Deel deze inleiding via:
|
|
- Gerrit Smeets
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Deel deze inleiding via:
2 INLEIDING Inleiding Over een creatieve industrie die niet bestaat. Een verregaande en ietwat polemiserende ondertitel voor een boek waarmee we bijna een jaar bezig zijn geweest. Toch is het niet zo dat wij, en de mensen die wij voor dit boek spraken, ons al die tijd hebben beziggehouden met een soort monster van Lochm Ness. Hoewel we na het schrijven van dit boek durven te beweren dat er niet zoiets is als dé creatieve industrie, zien we dat ondernemers, wetenschappers, beleidsmakers en andere belanghebbenden ieder een eigen definitie formuleren, zich die eigen maken en er op die manier prima mee kunnen werken. We hebben vele benamingen gehoord. De creatieve industrie is een industriële mindset, een containerterm, een vorm van erkenning, een bezuinigingsmaatregel, of zelfs een schaamlap, een muur van retoriek om het nog iets te laten lijken. Sommige ondernemers in de sector voelen zich thuis bij het idee van een creatieve industrie, anderen houden zich er zo weinig mogelijk mee bezig en sommigen kunnen zich totaal niet vinden in de combinatie van de woorden creativiteit en industrie. Precies die onduidelijkheid wekte onze verwondering. Er is de laatste jaren veel te doen rondom de creatieve industrie, merkten we ook in ons eigen werk. Koen in zijn werk als adviseur en onderzoeker in de creatieve industrie, Jozien in haar journalistieke werk en vanuit haar achtergrond in de literatuurwetenschap. Om te beginnen is de creatieve industrie een van de topsectoren van het Nederlandse overheidsbeleid. Sinds 2012 heeft de overheid negen topsectoren in het leven geroepen, waarmee ze voortdurend in gesprek is over regelgeving en faciliteiten en waarin ze op verschillende manieren investeert. Deze sectoren zijn Agri & Food, Chemie, Energie, High Techsystemen en -materialen, Life sciences & Health, Logistiek, Tuinbouw en uitgangsmaterialen, Water en, zoals gezegd, Creatieve industrie. Deze sectoren zijn volgens de website van het topsectorenbeleid kennisintensief, exportgeoriënteerd en kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Over de creatieve industrie valt te lezen: De topsector Creatieve industrie is de meest dynamische topsector van de Nederlandse economie. De creatieve sectoren (zoals design, media en entertainment, mode, gaming en architectuur) zijn een aanjager van innovatie in andere sectoren. Het eerste dat in dit citaat opvalt, is het gebruik van het woord zoals. De creatieve sectoren worden hier niet uitputtend opgenoemd en dat wekt de suggestie dat er best nog meer sectoren kunnen zijn die een plekje in de creatieve industrie opeisen. Het tweede is de dienstbare rol die de industrie hier toebedeeld krijgt. Ze geldt als aanjager voor innovatie in andere sectoren, die zich op die manier verder kunnen ontwikkelen. Een van de eerste keren dat de term creatieve industrie opduikt, is rond 1998 in het Verenigd Koninkrijk. In het zogenaamde Creative Industries Task Force Mapping Document wordt gesproken over een industrie die haar oorsprong vindt in individuele creativiteit, vakmanschap en talent en die haar omzet haalt uit de generatie en exploitatie van intellectueel eigendom. Voor die tijd was de term cultural industries al gebruikelijk; de creatieve industrie vloeit daaruit voort. Er doet een verhaal de ronde dat de Engelse beleidsmakers zich prettiger voelden bij de nieuwe benaming, omdat deze meer economisch en commercieel geladen is. Toen het idee van de creatieve industrie in Nederland voet aan de grond kreeg, is ervoor gekozen de Engelse term creative industries letterlijk te vertalen. Het Nederlandse woord industrie is eigenlijk niet hele maal op zijn plaats, omdat de Engelse term breder moet worden opgevat dan het Nederlandse woord industrie. Het gaat immers om een breder scala aan bedrijvigheid. Ook, of misschien wel juist, de dienstensector en de ambachtelijke vorm van productie worden onder de creatieve industrie 5 WWEKD_DEFDEF.indd :06
3 INLEIDING geschaard. Dat de term creatieve industrie de laatste jaren zo in zwang is geraakt, wordt door velen op het conto geschreven van de Amerikaanse socioloog Richard Florida. In 2002 publiceerde hij het boek The rise of the creative class, waarin hij zijn theorie beschrijft over de opkomst van de zogenaamde creatieve klasse. De kern van zijn verhaal is dat steden en regio s waar de creatieve klasse in grote mate aanwezig is, een grotere economische groei laten zien. Florida omschrijft hoe aantrekkelijk het kan zijn voor overheden om te investeren in die klasse. Inmiddels is zijn onderzoek en theorie deels door andere wetenschappers ontkracht, maar de discussie over de waarde van de creatieve industrie is nog steeds gaande. Veel landen investeren in deze industrie. Productie-arbeid verplaatst zich veelal naar Azië en Afrika, en zeker voor westerse landen is het aantrekkelijk om in te zetten op creatie en creativiteit. Zo ook in Nederland. In 2014 was de creatieve industrie bijvoorbeeld het hoofdthema van de tweejaarlijkse Asia Europe Meeting-conferentie (ASEM). Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Jet Bussemaker zei in de speech die ze tijdens die conferentie hield: De concrete verbinding van kunstenaars en creatieven met andere maatschappelijke en economische werelden is één van de meest veelbelovende ontwikkelingen van deze tijd. Er is dus veel aandacht voor de creatieve industrie, maar verbazingwekkend genoeg is er geen algemeen geaccepteerde definitie van het begrip. Over het algemeen kunnen we stellen dat ondernemers en bedrijven die vallen binnen de sectoren Kunsten en erfgoed, Media en entertainment en Creatieve zakelijke dienstverlening meevaren onder de vlag creatieve industrie. De discussie gaat vooral over de onderliggende bedrijfstakken. Hoe zit het bijvoorbeeld met bedrijven werkzaam op het gebied van literatuur en festivalorganisatie? Wat doen we met ontwerpers binnen grote kledingketens? En hoe verhoudt de klassieke muziek zich ertoe? Of het nu gaat om de Topsector Creatieve industrie, onderzoeksinstituut TNO, het CBS of de Europese Unie: verschillende instanties en auteurs gebruiken verschillende definities. Wel lijken ze het eens te zijn over de toegevoegde waarde die de industrie kan hebben voor andere sectoren en voor de gehele economie. Er is wel een aantal gemeenschappelijke kenmerken van bedrijven in de indus trie aan te wijzen. Ondernemers in de creatieve industrie denken innovatief en nemen de artistieke kwaliteit als uitgangspunt voor hun onderneming. De sector levert economische waarde, maar draagt ook maat schappelijke en culturele waarde uit. Inhoud is in de creatieve industrie net zo belangrijk als vormgeving en verkoop. Het is op dit moment een van de snelst groeiende, maar ook een van de meest gefragmenteerde sectoren in ons land. De creatieve industrie bestaat namelijk voor een groot deel uit kleine en middelgrote bedrijven en zelfstandig ondernemers. Er staan ongeveer bedrijven binnen de sector ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, waar voor fte aan mensen werken. Gemiddeld staan er dus nog geen twee fte op de loonlijst. Dat is weinig, zeker als je bedenkt dat grote bedrijven als Endemol ook onder de creatieve industrie worden geschaard. In 2012 was 43% van de professionals in deze sector werkzaam als zelfstandig ondernemer en dat zullen er de afgelopen jaren alleen maar meer zijn geworden. Dit feit was voor ons een tweede reden om aan dit boek te beginnen. Want wat doet het met een sector wanneer bijna de helft van de werkenden zelfstandig ondernemer is? De term creatief ondernemerschap is veelgehoord in de gesprekken over de creatieve industrie en de overheid stimuleert zelfstandig ondernemerschap met bijvoorbeeld belastingvoordeel. Maar wat is dat creatief ondernemerschap eigenlijk? Waarom moet, of wil, iedereen ineens ondernemer worden? En hoe werken al deze individuele ondernemers samen met andere, vaak grotere, bedrijven uit andere sectoren? 6 WWEKD_DEFDEF.indd :06
4 INLEIDING Op een avond in de zomer van 2014 bespraken we onze verwondering over bovenstaande ontwikkelingen. Het verwarde ons dat er beleid gemaakt kan worden op een industrie die geen algemeen gedeelde definitie kent en waarin een groot scala aan verschillende soorten ondernemers en ondernemingen actief is. We vroegen ons af wie de mensen zijn die in het hart van die creatieve industrie werken, wat die industrie dan ook precies mag zijn, en wat zij van alle ontwikkelingen merken en vinden. En zoals je in goede gesprekken in de avonduren nog wel eens wilt doen, besloten we dat gewoon aan hen te vragen. We kozen ervoor om vijftien ondernemers te spreken, die zelf verantwoordelijk zijn voor zowel de zakelijke als de creatieve keuzes in hun werk en wiens visie niet al heel vaak is opgetekend. We vroegen naar hun visie op de creatieve industrie, de manier waarop ze hun ondernemerschap vormgeven en hun inspiratiebronnen. Daarnaast spraken we vijf wetenschappers over de huidige ontwikkelingen in deze creatieve industrie en vroegen hen om onze bevindingen in een breder perspectief te plaatsen. We hebben bijna alleen maar enthousiaste reacties gekregen van de mensen die we benaderden. Velen zijn blij hun verhaal te kunnen doen en vinden de discussie rondom de creatieve industrie erg waardevol. Dat is volgens ons ook de kracht van dit boek. Het geeft ondernemers en wetenschappers een stem in de discussie over de creatieve industrie en brengt twee werelden bij elkaar die veelal langs elkaar heen bewegen. Honderden kilometers hebben we afgelegd, opvallend vaak naar Rotterdam, maar ook naar Zaandam, Eindhoven, Vught en Arnhem. We lieten ons tot op zekere hoogte leiden door wie ons werden aangeraden. Dat zorgt ervoor dat de spreiding, wat betreft leeftijd, genoten opleiding of sekse, niet geheel evenredig is. Dat is iets dat we vanaf het begin af aan accepteerden; een representatieve doorsnede van de creatieve industrie zou veel groter en moeilijker te bereiken zijn, omdat er altijd mensen uit de donkere hoeken van de industrie zouden blijven opduiken. We willen en kunnen de randen van de creatieve industrie niet zelf vaststellen. Dit is geen wetenschappelijk boek, wel zijn we onderzoekend te werk gegaan. We willen onze verwondering delen, het begrip creatieve industrie verkennen en verschillende visies tegenover elkaar zetten. We geven geen antwoord op de vraag wat de creatieve industrie precies is. Het boek is een bundel van persoonlijke verhalen van ondernemers en wetenschappers, die hun visie geven op een grote maatschappelijke ontwikkeling waar ze, of ze dat willen of niet, onderdeel van zijn. Dat betekent niet dat er geen grond ligt onder hun beweringen. De creatieve industrie is tijdens een interview wat de geïnterviewde er van maakt, iedereen bepaalt zijn eigen kaders en er zijn daarin geen juiste of foute definities. Waar alle ondernemers en wetenschappers, en na deze ervaring zeker ook wijzelf, het over eens zijn, is dit: samenwerken is het toverwoord in de wereld van ondernemers in de creatieve industrie. En wat doe je voordat je een samenwerking aangaat? Precies. Misschien moeten we eens koffie drinken. Koen van Vliet Jozien Wijkhuijs 7 WWEKD_DEFDEF.indd :06
