Het examen is mondeling en bestaat uit drie delen op een totaal van 100 punten. DEEL I: VOORSTELLING VAN EEN PERSOONLIJK THEMA

Transcriptie

1 Esthetica WORD Sinds de invoering van het nieuwe leerplan esthetica (september 2004) is het karakter van het vak op de werkvloer totaal gewijzigd. Voorheen was het zo dat heel wat leraren in verschillende scholen op hetzelfde tijdstip met dezelfde leerinhouden bezig waren. Dit uniforme beeld is totaal verdwenen: vrijwel elke leraar is nu verschillend bezig. Dit is verheugend, want dit wil zeggen dat de filosofie achter het nieuwe open leerplan daadwerkelijk geïntegreerd is in de klaspraktijk. De terreur van de leerinhouden is m.a.w. definitief geschiedenis geworden. In de plaats daarvan wordt nu creatief en procesmatig gewerkt aan de attitude om kunst waar te nemen, te beleven, te verinnerlijken. Ook de evaluatie van het vak ondergaat een ingrijpende facelift: zo is bijvoorbeeld permanente evaluatie zeker geen uitzondering meer. Het schoentje blijft evenwel knellen rond de samenwerking met andere vakken in de realisatie van de muzisch-creatieve vorming op school. Zeker het overleg met cultuurwetenschappen binnen de richting Humane Wetenschappen moet verder geoptimaliseerd worden. En onze lessen kunnen nog wat nadrukkelijker ingebed worden binnen het geheel van culturele activiteiten op school. Maar dit is maar een schoonheidsvlekje op het frisse en opgeblonken blazoen van esthetica. In deze bijdrage verzamelen we enkele diverse gegevens die van nut kunnen zijn voor de klaspraktijk. Wij krijgen eerst een zicht op wat de examencommissie van de Vlaamse Gemeenschap voorlegt als examen esthetica. Het kan ons wellicht inspireren. Voorts is er een stappenplan Kijk- en luisterwijzer naar film en de integrale tekst Muzische vorming in het katholiek onderwijs. Dit schooljaar brengt de Dag van Esthetica (10 december 2009) ons naar het Magritte Museum in Brussel. Onder de deskundige leiding van Marianne Knop volgen we eerst de cursus Magritte in context. Na het middagmaal in het museumcafé volgt de rondleiding in het museum. We hopen jullie daar ook deze keer talrijk te mogen begroeten. 1 Examen en evaluatie esthetica voor examencommissie Het examen is mondeling en bestaat uit drie delen op een totaal van 100 punten. DEEL I: VOORSTELLING VAN EEN PERSOONLIJK THEMA 40 punten De kandidaat kiest vijf volledige kunstwerken die om een duidelijk aanwijsbare reden met elkaar verband houden. Dit verband is dan ook het thema. Deze vijf kunstwerken zijn: - een schilderij, - een beeldhouwwerk, - een gebouw, - een muziekstuk, - een film. Dit thema wordt op computer uitgewerkt in een verzorgde lay-out. Het bevat voor schilderkunst, beeldhouwkunst en bouwkunst minstens één foto van het

2 volledige werk; voor de muziek wordt een CD van het gekozen muziekwerk bijgevoegd. De keuze van de kunstwerken is volkomen vrij. De verplichtingen van het thema en de persoonlijke smaak van de kandidaat bepalen in hoofdzaak deze keuze. Specifieke componenten die per kunstwerk minimaal moeten worden behandeld. Schilderkunst - Naam van de kunstenaar en titel van het werk - Technische aspecten: afmetingen, materia(a)l(en), textuur, toets en uitvoering, compositie, ruimte en diepte, kleur - Situering in de ruimte (land, plaats) in de tijd (eeuw, jaar) en de stijlstroming A. Beeldhouwkunst - Naam van de kunstenaar en titel van het werk - Technische aspecten: afmetingen, materia(a)l(en), gereedschap, uitvoering, compositie, driedimensionaliteit - Situering in de ruimte (land, plaats) in de tijd (eeuw, jaar) en de stijlstroming B. Bouwkunst - Naam van de kunstenaar en titel van het werk - Technische aspecten: afmetingen, materia(a)l(en), uitvoering, inplanting in de omgeving - Situering in de ruimte (land, plaats) in de tijd (eeuw, jaar) en de stijlstroming C. Muziek - Naam van de kunstenaar en titel van het werk - Technische aspecten: bezetting, melodie, ritme, dynamiek, tempo, structuur, toonaard en harmonie - Situering in de ruimte (land, plaats) in de tijd (eeuw, jaar) en de stijlstroming D. Film - Naam van de kunstenaar en titel van het werk - Technische aspecten: cameravoering, mise-en-scène, montage, muziek en geluid - Situering in de ruimte (land, plaats) in de tijd (eeuw, jaar) in de stijlstroming E. Lay-out: moet volgende zaken bevatten: - omslag en schutblad, - titelpagina, - woord vooraf met de verantwoording van de keuze van het thema, - inhoudstabel, - uitwerking van het thema volgens de gekozen kunstwerken, - conclusie, - bijlagen (foto s afbeeldingen, CD ), - bibliografie (literatuurlijst).

