Voortgangsrapportage Jeugd

Transcriptie

1 Voortgangsrapportage Jeugd Van Beleid naar Praktijk 6 Periode: maart 2011 tot oktober 2011

2 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE 2 Samenvatting 5 Inleiding: Van Beleid naar Praktijk Beleid Algemeen Uitvoeringsprogramma BJZ Zorgaanbieders Cliëntenorganisaties Uitvoeringsprogramma Uitvoering afsprakenkader IPO-Rijk ( ) Decentralisatie van de jeugdzorg Relatie met Sociaal Beleid Onderwijs (Versterking voorliggende voorzieningen) Hoofdlijnen beleid Samenvattend overzicht stand van zaken: Aansluiting Zorg en Onderwijs Passend Onderwijs Afstemmingsoverleg Passend Onderwijs - Zorg voor Jeugd Groningen Een doorlopende Onderwijscarrière SpraakMakend Verhogen kwaliteit onderwijs Pilotproject Duurzaam Leren in de Veenkoloniën Onderwijsprojecten rond de doorlopende leerlijn Voorkomen Voortijdig Schoolverlaten Onderwijs en arbeidsmarkt Versnellingsagenda Associate Degree Stadskanaal Demografische ontwikkelingen Inleiding Samenwerking onderwijs Noord Groningen (voorloper van het experiment) Het experiment geïntegreerde kindvoorziening op het Groninger platteland Voortgezet onderwijs in de Eemsdelta 23 3 Jongerenparticipatie Hoofdlijnen beleid Samenvattend overzicht stand van zaken Educatiepakket Aansluiting jeugdzorg en jeugdbeleid Hoofdlijnen beleid Samenvattend overzicht stand van zaken Realisatie goede informatievoorziening in de jeugdketen Provinciale verwijsindex (ZvJG) Voortgang ZvJG Ontwikkelingen ZvJG Samen Slimmer Werken in de Jeugdzorgketen Realisatie van de Centra voor Jeugd en Gezin Aanpak kindermishandeling en huiselijk geweld Protocol Sluitende aanpak kindermishandeling Voortgang invoering aanpak kindermishandeling (RAAK) Huiselijk geweld Zorgaanbod niet-geïndiceerde jeugdzorg Toepassing Eigen Kracht Conferenties (EKC's) Realisatie van passend aanbod voor Multi-problem gezinnen Afstemming justitie Decentralisatie Jeugdzorg Bureau Jeugdzorg: versterking organisatie en uitvoering taken Hoofdlijnen beleid: versterking organisatie Bureau Jeugdzorg Samenvattend overzicht organisatieversterking BJZ Uitvoering taken BJZ 38 2

3 5.2.1 Hoofdlijnen beleid provincie inzake uitvoering taken BJZ Samenvattend overzicht uitvoering taken Toegang Aantal aanmeldingen (vrijwillig en op signalen van derden) Aantal indicatiebesluiten Uitstroom van toegang naar zorgaanbod Doorlooptijd tussen aanmelding en afgeven van het eerste indicatiebesluit Organisatie en overige zaken AMK Aantal Adviezen en consulten AMK Aantal Onderzoeken AMK Ontwikkeling wachtlijst in afwachting start onderzoek Ontwikkeling doorlooptijd tussen melding en afsluiting onderzoek Organisatie en overige zaken Jeugdbescherming Aantal cliënten met ondertoezichtstelling (OTS) en voogdijmaatregelen Ontwikkeling wachtlijst jeugdbescherming Organisatie en overige zaken Jeugdreclassering Aantal jeugdreclasseringcliënten Ontwikkeling wachtlijst jeugdreclassering Organisatie en overige zaken Kindertelefoon Aantal telefoontjes (inclusief chatgesprekken) Organisatie en overige zaken Zorgaanbod jeugdzorg Ontwikkeling zorgaanbod Hoofdlijnen beleid provincie inzake het aanbod van geïndiceerde jeugdzorg Samenvattend overzicht ontwikkeling omvang van inzet van geïndiceerde jeugdzorg Elker Algemeen Aantal cliënten in zorg Capaciteit en bezettingsgraden Wachttijden Voortgang Elker inzake overbruggingshulp en ambulante spoedhulp Organisatie en overige zaken CWZW Noord Algemeen Aantal cliënten in zorg Capaciteit en bezettingsgraden Wachttijden Voortgang CWZW Noord inzake flexibilisering zorgaanbod, overgangshulp, ambulante spoedhulp en crisishulp Organisatie en overige zaken Pleeg-Maat-Zorg Boerderijen (PMZb) Algemeen Aantal cliënten in zorg Capaciteit en bezettingsgraad Wachttijden Voortgang beleidszaken PMZb MJD Algemeen Aantal cliënten in zorg Capaciteit en bezettingsgraad Wachttijden Voortgang beleidszaken MJD NOVO/Toevluchtsoord Algemeen Aantal cliënten in zorg Landelijk werkende instellingen (LWI's) 59 3

4 6.8.1 Aantal cliënten in zorg LWI's Capaciteit en bezettingsgraden LWI's Voortgang beleidszaken LWI's Nazorg Ontwikkeling van de nazorg Beleid provincie inzake nazorg voor jeugdzorgcliënten Samenvattend overzicht stand van zaken nazorg Stand van zaken van nazorg door gemeenten Kamers met Kansen Versterken van de informatievoorziening Ontwikkeling van de informatievoorziening Beleid provincie inzake versterken van de informatievoorziening Samenvattend overzicht voortgang realisatie versterking informatievoorziening Verbreding van Jeugd- en Onderwijsmonitor Academische werkplaats C4Youth Cliënten- en kwaliteitsbeleid Ontwikkeling cliënten- en kwaliteitsbeleid Overzicht Stand van zaken realisatie versterking cliënten- en kwaliteitsbeleid medezeggenschap en klachtrecht Protocol klachtenafhandeling Jeugdzorg Toezicht Inspectie Jeugdzorg Samenvattend overzicht financiën Ontwikkeling financiële positie van instellingen jeugdzorg BJZ (exploitatieresultaat, eigen vermogen, solvabiliteit, liquiditeit) Elker CWZW Noord PMZB MJD NOVO Stand van zaken nieuw financieringssystematiek volgens Kaiser Stimuleringsfonds zorg NOVO/Toevluchtsoord Eigen kracht conferenties 70 Afkortingenlijst 71 4

5 Samenvatting Twee keer per jaar geven wij een voortgangsrapportage jeugd uit. De onderwerpen jeugdzorg, onderwijs en jongerenparticipatie staan hierin centraal. Ten aanzien hiervan wordt de stand van zaken gegeven rond proces, resultaten (voortgang) en nieuwe ontwikkelingen. In onderliggende rapportage wordt dit beeld gegeven op basis van de 1 e en 2 e kwartaalrapportages 2011 van BJZ en de zorgaanbieders en op basis van de meest actuele beleidsontwikkelingen. Beleid Algemeen De voorbereidingen voor het Uitvoeringsprogramma 2012 zijn gestart. Het IPO en Rijk maken jaarlijks afspraken in een 'afsprakenkader'. Ten aanzien van het afsprakenkader ligt de provincie Groningen op koers met de uitvoering. Helaas zijn wij voor 2012 (nog) niet tot afspraken gekomen. Er is (nog) geen overeenstemming bereikt. Het inkoopbeleid is in uitvoering. Wij zitten in fase 4 (contracteren) voor de inkoop van Daarnaast zijn er met gemeenten afspraken gemaakt rondom de samenwerking in de decentralisatie. Onderwijs (Versterken voorliggende voorzieningen) Binnen het onderwijs vindt er actieve afstemming plaats tussen het passend onderwijs en Zorg voor Jeugd Groningen. Het kwaliteitsakkoord Basisonderwijs is ondertekend en uit het bijbehorende fonds zijn er in drie rondes subsidies verleend aan projecten die de kwaliteit van onderwijs verbeteren. Projecten uit de beleidsnotitie zoals I-kwadraat, Duurzaam Leren in de Veenkoloniën, Onderwijscampus Winschoten, Actieplan Voortijdig Schoolverlaten en MFA Onstwedde lopen volgens planning, waarvan een aantal in het najaar van 2011 worden afgerond. Ook worden projecten rond de aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt in het kader van de versnellingsagenda, die wij als antwoord op de economische crisis hebben opgesteld, uitgevoerd. In het kader van het provinciaal actieplan bevolkingsdaling is een experiment geïntegreerde kindvoorziening op het Groninger platteland in uitvoering. Jongerenparticipatie De beleidsnotitie Talk-Talk is vastgesteld en de activiteiten voor 2011 zijn in uitvoering. In week 7 van 2011 is in kader van de Provinciale Statenverkiezingen het educatiepakket voor middelbare scholen gelanceerd. In februari heeft VARA's 'Op weg naar het Lagerhuisdebat' plaatsgevonden. Aansluiting Jeugdzorg en Jeugdbeleid In 2008 hebben de Groninger gemeenten (verenigd in de Vereniging Groninger Gemeenten) en de provincie een bestuursakkoord ondertekend. De meeste afspraken uit het akkoord zijn inmiddels in uitvoering. Hiertoe zijn een aantal werkgroepen actief. Het project Zorg voor Jeugd Groningen (ZvJG) is in juli 2008 gestart. Het project heeft in volle vaart de planning doorlopen en is in april 2010 overgedragen aan de beheersorganisatie (platform jeugd). De provinciale verwijsindex is ingevoerd. BJZ neemt vanaf januari 2010 actief deel in de backoffice van de CJG (en de verwijsindex). De RAAK methodiek is geïntegreerd in ZvJG. Begin 2010 is er een conferentie rond zorginnovatie geweest, welke heeft geleid tot een reeks aan verleende aanvragen. De eerste (brede) jeugd monitor is gereed en de JONG monitor is hierin opgenomen. Tot slot hebben wij met de Groninger gemeenten op 7 juli 2011 een intentieverklaring getekend over de decentralisatie van de jeugdzorg. De thema s van deze Intentieverklaring zijn; het ontwikkelen van een visie op opvoeding en jeugdzorg; het afronden, implementeren en beheren van afspraken uit het Bestuursakkoord Jeugd ; het inrichten van het proces decentralisatie jeugdzorg en het opzetten van een regie- en communicatiemodel. Bureau Jeugdzorg In 2011 is het proces binnen Bureau Jeugdzorg van versterking van de organisatie voortgezet en heeft het zodanig vorm gekregen dat nu sprake is van een continue proces. Zowel administratief als beheertechnisch heeft het bureau wederom een stap voorwaarts gezet door zijn werkprocessen uit te werken en financieel in control te komen. Om die reden is in mei 2011 het toezichthouderschap door de provincie beëindigd. Voor 2011 heeft BJZ een begroting ingediend waarin voor de jeugdbescherming en de jeugdreclassering de rijkstarieven worden gehanteerd hetgeen betekent dat, mocht BJZ het boekjaar 2011 afsluiten met nul of positief, het bureau de bezuiniging van 1,2 miljoen die voor 2012 is opgelegd reeds in 2011 heeft gerealiseerd. Echter presenteert BJZ in de 2 e kwartaalrapportage een negatieve jaarprognose van en geven de onderliggende signalen (o.a. het aantal fte's, de gemiddelde loonsom en de productiecijfers) geen eenduidig beeld ten aanzien 5