5 OVER DE AUTEURS KOEN VAN VLIET auteur Koen is ondernemer. Hij is initiator van een platform voor ondernemerschap, projectleider van een Gelderse prijs voor design en innovatie en verbonden aan diverse (wetenschappelijke) onderzoeken. Koen publiceerde eerder het boek Crowdfunding, de hype voorbij, waarin hij samen met drie andere auteurs vanuit een kritische invalshoek de werking van crowdfunding onderzocht. JOZIEN WIJKHUIJS - auteur Jozien is journalist. Ze werkt als international editor bij magazine Univers in Tilburg en is daarnaast freelance journalist en tekstschrijver. Ook is ze eindredacteur bij weblog hard//hoofd en onderdeel van het collectief Het Eerste Uur, een creatieve werkplaats voor jonge, creatieve ondernemers in Nijmegen. STEN PETERSEN fotografie Sten is zelfstandig fotograaf en studeert aan de Fotoacademie in Amsterdam. Fotografie is voor hem de manier om zijn interesse in de mens en al haar eigenzinnigheden vorm te geven. Hij kruipt graag dicht op de huid van zijn onderwerpen en laat zijn foto s het verhaal vertellen. JOLIJN CEELEN vormgeving Jolijn begon haar studieloopbaan met een propedeuse Algemene Cultuurwetenschappen aan de universiteit, vervolgens is ze afgestudeerd aan ArtEZ in Arnhem en werkzaam als zelfstandig grafisch ontwerper. Haar grafisch werk is eigenzinnig, functioneel en doortastend. Toepassingen hiervan lopen uiteen van huisstijlen, tot muurschilderingen, videoclips en live VJ-werk. Eerder publiceerde ze het boekje 100 tips to prevent typographical blunders. achter.indd :09
6 De creatieve industrie. Het is een industriële mindset, een containerterm, een vorm van erkenning. Het is ook een bezuinigingsmaatregel, of zelfs een schaamlap, een muur van retoriek om het nog iets te laten lijken. Sommige ondernemers voelen zich thuis bij het idee van een creatieve industrie, anderen houden zich er zo weinig mogelijk mee bezig en weer anderen kunnen zich totaal niet vinden in de combinatie van de woorden creativiteit en industrie. Niemand weet wat de term creatieve industrie precies inhoudt, toch hebben duizenden ondernemers, professionals, wetenschappers en beleidsmakers er in hun dagelijkse werk mee te maken. Zelden vragen we ons af: hoe kijken zij tegen dit begrip aan? Wat betekent ondernemen in deze industrie? Hoe definiëren zij de term? Welke rol heeft de creatieve industrie in onze samenleving? En wat drijft hen om hierin actief te zijn? We moeten eens koffie drinken is een verzameling verhalen van ondernemers en wetenschappers. Zij delen hun kijk op een maatschappelijke ontwikkeling waar ze, of ze dat willen of niet, onderdeel van zijn. Daarnaast plaatsen zij de creatieve industrie in een breder perspectief. De auteurs nemen je mee in hun verwondering over de opkomst van het creatief ondernemerschap en de groeiende aandacht voor deze industrie. Copyright tekst Koen van Vliet & Jozien Wijkhuijs Copyright foto s Sten Petersen Vormgeving Jolijn Ceelen, One of Us, Nijmegen Letter Stanley, Optimo, Zwitserland Uitgever Eburon, Delft Drukwerk MVL Group, Waddinxveen Papier Papier van tomatenvezel, Schut Papier, Heelsum Oplage 1000 ISBN Koen van Vliet en Jozien Wijkhuijs. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbende. Mede mogelijk gemaakt door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en het Materiaalfonds voor Beeldende Kunst en Vormgeving. Uitgegeven door Uitgeverij Eburon Postbus CW Delft t info@eburon.nl achter.indd :09
7 Deel deze inleiding via:
Brunelleschi. De Dom van Florence
Copyright 2011 Uitgeverij Lambo bv, Arnhem Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of
Nadere informatieGeen fabriekswerk. Roeien met de wind mee en de stroom tegen. Jac Willekens
Copyright 2011 Uitgeverij Lambo bv Arnhem Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of
Nadere informatieKunst in de Tarwewijk Een onderzoek naar de mogelijkheden voor een creatieve Oost-West-As in de Tarwewijk
Kunst in de Tarwewijk Een onderzoek naar de mogelijkheden voor een creatieve Oost-West-As in de Tarwewijk M.M. Schelvis Advies & Onderzoek mei 2008 Voorwoord De afgelopen maanden heb ik voor dit onderzoek
Nadere informatieRekenen Groep 7-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieGeld verdienen in de drukkerij Slimmer werken dankzij Lean Printmanagement
Geld verdienen in de drukkerij Slimmer werken dankzij Lean Printmanagement Richard van Hoorn & Alex Kunst Geld verdienen in de drukkerij Slimmer werken dankzij Lean Printmanagement Richard van Hoorn &
Nadere informatieGROTE WOONONDERZOEK. Hoe woonwinkelt Nederland in 2015? WHITEPAPER
GROTE WOONONDERZOEK Hoe woonwinkelt Nederland in 2015? 01 WHKMP S GROTE WOONONDERZOEK van inspiratie tot aankoop DirectResearch heeft meer dan 750 respondenten ondervraagd in opdracht van wehkamp Toen