3 Let op!! a. De kandidaat moet op een mondelinge bespreking de volledige inhoud van het werk kunnen verantwoorden. b. Het werk moet in tweevoud worden gemaakt; een exemplaar mag door de kandidaat worden bijgehouden om zich voor te bereiden; het andere moet op het secretariaat worden ingediend (persoonlijk of via de post) uiterlijk tegen het einde van de eerste week van de examenzittijd. Later ingediende exemplaren komen niet meer voor quotering in aanmerking. c. Gelet op het motto hoe persoonlijker hoe beter zijn alle vormen van samenwerking streng verboden. d. Bij alles wat uit een welbepaalde bron wordt overgenomen (boek, tijdschrift, internet ) moet de bronvermelding aanwezig zijn. In ieder geval wordt de kandidaat verondersteld de volledige inhoud en alle erin voorkomende termen te kunnen uitleggen. DEEL II: WAARNEMEN EN VERWOORDEN 40 punten A. Analyse van een kunstwerk 20 punten De kandidaat moet een kunstwerk (schilderij, beeldhouwwerk of bouwwerk) bespreken uit de periode einde 19de en 20ste eeuw. De keuze van het kunstwerk is niet vrij door de kandidaat te kiezen, maar wordt door de examinator of door het lot aangeduid. Volgende punten worden minstens in de bespreking gevraagd: - stijlrichting en stroming waartoe het kunstwerk behoort, - plastische kenmerken, - inhoud en interpretatie. B. Analyse van een muziekwerk 20 punten De kandidaat moet een muziekstuk (of een fragment ervan) uit de zgn. klassieke of ernstige muziek en uit de periode bespreken. De keuze van het muziekwerk is niet vrij door de kandidaat te kiezen, maar wordt door de examinator of door het lot aangeduid. Volgende punten worden minstens in de bespreking gevraagd: - stijlrichting en stroming waartoe de compositie behoort, - muzikale basiskenmerken (bezetting, melodie, ritme, tempo, dynamiek, vorm), - inhoud of sfeer en interpretatie. DEEL III: ACTUALITEIT 20 punten

4 De kandidaat moet bewijzen vertrouwd te zijn met de actualiteit op gebied van cultuur. Hij/zij bezoekt hiervoor in de laatste zes maanden vóór aanvang van de examenzittijd minimaal hetzij: - een concert, - een theater- of balletvoorstelling, - een film, - een museum, - een tijdelijke tentoonstelling. Als bewijs hiervan maakt de kandidaat een persoonlijk mapje dat minimaal bevat: - ticket of toegangskaart én programmaboekje van de voorstelling; - recensies in tijdschriften, dagbladen en andere rond die manifestatie; - het mapje bevat in ieder geval meer dan documentatie die van het internet werd geplukt; - ook hier beheerst de kandidaat de stof rond de manifestatie en begrijpt hij alles wat in de meegebrachte teksten staat; - het persoonlijk mapje wordt voorgelegd op de dag van het examen; - ook hier geldt het motto hoe persoonlijker hoe beter. Het indienen van groepswerken is niet toegelaten. Het bespreken van culturele uitstappen in groep is slechts toegelaten wanneer alle betrokken kandidaten er een heel persoonlijke bespreking van geven. 2 Kijk- en Luisterwijzer naar film Hierna volgt een stappenplan om kijkopdrachten gericht aan te pakken. Als je deze stappen ernstig doorloopt, weet je nagenoeg zeker dat je niets over het hoofd hebt gezien dat in een waardevolle bespreking van een film aan de orde moet komen. Het stappenplan is een idee van Freddy Mathyssen, voorzitter van de leerplancommissie esthetica. Maak van je favoriete film een fiche met: - titel, - regisseur, - jaar, - hoofdrolspelers, - korte inhoud, - genre. Beschrijf ook de 5 W s van de film. - Wie = personages - Wat = plot - Waar = locaties - Wanneer = verhaaltijd - Waarom = motieven van de personages Wat is er nodig om een film te maken? Noem zowel zichtbare als onzichtbare dingen.

