Basic de notatie E 45: de drijvende komma notatie ( floating point ). Als getallen te groot of te klein worden schakelt Visual Basic automatisch over op deze notatie. Met deze typen wordt, ook binnen het bereik, niet exact gerekend. Er zullen altijd afrondingsfouten optreden; zie voorbeeld 2. Kijk voor meer informatie in de Visual Basic-editor: Help... Single(gegevenstype), Double(gegevenstype) en Overzicht gegevenstypen. 9

16 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 2 Verder is er het gegevenstype Boolean; dit kan de waarden True en False (waar en onwaar) hebben. Ook is er het gegevenstype String; in variabelen van dit type kan tekst (een tekenreeks ) worden bewaard. Er zijn nog meer typen, maar hiermee redden we het voorlopig wel. Je kunt je natuurlijk afvragen waarvoor al die gegevenstypen nodig zijn. Dat er verschillende typen zijn voor tekst en voor getallen is wel logisch: met tekst doe je andere dingen dan met getallen. Maar vijf verschillende typen voor getallen lijkt een beetje veel van het goede. Je zou zelfs kunnen overwegen om gewoon elk getal als Double te declareren, want daar past elk ander getaltype in. Het nadeel van die aanpak is dat er geen verschil meer is tussen exact rekenen (bij gehele getallen) en benaderend rekenen (bij reële getallen). Verder wordt met de kleine typen sneller gerekend dan met de grote. Ook met gehele getallen wordt sneller gerekend dan met reële getallen. Tenslotte kun je met een groot type makkelijker problemen krijgen als je veel variabelen gebruikt, en dat gaat een keer gebeuren. Je kunt je dus het beste vooraf realiseren of je een geheel of een reëel type nodig hebt, en hoe groot het moet zijn. Voorbeeld 1 Sub Voorbeeld01() ' rekenen met gehele getallen ' drie Byte-variabelen: Dim a1 As Byte, b1 As Byte, s1 As Byte ' drie Integer-variabelen: Dim a2 As Integer, b2 As Integer, s2 As Integer a1 = 100: b1 = 200 s1 = a1 + b1 a2 = 100: b2 = 200 s2 = a2 + b2 pvuitvoer a1, " + ", b1, " = ", s1, ".": pvnr pvuitvoer a2, " + ", b2, " = ", s2, ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld01 Hier worden dus drie variabelen gedeclareerd van het type Byte, en drie van het type Integer. De eerste twee variabelen krijgen een waarde, en de derde krijgt als waarde de som van de eerste twee. Als je dit laat uitvoeren krijg je de mededeling: Fout 6 tijdens uitvoering: Overloop De knop Help geeft nadere toelichting (de waarde van a1 + b1 is hier te groot voor een Byte). Kies Foutopsporing. Je ziet dan in de programmatekst een gele pijl bij de regel s1 = a1 + b1 Als je daar een accent voor zet, dan wordt de regel verder genegeerd. Kies nu uit het menu Foutopsporing: Stap uit (Ctrl+Shift+F8). Je kunt nu het programma wel laten uitvoeren. Maar het resultaat van de eerste berekening klopt nu niet. Voorbeeld 2 Sub Voorbeeld02() ' rekenen met reële getallen ' drie Double-variabelen: Dim a As Double, b As Double, s As Double a = 1E+15: b = 0.01 s = a + b pvuitvoer a, " + ", b, " = ", s, ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld02 10

17 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 2 Hier worden dus drie variabelen gedeclareerd van het type Double. De variabele a krijgt de waarde 1E+15 = , en b krijgt de waarde 0,01. De variabele s zou dus de waarde ,01 moeten hebben, maar de uitvoer van het programma is: 1E ,01 = 1E+15. De waarde ,01 past dus niet helemaal binnen een variabele van het type Double; de waarde wordt afgerond. Voorbeeld 3 Sub Voorbeeld03() ' Boolean-variabelen ' een reële en een Boolean variabele Dim a As Single, b As Boolean pvinvoer "Geef een getal:", a pvuitvoer "a = ", a: pvnr b = (a < 10) pvuitvoer "a < 10 is ", b, ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld03 Dit programma vraagt om een waarde voor de reële variabele a. Deze waarde wordt vergeleken met de waarde 10, en het resultaat (waar of niet-waar) wordt opgeslagen in de Boolean variabele b: b = (a < 10) Voorbeeld 4 Sub Voorbeeld04() ' String-variabelen ' drie String-variabelen: Dim a As String, b As String, c As String pvinvoer "Geef wat tekst:", a pvinvoer "Geef nog wat tekst:", b c = a & b pvuitvoer "Bij elkaar: ", c, ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld04 In dit programma komen drie String-variabelen voor. Van de eerste twee wordt de waarde gevraagd. Het effect van c = a & b is dat die twee waarden aan elkaar geplakt ( aaneengeschakeld ) worden. In het vorige hoofdstuk zijn al enkele bewerkingen en functies genoemd. De bewerkingen die we (voorlopig) tegenkomen zijn: ^ machtsverheffen * vermenigvuldigen / delen \ gehele deling (zie voorbeeld 5) Mod rest bij gehele deling (zie voorbeeld 5) + optellen - aftrekken & Strings aaneenschakelen (zie voorbeeld 4) 11

