Inhoud. Deel I : misdaad loont. Deel II 2009-heden: hoe loopt het af? Deel III Misdaad mag niet lonen

Transcriptie

1 Inhoud Woord vooraf 9 Voorwoord 13 Inleiding 17 Deel I : misdaad loont 1. Misdaad met een gezicht Naïef en onnozel Taboes en de tĳdgeest 71 Deel II 2009-heden: hoe loopt het af? 4. Marokkaanse probleemjongeren Drugs in het spel Huisje, boompje, beestje 143 Deel III Misdaad mag niet lonen Slotbeschouwing 163 Verantwoording en dankwoord 193 Noten 199 Bĳlage 219 Galerĳ van informanten

2

3 Woord vooraf Het boek dat voor u ligt, heb ik in één ruk uitgelezen. Dat doe ik niet vaak. Maar de plot is dan ook onweerstaanbaar: hoe is het afgelopen met de probleemjongeren van Marokkaanse komaf, die in deel I nog rond de twintig waren en indertĳd opgroeiden voor galg en rad? Hans Werdmölder heeft ze op enige afstand en met tussenpozen gevolgd gedurende een periode van dertig jaar. Nu zĳn het mannen van middelbare leeftĳd, veelal kaal en buikig, en ze zĳn nog niet gelukkig. Zulk langlopend veldonderzoek is hoogst uitzonderlĳk. Het komt al niet vaak voor dat er participerend en observerend onderzoek verricht wordt onder marginale, gesloten groeperingen zoals dit gezelschap Marokkaanse randfĳiguren. Maar nagenoeg uniek is dat zulk onderzoek een vervolg heeft gekregen gedurende drie decennia. Daarmee zĳn ontwikkelingen in de levensloop van de onderzochte personages te traceren, lotsverbetering en terugval. Het valt de antihelden in dit boek kennelĳk niet mee om iets aan hun eigen situatie te verhelpen. Er blĳken onder hen maar weinigen te zĳn die het echt proberen en nog minder die er ook defĳinitief in slagen. Toch dwarrelde een zwerm hulpverleners om ze heen. Maar, schetst Werdmölder, de resultaten van die bemoeienissen waren eerder schadelĳk dan bevorderlĳk. Uitgangspunt bĳ die hulpverlening waren diepverankerde Nederlandse waarden: niet commanderen, maar overleggen; niet verbieden, maar gedogen; niet beschuldigen, maar begrĳpen; niet strafffen, maar begeleiden. Dat hadden de clienten heel goed door en dat wisten ze ook heel goed in hun voordeel om te buigen. Blĳkbaar had de methodiek in deze 9

4 gevallen een heel ander efffect dan op jonge delinquenten met een inheemse achtergrond. De hulpverlenerbranche vormde in de ogen van Werdmölder dan ook vooral een obstakel voor elke ingreep die de problemen had kunnen minderen. De criminaliteit onder jongeren met een Marokkaanse achtergrond is vele malen hoger dan onder hun leeftĳdgenoten (tussen 12 en 24 jaar) met ouders die allebei in Nederland geboren zĳn. Sterker nog, twee derde van de jeugdigen met familie in of uit Marokko is weleens in aanraking geweest met de strafrechter. Voor dezelfde leeftĳdsgroep van inlandse Nederlanders is dat vier tot vĳf keer minder. Toch leiden die schokkende cĳfers meteen al tot een relativering: er zĳn zeker veertig keer zoveel jongeren met enkel Nederlandse grootouders als er Marokkaanse jongeren zĳn. En ook al zĳn die maar een vĳfde zo crimineel, die autochtone jongelui zorgen dan toch voor 9/10 van de criminaliteit in die leeftĳdsgroep. Met andere woorden, als het probleem van de criminele Marokkaanse jongeren radicaal de wereld zou worden uitgeholpen, daalt de jeugdcriminaliteit in Nederland toch maar met zo n 10 procent. Desalniettemin, in de vier grote steden, waarin het aandeel Marokkaanse jongeren in deze leeftĳdscohort veel groter is (soms meer dan 50%), zou de criminaliteit inderdaad met zo n driekwart kunnen afnemen. Het gaat dus vooral om een stedelĳk probleem. In dit boek komen vrouwen maar heel zĳdelings voor, als echtgenotes (en in één op de drie gevallen als inmiddels gescheiden echtgenotes). Een enkele keer was het juist een vrouw die een doorslaggevende, gunstige invloed uitoefende op haar criminele vriend of geliefde. Een heel belangrĳk gegeven blĳft buiten beeld: jonge vrouwen met een islamitische achtergrond, ook Marokkaansen, 10