6 van de bezuinigingen. Het feit dat de daadwerkelijke inkomsten/productie 2011 lager zijn dan begroot vertroebeld dit beeld. Onduidelijk blijft of de daling van het kostenniveau 2011 het gevolg is van het efficiënter werken (lees: bezuinigen) of het gevolg is van de lagere productie In het 1 e en 2 e kwartaal 2011 kent BJZ organisatiebreed geen wachtlijsten. Wel wijst BJZ in de 2 e kwartaalrapportage op de toenemende instroom bij de Toegang en de te lage rijkstarieven voor de jeugdbescherming en de jeugdreclassering waardoor in de toekomst wachtlijsten kunnen gaan ontstaan. Over dit laatste hebben wij op 14 juni jl. een brief gestuurd aan V&J, waarin wij de problematiek aan de orde hebben gesteld en een beroep doen op de incidentele middelen die V&J voor acute knelpunten beschikbaar heeft. BJZ heeft bij jeugdbescherming en jeugdreclassering de doorlooptijd voor het opstellen van een plan van aanpak weten terug te brengen maar werkt nog niet in alle gevallen binnen de wettelijke doorlooptijd. Financiën Het resultaat van Bureau Jeugdzorg bedraagt tot en met het 2e kwartaal ,- negatief. De prognose over geheel 2011 wordt in het 2e kwartaal becijferd op ca ,- negatief. Deze negatieve prognose zal naar verwachting nog positief beïnvloed worden wanneer de OVA voor 2011 definitief wordt vastgesteld op 3,11%. Wij hebben van het Rijk nog geen definitieve bevestiging hiervan ontvangen. Mocht de OVA worden vastgesteld op 3,11% dan betekent dit een extra inkomst voor BJZ van ruim Het eigen vermogen van BJZ is als gevolg van het negatieve resultaat t/m het 2e kwartaal afgenomen en kan worden gekwalificeerd als gemiddeld. De liquiditeit en de solvabiliteit zijn door het resultaat t/m het 2e kwartaal enigszins verslechterd en zijn respectievelijk te kwalificeren als voldoende en onvoldoende. Zorgaanbod jeugdzorg In voorgaande jaren is het jeugdzorgaanbod geflexibiliseerd, onder meer door residentiële bedden om te bouwen naar ambulante vormen van zorg en pleegzorg. De inzet van autonome middelen van de provincie Groningen is in 2010 afgebouwd zodat het zorgaanbod volledig uit de doeluitkering gefinancierd wordt. Het Rijk en IPO zijn voor de jaren 2010 en 2011 een afsprakenkader overeengekomen. De belangrijkste punten ten aanzien van het zorgaanbod uit dit afsprakenkader zijn: intensivering van eerstelijnszorg met als doel stabilisatie en zelfs daling van de vraag naar geïndiceerde jeugdzorg; efficiencyverbetering van de tweedelijnszorg, waardoor meer jeugdigen sneller geholpen worden voor hetzelfde budget; verbetering van de uitstroom tweedelijnszorg, zodat jeugdigen die niet langer tweedelijnszorg nodig hebben maar wel nazorg, aansluitend zonder wachttijd worden opgevangen in de eerstelijnszorg, waardoor de druk op de tweedelijnszorg daalt; inzet is dat jeugdigen binnen 9 weken geholpen worden; langer wachten kan als dat volgens BJZ voor de betreffende jeugdige verantwoord is. De subsidieverleningen 2011 zijn in de geest van de punten uit het afsprakenkader tot stand gekomen. Wel is ons streven er op gericht dat alle jongeren in Groningen binnen 9 weken zorg krijgen. Wij hebben geconstateerd dat er aan het eind van het tweede kwartaal jeugdigen langer dan 9 weken op de wachtlijst staat. Door middel van de aanwending van de reserve zorginkoop in de tweede helft van 2011 verwachten wij dat voorkomen wordt dat jeugdigen langer dan 9 weken moeten wachten. Voor 2011 gelden dezelfde afspraken met betrekking tot de wachtlijstaanpak. Wij verwachten dat dit mogelijk is, zolang de vraag naar geïndiceerde jeugdzorg niet excessief stijgt. De MJD is in 2010 toegetreden als nieuwe zorgaanbieder van provinciaal gefinancierde jeugdzorg. De Inspectie Jeugdzorg heeft de kwaliteit van deze zorgaanbieder eind 2010 getoetst en is tot de conclusie gekomen dat MJD zorg van voldoende kwaliteit biedt. De aanbevelingen die de Inspectie Jeugdzorg doet zullen worden opgevolgd. Uit de inventarisatiefase in het kader van de zorginkoop 2011 is gebleken dat er een hiaat in het zorgaanbod voor de specifieke doelgroep LVG-ouders met kind bestaat. Voor 2011 hebben wij met NOVO en Toevluchtsoord afspraken gemaakt over een zorgaanbod voor deze doelgroep. 6

7 De provincie Groningen heeft hiermee ruimschoots voldaan aan de prestatieafspraken in het kader van het afsprakenkader. In september 2011 heeft een externe visitatiecommissie de provincie Groningen bezocht om te beoordelen of de provincie Groningen de afspraken uit het afsprakenkader is nagekomen. Wij verwachten rond november de uitkomsten. Bureau Jeugdzorg Groningen (BJZ) heeft, ten behoeve van fase 1 van het inkoopbeleid, vanuit zijn expertise een analyse gemaakt waaruit blijkt welke vormen van zorg uitgedrukt in specifieke doelgroepen in onze provincie ontbreken. Om nog meer recht te doen aan het uitgangspunt dat de jeugdzorg meer vraaggericht georganiseerd en uitgevoerd moet worden, is deze analyse vervolgens besproken met cliëntenorganisatie Zorgbelang. De vraaganalyse van BJZ wordt door ons gebruikt om wijzigings- en uitbreidingsvoorstellen voor 2012 van de zorgaanbieders te beoordelen. Afschaffen 10% regeling In mei 2010 hebben de provincies en stedelijke regio s Amsterdam, Rotterdam en Haaglanden binnen het IPO afgesproken de 10% regeling voor buitenregionale plaatsingen per 1 juli 2010 stop te zetten. De tweede helft van 2010 is als overgangsperiode gebruikt en met ingang van 1 januari 2011 is er door de provincie Groningen een eigen regeling in het leven geroepen voor de uitwisseling van jeugdzorgcliënten met andere provincies. Het uitgangspunt hierbij is dat de provincie Groningen alleen betaalt voor jeugdigen die afkomstig zijn uit de provincie Groningen. Prestatie-indicatoren Het meten van kwalitatieve aspecten van handelen van zorgaanbieders is vastgelegd in de landelijke prestatie-indicatoren Mate van doelrealisatie, Mate van cliënttevredenheid over resultaten en Mate van reguliere beëindiging van de hulp. Met ingang van 2011 rapporteren de zorgaanbieders Elker, CWZW Noord en MJD over de uitkomsten van deze prestatie-indicatoren. Tender zorginnovatie Het krediet zorginnovatie jeugdhulp 2010 is een krediet bestemd voor de Groninger gemeenten. Het krediet is bedoeld om de jeugdhulpverlening, uitgevoerd door gemeenten in het kader van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, te versterken met als uiteindelijk doel de instroom in de tweedelijns jeugdzorg te beperken. De provincie heeft hiervoor een bedrag van ,- beschikbaar gesteld en subsidiering vindt plaats op basis van cofinanciering door gemeenten (provincie 50% en gemeenten 50%). De subsidieverlening aan gemeenten heeft in de tweede helft van 2010 plaatsgevonden; afrekening vindt in de tweede helft van 2011 plaats. In de volgende voortgangsrapportage zullen wij aandacht besteden aan de resultaten. Afbouw subsidie PMZB Sinds 2008 is benadrukt dat de provincie van de Stichting Pleeg-Maat-Zorgboerderijen (PMZb) meer zekerheid wenst ten aanzien van de inhoudelijke en financiële continuïteit om de financiële en kwalitatieve risico's te beperken. In 2009 is de capaciteit van PMZb met 2 plaatsen uitgebreid onder de voorwaarde dat PMZb nauw gaat samenwerken met een financieel sterke partner. Omdat het niet gelukt is deze samenwerking, ondanks diverse pogingen daartoe, van de grond te krijgen is besloten de subsidierelatie met PMZb met ingang van 1 januari 2011 af te bouwen. Na het volgen van de bezwaarprocedure is in de subsidiebeschikking 2010 vastgelegd dat met ingang van 1 januari 2011 zal worden gestart met de afbouw van de subsidie aan PMZb indien de beoogde samenwerking in 2010 niet tot stand komt. Zelfs tot op heden is bij ons niets bekend over borging van de inhoudelijke en financiële continuïteit. In de eerste helft van 2011 zijn er geen jeugdigen bij PMZb vertrokken. Naar verwachting zal de eerste jeugdige in de tweede helft van 2011, vanwege het bereiken van de 18- jarige leeftijd, vertrekken. Financiën In de 2 e kwartaalrapportage 2011 hebben de zorgaanbieders financiële informatie over 2011 verstrekt. Op basis van de prognoses van de zorgaanbieders is de verwachting dat Elker, CWZW Noord en PMZb over 2011 een voordelig resultaat zullen realiseren en dat de MJD, conform de begroting, een negatief resultaat zal realiseren. De financiële ratio s, solvabiliteit, liquiditeit en eigen vermogen laten lichte fluctuaties zien ten opzichte van het niveau van eind Het samenwerkingsverband NOVO/Toevluchtsoord ontvangt in 2011 incidenteel subsidie voor de specifieke doelgroep kinderen van LVG-ouders. Omdat het een incidentele subsidie betreft valt dit samenwerkingsverband niet onder het Rapport Professionalisering Subsidierelaties. 7