18 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 2 Samen met constanten, variabelen en functies zijn dit dus de bouwstenen van expressies ofwel (rekenkundige) uitdrukkingen. Kijk voor meer informatie in de Visual Basic-editor: Help... operatoren, overzicht en operatorvolgorde Voorbeeld 5 Sub Voorbeeld05() ' de bewerkingen \ en Mod ' vier Integer-variabelen: Dim a As Integer, b As Integer, c As Integer, d As Integer a = 23: b = 4 c = a \ b: d = a Mod b pvuitvoer "a = ", a, ", b = ", b, ".": pvnr pvuitvoer "a \ b = ", c, ", a Mod b = ", d, ".": pvnr a = -23: b = 4 c = a \ b: d = a Mod b pvuitvoer "a = ", a, ", b = ", b, ".": pvnr pvuitvoer "a \ b = ", c, ", a Mod b = ", d, ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld05 Dus als a = 23 en b = 4, dan is a \ b = 5 en a Mod b = 3. Dit zijn de uitkomsten van de gehele deling met rest: 23 4 = of 23 = Bij positieve gehele getallen a en b zijn altijd gehele getallen q en r (quotiënt en rest) te vinden zodat a = q b + r met 0 r < b (het delingsalgoritme). Bij negatieve a doet Visual Basic het blijkbaar iets anders: 23 = dus niet: 23 = (met 0 r < 4). De (wiskundige) functies die we regelmatig zullen gebruiken zijn: Abs(x) x Atn(x) arctan x (in radialen) Cos(x) cos x (x in radialen) Exp(x) e x Fix(x) het deel van x voor de komma (punt) Int(x) het gehele deel van x (zie voorbeeld 6) Log(x) ln x Rnd een willekeurig reëel getal tussen 0 en 1 (zie voorbeeld 6); Rnd is een afkorting van Random (willekeurig). Sgn(x) het teken van x ( 1 als x < 0, 1 als x > 0, 0 als x = 0) Sin(x) sin x (x in radialen) Sqr(x) x Tan(x) tan x (x in radialen) Kijk voor meer informatie in de Visual Basic-editor: Help... wiskundige functies 12

19 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 2 Voorbeeld 6 Sub Voorbeeld06() ' de functies Rnd en Int ' twee Single-variabelen: Dim a As Single, b As Single ' twee Integer-variabelen: Dim c As Integer, d As Integer Randomize a = 10 * Rnd: b = -10 * Rnd c = Int(a): d = Int(b) pvuitvoer "a = ", a, ", b = ", b, ".": pvnr pvuitvoer "De gehele delen zijn ", c, " en ", d, ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld06 Door de instructie Randomize wordt de voortbrenger van toevalsgetallen ( random number generator ) op een beginwaarde gezet (anders krijg je steeds dezelfde serie toevalsgetallen, en dat is niet erg toevallig). Het is verstandig dit altijd te doen voordat je de functie Rnd gebruikt. Door de instructies a = 10 * Rnd: b = -10 * Rnd krijgt a een willekeurige waarde tussen 0 en 10, en b een waarde tussen 10 en 0. Door de instructie c = Int(a) krijgt c als waarde het gehele deel van a (het grootste gehele getal a), en door de instructie d = Int(b) krijgt d als waarde het gehele deel van b (het grootste gehele getal b). Dus als bijvoorbeeld a = 7,832 en b = 4,165. dan is c = 7 en d = 5. Als je dit programma nog een paar keer laat lopen, kun je zien dat de waarden van a en b, en dus ook van c en d, steeds anders zijn. Een nuttige toepassing van de functie Int staat in het volgende voorbeeld. Voorbeeld 7 Sub Voorbeeld07() ' afronden ' het getal a en het afgeronde getal b: Dim a As Double, b As Long pvinvoer "Geef een niet-geheel getal:", a b = Int(a + 0.5) pvuitvoer "a = ", a, ".": pvnr pvuitvoer "Afgerond: ", b, ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld07 Bijvoorbeeld: a = 3,1 a + 0,5 = 3,6 b = 3; a = 3,7 a + 0,5 = 4,2 b = 4; a = 3,5 a + 0,5 = 4,0 b = 4; a = 3,1 a + 0,5 = 2,6 b = 3; a = 3,6 a + 0,5 = 3,1 b = 4. 13