5 zĳn vaak heel succesvol in opleiding en werk. Tegen de tĳd dat de jongens een jaar of twaalf zĳn en beginnen te lopen, zĳn ze in feite al gepasseerd door hun zusjes, die vaak veel beter presteren op school. Dat moet een grote vernedering zĳn voor ventjes die (zoals alle vrome ventjes) worden opgevoed in de waan dat iedere jongen of man superieur is aan elk meisje en iedere vrouw, ook al is hĳ nog zo n sukkel, lapzwans of mislukkeling. Diezelfde over het paard getilde jongetjes worden ook buitenshuis omringd door vrouwen: de juf is een vrouw, het schoolhoofd ook, de maatschappelĳk werkster, de psychologe en de agente evenzeer, de offfĳicier en de rechter, en de advocate en de reclasseringsambtenaar net zo goed. Volgens de heersende leer en de vigerende tekstuitleg zĳn al die vrouwen diepinferieure wezens. Maar het zĳn wel de wezens die het in die jongenslevens voor het zeggen hebben. Haar zorgzame meegaandheid zal allicht worden opgevat als minzame neerbuigendheid (en dat hebben die jongens misschien nog goed aangevoeld ook). Werdmölder is terughoudend als het op diagnose en remedie aankomt, al komt hĳ met weloverwogen aanbevelingen. Maar hĳ vertelt vooral zonder opsmuk wat hĳ heeft gehoord en gezien. Die rapportages zĳn hem in het verleden wel kwalĳk genomen. Ze zouden immers het aanzien van de Marokkanen in Nederland kunnen schaden. Dat is een invoelbare zorg. Maar moest het daarom niet gezegd worden? En is de brenger van de onwelkome boodschap er dus op uit om die Marokkaanse jongeren te schande te maken? Er heerst in Nederland een haatdragende stemming tegen allerlei minderheden, de Marokkaanse voorop. Er is een politieke partĳ, geworteld in een zielsverwante volksgroep, die erop uit is mensen van Marokkaanse en andere 11

6 buitenlandse achtergrond te kleineren, te treiteren en te schoffferen. Dat is de context waarin Werdmölder eerder onderzoek verrichtte en publiceerde, en waarin nu ook dit boek verschĳnt. Juist in zo n context is het nodig om nuchter en precies de problemen te beschrĳven. Alleen op die manier kunnen ze worden opgelost. Daartoe behelst dit boek een belangrĳke aanzet. Abram de Swaan 12

7 Voorwoord Er is iets fundamenteel mis met de integratie van Marokkaanse jongemannen in de Nederlandse samenleving. In Utrecht belagen Marokkaanse jongeren agenten op straat, in de Amsterdamse buurt Slotervaart worden schoonmakers met stenen bekogeld en in Geuzenveld maken jongeren het werk van ambulancebroeders onmogelĳk. Juweliers in het land worden op klaarlichte dag overvallen door jonge gewapende criminelen, soms met de dood tot gevolg. Ook de omvang van de misdaad onder Marokkaanse jongeren is een probleem. In Amsterdam-West zĳn er straten waar letterlĳk iedere jongeman als crimineel te boek staat. Tot slot maken jonge Marokkanen zich op voor de strĳd in de Islamitische Staat. Ze willen alleen integreren in de zuivere islamitische gemeenschap, de oemma. De hoge criminaliteit, de overlast op straat en het gewelddadige fundamentalisme komen allemaal uit dezelfde bron. Een pĳnlĳk onderwerp, maar volgens de auteur Jonathan Franzen zĳn de pĳnlĳkste onderwerpen altĳd de beste. De problemen moeten bespreekbaar worden gemaakt, anders blĳven ze maar voortwoekeren en rotten in hun eigen beschermende cocon. Dé Marokkaan bestaat niet, evenmin dé criminele Marokkaan. Toch hebben de vele incidenten waarbĳ jonge Marokkaanse Nederlanders zĳn betrokken, een gemene deler. Het gaat vaak om incidenten waaraan meerdere jongeren deelnemen, kleine incidenten kunnen door emoties escaleren tot gewelddadige conflicten, eer en geldingsgedrag spelen een belangrĳke rol. Door het grensverleggende karakter halen de incidenten vaak de media. 13