8 Inleiding: Van Beleid naar Praktijk 6 Twee keer per jaar wordt de voortgang van het beleidskader beschreven in de voortgangsrapportage jeugd, van beleid naar praktijk (verschijnt na de 2 e en 4 e kwartaalrapportages). Hierin wordt synchroon aan de opzet van het beleidskader inzichtelijk gemaakt waar we in het proces staan, wat de resultaten tot nu toe zijn (voortgang) en welke ontwikkelingen de komende tijd spelen. Voor u ligt de tweede rapportage van 2011, welke de periode bestrijkt van maart 2011 tot en met september In het hoofdstuk Zorgaanbod zijn de nieuwe onderdelen tender zorginnovatie en buitenprovinciale plaatsingen toegevoegd. En voor het eerst zijn in deze voortgangsrapportage gegevens over de prestatie-indicatoren van zorgaanbieders opgenomen. Ten aanzien van deze rapportage merken wij het volgende op. De financiële gegevens in deze rapportage zijn gebaseerd op de 1 e en 2 e kwartaalrapportages, aangevuld met actuele informatie zoals die op basis van ambtelijke en bestuurlijke overleggen voor handen is. We kunnen concluderen dat er wederom grote stappen zijn gezet in de vertaling van het beleid naar de praktijk. Het inhoudelijk en financieel kader voor de jaren is bekend en vertaald in de beleidsafspraken met de jeugdzorginstellingen voor De uitvoering van de doelstellingen uit het afsprakenkader IPO-Rijk ligt op schema en er is hard gewerkt aan de uitvoering van het bestuursakkoord VGG-provincie In juli 2011 is door gemeenten en provincie een intentieverklaring ondertekend, waarin de gezamenlijke ambitie staat voor de komende jaren, deze wordt komend jaar vertaald in een nieuw bestuursakkoord. Het project Samen Slimmer Werken is afgerond. Het gaat kortom goed, maar er blijven genoeg aandachtspunten. Zo is er voor 2012 duidelijkheid over het financiële kader, maar is er nog geen overeenstemming over het afsprakenkader voor de periode 2012 en er na. De toekomst is wat dat betreft duidelijk de jeugdzorg is uiterlijk 1 januari 2016 gedecentraliseerd naar gemeenten. Hoe is nog in nevelen gehuld. Maar de gemeenten in Groningen zitten niet stil en verkennen samen met de provincie hoe dat ze dat in onze regio gezamenlijk kunnen doen. De beheersorganisatie Zorg voor Jeugd Groningen (ZvJG) heeft wat aanloop vertraging gehad en loopt nu volgens bijgestelde planning. Kinderziektes worden aangepakt, maar de afgesproken werkwijze die verbonden is aan de verwijsindex vraagt van alle instellingen een cultuuromslag. Een niet te onderschatten factor. Tenslotte wordt de slagkracht van niet alleen de provincie, maar ook die van de gemeenten slechter, nu het financieel perspectief er slecht uitziet. Dit heeft gevolgen voor de sterkte van de voorliggende voorzieningen. Leeswijzer Zoals gezegd is deze rapportage opgebouwd volgens de structuur van het beleidskader jeugd. Elk hoofdstuk begint met de belangrijkste conclusies, waardoor de kern van het hoofdstuk in één oogopslag helder is. Vervolgens wordt in de inleiding de hoofdlijnen van het provinciale beleid samengevat. Hierdoor kunnen de ontwikkelingen die beschreven worden in het hoofdstuk gerelateerd worden aan het beleidskader. Daarna wordt de stand van zaken samengevat in een overzicht. Zo 'smart' als mogelijk wordt de voortgang beschreven. Onderwerpen die een nadere toelichting vergen, worden vervolgens inhoudelijk uitgebreid toegelicht. 8

9 1. Beleid Algemeen 1.1 Uitvoeringsprogramma 2011 Oorspronkelijk was het de bedoeling dat vanaf 2010 de jeugdzorg gefinancierd zou gaan worden op basis van de Kaiser Systematiek. Begin 2009 concludeerde de Commissie Financiering Jeugdzorg (CFJ) echter dat het ontwerpen van deze systematiek meer tijd zou vragen. Naar aanleiding van deze situatie is de invoering van de Kaiser Systematiek tot nader order uitgesteld en zijn er, net zoals voor de jaren 2008 en 2009, onderhandelingen over de hoogte van het beschikbare budget geweest tussen het IPO en het Rijk voor de jaren Deze onderhandelingen hebben veel tijd gekost. Het definitieve afsprakenkader is gedateerd op 11 november De subsidieverleningen 2011 zijn in de geest van het afsprakenkader tot stand gekomen. De provincie Groningen is alleen afgeweken van punt 5 (zie 1.3). Het uitgangspunt voor 2011 in Groningen blijft dat binnen het geraamd aantal gebruikers (2.964) zorg binnen 9 weken wordt geleverd. Op basis van het bovenstaande zijn eind 2010 de beschikkingen aan de instellingen verstuurd BJZ Voor BJZ zijn voor 2011 bij de Toegang, de jeugdbescherming, de jeugdreclassering en het AMK dezelfde productie aantallen gehanteerd als in 2010 met dien verstande dat voor OTS<1 jaar en voorlopige voogdij de productie neerwaarts is bijgesteld omdat deze nu is bepaald op basis van het 12 maandsgemiddelde. Deze neerwaartse bijstelling is het gevolg van de plausibiliteitcontrol die het Rijk in 2010 heeft uitgevoerd en als gevolg waarvan genoemde onderdelen nu door het Rijk op basis van 12 maandsgemiddelde worden gesubsidieerd. Deze wijziging in de financiering heeft geleid tot een claim van het Rijk aan de provincie van 2,1 miljoen. Voor ontwikkelingen rondom deze claim zie hoofdstuk 5 paragraaf De vermindering van de inkomsten die BJZ als gevolg van deze gewijzigde financiering treft worden door de provincie gedurende de jaren 2011 t/m 2013 in afbouwende zin gecompenseerd. Met ingang van 2011 ontvangt BJZ structureel een subsidie voor de uitbreiding van de formatie informatievoorziening van 1 fte. Naast de structurele middelen ontvangt BJZ voor ,- aan incidentele middelen voor een aantal activiteiten die verband houden met Zorg voor Jeugd Groningen, positionering in de keten en het veiligheidshuis en de implementatie van flexwerken binnen de organisatie. In lijn met 2010 doteert de provincie ook in 2011 een bedrag van ,- aan het eigen vermogen van BJZ opdat het weer een gezonde organisatie kan worden. In 2010 is BJZ op een aantal onderdelen compensatiemiddelen toegezegd zodat het bureau in staat gesteld wordt met ingang van 2012 een structurele bezuiniging van 1,2 miljoen te realiseren. In totaal gaat het voor 2011 om een bedrag van ,-. In de begroting die BJZ voor 2011 bij de provincie heeft ingediend hanteert BJZ reeds met ingang van 2011 de rijkstarieven voor de jeugdbescherming en de jeugdreclassering hetgeen inhoudt dat de bezuiniging van 1,2 miljoen die BJZ is opgelegd per 2012 reeds in 2011 wordt gerealiseerd. Het totaalbedrag voor BJZ voor 2011 bedraagt , Zorgaanbieders Voor alle genoemde bedragen geldt dat ze exclusief OVA 2011 en pleegoudervergoeding 2011 zijn. Deze bedragen worden in de 2 e helft van 2011 beschikbaar gesteld. Elker De subsidie aan Elker ten behoeve van de voorzieningen voor jeugdhulpverlening is voor het jaar 2011 niet gewijzigd en bedraagt maximaal ,-. Afgesproken is dat Elker in 2011 totaal jeugdigen van zorg zal gaan voorzien. Dit is een stijging van 8 jeugdigen ten opzichte van Uit de reserve extra zorginkoop is de subsidie aan Elker in de 2 e helft van 2011 met ,- verhoogd voor de uitbreiding van ambulante hulp. De subsidie aan Elker bedraagt hierdoor in 2011 maximaal ,-. Het aanbod van Elker dat uit de doeluitkering jeugdzorg wordt gesubsidieerd omvat momenteel 24-uurshulp (residentiële observatie en behandelgroepen), pleegzorg, daghulp en ambulante hulp. 9