5 1 Wie is de held van het verhaal? Eventueel de antiheld? Schets kort zijn/haar karakter. Hoe zijn de relaties met de andere personages? Laat de film gewone mensen zien die een psychologische ontwikkeling doormaken of eerder stereotype personages die actiegericht handelen? Verklaar je antwoord. Met wie heb je het meest meegeleefd? Hoe komt dat? Hoe zijn de hoofdpersonages gekleed (en geschminkt)? In hoeverre bepalen kleding en make-up de sfeer van de film? Wie is je lievelingsacteur? Waarom? Acteren in een film heeft zo zijn eigen kenmerken. Vergelijk acteren in een film met acteren op het toneel. 2 Op welke manier wordt het verhaal verteld: - tamelijk chronologisch - het verspringt voortdurend in tijd en ruimte - anders, namelijk Herken je in het verhaal het volgende schema? introductie, uitleg situatie -> probleem -> reactie van hoofdpersonages op probleem -> climax -> einde Zijn er verrassende verhaalwendingen (plot-points)? Geef aan in welke tijd je denkt dat het verhaal zich afspeelt. Waaruit leid je dit af? Leg het verschil uit tussen verteltijd en verhaaltijd. Hoe wordt de tijd gemanipuleerd? 3 Welk effect heeft de film? Word je er vrolijk van of veeleer verdrietig? Hoe komt dat? Waarom wil je de ene film wèl in de bioscoop gaan zien en de andere niet? Geef van allebei een voorbeeld.

6 Hoe groot vind je de dramatiek en de geloofwaardigheid van de film? Wil de film een mening of boodschap overbrengen? Gebeurt dat aan de hand van een bepaalde symboliek? Leg uit. Hoe zijn de verschillende relaties weergegeven tussen man en vrouw, klassen, rassen enz. 4 Welke scène(s) is(zijn) jou het meest bijgebleven? In welke mate hebben de regie, de cameravoering en de montage een rol gespeeld? Waar begint en eindigt een scène? Geef een voorbeeld. Zijn de beeldovergangen meestal hard of overvloeiend gemonteerd? Is je een speciale camerastandpunt of -beweging opgevallen? Beschrijf twee scènes waarin dat het geval was. Hoe bepaalt de cameravoering de sfeer van de film? 5 Heeft de muziek een opvallende rol in de film of dient ze vooral als achtergrond? Geef voorbeelden. Is er sprake van speciale geluidseffecten? Zo ja, noem er een paar. Wat is de functie van de muziek, de dialogen, het geluid in een bepaald fragment? Bekijk het fragment eerst met het geluid uit. Welke muziek en welke geluiden verwacht je hierbij? Bekijk het dan met het geluid aan. Kloppen je verwachtingen? Stel dat jij andere muziek mocht gebruiken, wat zou je dan kiezen? Van welke scène in het bijzonder herinner je je de muziek? Waarom van die bepaalde scène? 3 Muzische vorming in het katholiek onderwijs Onderstaande tekst van de Coördinatiecommissie Muzische Vorming van het VSKO wil o.m. hiermee de muzische vorming op de kaart zetten en scholen responsabiliseren om een visie te ontwikkelen rond muzische vorming binnen en buiten het curriculum. De tekst dateert van het schooljaar Maar we