8 Zodra onwelgevallige feiten over delinquente en overlastgevende Marokkanen naar boven komen, schieten bestuurders in een kramp. De angst om te stigmatiseren in negatieve zin is een belangrĳke oorzaak van de bestuurlĳke onmacht. Burgemeesters, beleidsmakers en andere leidinggevenden zĳn zeer beducht voor het verwĳt van racisme en negatieve berichtgeving. De gemeente Amsterdam streeft de laatste jaren naar hofffelĳkheid en burgerschap, het vermaledĳde woord integratie wordt zoveel mogelĳk vermeden. De term allochtoon komt niet meer voor in grootstedelĳke rapporten en beleidsstukken, verwĳzingen naar etniciteit zĳn taboe. Dat is geen probleem voor de politicus Geert Wilders (PVV). In de Tweede Kamer gebruikt hĳ met opzet opruiende woorden. Hĳ verwĳst expliciet naar de etnische achtergrond en hĳ wil zelfs minder Marokkanen in Nederland. Bĳ de rellen in de Utrechtse wĳk Kanaleneiland in 2007 noemde hĳ de probleemjongeren tuig, geteisem, schorriemorrie en schorem. Zĳn woorden doen pĳn, niet alleen bĳ nette, modale Marokkanen maar ook bĳ zĳn parlementaire collega s. De woorden komen uit de onderbuik van de samenleving en ze worden rauw opgediend. Maar zĳn ze daarmee per defĳinitie onwaar? Nuances zĳn nooit welkom in presentaties die worden gedaan om efffect te sorteren. Moeten wĳ het probleem dan maar bagatelliseren of links laten liggen? Nee, dat helpt niet. Moeten wĳ hardop roepen: als het je niet bevalt, rot je maar op? Nee, dat helpt ook niet. Ze hebben een laag IQ, wordt ter verontschuldiging gemeld. Alsof dat een vrĳbrief zou moeten zĳn voor het plegen van roofovervallen. Allerminst. De Marokkanen blĳven hier en zĳn formeel Nederlanders. Dit neemt niet weg dat migratie die cultuurgrenzen overschrĳdt, allerlei verlies en soms winst met zich meebrengt. Als reactie klampen minderheden zich vast aan de eigen taal en de eigen groep. De problemen in het samenleven 14

9 verdwĳnen niet, ook niet in de tweede of derde generatie. We zullen met z n allen de feiten onder ogen moeten zien, maar ook kritisch moeten kĳken naar het functioneren van onze maatschappelĳke instituties, zoals de scholen, de hulpverlening, het welzĳnswerk, de politie en de rechterlĳke macht. Functioneren die wel zo goed? Onze samenleving, in het bĳzonder in de grote steden, kent niet meer een ingebouwd systeem van sociale controle die jongeren corrigeert en hen bĳ de les houdt. In veel gevallen functioneert het dwingend oog van de buurman ook niet meer. De hulpverlening en de politie weten geen raad met de ongrĳpbare crimineeltjes. De jongeren worden bejegend als klanten of als slachtofffers. De houding van niet-ingrĳpen, gedogen en positief benaderen tegen beter weten in is diep doorgedrongen tot in alle haarvaten van onze samenleving. Veel Marokkaanse ouders voelen zich onzeker en zĳn niet in staat voldoende gezag en controle uit te oefenen over hun kinderen. De criminele Marokkaanse jongeren zĳn al heel lang in beeld, al meer dan dertig jaar. Er wordt veel over hen geschreven en gedebatteerd, zeker in Nederland. Ze besefffen heel goed dat zĳ de dragers zĳn van een ongunstig groepsbeeld. Wilders en de media krĳgen de schuld van het negatieve imago. De jongeren voelen zich gediscrimineerd en eisen respect, maar door hun gedrag bevestigen zĳ vaak de juistheid van het vooroordeel. Ze zoeken daarom de conformiteit en het gemak van hun eigen groep. Fuck integratie, zeggen ze tegen elkaar. Knulletjes uit Gouda missen zingeving, schrĳft de publicist Mohammed Benzakour. Maar ze zĳn ook overlastgevend en crimineel. Begin jaren tachtig ben ik begonnen met mĳn participerende onderzoek onder een veertigtal Marokkaanse 15

10 criminele jongens. Dezelfde mannen heb ik nog eens tweemaal intensief benaderd en gesproken, de laatste keer in 2009 en daaropvolgende jaren. Ik heb gekozen voor een zeer intensief en persoonlĳk onderzoek, met een belangrĳke plek voor de verhalen van de mannen. Daarbĳ heb ik oog voor de gewone gebeurtenissen uit het dagelĳks leven, waaronder ruzies, conflicten, discussies, huwelĳken, sterfgevallen en bĳzondere ervaringen. Het leven is grillig. De rĳkdom aan ervaringen en gebeurtenissen zĳn moeilĳk in tabellen of cĳfers te vangen. In de wetenschap wordt zo n geschreven portret van binnenuit, met veel aandacht voor betekenis en detail, een etnografĳie genoemd. Mĳn etnografĳisch onderzoek bestrĳkt een periode van meer dan 25 jaar. Dat is bĳzonder en uniek, want de meeste etnografĳische studies zĳn gebaseerd op hooguit twee jaar veldonderzoek. In deze studie stel ik aan de orde hoe de jaren-tachtighouding van gedogen, politieke correctheid, wegkĳken en blind geloof in de vruchten van een zoetsappig multiculturalisme een desastreus efffect heeft gehad, en nog steeds van invloed is, op de teloorgang van een groep Marokkaanse jongeren en hun criminele opvolgers. Aan de hand van mĳn eigen onderzoek, verdeeld over drie periodes, doe ik verslag van hun Werdegang. Naar ik hoop, kan het boek ook bĳdragen tot een meer realistische kĳk op het probleem en de aanpak van de criminaliteit onder Marokkaanse jongeren. Maar laat ik mĳn verhaal beginnen bĳ het begin. 16