10 CWZW Noord De subsidie aan CWZW Noord ten behoeve van de voorzieningen voor jeugdhulpverlening is voor het jaar 2011 niet gewijzigd en bedraagt maximaal ,-. Afgesproken is dat CWZW Noord, evenals in 2010, in 2011 totaal 290 jeugdigen van zorg zal gaan voorzien. Ten opzichte van de uitvoering van de jeugdhulpverlening in 2010 is de residentiële afdeling Jensemaheerd (voor jonge kinderen) in de stad Groningen, met een capaciteit van 9 plaatsen, omgebouwd naar lichte vormen van residentiële zorg in combinatie met ambulante hulp en begeleid wonen vanuit de AWBZ. Pleeg-Maat-Zorg boerderijen (PMZb) De subsidie aan PMZb ten behoeve van de voorzieningen voor jeugdhulpverlening is voor het jaar 2011 niet gewijzigd en bedraagt maximaal ,-. Het aanbod van PMZb dat uit de doeluitkering provinciale jeugdzorg wordt gefinancierd omvat momenteel 8 plaatsen residentiele specialistische hulpverlening. Van deze plekken maken jaarlijks 8 jeugdigen gebruik. MJD De subsidie aan de MJD ten behoeve van de voorzieningen voor jeugdhulpverlening is voor het jaar 2011 met ,- verhoogd en bedraagt maximaal ,-. Afgesproken is dat de MJD in 2011 totaal 95 jeugdigen van zorg zal gaan voorzien. Dit is een stijging van 48 jeugdigen ten opzichte van Het aanbod van de MJD dat uit de doeluitkering provinciale jeugdzorg wordt gefinancierd omvat trajecten Intensief Ambulante Jeugdhulp en Ambulante Gezinshulp. WSSP De subsidie aan WSSP ten behoeve van de voorzieningen voor jeugdhulpverlening is voor het jaar 2011 verhoogd met 6.404,- en bedraagt maximaal ,-. Afgesproken is dat WSSP in 2011 totaal 19 jeugdigen van zorg zal gaan voorzien. Dit is een stijging van 3 jeugdigen ten opzichte van Het aanbod van WSSP dat uit de doeluitkering provinciale jeugdzorg wordt gefinancierd omvat pleegzorgtrajecten aan kinderen met een verstandelijke beperking en aan kinderen van ouders met een verstandelijke beperking. SGJ De subsidie aan SGJ ten behoeve van de voorzieningen voor jeugdhulpverlening is voor het jaar 2011 niet gewijzigd en bedraagt maximaal ,-. Afgesproken is dat SGJ in 2011 in totaal 4 jeugdigen van zorg zal gaan voorzien. Dit is een stijging van 1 jeugdigen ten opzichte van Uit de reserve extra zorginkoop is de subsidie aan SGJ in de 2 e helft van 2011 met ,- verhoogd voor uitbreiding van ambulante hulp. De subsidie aan SGJ bedraagt voor 2011 dan maximaal ,-. Het aanbod van SGJ dat uit de doeluitkering provinciale jeugdzorg wordt gefinancierd omvat pleegzorgtrajecten en trajecten ambulante hulpverlening. NOVO/Toevluchtsoord De subsidie aan het samenwerkingsverband NOVO/Toevluchtsoord ten behoeve van de voorzieningen voor jeugdhulpverlening bedraagt voor het jaar 2011 maximaal ,-. Afgesproken is dat NOVO/Toevluchtsoord in 2011 in totaal 28 jeugdigen van zorg zullen gaan voorzien. Uit de inventarisatiefase in het kader van de zorginkoop 2011 is gebleken dat er een hiaat in het zorgaanbod voor de specifieke doelgroep LVG-ouders met kind bestaat. Voor 2011 hebben wij met NOVO en Toevluchtsoord afspraken gemaakt over een zorgaanbod voor deze doelgroep. Dit zorgaanbod bestaat uit het geven van extra ondersteuning in gezinnen in de vorm van ouderbegeleiding met als doel het verstevigen van de ouderschapscompetentie, het optimaliseren van de ontwikkelingsmogelijkheden van de jeugdige en het voorkomen van gedragsproblemen. Door deze vroege interventie wordt langdurige en dure hulpverlening in de toekomst zoveel mogelijk voorkomen Cliëntenorganisaties Stichting Zorgbelang Stichting Zorgbelang wordt gefinancierd voor de onafhankelijke collectieve belangenbehartiging van de jeugdzorg met het doel de positie van de cliënt in de jeugdzorg te versterken. Hiervoor wordt in 2011 een subsidie beschikbaar gesteld van maximaal ,-. Daarnaast financieren wij Stichting Zorgbelang voor de Vertrouwenspersoon in de reguliere jeugdzorg. De vertrouwenspersoon, een wettelijke functie in het kader van de Wet op de Jeugdzorg, biedt informatie, advies en ondersteuning 10

11 aan cliënten bij klachten over de provinciaal gefinancierde instellingen voor de jeugdzorg. Wij stellen hiervoor een subsidiebedrag beschikbaar van maximaal ,- inclusief accres 2011 (1,5%). Stichting Pleegwijzer Stichting Pleegwijzer behartigt als onafhankelijke stichting de individuele en collectieve belangen van de pleegouders in de provincies Groningen en Drenthe. Basis voor de financiering vormt het werkplan en de begroting van de Stichting. Voor 2011 stellen beide provincies maximaal ,- beschikbaar. Het aandeel in de kosten van de provincie Groningen bedraagt ,- inclusief accres 2011 (1,5%). Stichting Minderjarigen Noord Nederland (SMN) De Stichting SMN behartigt als onafhankelijke stichting de belangen van de (minderjarige) cliënten van de jeugdzorg van de drie noordelijke provincies. De SMN wordt beschouwd als aanvulling op de collectieve en individuele belangenbehartiging van jeugdzorgcliënten door Stichting Zorgbelang Groningen. Voor 2011 wordt maximaal 4.781,- subsidie beschikbaar gesteld inclusief 1,5% accres Met ingang van 2012 wordt de subsidie aan SMN stopgezet omdat de rol van SMN gaandeweg overgenomen is door Stichting Zorgbelang. SMN is in staat gesteld de voor de provincie Groningen lopende zaken af te ronden en/of over te dragen aan Zorgbelang. 1.2 Uitvoeringsprogramma 2012 Het cluster jeugd is druk bezig met het uitvoeringsprogramma Dit doen wij op basis van het door ons vastgestelde kader voor het inkoopbeleid jeugdzorg van de provincie. Het ontwikkelde inkoopprocesmodel bestaat uit 7 samenhangende fasen: Inventariseren - Specificeren - Selecteren - Contracteren - Bestellen - Bewaken - Nazorg. De fasen 1 tot en met 4 van het inkoopproces worden gezien als het tactische deel van het inkoopproces. Het betreft de fasen inventarisatie, specificeren, selecteren en contracteren. De eerste twee fasen (inventariseren en specificeren) zijn momenteel gereed en de fase selecteren is in uitvoering. Op 1 juli 2011 hebben Bureau Jeugdzorg en de zorgaanbieders de beleidsvoornemens ingediend en deze zijn beoordeeld. Met alle betrokken partijen worden gesprekken gevoerd om te komen tot contracteringen. De fasen 5 tot en met 7 van het inkoopproces worden gezien als het operationele deel van het inkoopproces. Het betreft de fasen bestellen, bewaken en nazorg. In de tijd ziet het proces voor 2012 er als volgt uit. Inventariseren maart 2011 Specificeren mei 2011 Selecteren september 2011 Contracteren oktober 2011 Bestellen 29 november 2011 We hebben BJZ verzocht vanuit haar expertise een analyse te maken waaruit blijkt hoe groot (kwantitatief) de capaciteit voor de verschillende vormen van zorgaanbod (pleegzorg, ambulant, residentieel en daghulp) in onze provincie in 2012 moet zijn en welke vormen van zorg uitgedrukt in specifieke doelgroepen in onze provincie ontbreken. Om nog meer recht te doen aan het uitgangspunt dat de jeugdzorg meer vraaggericht georganiseerd en uitgevoerd moet worden, is de analyse vervolgens besproken met Zorgbelang (cliëntvertegenwoordiging). De vraaganalyse van BJZ wordt door ons gebruikt om wijzigings- en uitbreidingsvoorstellen van zorgaanbieders te beoordelen. In deze voortgangrapportage komt zowel de stand van het inkoopproces 2012 aan de orde als het bewaken en de nazorg van de bestelde voor 2011 (monitoring beschikkingen 2011 zorgaanbod en bureau jeugdzorg door middel van kwartaalrapportages). Stand van zaken landelijk beleidskader en afsprakenkader 2012 Er is nog geen overeenstemming bereikt tussen Rijk en IPO over het Landelijk Beleidskader Jeugdzorg 2012 (LBK). De huidige bijstelling van het landelijke beleidskader heeft grote financiële gevolgen voor provincies en er ontbreekt een financieel kader. Het Rijk verwacht van alles van de provincie, maar stelt daar geen financiële middelen voor beschikbaar. Tegelijkertijd zijn de mogelijkheden om met eigen autonome middelen kosten jeugdzorg te dekken sterk verminderd. Zo 11