Nadere informatieAntwoorden Rekenen Groep 5-1e helft schooljaar
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of
Nadere informatieRekenen Groep 4-1e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieVrijwillig aan het werk bij Welzijn Capelle. welzijncapelle. Wat je moet wetenen
Vrijwillig aan het werk bij Welzijn Capelle Wat je moet wetenen Welzijn Capelle werkt vanuit de visie dat iedere Capellenaar zo zelfstandig mogelijk functioneert in het persoonlijk leven en waar mogelijk
Nadere informatieDigitaal Handig(er) IJmond Noord. voorjaar 2016 IJMOND-NOORD
Digitaal Handig(er) voorjaar 2016 IJMOND-NOORD IJmond Noord Digitaal Handig(er) voorjaar 2016 Agenda Digitaal Handig(er) voorjaar 2016 SeniorWeb en Bibliotheek IJmond Noord bieden u vanaf dit seizoen samen
Nadere informatieRekenen Groep 6-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze,
Nadere informatieCrowdfunding in België De status van crowdfunding in België
Crowdfunding in België 2013 De status van crowdfunding in België Dit rapport is opgesteld door Douw&Koren en gepubliceerd op 15 oktober 2014. De cijfers uit dit rapport zijn afkomstig van alle in België
Nadere informatieTopsectoren. Hoe & Waarom
Topsectoren Hoe & Waarom 1 Index Waarom de topsectorenaanpak? 3 Wat is het internationale belang? 4 Hoe werken de topsectoren samen? 5 Wat is de rol voor het MKB in de topsectoren? 6 Wat is de rol van
Nadere informatieRekenen Groep 6-1e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of
Nadere informatieVOORBEELD. Huurders en asbest. Informatie en tips voor individuele huurders. en bewonersorganisaties. Eerste druk, augustus 2013
Huurders en asbest Informatie en tips voor individuele huurders en bewonersorganisaties Eerste druk, augustus 2013 HUURDERS EN ASBEST Informatie en tips voor individuele huurders en bewonersorganisaties
Nadere informatieInhoud Inleiding 1 Wat is pen sioen? 2 Hoofdrolspelers in het pen sioenstelsel 3 De bij zondere positie van pen sioenfondsen
Inhoud Inleiding 9 1 Wat is pen sioen? 13 1.1 Arbeidsvoorwaardelijk pen sioen versus andere toekomstvoorzieningen 13 1.2 Wie heeft recht op pen sioen? 18 1.3 Soorten pen sioen 21 1.4 Hoe hoog is de pen
Nadere informatieEerste uitgave: maart 2015-03-14 Copyright 2015 Saskia Steur Druk: www.drukzo.nl
Eerste uitgave: maart 2015-03-14 Copyright 2015 Saskia Steur Druk: www.drukzo.nl Hoewel deze uitgave met zorg is samengesteld aanvaardt de auteur geen enkele aansprakelijkheid voor schade ontstaan door
Nadere informatieStelling II. Creativiteit is de belangrijkste eigenschap voor innovatie.
Toon Jansen * New Urban Creatives Almere * 12 maart 2014 Stelling I Creativiteit is de belangrijkste eigenschap voor innovatie. Stelling II Door het beschikbaar stellen van goedkope/betaalbare woon- en
Nadere informatieschilderen in opdracht
schilderen in opdracht schilderen in opdracht Colofon keesvandewetering / schilderen in opdracht Hardcover, 80 pagina s ISBN 978 940 215 159 6 Uitgave: Uitgeverij Brave New Books 2016 Schilderijen, tekst,
Nadere informatieScaleUp Dashboard 2015
Rapportage ScaleUp Dashboard 2015 ScaleUp Dashboard 2015 Prof. dr. Justin Jansen Lotte de Vos Rotterdam School of Management Erasmus Centre for Entrepreneurship Conclusies Nederland staat aan de Europese
Nadere informatieLeren van Jezus. Gespreksvragen voor gebruik in kleine groepen
Leren van Jezus Gespreksvragen voor gebruik in kleine groepen InleIdIng Wat je nu in handen hebt, zijn gespreksvragen voor gebruik in kleine groepen. Dit zijn andere vragen dan de persoonlijke verwerkingsvragen
Nadere informatieArgumentenkaart Pensioenbeslissing. Werknemers
Argumentenkaart Pensioenbeslissing Werknemers Zie ook de Argumentenkaart Pensioenbeslissing Werkgevers Wat bepaalt of ik door, met ga of een kies Wat zijn Bekijk totale kaart Wat bepaalt of ik door, met
Nadere informatieVincie van Gils. Klantencommunicatie. Zo krijg je en houd je u tevreden klanten. Spectrum. Uitgeverij Unieboek Het Spectrum bv, Houten Antwerpen
Vincie van Gils Klantencommunicatie Zo krijg je en houd je u tevreden klanten Spectrum Uitgeverij Unieboek Het Spectrum bv, Houten Antwerpen Spectrum maakt deel uit van Uitgeverij Unieboek Het Spectrum
Nadere informatieHet verhaal van Europa
Het verhaal van Europa 2010 Uitgeverij Manteau / Standaard Uitgeverij en Rob Heirbaut & Hendrik Vos Standaard Uitgeverij nv, Mechelsesteenweg 203, B-2018 Antwerpen www.manteau.be info@manteau.be Deze reeks
Nadere informatieEnkele medewerkers van Studiecentrum Groningen
Enkele medewerkers van Studiecentrum Groningen Een interview met medewerkers van een studiecentrum De student centraal Studiecentrum Groningen is ruim 350 kilometer verwijderd van de hoofdvestiging in
Nadere informatieRekenen Groep 4-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieRekenen Groep 4-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieDUTCHWEBSHARK WHITEPAPER #1. Talentpooling. In 7 stappen naar een talentpool
DUTCHWEBSHARK WHITEPAPER #1 Talentpooling In 7 stappen naar een talentpool Ter introductie. Talent pooling. Talentpools, veel werk maar ook veelbelovend. Op welke manier is het voor een bedrijf mogelijk
Nadere informatieMapping van creatieve stad en innovatiedynamiek