20 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 2 Voorbeeld 8 Sub Voorbeeld08() ' stap voor stap Dim a As Integer, b As Integer, c As Integer, d As Integer a = 3 b = 4 c = a + b d = a ^ 2 * b + c a = d - c c = Sqr(a) b = c + d d = b - a a = Sqr(b) pvuitvoer a, " ", b, " ", c, " ", d: pvnr End Sub ' Voorbeeld08 Dit is op zich een onzinnig programma. Om te zien wat het doet kun je het eens met de hand narekenen. Je maakt dan een toestandstabel van het programma, dat wil zeggen een lijstje waarin je kunt zien wat op elk moment de toestand (de waarden van alle variabelen) van het programma is. Je krijgt dan: instructie a b c d a = 3 3 b = c = a + b d = a ^ 2 * b + c a = d - c c = Sqr(a) b = c + d d = b - a a = Sqr(b) Je kunt dit ook doen in de Visual Basic-editor. Geef (in Voorbeeld08) het commando Foutopsporing Stap (of druk op F8). Geef daarna steeds het commando Foutopsporing Stap over (Shift+F8). Het programma wordt dan regel voor regel uitgevoerd. Door de muisaanwijzer op de naam van een variabele te plaatsen zie je de waarde die de variabele op dat moment heeft. Je kunt ook een lijstje krijgen van alle variabelen en hun waarde, ongeveer zoals hierboven. Geef daarvoor het commando Beeld, Venster Locale variabelen, en loop het programma (opnieuw) stap voor stap door. Deze werkwijze kan handig zijn bij het zoeken naar fouten in programma s. Als je het stap voor stap doorlopen van het programma wilt bekijken, en ook de uitvoer van het programma in het Worddocument, dan kun je die twee vensters onder elkaar zetten. Misschien moet je de scherminstellingen veranderen (hogere resolutie) om alles behoorlijk in beeld te krijgen. 14

21 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 2 Opgaven Opgave 1 Pas voorbeeld 5 zo aan dat je zelf waarden voor a en b kunt invoeren. Laat het programma enkele malen lopen, vul positieve waarden in voor a en b, en kijk of de resultaten overeenkomen met wat je verwacht. Probeer ook eens wat negatieve waarden, en kijk wat er gebeurt als b = 0. Opgave 2 Pas voorbeeld 7 zo aan dat het getallen afrondt op 2 cijfers achter de komma nauwkeurig. Probeer het ook zo aan te passen dat het getallen afrondt op n cijfers achter de komma (de waarde van n moet dan ook ingevoerd worden). Opgave 3 De oplossingen van de vergelijking ax 2 + bx + c = 0 worden gegeven door x 1 = b + D 2a en x 2 = b D 2a met D = b 2 4ac. Schrijf een programma met als invoer de coëfficiënten a, b en c, en als uitvoer de oplossingen x 1 en x 2. Test het programma in ieder geval met de volgende waarden: a = 1, b = 3, c = 2 (D = 1, oplossingen x 1 = 2 en x 2 = 1); a = 6, b = 7, c = 5 (D = 169, oplossingen x 1 = en x 2 = 2 ); a = 1, b = 4, c = 1 (D = 12, oplossingen x 1 = en x 2 = 2 3); a = 1, b = 2, c = 1 (D = 0, oplossingen x 1 = 1 en x 2 = 1); a = 1, b = 6, c = 13 (D = 16, geen oplossingen). Kijk ook eens wat er gebeurt als a = 0. Opgave 4 Schrijf een programma met als invoer een reëel getal x tussen 1 en 1, en als uitvoer arcsin x. Gebruik daarbij: x = sin α, cos α = 1 sin 2 α en tan α = sin α cos α Je kunt dan, als je tan α weet, de functie Atn gebruiken. Opgave 5 Schrijf een programma met als invoer een tijdstip in uren u 0, minuten m 0 en seconden s 0, en een tijdsverschil in uren u 1, minuten m 1 en seconden s 1. De uitvoer van het programma moet zijn de tijd in uren u 2, minuten m 2 en seconden s 2 die je krijgt als je bij de ingevoerde eerste tijdstip het ingevoerde tijdsverschil optelt. Bijvoorbeeld: 12:43:34 + 2:51:43 = 14:94:77 = 14:95:17 = 15:35:17 Gebruik een geschikt gegevenstype, en de bewerkingen \ en Mod. 15

22 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 2 Opgave 6 Geef de toestandstabellen van de onderstaande stukjes programma. (1) a = 3 b = 4 a = b b = a (2) a = 3 b = 4 c = a a = b b = c (3) a = 3 b = 4 a = a + b b = a - b a = a - b Wat kun je concluderen? 16

23 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 3 3. Herhalingsstructuren Voorbeeld 1a Hieronder staat een programma met voor de duidelijkheid wat extra lijntjes om te berekenen wanneer een bedrag bij een bepaald rentepercentage minstens verdubbeld is. Sub Voorbeeld01a() ' renteberekening ' aantal cijfers achter de komma (bij pvuitvoerr): Const ac As Integer = 2 ' beginbedrag en bedrag: Dim b0 As Double, b As Double ' rentepercentage en rentefactor: Dim p As Double, r As Double ' aantal jaren: Dim n As Long ' invoer: pvinvoer "Beginbedrag:", b0 pvinvoer "Rentepercentage (per jaar):", p ' berekening en uitvoer: r = 1 + p / 100 n = 0: b = b0 Do While b < 2 * b0 n = n + 1: b = b * r pvuitvoer n, vbtab: pvuitvoerr b, ac: pvnr Loop pvuitvoer "Aantal jaren: ", n: pvnr pvuitvoer "Eindbedrag: ": pvuitvoerr b, ac: pvnr End Sub ' Voorbeeld01a Toelichting pvuitvoer "Beginbedrag: ": pvuitvoerr b0, ac: pvnr Hierin wordt de instructie pvuitvoerr b0, ac gebruikt. Deze zorgt ervoor dat de waarde van het (reële) getal b 0 met ac = 2 cijfers achter de komma wordt geschreven; dat staat wat mooier bij zulke getallen. r = 1 + p / 100 Dit is de vermenigvuldigingsfactor die hoort bij het percentage p. Dus bij een rente van (bijvoorbeeld) 5% hoort een factor 1,05. Het bedrag wordt dan elk jaar met 1,05 vermenigvuldigd. n = 0: b = b0 Dit is de initialisatie van de herhaling. De variabelen worden op de juiste beginwaarde gezet. Zolang er nog geen rente berekend is, is het bedrag gelijk aan het beginbedrag, en het aantal jaren gelijk aan 0. Do While b < 2 * b0 n = n + 1: b = b * r pvuitvoer n, vbtab: pvuitvoerr b, ac: pvnr Loop Dit is de eigenlijke herhaling (de lus of loop). De regels tussen Do While b < 2 * b0 en Loop worden uitgevoerd zolang (while) aan de voorwaarde b < 2 b 0 voldaan is. n = n + 1: b = b * r 17