7 hebben vastgesteld dat die nog niet bekend is bij alle leraren esthetica. Zeker naar de opbouw binnen de school van een leerlijn muzische vorming is dit nochtans wel noodzakelijk. Het katholiek onderwijs engageert zich voor opvoedend onderwijs dat de ontplooiing van de totale persoon vooropstelt. In dit project bekleedt de muzische vorming een bijzondere plaats. Door de ontwikkeling van het muzische leren kinderen en jongeren de wereld om zich heen en de eigen innerlijke belevingswereld intensiever beleven, begrijpen en ervan genieten. In de muzische creatie ontdekken ze de vele mogelijkheden om op een authentieke en originele manier uiting te geven aan hun gevoelens, aan hun ervaringen en aan wat hen beroert. Het muzische leidt tot verwondering over en tot bewondering voor het kunstzinnige en het schone in de wereld. Het opent een perspectief van waarden dat het objectieve overstijgt. Dit alles veronderstelt evenwel een kwalitatieve aanpak van de muzische vorming doorheen de volledige schoolloopbaan van elk kind en elke jongere. De krijtlijnen die in deze visietekst van het VSKO worden uitgezet, dienen dan ook in die context begrepen te worden. Deze tekst is bedoeld als toetssteen voor de kwaliteit van de muzische vorming doorheen de verschillende onderwijsniveaus en studierichtingen die binnen het katholiek onderwijs worden aangeboden. 1 WAT VERSTAAN WE ONDER MUZISCHE VORMING? De vele gezichten van muzische vorming Leergebiedoverstijgende muzische thema s Het is niet eenvoudig om een allesomvattende en sluitende term te vinden die over alle niveaus en studierichtingen binnen het onderwijs heen kan aanduiden wat er op het vlak van muzische en esthetische vorming plaatsvindt. In het basisonderwijs spreken wij van muzische opvoeding. In het secundair onderwijs vinden we vakken terug als muzikale opvoeding, plastische opvoeding, expressie en esthetica. In gespecialiseerde opleidingen zoals het secundair kunstonderwijs, het hoger kunstonderwijs en de lerarenopleidingen vinden we vanzelfsprekend een ruim scala van verschillende muzische vakken terug die zich enerzijds richten tot een breed publiek (lerarenopleiding lager en kleuteronderwijs) en anderzijds tot een groep van leerlingen die een gespecialiseerde opleiding volgen. Naast de eerder muzisch ingekleurde vakken vinden we in de verschillende onderwijsniveaus bovendien nog heel wat elementen van muzische vorming terug in vak- en leergebiedoverstijgende thema s en eindtermen zoals erfgoededucatie, cultuureducatie, mediaopvoeding of de onderdelen spreken, literatuur en theater bij talenonderwijs. Zonder afbreuk te willen doen aan de specificiteit van elk van de muzische vakken en wetende dat de

8 veralgemening van alle vormen van artistieke, kunstzinnige en muzische vorming tot de overkoepelende term muzische vorming niet altijd de volle lading zal dekken en voor discussie vatbaar zal blijven, willen we ons in de context van deze algemene visietekst toch beperken tot deze term. Definitie In een poging tot definitie verstaan we onder muzische vorming : elke artistieke, creatieve, esthetische en kunstzinnige vorming van kinderen en jongeren binnen het onderwijs die erop gericht is om hen te initiëren in de wereld van de kunsten, de muzische expressie en de innerlijkheid. De muzische vorming in het algemeen is gericht op: De inhoud van de muzische vorming - de ontwikkeling van een muzische grondhouding (beschikken over creatieve scheppingskracht, open staan voor het onverwachte en het nieuwe enz.); - de harmonische zelfontplooiing van de kinderen en de jongeren; - de ontwikkeling van een rijker gevoelsleven, een sterk uitgebouwde zintuiglijkheid en een levenshouding die het louter rationele overstijgt; - het stimuleren van een muzisch klimaat op school dat het algemene leren positief beïnvloedt en verdiept; - een ruime kennismaking met de wereld van de kunsten in de breedste zin van het woord: de wereld van de beeldende kunsten, de wereld van de muzische taal, de wereld van de dans en de bewegingsexpressie, de wereld van klank en muziek, de wereld van drama, de podiumkunsten, de wereld van de creatieve media e.a.; - de ontwikkeling van kennis, vaardigheden, attitudes en waarden die nodig zijn om de wereld van de expressie en de kunsten op een begrijpende manier tegemoet te kunnen treden en die toelaten om zichzelf op een authentieke wijze uit te drukken. 2 HET BELANG VAN DE MUZISCHE VORMING Een muzische grondhouding Muzische vorming is niet in de eerste plaats gericht op het verwerven van allerhande technische kennis, maar wel op het verwerven van een muzische grondhouding. In haar breedste betekenis wil de muzische stroming de mens opvoeden tot innerlijkheid en sensitiviteit en dit door middel van een volledige mensvorming. Ze verzet zich tegen de opvatting dat het leven op een zuiver mechanische wijze kan worden verklaard en biedt ruimte