Mapping van creatieve stad en innovatiedynamiek PROBLEEMSTELLING Creative Rotterdam Focus Creatieve industrie in de stedelijke omgeving Innovatie door en met de creatieve industrie Stedelijke milieus als
Nadere informatieVisie Communicatie SIDEQICK. The secret of change is to focus all of your energy not fighting the old but on building the new - Socrates
Visie Communicatie The secret of change is to focus all of your energy not fighting the old but on building the new - Socrates Betekenisvolle communicatie vanuit het Hart in de Zaak - www.sideqick.nl 06
Nadere informatie1 Inleiding. 1.1 Aanleiding tot de verkenning. 1.2 Beleidscontext
1 Inleiding 1.1 Aanleiding tot de verkenning De Raad voor Cultuur (RvC) heeft in zijn Agenda Cultuur 2017 2020 en verder aangekondigd gezamenlijk met de Sociaal-Economische Raad (SER) een verkenning van
Nadere informatieCulturele opleidingen in Brabant. Online bijlage
Culturele opleidingen in Brabant Online bijlage DUO Cultuuropleidingen WO opleidingen (Op basis van lijst Boekmanstichting 2016 1 ) Tilburg University B Algemene Cultuurwetenschappen B Online Culture:
Nadere informatieEen notitieboek voor creatieve kleptomanen
Een notitieboek voor creatieve kleptomanen www.lannoo.com Registreer u op onze website en we sturen u regelmatig een nieuwsbrief met informatie over nieuwe boeken en met interessante, exclusieve aanbiedingen.
Nadere informatieHERWAARDEER AMBACHT, KOM TOT GROEI
AMBACHT VAKMANSCHAP TECHNOLOGIE s-hertogenbosch HERWAARDEER AMBACHT, KOM TOT GROEI We staan aan het begin van een nieuw maaktijdperk. Wereldwijd wordt het belang van het maken en creatieve ambachten voor
Nadere informatieROLLENSPEL: FORUM THEATER
METHODIEK 1. WAT Oplossingen voorstellen van op je debatstoel is één, ze uitvoeren in de praktijk is een ander paar mouwen. In het forum theater moet je je voorstellen niet alleen verbaal uiten en verdedigen,
Nadere informatieKvK dienstverlening topsectoren
MIT regeling 2014 KvK dienstverlening topsectoren Bon Uijting senior adviseur KvK 15 mei 2014 KvK verzorgt vele MKB loketten topsectoren Telnr MKB Loket MKB loketten topsectoren MKB loket Agro Food 088-585
Nadere informatiewww.thesishulp.nl onderdeel van www.nexttalent.nl
Inhoudsopgave: 1. Inleiding 1.1 Een vervelende ervaring of de kroon op je studie? 1.2 Hoe dit boekje te gebruiken 2. Het begin 2.1 De gouden basisregels 2.2 Het kiezen van een onderwerp 3. Onderzoeksopzet
Nadere informatieMEDISCH SPOEDGEVAL INJECTIE LETSEL HYDRAULISCH HOGEDRUK. De feiten. www.veiligwerkenmethydrauliek.nl
MEDISCH SPOEDGEVAL HYDRAULISCH HOGEDRUK INJECTIE LETSEL De feiten www.veiligwerkenmethydrauliek.nl Inhoudsopgave Inleiding 4 Wie lopen het meeste risico? 6 Aard van het materiaal, plaats van binnendringen
Nadere informatieArbeidsmarkt. Bedrijfskunde. Technische bedrijfskunde
wo bedrijfskunde Goede managers komen altijd aan de bak, ook in tijden van crisis. Maar nu het herstel tegen lijkt te vallen moet je wel voorbereid zijn op verrassingen. Veel bedrijfskunde-opleidingen
Nadere informatieDe patiënt als partner
De patiënt als partner De patiënt als partner De zoektocht van het UMC St Radboud Onder redactie van Lucien Engelen Houten 2012 Ó 2012 UMC St Radboud Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag
Nadere informatieBeginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 1. Beginnen met leidinggeven
Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 1 Beginnen met leidinggeven Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 2 Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 3 Beginnen met leidinggeven
Nadere informatieVANDAAG IN VLAANDEREN INDUSTRIEËN CREATIEVE MAPPING EN BEDRIJFSECONOMISCHE ANALYSE
CREATIEVE INDUSTRIEËN IN VLAANDEREN VANDAAG MAPPING EN BEDRIJFSECONOMISCHE ANALYSE WAT? WAA 2 WAT ZIJN CREATIEVE INDUSTRIEËN? Het geheel van sectoren en activiteiten die een beroep doen op de input van
Nadere informatieIntuïtie in de geneeskunde
Intuïtie in de geneeskunde 1 De Tijdstroom uitgeverij, 2011. De auteursrechten der afzonderlijke bijdragen berusten bij de auteurs. Omslagontwerp: Cees Brake bno, Enschede. De Tijdstroom uitgeverij BV,
Nadere informatieDe kunst van cultuurmarketing. Discussievragen en stellingen
De kunst van cultuurmarketing Discussievragen en stellingen Ruurd Mulder Tweede, herziene druk u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2013 Deze discussievragen en stellingen horen bij De kunst van cultuurmarketing
Nadere informatieInfrastructuur landsdeel Noordvleugel. 5 hogescholen met bètatechniek 3 universiteiten Jet-Net: 31 scholen en 15
Facts & Figures 2 Deel II LANDSDEEL NOORDvleugel In het Techniekpact Noordvleugel hebben de provincies Noord-Holland, Flevoland en Utrecht hun bestaande techniek-, human capital- en economische agenda
Nadere informatieVOORBEELDEXEMPLAAR. Gegevens projectvoorstel. Aanvraagformulier Take-off hbo - fase 1 ronde 4
Het aanvraagformulier bevat kerngegevens van het projectvoorstel en de penvoerende hogeschool. NB Zonder volledig ingevulde en ondertekende formulieren wordt een aanvraag niet in behandeling genomen. Gegevens
Nadere informatieFinancieel Advieskantoor
Dienstenwijzer Naast algemene informatie over Henk Mulderij Financieel Advieskantoor BV vindt u in deze Dienstenwijzer uitgebreide informatie over ons kantoor, onze dienstverlening en onze klachtenregeling.
