Ik wil van deze gelegenheid graag gebruik maken om u mee te nemen met een worsteling die niet alleen de DT&V raakt, maar de hele vreemdelingenketen;

Transcriptie

1 Ik wil van deze gelegenheid graag gebruik maken om u mee te nemen met een worsteling die niet alleen de DT&V raakt, maar de hele vreemdelingenketen; die van draagvlak en beeldvorming. De afgelopen jaren hebben zowel de DT&V als geheel, als ik persoonlijk tijd en energie gestoken in de beeldvorming rondom terugkeer en specifiek de manier waarop het terugkeerbeleid wordt uitgevoerd. Het belangrijkste aspect van een publieke dienst is tenslotte: wat vinden Nederlanders van dat wat we doen?: draagvlak, de publieke waarde. En is dat gebaseerd op een juiste, eerlijke voorstelling van zaken: beeldvorming. Het belang van beeldvorming in dit werk ondervond ik enkele weken geleden ook persoonlijk, toen mijn huis beklad werd door mensen bij wie het werk van de DT&V nog niet goed uit de verf is gekomen. In het ambitietraject dat de DT&V dit jaar heeft afgerond, stond als uitgangspunt dat we goed moeten zijn in wat we doen. En dat is een humane en effectieve uitvoering van het terugkeerbeleid en daarmee het vergroten van het maatschappelijk draagvlak voor toelating en opvang van vreemdelingen; Maar je zou het evengoed kunnen omdraaien. De effectiviteit van het terugkeerbeleid wordt - naast aantallen ook bepaald door het maatschappelijk rendement; welk

2 probleem lost het migratiebeleid op voor de mensen die er de gevolgen van ondervinden? Het beantwoorden van die vraag begint met de vaststelling wie degenen zijn die die gevolgen van het beleid ondervinden. Dat zijn in de eerste plaats de vreemdelingen zelf, het is hun directe omgeving in Nederland, en hun omgeving in het land van herkomst; Het werk van de DT&V, en het resultaat daarvan, wordt in de eerste plaats bepaald door het vermogen om binnen kader en beperkingen van beleid en beschikbare instrumenten, in de uitvoering rekening te houden met het perspectief van deze belanghebbenden. Dat is de buitenwereld naar binnen halen, en is ook een van de pijlers van het programma VenJ Verandert. En de DT&V heeft te maken met een enorme buitenwereld, die loopt van het hoofd van een school, via het lokaal bestuur, het maatschappelijk middenveld, internationale organisaties in het bijzonder IOM-, diaspora-organisaties, universiteiten, zusterdiensten in Europa tot aan de autoriteiten van landen van herkomst over de hele wereld. Maar ook de politiek die niet altijd de consequenties wil aanvaarden van het door henzelf geformuleerde beleid.

3 (De vreemdeling): Terugkeer is in de eerste plaats iets wat mensen die het betreft diep raakt en ingrijpt in de persoonlijke levenssfeer. Mensen zijn niet gekomen om terug te gaan. Maar terugkeer is ook mogelijk een vlucht uit een leven in de illegaliteit waarin de vreemdeling kwetsbaar is voor misbruik en uitbuiting. Ondersteuning bij en na terugkeer, is een manier om met perspectief verder te werken aan een toekomst in het land van herkomst. En het is een manier om de regie over je eigen leven weer terug te nemen, het accepteren van een onvermijdelijkheid en daarmee loskomen van goedbedoelde maar soms tegenstrijdige en onjuiste adviezen van overheden, hulpverleners, advocaten en media. De DT&V kent de mensen over wie het gaat, we praten met ze, hebben persoonlijk contact met ze. Maar het kan beter. Het gaat hier niet om het verkopen van beleid, maar om luisteren, betrokkenheid en onderzoeken hóe we kunnen helpen die toekomst buiten Nederland vorm te geven. Terugkeer is onvermijdelijk als een land een toelatingsbeleid voert, maar moet gepaard gaan met het erkennen van de dilemma s van de vreemdelingen: een kwetsbaar leven in de illegaliteit of terugkeer met mogelijk gezichtsverlies en schulden van geleend geld om naar

4 Europa te komen. Maar, ik heb het vaker gezegd: illegaliteit of terugkeer, het blijft een keuze van de vreemdeling. (De landen van herkomst) Groot knelpunt is het ontbreken van voldoende medewerking van landen van herkomst aan gedwongen terugkeer, om allerlei verschillende redenen. Maar laat ik niet al te somber zijn: de meeste landen respecteren de internationaal gewoonterechtelijke terugnameverplichting. Maar dat geldt helaas niet voor een aantal voor het werk van de DT&V belangrijke landen. Dat het niet lukt om uitspraken van rechters af te dwingen, is voor veel mensen in Nederland frustrerend, zeker wanneer het vreemdelingen met criminele achtergrond betreft. Zowel DT&V als BZ investeren heel veel in relatiebeheer, diplomatie, ondersteuning en een algeheel goede relatie. Dat helpt en heeft voor een aantal landen gezorgd voor resultaat. Het belang van een persoonlijke relatie is niet te onderschatten. Maar er is een aantal landen waar we het niet redden met goede relaties alleen, waar het gebrek aan medewerking politiek is ingegeven. We moeten erkennen dat voortdurende dialoog, inzet op partnerschappen en diplomatie niet leidt tot meer medewerking aan terugkeer als je met landen te maken hebben die een compleet andere