24 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 3 Hier wordt het aantal jaren n met 1 opgehoogd, en er wordt over 1 jaar rente berekend. De toewijzing n = n + 1 lijkt op het eerste gezicht een beetje vreemd, maar er staat letterlijk dat n de waarde krijgt die n + 1 op dat moment heeft. Als dus op dat moment n = 0, dan krijgt n de waarde 1, enzovoort. Net zo betekent de toewijzing b = b * r dat b de waarde krijgt die b r op dat moment heeft. Dus als op dat moment b = 1000 en r = 1,05 dan krijgt b de waarde pvuitvoer n, vbtab: pvuitvoerr b, ac: pvnr Tijdens de herhaling wordt hier niet alleen gerekend maar ook geschreven, namelijk het aantal jaren n en het bedrag b op dat moment. vbtab is een constante in Visual Basic die een Tab voorstelt; je krijgt zo min of meer een tabel. Voor meer informatie over vbtab en dergelijke constanten: selecteer (in de Visual Basic-editor) het woord vbtab, en druk op F1. Je kunt je de structuur van dit programma als volgt voorstellen. Sub Voorbeeld01a() declaraties invoer berekening en uitvoer End Sub ' Voorbeeld01a Het gedeelte berekening en uitvoer heeft daarin de volgende herhalingsstructuur. berekening rentefactor, initialisatie Do While b < 2 * b0 verhoog aantal jaren en bedrag uitvoer lopend aantal jaren en bedrag Loop uitvoer aantal jaren en eindbedrag In de programmatekst, en in de beschrijving van de syntaxis, springt het blok (de body van de herhaling) tussen Do en Loop daarom altijd een stukje in. Dit verhoogt de leesbaarheid van de programmatekst. Je ziet dan in één keer welke Do bij welke Loop hoort. Dat is natuurlijk vooral van belang als één van de instructies ertussen weer een herhaling is. De syntaxis van deze herhalingsstructuur, zoals wij die zullen gebruiken, is Do {While Until} voorwaarde [instructies] Loop of Do [instructies] Loop {While Until} voorwaarde De accolades { } hierin betekenen dat het deel daartussen verplicht is. Er moet daar dus òf het sleutelwoord While òf Until staan. De voorwaarde is een Boolean expressie, dus een uitdrukking die de waarde True (waar) of False (niet-waar) heeft. In voorbeeld 1 is deze expressie b < 2 b 0. De instructies tussen Do en Loop worden uitgevoerd zolang de voorwaarde waar is (bij While) of totdat de voorwaarde niet-waar is (bij Until). 18

25 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 3 Het verschil tussen de eerste versie (met While of Until achter Do) en de tweede (met While of Until achter Loop) is dat in de eerste versie al aan het begin gecontroleerd wordt of de voorwaarde waar is, en in de tweede versie pas aan het einde. Dat betekent dat in de eerste versie de instructies misschien wel helemaal niet worden uitgevoerd (bijvoorbeeld als de voorwaarde achter While meteen al False is). In de tweede versie worden de instructies altijd minstens één keer uitgevoerd. Voorbeeld 1b Hier wordt dezelfde berekening als in voorbeeld 1a uitgevoerd, maar nu met Until. Sub Voorbeeld01b() ' renteberekening ' aantal cijfers achter de komma (bij pvuitvoerr): Const ac As Integer = 2 ' beginbedrag en bedrag: Dim b0 As Double, b As Double ' rentepercentage en rentefactor: Dim p As Double, r As Double ' aantal jaren: Dim n As Long ' invoer: pvinvoer "Beginbedrag:", b0 pvinvoer "Rentepercentage (per jaar):", p ' berekening en uitvoer: r = 1 + p / 100 n = 0: b = b0 Do Until b >= 2 * b0 n = n + 1: b = b * r pvuitvoer n, vbtab: pvuitvoerr b, ac: pvnr Loop pvuitvoer "Aantal jaren: ", n: pvnr pvuitvoer "Eindbedrag: ": pvuitvoerr b, ac: pvnr End Sub ' Voorbeeld01b Toelichting Do Until b >= 2 * b0 De herhaling wordt nu uitgevoerd totdat (until) aan de voorwaarde b 2 b 0 voldaan is (>= is de Basic-notatie voor ). Het effect is precies hetzelfde als eerst, want de voorwaarde b 2 b 0 in voorbeeld 1b is precies de (logische) ontkenning van de voorwaarde b < 2 b 0 in voorbeeld 1a. Dus als de voorwaarde geformuleerd is met While, dan wordt de herhaling uitgevoerd zolang de voorwaarde True is, dus totdat de voorwaarde False wordt. Als de voorwaarde geformuleerd is met Until, dan wordt de herhaling uitgevoerd zolang de voorwaarde False is, dus totdat de voorwaarde True wordt. Het bezwaar van de constructies in de voorbeelden 1a en 1b is dat het programma in een eindeloze lus komt als het rentepercentage negatief of 0 is. Het programma blijft dan maar doorrekenen, want aan de voorwaarde b < 2 b 0 in voorbeeld 1a wordt altijd voldaan (aan de voorwaarde b 2 b 0 in voorbeeld 1b wordt nooit voldaan). 19