12 mogen er in 2012 geen wachtlijsten zijn, terwijl er geen tegemoetkoming is voor de stijging van de instroom bij de jeugdzorg. Ook stelt het Rijk voor de nieuwe ontwikkelingen binnen de jeugdreclassering en jeugdbescherming geen extra middelen beschikbaar. Terwijl het Rijk wel wil dat de caseloadnormen binnen Delta worden gehaald en er veel veranderingen verwacht worden die vaak een intensievere inzet van BJZ vereist. Verwacht wordt dat het Rijk het LBK zonder toereikende middelen wel vaststelt. Het financiële kader voor 2012 is op dit moment nog niet bekend. In relatie tot het Afsprakenkader Jeugdzorg zijn op basis van het verdeelmodel van het Sociaal Cultureel Planbureau in 2010 en 2011 de eerste stappen gezet in het traject om tot een meer geobjectiveerde (her)verdeling te komen van de doeluitkering jeugdzorg, In 2012 wordt hierin een volgende stap gezet waardoor er, naar verwachting, voor de provincie Groningen een geringe uitbreiding van de doeluitkering tot stand zal komen. De effecten van het landelijke Hoofdlijnenakkoord en een eventuele korting op de doeluitkering die hieruit voortvloeit zijn op dit moment nog niet helemaal bekend. Waarschijnlijk wordt de doeluitkering 2012 even hoog als in 2011, dit is dan exclusief de Jeugdreclassering en inclusief de korting -5% op de Jeugdbescherming. Desondanks zijn de financiële middelen in de jeugdzorg nog steeds beperkt en de vraag naar jeugdzorg neemt (nog) niet significant af (in 2010 is een stijging van 2,5% te zien). Door doelmatiger te werken moeten meer cliënten voor hetzelfde geld van zorg worden voorzien. Wij focussen de afgelopen jaren richting de zorgaanbieders en BJZ reeds op doelmatigheid en zullen dit de komende jaren continueren. Wij hebben zorgaanbieders verzocht om bij de beleidsvoornemens 2012 aan te geven op welke wijze zij een bijdrage kunnen leveren aan het verminderen van de spanning tussen vraag naar - en aanbod van jeugdzorg. 1.3 Uitvoering afsprakenkader IPO-Rijk ( ) Voor zijn er tussen het IPO en het Rijk wel aparte financieringsafspraken gemaakt. Deze worden samengevat onder de noemer IPO-Rijk deal en behelzen samengevat: 1. de intensivering van eerstelijnszorg en het ontwikkelen van een referentiekader ambulante zorg met als doel stabilisatie en zelfs daling van de vraag naar geïndiceerde jeugdzorg; 2. een efficiencyverbetering van de tweedelijnszorg, waardoor meer jeugdigen sneller geholpen worden voor hetzelfde budget; 3. een verbetering van de uitstroom tweedelijnszorg, zodat jeugdigen die niet langer tweedelijnszorg nodig hebben maar wel nazorg, aansluitend zonder wachttijd worden opgevangen in de eerstelijnszorg, waardoor de druk op de tweedelijnszorg daalt; 4. voor de uitvoering hiervan is voor 2010 een structureel budget beschikbaar van miljoen (waarvan Groningen 33 miljoen) en een incidenteel budget van 20 miljoen (waarvan Groningen 0,24 miljoen). In 2011 is een structureel budget beschikbaar van miljoen (waarvan Groningen 34,5 miljoen); 5. de inzet is dat jeugdigen binnen 9 weken geholpen worden. Langer wachten kan als dat volgens BJZ voor de betreffende jeugdige verantwoord is. De tussenresultaten van de verschillende provincies zijn in IPO verband bekend, maar hebben nog de status van concept. Het betreft de kwalitatieve onderdelen van het afsprakenkader. Daarom wordt in deze rapportage volstaan met een algemene stand van zaken. Bij deze stand van zaken is door het IPO een selectie gemaakt van de afspraken die een bestuurlijke invalshoek hebben en samenhangen met de inzet van budget. Ten aanzien van de afgesproken prestaties lijkt Groningen de afspraken goed na te komen. Deels komt dat doordat wij in Groningen het bestuursakkoord jeugd hebben waaraan al twee jaar is gewerkt en waaraan ook vanuit het afsprakenkader nieuwe afspraken zouden moeten worden toegevoegd. In het Afsprakenkader is afgesproken dat de provincies/stadsregio s een extern onafhankelijke visitatie laten uitvoeren om te beoordelen of de provincie Groningen de afspraken uit het afsprakenkader is nagekomen. De provincie Groningen is in september 2011 bezocht door de visitatiecommissie en uiterlijk in november 2011 zal de rapportage hiervan beschikbaar te zijn. Gekozen is voor een lichte aanpak met een beperkte landelijke uitwerking van het traject, zodat ruimte wordt gecreëerd voor meer specifieke provinciale accenten en aandachtspunten. 12

13 ad.1 In het kader van punt 1 zijn met de Groninger gemeenten zijn resultaatsafspraken gemaakt in de vorm van een bestuursakkoord dat van kracht is en waarin het beleid er op gericht is om de producten en diensten van de tweede lijn goed aan te laten sluiten bij de ontwikkelingen in het voorliggende veld. Hierin zijn onder meer de oprichting van de CJG's en het vormgeven zorgcoördinatie geregeld. Op basis hiervan zijn door de provincie en alle Groninger gemeenten besluiten genomen over de minimale vereisten in de BO van CJG s en kwaliteit, werkwijze en fte s aan zorgcoördinatie. Tevens heeft de provincie Groningen via regionale afspraken budget beschikbaar gesteld voor eerstelijnszorg. De verwachting is, dat deze extra inspanning in de hulp aan jeugdigen in het gemeentelijk domein, zal leiden tot een verminderde instroom in de geïndiceerde jeugdzorg in de toekomst. De provincie stimuleert de gemeenten die een lagere instroom willen realiseren vooraf door middel van het krediet zorginnovatie. Tot slot stelt de provincie de provinciale aanbieders van geïndiceerde ambulante zorg vanaf 2010 in staat tegen betaling door gemeenten indien gemeenten daar behoefte aan hebben lichte pedagogische hulp ten behoeve van gemeenten uit te voeren. ad. 2 De provincie maakt het mogelijk dat zorgaanbieders door tussenkomst van Bureau Jeugdzorg ambulante jeugdzorg zonder indicatiebesluit kunnen leveren. Hiermee wordt experimenteerruimte gerealiseerd waarbinnen deze ambulante jeugdzorg in samenhang kan worden gebracht met lichtere vormen van pedagogische begeleiding zoals deze in het kader van de WMO wordt geboden. Doel hiervan is het ontwikkelen van vernieuwend, laagdrempelig en intersectoraal ambulant zorgaanbod op het raakvlak van lokale en provinciale jeugdzorg om het beroep op zwaardere vormen van geïndiceerde jeugdzorg te beperken. Hierover maken provincies en gemeenten concrete afspraken voor 2010 en De provincie Groningen heeft in dit kader afspraken gemaakt met de grootste zorgaanbieder en BJZ over de inzet van TripleP. Tevens doen wij een uiterste inspanning om bovenop de efficiencyverbetering nog een verdere efficiencywinst te behalen. Het beoogd resultaat is in 2010 en 2011 behaald en is vastgelegd in de subsidiebeschikkingen. Hierdoor worden meer kinderen voor hetzelfde geld geholpen. In het kader van efficiency spannen provincie en instellingen zich onder meer in een omschakeling van residentiële zorg naar goedkopere vormen van zorg mogelijk te maken. Monitoring vindt plaats via de kwartaalrapportages van de zorgaanbieders. Tot slot stimuleren wij middels het kwaliteitsbeleid (HKZ) dat zorgaanbieders meer inzetten op het werken met evidence based en practice based methoden. ad. 3 Voor het oplossen van de knelpunten bij de uitstroom uit de geïndiceerde jeugdzorg maken provincies concrete afspraken met gemeenten over de beschikbaarheid van de noodzakelijke vormen van nazorg in het gemeentelijke veld. De provincie Groningen heeft met de Groninger gemeenten afspraken gemaakt over woonbegeleiding. Dit is tevens opgenomen in het bestuursakkoord met de Groninger gemeenten. ad. 4 Voor het financiële kader verwijzen wij naar hoofdstuk 10 van deze rapportage. ad. 5 Informatie over dit onderdeel is opgenomen in hoofdstuk 6 van deze rapportage (paragraaf 6.1.1). 1.4 Decentralisatie van de jeugdzorg Uit de evaluatie van de Wet op de jeugdzorg (Wjz) is gebleken dat de vraag van de cliënt centraler is komen te staan. De wet heeft ertoe bijgedragen dat meer jeugdigen en hun ouders de zorg krijgen waar zij recht op hebben. Ook is sinds de inwerkingtreding van de Wjz een betere aansluiting ontstaan tussen de (vrijwillige) jeugdzorg en de (verplichte) jeugdbescherming en is de aansluiting tussen het gemeentelijke preventieve jeugdbeleid en de provinciale jeugdzorg verbeterd. In het evaluatieonderzoek zijn kanttekeningen geplaatst bij de integratie van de toegang tot provinciale jeugdzorg. De integratie met de jeugd-lvg en jeugd-ggz is niet tot stand gekomen. Hierdoor is de integrale aanpak voor jeugdigen met een meervoudige problematiek nauwelijks van de grond gekomen. 13