5 agenda hebben, die bijvoorbeeld emigratie van jongeren zien als middel om remittances veilig te stellen of die hun eigen wensen ook op heel andere terreinen in het geweer brengen tegen onze verzoeken om terugname. Vooral voor deze landen is het cruciaal om ons te verplaatsen in het perspectief en de belangen van de autoriteiten. Alleen als we goed weten wat die landen beweegt, kunnen we bepalen hoe we onze migratiebelangen het beste kunnen behartigen en hoe we die vorm moeten geven in relatie tot andere terreinen van het buitenlands beleid. Of dat nu more for more is, less for less of een beetje van beide. Waar het om gaat is dat het werkt; more or less. Bij de lokale omgeving van vreemdelingen in Nederland gaat het om de mensen die hen als buren krijgen, of overlast ervaren, slachtoffer worden van kleine door vreemdelingen gepleegde criminaliteit, die wachten op een huurwoning en de mensen die zich als vrijwilliger aanmelden bij Vluchtelingenwerk en het COA. Mensen die veel meningen horen, op de tv, in de krant, kroeg en van het kabinet, maar niet weten wat het voor hen betekent. Mensen die zien dat terugkeer nodig is omdat we niet iedereen kunnen opvangen, maar ook worstelen met de terugkeer van mensen die ze kennen, die al lang in Nederland wonen en zich met succes steeds hebben kunnen verzetten tegen de

6 beslissing dat ze niet mogen blijven. Ja, bij terugkeer gaat het over door de Tweede Kamer vastgesteld asielbeleid en terugkeer is de uitkomst van een individuele beoordeling. Maar het is voor een klas gewoon een vriendje dat moet vertrekken. Dit is een belangrijk punt: er bestaat bij de meeste mensen draagvlak voor het migratiebeleid. Iedereen vindt het redelijk dat we alleen opvang kunnen bieden aan echte vluchtelingen, dat we onze grenzen moeten kunnen bewaken, dat we moeten weten wie er binnenkomt. Het draagvlak en de beeldvorming worden voor groot deel bepaald door het uitvoering geven aan dit beleid. Een beleidsbrief aan de Tweede Kamer leidt zelden tot emoties. Een uitzetting, opening van een AZC of een overlastgevende vreemdeling in een gemeente wel. Om die reden en omdat juist de omgeving van de vreemdeling zo bepalend is bij het voorbereiden van het vertrek, zou die omgeving sterker betrokken moeten worden. Zou het moeten gaan over delen van verantwoordelijkheid. Daarbij zou de uitvoering van het terugkeerbeleid sterker benaderd kunnen worden als middel om concrete maatschappelijke problematiek op lokaal niveau op te lossen, dan alleen maar als handhavingsdoel. Dat is een balanceer-act, omdat het allebei moet.

7 (Verhaal) Naast het echt betrekken van de omgeving bij het uitvoeren van het beleid, is er nog een belangrijk element dat nodig is voor het vergroten van het draagvlak: het verhaal. Terugkeer is niet een op zichzelf staand onderwerp, maar en ik heb het de afgelopen 10 jaar overal gezegd een onderdeel van een groter verhaal. Dat verhaal begint bij redenen voor mensen om hun land te verlaten via de IND, advocatuur, het COA, de omgeving, tot de teleurstelling over de uitkomst van de procedure. Net zoals de uitvoering van het terugkeerbeleid nog meer onder gezamenlijke verantwoordelijkheid uitgevoerd zou moeten worden, zo moet het verhaal over terugkeer integraal verteld worden. Terugkeer kan niet goed begrepen worden door het vooral te hebben over de veiligheidssituatie in het land van herkomst en het daarop gebaseerde toelatingsbeleid óf over een school die zich inzet om een klasgenoot in Nederland te houden óf over terugkeer als voorwaarde voor het handhaven van acceptatie van immigratie en integratie. Het is alles. Het is dit hele verhaal. Dat verhaal moet niet alleen ontwikkeld en verteld worden vanuit het perspectief van de rijksoverheid, maar vanuit het perspectief van alle belanghebbenden. Alleen dan kunnen we het onderwerp benaderen op een manier die recht doet aan zowel de dilemma s van de

8 vreemdeling als die van zijn omgeving en die zowel het draagvlak voor als de beeldvorming over de uitvoering van het beleid kan versterken.