26 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 3 Je kunt in zo n geval het programma afbreken met de toetsencombinatie Ctrl+Break. Je krijgt dan een venstertje te zien met de mededeling De uitvoering van de programmacode is onderbroken en de keuzes Doorgaan, Stop, Foutopsporing en Help. Meestal is Stop de verstandigste keuze. Het is natuurlijk mooier als je van tevoren zeker weet dat dit soort onjuiste invoer niet voor kan komen. In voorbeeld 2 wordt, met behulp van een herhalingsstructuur, verkeerde invoer onmogelijk gemaakt. Voorbeeld 2 Sub Voorbeeld02() ' renteberekening, controle op invoer ' aantal cijfers achter de komma (bij pvuitvoerr): Const ac As Integer = 2 ' beginbedrag en bedrag: Dim b0 As Double, b As Double ' rentepercentage en rentefactor: Dim p As Double, r As Double ' aantal jaren: Dim n As Long ' voor de functie MsgBox: Dim msg As Integer ' invoer en controle: pvinvoer "Beginbedrag:", b0 pvinvoer "Rentepercentage (per jaar):", p Do While p <= 0 msg = MsgBox("Het percentage moet positief zijn.", _ vbokonly + vbexclamation, "Fout") pvinvoer "Rentepercentage (per jaar):", p Loop ' berekening en uitvoer: r = 1 + p / 100 n = 0: b = b0 Do While b < 2 * b0 n = n + 1: b = b * r pvuitvoer n, vbtab: pvuitvoerr b, ac: pvnr Loop pvuitvoer "Aantal jaren: ", n: pvnr pvuitvoer "Eindbedrag: ": pvuitvoerr b, ac: pvnr End Sub ' Voorbeeld02 Toelichting Er is nu een extra variabele msg gedeclareerd die gebruikt wordt in de functie MsgBox: msg = MsgBox("Het percentage moet positief zijn.", _ vbokonly + vbexclamation, "Fout") Dit zou eigenlijk op één regel moeten staan, maar die wordt dan moeilijk leesbaar. Daarom wordt met het symbool _ aangegeven dat de instructie nog verder gaat. Na de (eerste) invoer van het rentepercentage p volgt een herhaling die doorgaat zolang p 0. Er verschijnt een foutmelding, en er wordt opnieuw om een percentage gevraagd. Om- 20

27 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 3 dat dit doorgaat zolang p 0 is het na afloop zeker dat p > 0, dus dat de verdere berekening niet in een eindeloze herhaling vervalt. De syntaxis van de functie-aanroep MsgBox is varnaam = MsgBox (prompt [, buttons] [, title] [, helpfile, context]) We gebruiken hier varnaam = MsgBox (prompt, buttons, title) Daarin is het argument prompt de tekst die in het venstertje verschijnt, dus hier Het percentage moet positief zijn.. Het argument buttons geeft aan wat voor knoppen en welk pictogram er in het venstertje verschijnen; hier dus alleen een OK-knop en een uitroepteken. Het argument title geeft de tekst in de titelbalk van het venstertje; hier dus Fout. De functiewaarde wordt toegewezen aan de variabele msg. We doen er hier niets mee, maar deze waarde geeft aan op welke knop is gedrukt. De hoofdstructuur is hier hetzelfde als die in voorbeeld 1a. Het gedeelte invoer heeft nu ook een herhalingsstructuur. invoer percentage Do While p <= 0 foutmelding (nieuwe) invoer percentage Loop Voorbeeld 3 Dit programma is een voorbeeld van het gebruik van de functie MsgBox. Het zet een willekeurig getal van 1 tot en met 10 in het document, en vraagt of er nog een moet komen. Sub Voorbeeld03() ' MsgBox-functie gebruiken ' een getal: Dim i As Integer ' het resultaat van MsgBox: Dim antwoord As Integer Randomize pvuitvoer "Getallen van 1 t/m 10": pvnr Do i = Int(10 * Rnd) + 1 pvuitvoer vbtab, i ' Ja- en Nee-knop; met vraagteken: antwoord = MsgBox("Nog een?", vbyesno + vbquestion, _ "Getallen van 1 t/m 10") Loop Until antwoord = vbno pvnr End Sub ' Voorbeeld03 Toelichting antwoord = MsgBox("Nog een?", vbyesno + vbquestion, _ "Getallen van 1 t/m 10") Er verschijnt een venstertje met een vraagteken als pictogram, een Ja-knop en een Nee-knop, en met de tekst Nog een?. Het resultaat van de functie MsgBox wordt opgeslagen in de variabele antwoord. 21