14 Het vorige kabinet Balkenende heeft in zijn visie Perspectief voor jeugd en gezin een richting aan waarin de jeugdzorg zich zou moeten ontwikkelen in de komende jaren. In hoofdlijn komt de visie van het vorige kabinet neer op een ingrijpende stelselwijziging waarin gemeenten financieel en beleidsmatig verantwoordelijk worden voor alle jeugdzorg (behalve de jeugd GGZ) en een regionaal inkoopbeleid zorg realiseren. Verder zou de toegang en de jeugdbescherming en jeugdreclasseringstaken van BJZ onderdeel moeten worden van het CJG. De AMK taken advies en consult zouden onderdeel moeten worden van het steunpunt Huiselijke geweld en kindermishandeling en de AMK taak onderzoek wordt ondergebracht bij de Raad voor de Kinderbescherming. Voortbordurend hierop stelde de parlementaire werkgroep 'Toekomstverkenning jeugdzorg' in zijn rapport wel de noodzaak dat ook de jeugd GGZ betrokken wordt in de operatie om de jeugdzorg financieel en beleidsmatig in één hand te leggen. Het huidige kabinet Rutte heeft besloten de lijn van het vorige kabinet voort te zetten en heeft in het regeerakkoord vastgelegd dat de jeugdzorg gedecentraliseerd wordt naar de gemeenten. Dit houdt in dat gemeenten inhoudelijk, financieel en uitvoeringstechnisch verantwoordelijk worden voor de uitvoering van alle jeugdzorg die nu onder het Rijk, de provincies, de gemeenten, de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de Zorgverzekeringswet (ZvW) valt. Synchroon aan het decentraliseren van de provinciale jeugdzorgtaken richting gemeenten krijgen zij in de periode van 2014 tot en met 2016 ook te maken met de fasegewijze overgang van de jeugd-ggz, jeugd-lvg en de gesloten jeugdzorg die nu door respectievelijk de AWBZ en VWS gefinancierd worden. De decentralisatie van de jeugdzorg gaat gepaard met een efficiencykorting van 300 miljoen. Het CJG gaat functioneren als Front Office voor de jeugdzorg in de gemeenten en er wordt jeugdzorg breed een eigen bijdrage ingevoerd. Naar aanleiding van het regeerakkoord is voor de zomer van 2011 een Bestuursakkoord (ook wel Hoofdlijnenakkoord) tussen Rijk, VNG, IPO en Waterschappen opgesteld. In dit Hoofdlijnenakkoord is vastgelegd dat de huidige financieringsstromen (AWBZ, provincie, gemeenten, Rijk) worden samengevoegd naar gemeenten. De verantwoordelijkheid die gemeenten hierin krijgen wordt neergelegd in een nieuw wettelijk kader, dat enerzijds recht doet aan gemeentelijke beleidsvrijheid en anderzijds jeugdigen en hun opvoeders die ondersteuning garandeert die nodig is. Het Rijk blijft toezicht houden op de gesloten jeugdzorg, jeugdbescherming, jeugdreclassering en mogelijk specialistische vormen van jeugdzorg. De afzonderlijke gemeenten worden direct verantwoordelijk voor alle jeugdzorg, maar op deeltaken is voldoende bestuurskracht nodig door samenwerking bij de uitvoering. Uiterlijk in 2016 moet de decentralisatie van alle onderdelen van de jeugdzorg gerealiseerd zijn; in de periode van 2014 tot en met 2016 zal fasegewijs de provinciaal gefinancierde ambulante hulp overgaan, de dag-, pleeg- en residentiële hulp en de overige onderdelen van de provinciale jeugdzorg (kindertelefoon, diagnostiek, indicatiestelling, casemanagement, advies en meldpunt kindermishandeling), de jeugd-ggz en jeugd-lvg en gesloten jeugdzorg. De jeugdreclassering en de jeugdbescherming zullen aan het einde van deze periode overgaan. Er wordt een landelijk en provinciaal transitieplan gemaakt met daarin de landelijke afspraken over fasering en transitie, deze staat momenteel echter ter discussie. Vanuit het IPO is constructief meegewerkt aan een verantwoorde overheveling van jeugdzorg naar gemeenten waarbij een zorgvuldig transitieplan met een heldere fasering de basis moet zijn. Hierbij is het van belang dat alle jeugdzorgaanbod gelijktijdig onder één financiering wordt gebracht (zonder uitzonderingen). Verder heeft het IPO ingezet op behoud van de kwaliteit van de jeugdzorg en ook een nieuwe Wet op de zorg voor jeugd. Hiermee kunnen er enerzijds voldoende vrijheden voor gemeenten worden geboden om de bezuinigingen te halen, maar zorgt er tegelijk voor dat nadere eisen aan gemeenten gesteld kunnen worden voor specifieke onderdelen van de jeugdzorg. Alle financiering zal lopen via de afzonderlijke gemeenten, maar voor de zwaardere zorg en gedwongen zorg zal samenwerking van gemeenten nodig zijn. Daarmee is de vereiste schaal en stuurkracht beter te verzekeren. De uitname van de 90 miljoen uit het provinciefonds is in het onderhandelakkoord door het IPO geaccepteerd als onderdeel van de brede financiële overeenkomst die het gehele akkoord behelst. De provincie Groningen heeft ingestemd met het hoofdlijnenakkoord, maar heeft op de volgende onderdelen een aantekening laten plaatsen: één financieringstroom als doel van de decentralisatie moet het uitgangspunt zijn en blijven en er zijn geen escapes voor sectoren als de GGZ en Jeugdbescherming/Jeugdreclassering 14

15 de invoeringskosten/ transitiekosten en de te maken frictiekosten voor de afbouw van instellingen en provinciale activiteiten moeten zijn gegarandeerd geen kortingen op of een minimaal gelijkblijvende doeluitkering. Ons doel is om de jeugdzorg, tot het moment van overdracht, kwalitatief goed uit te blijven voeren. We streven naar een zorgvuldige, 'warme' overdracht van onze wettelijke taak richting de gemeenten waarbij we toewerken naar het principe van één financieringsstroom in intensieve samenwerking met de gemeenten en andere financiers van jeugdzorg en waarbij we ervoor zorgen dat de continuïteit van de zorg aan jeugdigen geborgd is. In de provincie Groningen vindt onder de vlag van het Bestuursakkoord Jeugd reeds een constructieve samenwerking tussen gemeenten onderling en de provincie (het Platform Jeugd) plaats. Hiermee sturen wij gezamenlijk ons zogenaamde Groningse model aan van een regionale verwijsindex Zorg voor Jeugd Groningen gekoppeld aan de Centra voor Jeugd en Gezin. De voorgenomen decentralisatie van de jeugdzorg naar de gemeenten is voor de partijen reden om het bestuursakkoord Jeugd te herijken middels een intentieverklaring. Met het ondertekenen van deze intentieverklaring 'Doorkijk naar een nieuw Bestuursakkoord Jeugd' (juli 2011) door alle gemeenten en provincie is vastgelegd dat wij in gezamenlijkheid willen komen tot een warme en zorgvuldige overdracht van taken en verantwoordelijkheden van provincie naar (samenwerkende) gemeenten. In de intentieverklaring wordt een gezamenlijke ambitie gehanteerd van waaruit, ieder vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid, we gezamenlijk sturing gaan geven aan de jeugdzorg en het proces van de stelselherziening jeugdzorg. Het proces volgend op deze intentieverklaring is het breed delen van informatie zodat alle partijen volledig geïnformeerd zijn, de uitwerking van een visie op de jeugdzorg en op basis hiervan het opstellen en uitvoeren van een nieuw Bestuursakkoord Jeugd. 1.5 Relatie met Sociaal Beleid Op basis van de provinciale sociale agenda zijn er acht gebiedsprogramma's opgesteld. In deze programma's zijn een groot aantal concrete projecten opgenomen die gebaseerd zijn op de programmalijnen Jeugd, Participatie en Volksgezondheid en Wonen, Welzijn, Zorg. Binnen de programmalijn Jeugd zijn een aantal projecten opgenomen. In maart 2011 bent u middels een brief (nummer ) op de hoogte gesteld van de inhoud van de gebiedsprogramma's. De eerste tussenevaluatie wordt in april 2012 verwacht. 15