Nadere informatieMuziek in de renaissance en barok. Renaissance (1400 1600) Belangstelling voor het hier en het nu
Copyright 2011 Uitgeverij Lambo bv Arnhem Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of
Nadere informatieFrankenstein. Mary Shelley
Frankenstein Frankenstein maakt deel uit van de reeks Wereldverhalen van Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. Wereldverhalen is een serie beroemde verhalen. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208
Nadere informatieMoeder worden, moeder zijn
Moeder worden, moeder zijn Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208 1001 EE Amsterdam Telefoon: (020) 520 60 70 Fax: (020) 520 60 61 E-mail: info@eenvoudigcommuniceren.nl Website: www.eenvoudigcommuniceren.nl
Nadere informatieZelfstandig werken. Ajodakt. Dit antwoordenboekje hoort bij het gelijknamige werkboek van de serie
Zelfstandig werken Ajodakt Dit antwoordenboekje hoort bij het gelijknamige werkboek van de serie 9 789074 080705 Informatieverwerking Groep 7 Antwoorden Auteur P. Nagtegaal ajodakt COLOFON Illustraties
Nadere informatieM201218. Meer snelgroeiende bedrijven en meer krimpende bedrijven in Nederland
M201218 Meer snelgroeiende bedrijven en meer krimpende bedrijven in Nederland drs. D. Snel drs. N. Timmermans Zoetermeer, november 2012 Relatief veel snelgroeiende bedrijven in Nederland In deze rapportage
Nadere informatieEEN PLEIDOOI VOOR VRIJHEID
EEN PLEIDOOI VOOR VRIJHEID EEN PLEIDOOI VOOR VRIJHEID LIBERTARISME IN T KORT GALE BOETTICHER Copyright 2016 Gale Boetticher Auteur: Gale Boetticher Eindredactie: Pim Pauwels Uitgever: Bert Boekenmans
Nadere informatieAffecten, emoties en expressie
Copyright 2011 Uitgeverij Lambo bv Arnhem Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of
Nadere informatieMonitor topsectoren. Uitkomsten eerste meting. Centrum voor Beleidsstatistiek. Centraal Bureau voor de Statistiek
Monitor topsectoren Uitkomsten eerste meting 07 08 09 10 11 12 13 14 Centraal Bureau voor de Statistiek Centrum voor Beleidsstatistiek Monitor Topsectoren Uitkomsten eerste meting Verklaring van tekens.
Nadere informatieomgeving wereld regie vanuit de jongere Jongeren leren organiseren
Jongeren leren organiseren Hoe kunnen jongeren regie hebben over eigen handelen en toch in verbinding zijn met alles om hen heen? Hoe verstaan jongeren de kunst om te bouwen aan netwerken, om een positie
Nadere informatieEen onderzoekende houding
Een onderzoekende houding Werken aan professionele ontwikkeling Zelfscan onderzoekende houding Maaike van den Herik en Arnout Schuitema bussum 2016 Deze zelfscan hoort bij Een onderzoekende houding. van
Nadere informatieer schilders katholiek en vervaardigen ze religieuze stukken. Ook is de rol van het hof niet te vergelijken met die van Frankrijk of Engeland.