9 Een uitdaging De harmonische ontwikkeling van de totale persoon voor intuïtie en gevoel, voor de onmiddellijke aanschouwing, het beleven en het vatten van de grote samenhangen. Daarmee wil ze een alternatief bieden binnen de moderne maatschappij die gekenmerkt wordt door industrialisering, rationalisering, mateloosheid en gejaagdheid. De uitdaging voor elke school is om de verbinding tussen de leerling en zijn aangeboren muzische aanleg niet te verwaarlozen. Integendeel, het komt erop aan deze te benutten en verder te vormen. In het kader van deze harmonische ontwikkeling van de totale persoon verdient de muzische vorming een rechtmatige plaats in het onderwijs. Het is het domein bij uitstek dat toelaat om te experimenteren en te exploreren, om persoonlijke gevoelens te verwerken en uit te drukken, om op een spontane en scheppende manier om te gaan met de omringende wereld en om kennis te maken met de wereld van de kunst. Via de creatieve uitdrukking in woord, beweging, klank en muziek, beeld, drama en media van zichzelf en van anderen, bijvoorbeeld kunstenaars en leeftijdsgenoten, ontdekken kinderen en jongeren zichzelf, de andere(n) en de wereld op een doorleefde en intensieve manier. Het gaat niet alleen om de uitdrukking in expressie, maar ook om de gevoeligheid en openheid bij het aanvoelen ervan. Zo is de muzische vorming een onontbeerlijke schakel in de persoonlijkheidsontwikkeling van ieder kind, van iedere jongere, ongeacht zijn leeftijd of afkomst. Daarom is de continue investering in een goede muzische vorming doorheen de volledige schoolloopbaan zo belangrijk voor iedereen. 3 REFERENTIEKADER VOOR MUZISCHE VORMING Drie pijlers 3.1 Een drieledig onderwijsaanbod Goede muzische vorming gaat uit van een benadering die gestoeld is op drie pijlers: - een specifiek onderwijsaanbod waarbinnen de vorming gericht is op het verkennen en verdiepen van de verschillende muzische en artistieke talen: beeld, muziek, drama, muzische taal, creatieve media en bewegingsexpressie (vorming naar de diepte); - een geïntegreerd muzisch onderwijsaanbod waarbij er muzische vorming wordt geboden

10 vanuit de verschillende leergebieden en vakoverschrijdende initiatieven (vorming naar de breedte); - een enthousiasmerend, prikkelend en animerend muzisch schoolklimaat. We lichten deze pijlers hieronder toe. Specifiek onderwijsaanbod Muzische opvoeding Muzische vakken Pijler 1: Een specifiek onderwijsaanbod gericht op een verdiepende vorming binnen de muzische talen Goede muzische vorming kan niet zonder een deskundige en vak- of leergebiedspecifieke benadering tijdens speciaal daarvoor voorziene lessen en/of activiteiten (intrinsieke functie van de muzische vorming). Die specifieke lessen zijn nodig om echt te kunnen inzoomen op de eigenheid van elk van de verschillende muzische talen: beeld, muziek, dans en beweging, drama, woord en creatieve media. In de lagere school spreken we in die context van het leergebied muzische opvoeding dat in principe wordt verzorgd door de klasleraar. Voor het secundair onderwijs gaat het om afzonderlijke vakken als muzikale opvoeding (mo), plastische opvoeding (po), artistieke opleiding en expressie, esthetica. In het kunstsecundair onderwijs en in de specifieke kunstopleidingen in het hoger onderwijs vinden we ook meer gespecialiseerde vakken zoals beeldende vorming, architecturale vorming, kunstinitiatie, dramatische expressie, koorzang, harmonie, samenspel, dictie, stemtraining. In de lerarenopleiding gaat het voornamelijk om muzische vakken binnen de onderwijzersopleiding en de opleiding voor leraren kleuteronderwijs. Nood aan deskundige begeleiding In elk van deze gevallen zijn de muzische talen dus zelf inhoud en onderwerp van leren. Daarom, en dat willen we benadrukken, kunnen deze lessen niet zonder een deskundige (bege)leiding. Onder deskundig verstaan we niet alleen de deskundigheid op het vlak van artistieke vaardigheid en kennis, maar ook de deskundigheid zoals die blijkt uit de muzische grondhouding van de betreffende leerkrachten en hun aanpak van de specifieke muzische vorming.