16 2. Onderwijs (Versterking voorliggende voorzieningen) Conclusies: - Afstemming onderwijs en zorg in uitvoering - Kwaliteitsakkoord Basisonderwijs is ondertekend en er hebben drie subsidierondes uit het Kwaliteitsfonds plaatsgevonden - Concrete projecten rond doorlopende leerlijn en aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt zijn in uitvoering - Experiment geïntegreerde kindvoorziening op het Groninger platteland is in uitvoering 2.1 Hoofdlijnen beleid Op basis van het beleidskader jeugd en de Beleidsnotie onderwijs kunnen de volgende hoofdlijnen van beleid onderscheiden worden: - Aansluiting zorg en onderwijs (o.a. CJG). - Een doorlopende onderwijscarrière. - Voorkomen voortijdig schoolverlaten. - Onderwijs en Arbeidsmarkt. - Demografische ontwikkelingen Samenvattend overzicht stand van zaken: Onderwerp Doel periode Resultaat t/m nu Onderwijs Aansluiting zorg en onderwijs Voorbereiding invoering wet passend onderwijs per 2013 Door de bewindspersonen van OCW is in een brief temporisering van passend onderwijs voorgesteld. Dit voorstel brengt geen verandering in de doelstelling. Onderwijs Doorlopende onderwijscarrière Onderwijs Voorkomen voortijdig schoolverlaters Realisatie aansluiting onderwijszorgstructuur op CJG/ZVJG per 2011 Aanpak onderwijsachterstanden Kwaliteitsverbetering onderwijs Projecten rond doorlopende leerlijn Terugdringen aantal voortijdig schoolverlater. Verhogen van het aantal herplaatsingen. Het model voor de verbinding tussen onderwijs en zorg is met Zorg voor Jeugd Groningen gereed en het provinciale afstemmingsoverleg Passend Onderwijs - Zorg voor Jeugd Groningen vindt periodiek plaats. Conform het door partijen ondertekende kwaliteitsakkoord en subsidieregeling hebben de alle drie subsidieronden plaatsgevonden. Eerste voortgangsoverleg heeft in juni 2010 plaatsgevonden. De derde tender is gesloten op 1 maart De eerste resultaten worden verwacht in het najaar van Financieel ondersteunen van projecten als Duurzaam leren in de Veenkoloniën, I-kwadraat en het project SpraakMakend. Deze projecten zijn momenteel in uitvoering. Projecten SpraakMakend en Duurzaam leren in Veenkoloniën lopen af en worden in het najaar van 2011 afgerekend. Het actieplan is in uitvoering. De resultaten zijn in 2 van de 3 regio's behaald (zie tabel bij 2.4). 16

17 Onderwijs Onderwijs en arbeidsmarkt Onderwijs Registratie, Monitoring en demografie Onderwijs Onderwijsprijs en opening VMBOjaar. Stimuleren activiteiten ten behoeve van aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt en marktgericht opleiden Registratie en monitoring van alle 0-23 jarigen In stand houden jeugd- en onderwijsvoorzieningen (bevolkingsdaling) Uitreiken onderwijsprijs Openen VMBO-jaar Arbeidsmarkt - Scholingsprogramma opgenomen in de Versnellingsagenda. De arbeidsmarktregio's en het UWV voeren het programma uit. In maart 2011 is de eerste jeugdmonitor uitkomen waarin de JONG monitor in geïntegreerd is. In Noord-Groningen is een onderzoek naar samenwerkingsmogelijkheden van schoolbesturen en kinderopvang afgerond. De partijen blijven voor het vervolg in een regiegroep bij elkaar komen. In het kader van het provinciale actieplan bevolkingsdaling is een experiment geïntegreerde kindvoorziening op het Groninger platteland opgezet. In de Eemsdelta zijn partijen in een vergevorderd stadium omtrent een fusie van het voortgezet onderwijs. In november 2010 is de onderwijsprijs uitgereikt aan openbare Basisschool de Holm uit Den Andel en aan het Groene Lyceum uit Winsum. In september 2011 heeft de commissaris van de Koningin op feestelijke wijze het VMBOjaar geopend op het Noorderpoortcollege, locatie Zuid. 2.2 Aansluiting Zorg en Onderwijs Passend Onderwijs De minister van onderwijs heeft in haar brief van 31 januari 2011 haar plannen rondom het primair onderwijs aan de Tweede Kamer meegedeeld. Deze plannen zijn besproken en hebben de steun verworven van de meerderheid van de Kamer. De invoering van de plannen zullen onder meer gevolgen hebben voor de zorgplicht, de wettelijke wijziging samenwerkingsverbanden, het speciaal onderwijs, passend toezicht door de inspectie en de beleidsvoornemens voor overige partners. Het basis-, speciaal- en voortgezet onderwijs hebben in de provincie vier netwerken gevormd, overeenkomstig het rijksbeleid. Binnen deze netwerken werd uitwerking gegeven aan de doelstellingen van het Passend Onderwijs. Eind 2009 is een heroverweging van kracht geworden die heeft geleid tot een wettelijke zorgplicht voor de schoolbesturen. Zij moeten zorgen voor passend onderwijs voor alle leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte die op de school worden aangemeld of al staan ingeschreven. De bewindspersonen van OCW hebben met een brief van 13 april 2011 een temporisering op het passend onderwijs voorgesteld. Het voorstel brengt geen verandering in de doelstelling voor passend onderwijs, wel geeft dit voorstel de mogelijkheid om personele gevolgen van de bezuiniging beter op te vangen zodat bestaande expertise behouden kan worden en geeft de temporisering onderwijsorganisaties tijd om in overleg te treden over de manier van toepassing en invoering van het passend onderwijs. Er wordt voorlopig door vertegenwoordigers vanuit de Regionale Netwerken gewerkt aan het afstemmen van de onderwijszorg met de zorgstructuur zoals die wordt ontwikkeld in Zorg voor Jeugd 17

18 Groningen (ZvJG). Afspraken (op hoofdlijnen) over deze afstemming worden gemaakt in het daarvoor ingestelde 'Provinciaal Afstemmingsoverleg Passend Onderwijs ZvJG' Afstemmingsoverleg Passend Onderwijs - Zorg voor Jeugd Groningen Door het platform jeugd, de bevoegde gezagen van PO en VO, de REC s 2, 3 en 4 is afgesproken de ontwikkeling en vormgeving van het Passend Onderwijs (en hier met name het onderwijszorgstelsel) direct af te stemmen op de ontwikkeling en vormgeving van ZvJG (het stelsel van algemene jeugdzorg). In de periode tot 2013/2015 worden beide zorgstelsels hervormd door het platform jeugd en de bevoegde gezagen vanuit het onderwijs. In dit overleg wordt afstemming gezocht tussen de beide zorgstelsel, zodat de doelstelling 1 kind - 1 gezin - 1 plan gerealiseerd kan worden. Ook wordt in het afstemmingsoverleg gesproken over de aansluiting van het onderwijsveld op de verwijsindex risicojongeren (VIR), de wijze waarop het onderwijs (via een ZAT) relatie heeft met het CJG en de organisatie van het overleg van het onderwijsveld met de gemeenten op (sub)regionaal niveau. 2.3 Een doorlopende Onderwijscarrière SpraakMakend Onderwijsachterstanden hebben hun oorsprong veelal in de eerste levensjaren en hebben een sterke relatie met achterblijven van de taalontwikkeling. Door een vroegtijdige aanpak moeten deze achterstanden bij jonge kinderen worden voorkomen. Om dit te bereiken en om na te gaan op welke wijze dit het meest effectief kan worden bereikt, werken en financieren we mee aan het taalontwikkelingsprogramma SpraakMakend voor 0-4 jarigen in Oost-Groningen. Het doel van het pilotproject is het opheffen en voorkomen van achterstanden in de taalontwikkeling van alle doelgroepleerlingen, zodat deze kinderen een goede start in groep 1 kunnen maken. Daarom wordt in dit project gestreefd een 100% bereik te realiseren van de kinderen met een (taal)achterstand. Dit project is met behulp van middelen van het Ministerie van OCW, de provincie Groningen en de gemeenten Bellingwedde, Menterwolde, Oldambt, Pekela, Stadskanaal, Veendam en Vlagtwedde gestart in De verantwoording 2010 laat zien dat er sprake is van een duidelijke progressie. Het streven naar 100% doelgroepbereik wordt in de praktijk echter nog niet gehaald: momenteel bezoekt 89% van de doelgroepkinderen een voorschoolse voorziening. Het realiseren van derde en waar mogelijk vierde dagdelen voor doelgroeppeuters is het tweede speerpunt van het project. Het aantal gerealiseerde VVE-plaatsen is inmiddels in alle gemeenten op niveau; dat betekent dat alle doelgroeppeuters nu minimaal 3 dagdelen gebruik (kunnen) maken van een VVE-voorziening. Het aantal doelgroeppeuters dat ook gebruik maakt van een vierde dagdeel is veel kleiner. De invoering van de Wet OKE zal er echter toe leiden dat meer kinderen gebruik zullen maken van het vierde dagdeel. Ook in de professionalisering is de afgelopen drie jaar volop geïnvesteerd en de uitvoering van de deelprojecten Leesmeter en Boekenpret door Biblionet verlopen naar wens. De professionele begeleidingsstructuur rond voorschoolse voorzieningen laat ook een stijgende lijn zien. Sardes en Etoc leggen op dit moment de laatste hand aan de derde onderzoeksrapportage. Sardes is opdracht gegeven nog vóór 1 januari 2012 de totale eindverantwoording van het project en de onderzoeksresultaten 1 januari 2012 op te leveren. Dit rapport dient als basis voor de eindafrekening van het project SpraakMakend. Het project SpraakMakend is op verzoek van het projectbureau meegenomen in de inspectieronde van de onderwijsinspectie in het voorjaar De resultaten hiervan zullen in oktober 2011 bekend zijn. In september 2011 heeft er een afsluitende conferentie plaatsgevonden vanuit het project SpraakMakend. Deze conferentie had een wetenschappelijke en beleidsmatige insteek (onderzoek en inspectie). Gemeenten bekijken op dit moment hoe de resultaten uit het project kunnen worden geborgd Verhogen kwaliteit onderwijs In opdracht van de staatssecretaris heeft de Onderwijsinspectie in 2009 een regioanalyse uitgevoerd naar de kwaliteit van het onderwijs in Noord-Nederland. Uit deze analyse blijkt dat het aantal zeer zwakke basisscholen in onze provincie 2% hoger ligt dan landelijk gemiddeld. Voor het aantal zwakke basisscholen scholen gaat het om 1% meer. Voor het hele Noorden is dit respectievelijk 4% en 13%. 18