Copyright 2011 Uitgeverij Lambo bv Arnhem Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of
Nadere informatieHandleiding bij Beter beginnen
Handleiding bij Beter beginnen Handleiding bij Beter beginnen Trudy Mooren en Maartje Schoorl Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding 7. 1 Het zichtbare boek 13. 2 Een boek is meer dan tekst 27. 3 De waarde van boeken 47. 4 Kinderboeken 63
Inhoudsopgave Inleiding 7 1 Het zichtbare boek 13 2 Een boek is meer dan tekst 27 3 De waarde van boeken 47 4 Kinderboeken 63 5 Boeken om te verzamelen 85 6 Waarom we van boekwinkels houden 99 7 Lezersrevolutie
Nadere informatieAlternatieve bedrij fsvormen en financieringsconstructies vaker in beeld bij bedrij fsoverdracht Overname vraagt meer ondernemerschap
Alternatieve bedrij fsvormen en financieringsconstructies vaker in beeld bij bedrij fsoverdracht Overname vraagt meer ondernemerschap In de praktij k komen ze nu nog niet vaak voor: bedrij fsoverdrachten die
Nadere informatieROLLENSPEL: DE MANAGER
METHODIEK 1. WAT Hoe groot is jouw netwerk? Maak je eigen visitekaartje over het deelthema en ga op pad: wie heeft gelijkaardige interesses en belangen, wie kan wat voor je doen, en wat staat daarvoor in
Nadere informatieInhoud. 1. Het mysterie dat geld heet 7
Inhoud 1. Het mysterie dat geld heet 7 2. Het geld dat telt 11 De taal van geld 11 Een wereld zonder geld 12 Eerste gedachten over geld 14 Geld als ruilmiddel 15 Geld als rekeneenheid 21 Geld als oppotmiddel
Nadere informatieDe droom die werkelijkheid werd
Frederika Meerman De droom die werkelijkheid werd Uitgeverij De Rode Tulp Dit is een roman. De personages en situaties in deze roman zijn verzonnen en enige gelijkenis met bestaande personen of situaties
Nadere informatieIndividueel verhuisprofiel en verhuisplan
Individueel verhuisprofiel en verhuisplan Het ondersteunen van kinderen en volwassenen met een verstandelijke en zintuiglijke beperking bij verhuizen Marijse Pol Bartiméus Expertisecentrum Doofblindheid
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 11 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieAgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers
AgriFood Capital Monitor 2018 Belangrijkste feiten en cijfers Inleiding AgriFood Capital Monitor In dit boekje presenteren wij de feiten en cijfers van de AgriFood Capital Monitor 2018*. De Monitor geeft
Nadere informatieWie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk. John Sijnke
Wie heeft de regie? Wie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk John Sijnke Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij 2009 Alle rechten
Nadere informatieSocial Media Recruitment. Een strategisch en praktisch adviesrapport. Auteur : Jacco Valkenburg Datum : 18 april 2010 Versie : 3
Social Media Recruitment Een strategisch en praktisch adviesrapport Auteur : Jacco Valkenburg Datum : 18 april 2010 Versie : 3 2 Inhoud: Social Media Recruitment...3 Enorm bereik, feiten en cijfers...fout!bladwijzer
Nadere informatiePlatform Bèta Techniek. Connect 05 2015. Chemiedag 2015. Hoe kunnen onderwijs en bedrijfsleven succesvol samenwerken?
Platform Bèta Techniek Connect 05 2015 Chemiedag 2015 Hoe kunnen onderwijs en bedrijfsleven succesvol samenwerken? Succesvolle samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven is de basis voor groei van
Nadere informatiebeste creatieve industrie 7,6 door topsector en een van de snelst groeiende sectoren van Nederland creatieve 180.
Facts & Figures 2018 1 meer dan 60 jaar ervaring beste creatieve vakschool volgens Keuzegids mbo 2018 beoordeeld met 7,6 door studenten job-monitor onderzoek 2018 circa 1800 studenten creatieve industrie
Nadere informatiePlan van aanpak Het plan van aanpak voor dit project bestaat uit drie fasen:
Samenvatting tussenrapport Toekomstvisie FNV KIEM Testen van de geformuleerde visies op de vakbond van de toekomst aan de huidige behoeften van leden en potentiële leden. Aanleiding Project FNV KIEM in
Nadere informatieWerkwoordspelling 2 Toelichting en Antwoorden
Werkwoordspelling 2 Toelichting en Antwoorden COLOFON Auteurs Frank Pollet Illustraties Liza-Beth Valkema Basisvormgeving LS Ontwerpers bno, Groningen Omslag illustratie Metamorfose ontwerpen BNO, Deventer
Nadere informatieExamenprogramma CKV havo en vwo. nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling
Examenprogramma CKV havo en vwo nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Examenprogramma CKV havo en vwo Concept 17 juni 2014 Examenprogramma CKV havo en vwo Concept Versie 17 juni 2014 Het eindexamen
Nadere informatieWat elke professional over de oggz moet weten
Wat elke professional over de oggz moet weten Wat elke professional over de oggz moet weten Houten 2012 ISBN 978-90-313-9940-6 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 2012 Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieNederland in de poule des verderfs
Nederland in de poule des verderfs Hans van Maanen Nieuwe Wiskrant, juni 2006 Inleiding Hoe groot is de kans dat Nederland in de finale van het wereldkampioenschap voetbal van 2006 komt? Hoe groot is,
Nadere informatieVraagstelling fundamentele vragen
Vraagstelling De roerige tijden van bezuinigingen op lokaal en Rijksniveau zorgen ervoor dat geldstromen kritisch onder de loep worden genomen. Zowel door de uitvoerende organisaties, als door de subsidieverstrekkers,
Nadere informatieProstaatkanker Hoe ontdek je het en dan?
Prostaatkanker Hoe ontdek je het en dan? Eerste druk, 2014 2014 Henri Pieter www.henripieter.nl Schilderij cover: Irma Boogh-van der Burg isbn: 9789048433735 nur: 860 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer
Nadere informatieAntwoord op Statenvragen PS Arnhem, 1 maart 2016 zaaknr
Antwoord op Statenvragen PS2016-107 Arnhem, 1 maart 2016 zaaknr. 2016-002420 De leden van Provinciale Staten Beantwoording schriftelijke Statenvragen statenlid A. Kops (PVV)) over de eerste versie van
Nadere informatieEvelien Bos-de Greef en Ruben Vlot
Evelien Bos-de Greef en Ruben Vlot Uitgeverij Jes! Zoetermeer Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk Forest Stewardship Council (FSC ) draagt. Bij dit papier is het
Nadere informatieVoorlichtingsavond HBO & WO Opleidingen dinsdag 9 oktober 2018
Voorlichtingsavond HBO & WO Opleidingen dinsdag 9 oktober 2018 Voor leerlingen van: Almende college, Ludger College, Ulenhof College, Rietveld Lyceum, Christelijk College Schaersvoorde, Liemers College,
Nadere informatieSabeth van der Voort GAR1B 30/01/2015. Research Docent: Harald Warmelink observatie creatieve mindset HER
Sabeth van der Voort GAR1B 30/01/2015 Research Docent: Harald Warmelink observatie creatieve mindset HER Inleiding Definitie van een ritueel De meeste rituelen die ik ben tegengekomen hadden veel te maken
Nadere informatieMode Maastricht verbindt, ontwikkelt en etaleert.