28 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 3 Als op de Ja-knop (of op Enter, of op J) is gedrukt, dan krijgt antwoord de waarde vbyes; als op de Nee-knop is gedrukt (of op N), dan krijgt antwoord de waarde vbno. De herhaling wordt dus uitgevoerd totdat op de Nee-knop wordt gedrukt. Dit is een handige manier om te vragen of een herhaling nog een keer moet worden uitgevoerd. We gebruiken weer de syntaxis varnaam = MsgBox (prompt, buttons, title) Daarin is het argument prompt weer de tekst die in het venstertje verschijnt, dus nu Nog een?. Het argument buttons geeft aan wat voor knoppen en welk pictogram er in het venstertje verschijnen; nu dus een Ja- en een Nee-knop en een vraagteken. Het argument title geeft de tekst in de titelbalk van het venstertje; nu dus Getallen van 1 t/m 10. De functiewaarde wordt toegewezen aan de variabele antwoord. Deze waarde geeft aan op welke knop is gedrukt. Voor meer informatie over MsgBox: selecteer (in de editor) het woord MsgBox, en druk op F1. De syntaxis van Do... Loop was: Do {While Until} voorwaarde [instructies] Loop of Do [instructies] Loop {While Until} voorwaarde In de eerste versie wordt vooraf gecontroleerd hoe het met de voorwaarde zit, en in de tweede versie achteraf. Dat betekent dat in de eerste versie de herhaling nul of meer keer (dus misschien helemaal niet) wordt doorlopen, en in de tweede versie één of meer keer (dus minstens één keer). We bekijken daarvan nog een voorbeeld. Voorbeeld 4 Sub Voorbeeld04() ' controle aan het begin of aan het einde van de herhaling Dim i As Integer i = 10 Do While i < 10 i = i + 1: pvuitvoer i Loop ' deze herhaling wordt 0 keer uitgevoerd pvnr i = 10 Do i = i + 1: pvuitvoer i Loop While i < 10 ' deze herhaling wordt 1 keer uitgevoerd pvnr End Sub ' Voorbeeld04 Toelichting De eerste herhaling wordt nu helemaal niet uitgevoerd, want i < 10 is meteen al False. De tweede herhaling wordt één keer uitgevoerd, want aan het einde is i < 10 False. 22

29 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 3 Een herhalingsstructuur wordt ook wel eens schematisch weergegeven. De constructie Do {While Until} voorwaarde [instructies] Loop ziet er dan zo uit: ZOLANG voorwaarde TOTDAT voorwaarde instructie instructie instructie instructie De constructie Do [instructies] Loop {While Until} voorwaarde ziet er zo uit: instructie instructie instructie ZOLANG voorwaarde instructie instructie instructie instructie instructie TOTDAT voorwaarde Een (globaal) schema van voorbeeld 2 is dan: Invoer b0, p Bereken r ZOLANG p 0 Foutmelding Invoer p Bereken r ZOLANG b < 2 * b 0 Rekenen (b = b * r) Tussenresultaten Uitkomsten In de beschrijving van de herhalingsstructuren is een aantal keren de voorwaarde genoemd als een Boolean expressie of logische expressie, dus een uitdrukking waarvan de waarde True of False kan zijn. In voorbeeld 1a was dat b < 2 b 0. Hierin worden twee expressies met elkaar vergeleken met vergelijkingsoperatoren zoals kleiner dan of groter dan of gelijk aan (zie het overzicht hieronder). Als je ingewikkelder voorwaarden wilt formuleren, zoals 0 x 1, dan moet je die eerst splitsen in eenvoudiger voorwaarden: 0 x 1 x 0 x 1. De Basic-notatie daarvoor is dan: x >= 0 And x <= 1 Daarin is And de logische operator die overeenkomt met het symbool (zie verder het overzicht hieronder). Je hebt dus te maken met allerlei soorten bewerkingen: rekenkundige operatoren, vergelijkingsoperatoren en logische operatoren. In uitdrukkingen waarin die door elkaar voorkomen geldt de volgorde zoals in de onderstaande lijst: eerst rekenkundige operatoren, dan vergelijkingsoperatoren en tenslotte logische operatoren. Binnen één categorie is de volgorde van bo- 23