19 Op 14 december 2009 is het Kwaliteitsakkoord Basisonderwijs provincie Groningen ondertekend door 34 (van de 35) schoolbesturen in onze provincie, alsmede door het Rijk en de provincie. Dit naar aanleiding van de analyse van de staatssecretaris met als resultaat om een extra impuls te geven aan de kwaliteitsverbetering van de basisscholen in Noord Nederland. Met het kwaliteitsakkoord Basisonderwijs willen de schoolbesturen, het Rijk en de provincie: - Het verbeteren van zwakke en zeer zwakke scholen en het systeem van vroegsignalering; - Het verbeteren van opbrengstgericht werken, taal- en rekenprestaties. De bijdrage van de provincie aan dit Kwaliteitsakkoord is het instellen van een Krediet Kwaliteitsfonds Basisonderwijs De financiële bijdrage aan dit kwaliteitsfonds van de provincie bedraagt ,-. Het Ministerie van OCW levert een bijdrage van ,-. De activiteiten waarvoor aanvragen ingediend kunnen worden moeten passen binnen het kwaliteitsbeleid van het schoolbestuur. Hoewel het hier geen basistaak van de provincie betreft wordt medewerking verleend vanwege het aanbod van het rijk en omdat het gaat om een specifieke doelgroep. Wij leveren daarom een bescheiden bijdrage. Conform het kwaliteitsakkoord en de bijbehorende subsidieregeling hebben alle drie subsidierondes plaatsgevonden. De eerste projecten zijn gestart aan het begin van het schooljaar 2010/2011 en eindigen aan het einde van dat schooljaar. De eerste resultaten van de projecten worden in het najaar van 2011 verwacht Pilotproject Duurzaam Leren in de Veenkoloniën In de Veenkoloniale gemeenten wordt er met het project Duurzaam Leren in de Veenkoloniën een stap gezet om de kwaliteit van het onderwijs in dat gebied te verhogen. Bij de ontwikkeling van het project is gebruik gemaakt van de expertise van de Canadese onderwijswetenschapper Michael Fullan. Fullan heeft in verschillende landen een succesvolle aanpak voor duurzame schoolontwikkeling en onderwijsvernieuwing ontwikkeld. De ambitie van het project is om in 2011 veranderingen en verbeteringen in het onderwijs aan te brengen zodat er sprake is van duurzame verbeteringen en verhoogde leerling-resultaten met name op taalgebied. Binnen het project staat leren en kennisdeling binnen de regio centraal op drie niveaus: tussen de schoolbesturen, tussen de scholen en tussen de leerkrachten. Het project is gestart in 2008 en liep tot einde schooljaar Zowel de Agenda voor de Veenkoloniën, de provincies Drenthe en Groningen en het ministerie van OCW en de schoolbesturen dragen financieel bij. Er namen 119 basisscholen (11 schoolbesturen) uit de Veenkoloniën uit het primair onderwijs deel aan het project. Bij de start van het project (start schooljaar 2008/2009) is gestart met het vormen van zeven Professionele Leer Gemeenschappen (PLG) voor schoolleiders. De centrale doelstelling voor deze PLG's is om op alle scholen de schoolresultaten zodanig te verbeteren dat de scholen door de onderwijsinspectie allemaal minimaal een 'voldoende' beoordeling ontvangen. De betere schoolresultaten moeten tot uitdrukking komen in een sterk verbeterde taalvaardigheid en leesvaardigheid, wat zich doorvertaalt in hogere opbrengsten bij rekenen en wereld oriënterende vakken en uiteindelijk in betere redzaamheid in onze maatschappij. De uiteindelijke resultaten zullen blijken naar aanleiding van de inspectierapporten van de onderwijsinspectie die scholen binnen dit project in 2011 beoordeeld hebben. Resultaten daarvan zullen meegenomen worden in de eindverantwoording, die vóór zal plaatsvinden. In schooljaar heeft een verbreding plaatsgevonden naar het Voortgezet Onderwijs (VO), door naast de 7 Professionele Leer Gemeenschappen in het primair Onderwijs, nu ook met de scholengemeenschappen Ubbo Emmius en Noorderpoortcollege te Stadskanaal te starten met twee professionele leergemeenschappen. Vanuit de schoolbesturen is een roep om de borging van het project te stimuleren en te blijven bewaken, ook na schooljaar Daartoe is op dit moment overleg met de Agenda van de Veenkoloniën en de provincie Drenthe. De scholen waarschuwen voor het verloren gaan van de kennis, ervaring en de goede netwerken die tot dusver zijn ontstaan vanuit het project. 19

20 2.3.4 Onderwijsprojecten rond de doorlopende leerlijn Project I-kwadraat Middels het beschikbaar stellen van een subsidie stimuleren wij voor de periode dit project. In dit project werken het Noorderpoortcollege, het Aletta Jacobscollege en de metaal- en scheepsbouwopleidingen nauw samen. Het project moet zorgen voor een doorlopende leerlijn van het VMBO naar het MBO voor de opleiding Metaal/Werktuigbouwkunde. De samenwerking met het regionale bedrijfsleven staat hierbij centraal. Het stimuleren van technisch onderwijs, het voorkomen van voortijdig schoolverlaten en het vergroten van de maatschappelijke betrokkenheid van vmbo- en mbo-leerlingen zijn nevendoelstellingen. Daarnaast krijgen de jongeren een bredere kijk op de samenleving door betrokkenheid bij de doelgroepen van de producten. MFA Onstwedde Middels het beschikbaar stellen van een subsidie stimuleren wij de MFA in Onstwedde. Verschillende partijen hebben het plan voor een multifunctionele accommodatie voor basisonderwijs, voortgezet onderwijs, kinderopvang en sport in Onstwedde ontwikkeld. Deze partners zien mogelijkheden een - voor Nederland - unieke school te bouwen, die gebaseerd is op onderwijs zoals in Finland en Duitsland. Het gaat dan om het realiseren van een doorlopende leer- en zorglijn van 4 t/m 17 jaar. De samenwerking met de peuterspeelzaal maakt een nog verdere sluitende aanpak mogelijk. SKSG Gilde In 2010 hebben wij een financiële bijdrage geleverd aan het meerjarige project SKSG Gilde. Dit project gaat over het opleiden van 20 studenten Helpende Zorg/Welzijn niveau 2 van het Noorderpoort bij Stichting Kinderopvang Stad Groningen (SKSG) in Groningen. De studenten lopen tijdens deze opleiding een jaar stage bij een aantal locaties van SKSG. Hiermee worden nieuwe opleidingsplaatsen gecreëerd voor studenten Helpende Zorg/Welzijn in het SKSG Gilde waarbij de studenten kennismaken met de kinderopvang. Er wordt zo een kweekvijver gecreëerd voor toekomstige (tijdelijke) werknemers op niveau 2 en voor toekomstige leerlingen en medewerkers op niveau 3 Pedagogisch Medewerker (doorstroom). Het gaat om een meerjarig project wat loopt tot en met Voorkomen Voortijdig Schoolverlaten In het Lissabon-akkoord dat in 2000 door de toenmalige EU-regeringsleiders werd gesloten, is afgesproken om het aantal voortijdig schoolverlaters fors terug te dringen. In Nederland is dit vertaald naar het streven om het aantal schooluitvallers van 2002 met de helft terug te brengen naar in Het huidige kabinet wil verder gaan en actief beleid voeren om het aantal schoolverlaters voor volgend jaar te reduceren tot en nieuwe voortijdig schoolverlaters in Door middel van tijdige en volledige meldingen, uniforme registratie en uniforme definities moeten alle jongeren in beeld zijn. De Jeugdmonitor (maart 2011) waarin ook de onderwijsmonitor in is opgenomen is hiervoor een belangrijk instrument. Bij verzuim of uitval onderneemt de gemeente/rmc actie richting de jongere met als doel de jongere te bewegen alsnog een startkwalificatie te halen door volledige terugkeer naar school of door een combinatie van leren en werken. In samenwerking met de onderwijsinstellingen en de gemeenten zetten wij ons in om het aantal voortijdig schoolverlaters verder terug te dringen en het aantal herplaatsingen te verhogen. Hiertoe hebben in januari 2008 de RMC-contactgemeenten en de provincie zich aan het actieplan Bestrijden Voortijdig Schoolverlaten gecommitteerd. De contactgemeenten hebben een regievoerende rol. De ketenpartners uit het onderwijs zijn hierbij nauw betrokken. De provincie vervult een faciliterende rol. Het actieplan Bestrijden Voortijdig Schoolverlaten bevat een zevental maatregelen om het aantal schoolverlaters terug te dringen en het aantal herplaatsingen te verhogen. Het aantal voortijdig schoolverlaters is de afgelopen jaren beter in beeld gekomen en de reductie van het aantal vroegtijdig schoolverlaters is op koers ten opzichte van de landelijk gestelde normen. 20