Mode Maastricht verbindt, ontwikkelt en etaleert. Onze missie Waar wij voor staan Door het versterken van de signatuur van de Maastrichtse mode- en designsector in combinatie met de sterke reputatie
Nadere informatieFrank en Gundi Gaschler Ik wil begrijpen wat je echt nodig hebt
Frank en Gundi Gaschler Ik wil begrijpen wat je echt nodig hebt Frank en Gundi Gaschler Ik wil begrijpen wat je echt nodig hebt Geweldloze Communicatie met kinderen. Het project Giraffendroom Met een
Nadere informatieDENKEN OVER TECHNOLOGIE, GEZONDHEID EN ZORG
DENKEN OVER TECHNOLOGIE, GEZONDHEID EN ZORG Colofon Dorien Voskuil en Deirdre Beneken genaamd Kolmer Denken over technologie, gezondheid en zorg In opdracht van: De Haagse Hogeschool Johanna Westerdijkplein
Nadere informatieAAMU: Insider/Outsider. The art of Gordon Bennett
W E R K M A P Art & ArguMENT is een artistiek debatproject van het AAMU, museum voor hedendaagse Aboriginal kunst en IDEA, International Debate Education Association. Een van de kenmerken van hedendaagse
Nadere informatieInhoudsopgave van de gehele gids:
Inhoudsopgave van de gehele gids: 1. Inleiding 2. De rol van werk 3. Talent 3.1 Wat is talent en toptalent? 3.2 Hoe ontstaat een talent? 4. Talent ontdekking: Ontdek je talenten 4.1 Waaraan herken je een
Nadere informatieOptimaliseren van Impact door
Optimaliseren van Impact door Alfa- en Gammawetenschappen Aantonen en stimuleren van Societal Impact in synergie met andere wetenschappen Wifi: CongresAlfaGamma Wachtwoord: Impact2016 Optimaliseren van
Nadere informatieJouw avontuur met de Bijbel
Nieske Selles-ten Brinke Jouw avontuur met de Bijbel Dagboek voor kinderen Uitgeverij Jes! Zoetermeer Uitgeverij Jes! is een samenwerking tussen Uitgeverij Boekencentrum en de HGJB. Kijk voor meer informatie
Nadere informatieDubbelspel. Alan Durant
Dubbelspel Dubbelspel maakt deel uit van de Schaduw-reeks van Lezen voor Iedereen/Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. De Schaduw-reeks is een serie spannende verhalen voor jongeren. Lezen voor Iedereen/Uitgeverij
Nadere informatieBouwen op Top L o c a t i e s
Bouwenop Top L o c a t i e s VOORWOORD Bouwenop Top L o c a t i e s 3 COLOFON Colofon Bouwen op Toplocaties. Optoppen met Staalframebouw auteur W.H. Verburg redactie en tekenwerk M.A. Barendsz vormgeving
Nadere informatieParticipatiekunst? Markt conforme prijzen? Cultureel ondernemerschap? Amehoela!
Participatiekunst? Markt conforme prijzen? Cultureel ondernemerschap? Amehoela! De eindpresentatie van het project schwarzmalen 2 is op: 14 november in VondelCS Vondelpark 3, Amsterdam vanaf 14.00 (13.30
Nadere informatieModule Het gebruik van social media in de sector veehouderij
Module Het gebruik van social media in de sector veehouderij De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl www.climatecalc.eu Cert. no. CC-000057/NL
Nadere informatieSamenspel en samenklank
Samenspel en samenklank Samenspel en samenklank De besturingsfilosofie en organisatiestructuur van het UMC Utrecht Geert Blijham en Ernest Müter Skipr is een crossmediaal communicatieplatform voor beslissers
Nadere informatievan Museum Beelden aan Zee een documentaire gemaakt door Sebastiaan Lefèvre, student aan de ABV Tilburg.
PERSONALIA Geert van Coenen (Breda, 1955) is student geweest aan de Academie voor Beeldende Vorming te Tilburg. Na zijn studie heeft hij geruime tijd gewerkt als docent Beeldende Vorming in het voortgezet
Nadere informatieBeleidsplan Tellus Film Fundering
Beleidsplan 2018-2022 Tellus Film Fundering Indeling: 1. Samenvatting 2. Inleiding 3. Missie en visie 4. Wat biedt de stichting? 5. Speerpunten voor de komende jaren 6. Professionalisering van de organisatie
Nadere informatieEtuConsult. cursus Cultuur en Creativiteit. Voor pedagogisch medewerkers
EtuConsult cursus Cultuur en Creativiteit in de BSO Voor pedagogisch medewerkers Cultuureducatie is belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen. Daarom bieden steeds meer bso s culturele activiteiten
Nadere informatievoor Hagenaars met een beperking
Brengen en halen, dat is kort gezegd wat Voorall doet: kennis doorgeven aan iedereen die er iets aan kan hebben, informatie halen bij mensen en organisaties die het kunnen weten, en advies geven aan instanties
Nadere informatie