30 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 3 ven naar beneden (dus eerst machtsverheffen, dan tegengestelde, dan vermenigvuldigen of delen, enz.). rekenkundig vergelijking logisch machtsverheffen (^) gelijk aan (=) Not tegengestelde (-) niet gelijk aan(<>) And vermenigvuldigen en delen (*, /) kleiner dan (<) Or gehele deling ( \) groter dan(>) Xor rest bij gehele deling (Mod) kleiner of gelijk aan (<=) Eqv optellen en aftrekken (+, ) groter of gelijk aan (>=) Imp aaneenschakeling tekenreeksen (&) Like, Is Kijk voor meer informatie in de Visual Basic-editor: Help... Index, operatoren, Operatorvolgorde. In de expressie x >= 0 And x <= 1 worden eerst de vergelijkingsoperatoren afgehandeld, dus er wordt eerst gekeken of x 0 en x 1 True dan wel False zijn. Daarna wordt op deze logische waarden de bewerking And losgelaten. Het resultaat daarvan is: x 0 x 1 x 0 x 1 False False False False True False True False False True True True De betekenis van de logische operatoren is: p q Not p p And q p Or q p Xor q p Eqv q p Imp q False False True False False False True True False True True False True True False True True False False False True True False False True True False True True False True True Hierboven hebben we geschreven: x >= 0 And x <= 1 Als je zou schrijven 0 <= x <= 1 dan wordt dit van links naar rechts berekend. De uitkomst van 0 x is False of True, dus daarna zou berekend worden False 1 of True 1, wat natuurlijk onzinnig is. Kijk goed uit met de twee betekenissen van het symbool =. In een logische expressie betekent het is gelijk aan, maar in een toewijzingsinstructie betekent het krijgt de waarde van. Zo zou je, als b een Boolean-variabele is en i een Integer-variabele, mogen schrijven: b = i = 1 De eerste = is dan een toewijzing en de tweede een logische operator. Als i = 1 dan krijgt b de waarde True, en als i 1 dan krijgt b de waarde False. In zo n geval is het verstandiger te schrijven: b = (i = 1) 24

31 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 3 Voorbeeld 5a Hieronder worden som en gemiddelde van een (in te voeren) aantal getallen berekend. De getallen zelf worden geproduceerd met de functie Rnd, die willekeurige getallen oplevert. Zo hoef je niet (veel) getallen in te voeren om het programma in werking te zien. De variabelen hebben hier eens wat langere namen gekregen. Sub Voorbeeld05a() ' som en gemiddelde van getallen (Do... Loop) ' tellertje, aantal getallen, som van de getallen: Dim teller As Long, aantal As Long, som As Long ' de getallen, het gemiddelde: Dim getal As Integer, gem As Double ' invoer: pvinvoer "Aantal getallen:", aantal ' initialisatie: Randomize som = 0 teller = 1 ' berekening som en uitvoer getallen: ' stel rechtertabstops in om de 1 cm, 16 keer: pvzetrtabs 1, 16 Do While teller <= aantal ' een geheel getal tussen 1 en 10: getal = Int(10 * Rnd) + 1 pvuitvoer vbtab, getal som = som + getal teller = teller + 1 Loop pvnr pvwistabs ' berekening gemiddelde: gem = som / aantal ' uitvoer resultaten: pvuitvoer "Het aantal getallen is ", aantal, ".": pvnr pvuitvoer "De som van de getallen is ", som, ".": pvnr pvuitvoer "Het gemiddelde van de getallen is " pvuitvoerr gem, 3: pvuitvoer ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld05a Toelichting pvzetrtabs 1, 16 Er worden nogal wat getallen geschreven, dus er worden wat (rechter) tabstops ingesteld; deze worden later weer gewist. som = 0 De initialisatie: in het begin zijn er nog geen getallen bekend. Er is ook nog niets opgeteld, dus de som heeft nog de waarde 0. teller = 1 Do While teller <= aantal... teller = teller

32 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 3 Loop Hierdoor loopt de teller op van 1 tot en met het aantal getallen. getal = Int(10 * Rnd) + 1 De functie Rnd geeft een willekeurige waarde op het interval [0, 1, dus 10 Rnd geeft een waarde op het interval [0, 10. Dat betekent dat Int(10 Rnd) een geheel getal is van 0 tot en met 9. Door daarbij 1 op te tellen krijg je een geheel getal van 1 tot en met 10. som = som + getal De (nieuwe) som wordt gelijk aan de (oude) som plus het gevonden getal. Dit is, in combinatie met de initialisatie som = 0, de gebruikelijke manier om getallen op te tellen. Aan het begin van de herhaling is de som dus 0, en aan het einde zijn alle gevonden getallen bij de som opgeteld. In voorbeeld 5a moesten we zelf wat administratie bijhouden over het aantal getallen. De herhaling was daar geformuleerd als: teller = 1 Do While teller <= aantal... teller = teller + 1 Loop Voor dit soort situaties, waarin van tevoren bekend is hoe vaak de herhaling gaat plaatsvinden, kent Visual Basic een andere constructie. Voorbeeld 5b Sub Voorbeeld05b() ' som en gemiddelde van getallen (Do... Loop) ' tellertje, aantal getallen, som van de getallen: Dim teller As Long, aantal As Long, som As Long ' de getallen, het gemiddelde: Dim getal As Integer, gem As Double ' invoer: pvinvoer "Aantal getallen:", aantal ' initialisatie: Randomize som = 0 ' berekening som en uitvoer getallen: ' stel rechtertabstops in om de 1 cm, 16 keer: pvzetrtabs 1, 16 For teller = 1 To aantal ' een geheel getal tussen 1 en 10: getal = Int(10 * Rnd) + 1 pvuitvoer vbtab, getal som = som + getal teller = teller + 1 Next teller pvnr pvwistabs ' berekening gemiddelde: gem = som / aantal 26

33 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 3 ' uitvoer resultaten: pvuitvoer "Het aantal getallen is ", aantal, ".": pvnr pvuitvoer "De som van de getallen is ", som, ".": pvnr pvuitvoer "Het gemiddelde van de getallen is " pvuitvoerr gem, 3: pvuitvoer ".": pvnr End Sub ' Voorbeeld05b Toelichting De twee constructies teller = 1 Do While teller <= aantal... teller = teller + 1 Loop hebben precies hetzelfde effect: de teller loopt op van 1 tot en met het aantal getallen. In de tweede constructie gaan het initialiseren van de teller en het ophogen vanzelf. In een schema geven we deze constructie wel aan zoals hiernaast. en For teller = 1 To aantal... Next teller Invoer aantal som = 0 VOOR t = 1 TOT n Maak getal Uitvoer getal Tel op bij som Bereken gemiddelde Uitvoer som, gemiddelde De syntaxis van de For... Next-instructie luidt: For teller = beginwaarde To eindwaarde [Step stap] [instructies] Next teller Hier is de eenvoudigste vorm gebruikt: For teller = beginwaarde To eindwaarde [instructies] Next teller Daarbij wordt een stapgrootte van 1 gebruikt. In het algemeen kan de stapgrootte positief of negatief zijn. Bij een positieve stapgrootte wordt de herhaling uitgevoerd zolang de teller de eindwaarde is; bij een negatieve stapgrootte wordt de herhaling uitgevoerd zolang de teller de eindwaarde is. Het is niet verstandig om de waarde van de teller binnen de herhaling te wijzigen. Voorbeeld 6 Soms gebeurt er toch niet helemaal wat je bedoelt. Zoals gezegd wordt met reële variabelen (Single en Double) niet exact gerekend. Het kan dan gebeuren dat de herhaling eerder (of later) stopt dan je zou verwachten. Sub Voorbeeld06() ' For... Next met gehele en niet-gehele variabele ' aantal cijfers achter de komma: Const ac As Integer = 15 ' getal, tellertje: Dim x As Double, i As Integer 27

34 Programmeren VBA 1 Hoofdstuk 3 ' dit gaat t/m 3: pvuitvoer "Met een gehele variabele:": pvnr For i = 0 To 10 x = 2 + i / 10 pvuitvoerr x, ac: pvnr Next i pvnr ' dit gaat maar t/m 2,9: pvuitvoer "Met een reële variabele:": pvnr For x = 2 To 3 Step 0.1 pvuitvoerr x, ac: pvnr Next x End Sub ' Voorbeeld06 In de eerste herhaling loopt de gehele variabele i van 0 tot en met (precies) 10, waardoor x alle waarden van 2,0 tot en met 3,0 aanneemt. In de tweede herhaling loopt de reële variabele x in principe van 2,0 tot en met 3,0 met stappen van 0,1. In werkelijkheid is de stapgrootte net iets groter dan 0,1. De herhaling stopt nu al bij 2,9. Dit komt doordat het getal 0,1 in de computer niet exact kan worden voorgesteld. De interne voorstelling is namelijk binair (tweetallig), en in die voorstelling is 0,1 een repeterende breuk (0, ) die alleen benaderd kan worden. Blijkbaar is de benadering iets te groot. Voorbeeld 7 In een herhaling zoals For teller = beginwaarde To eindwaarde [instructies] Next teller mag een instructie tussen For en Next natuurlijk weer een herhalingsstructuur zijn. In het volgende programma wordt dit gebruikt om een tabel met beschikbare tekens op te schrijven, ongeveer zoals met het programma Speciale tekens (charmap.exe, een handig programma; ik heb het in de map Opstarten staan zodat ik de tekens van het lettertype Symbol snel kan opzoeken).! " # $ % & ' ( ) * +, -. / : ; < = A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z [ \ ] ^ _ ` a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z { } ~ ƒ ˆ Š Œ š œ Ÿ ª «- ± ² ³ µ ¹ º» ¼ ½ ¾ À Á Â Ã Ä Å Æ Ç È É Ê Ë Ì Í Î Ï Ð Ñ Ò Ó Ô Õ Ö Ø Ù Ú Û Ü Ý Þ ß à á â ã ä å æ ç è é ê ë ì í î ï ð ñ ò ó ô õ ö ø ù ú û ü ý þ ÿ Of in het lettertype Symbol :! # % & ( ) +,. / : ; < = >? Α Β Χ Ε Φ Γ Η Ι ϑ Κ Λ Μ Ν Ο Π Θ Ρ Σ Τ Υ ς Ω Ξ Ψ Ζ [ ] _ α β χ δ ε φ γ η ι ϕ κ λ µ ν ο π θ ρ σ τ υ ϖ ω ξ ψ ζ { } ϒ ƒ ± ℵ I R 28