11 De samenhang tussen de verschillende muzische talen Interne en externe expertise inzetten Leerplannen en leefwereld Vorming leerkrachten Voor de basisschool wordt de muzische opvoeding toevertrouwd aan de kleuterleid(st)er en de onderwijzer. Dat kan omdat de muzische vorming een aanzienlijk onderdeel vormt van hun basisopleiding. Het zijn de lerarenopleidingen die de kwaliteit hiervan dienen te verzekeren. Voor het secundair en het hoger onderwijs gaat het om leraren met een specifieke kunstopleiding of artistieke opleiding. Dat is niet onbelangrijk, omdat alleen door het inzetten van competente leerkrachten de vereiste kwaliteit kan geboden worden. Binnen het basisonderwijs worden de muzische talen als een geïntegreerd geheel benaderd binnen het leergebied muzische opvoeding. Wat de andere onderwijsniveaus betreft willen we de leraren betrokken bij de vakspecifieke muzische vorming oproepen om in hun goede zorg voor de specifieke eisen van elk van de muzische talen toch ook de muzische samenhang tussen deze talen niet uit het oog te verliezen. De verschillende artistieke domeinen zijn misschien wel te onderscheiden, maar niet te scheiden. Een geïntegreerde benadering van een bepaalde muzische taal met een regelmatige knipoog naar de andere artistieke disciplines is dan ook noodzakelijk. Ook vormen van samenwerking tussen de verschillende artistieke disciplines verdienen aanbeveling. Het komt er immers op aan om de schoolinterne expertise te bundelen en zo breed mogelijk in te zetten. Ook taakdifferentiatie waarbij leerkrachten elk vanuit hun persoonlijke expertise aan onderlinge uitwisseling doen, willen we toejuichen. Vanzelfsprekend kunnen de scholen ook een beroep doen op allerlei organisaties, kunstenaars, acteurs, muzikanten en andere deskundigen (waaronder ook heel wat leerlingen!) om externe expertise binnen te brengen in de school. Daarbij denken we bijvoorbeeld aan een actieve kennismaking met de kunsten en de beoefenaars ervan n.a.v. workshops, concerten, voorstellingen, atelierbezoeken, enz. In elk geval moet de deskundigheid van de bij deze muzische en artistieke vakken betrokken leraren garanties bieden voor de kwaliteit van de muzische leerprocessen die in de school met de leerlingen worden opgezet. Die kwaliteit kan gerealiseerd worden door een uitdagende, artistieke en muzische vorming conform de leerplannen en aansluitend bij

12 de leefwereld van de leerlingen. Een voorleeffunctie Infrastructuur en middelen Een geïntegreerd aanbod Middel en inhoud van leren Leerkrachten die instaan voor de begeleiding van de specifieke vorming zijn niet alleen verantwoordelijk voor de deskundige en professionele invulling en aanpak ervan. Ze zijn ook verantwoordelijk voor hun eigen vorming. Hierbij moeten ze kunnen rekenen op steun van de schoolleiding en van de pedagogische begeleidingsdiensten. Een kwalitatief hoogstaand nascholingsaanbod vanuit de nascholingscentra kan hierbij helpen. Dat de artistieke leerkrachten een belangrijke voorleeffunctie hebben binnen de school lijkt ons vanzelfsprekend. Door hun eigen houding kunnen ze hun leerlingen en hun collega s enthousiasmeren voor het muzische. Zij zijn ongetwijfeld de gangmakers en initiatiefnemers binnen het muzische verhaal. Bovendien kunnen ze vanuit hun expertise bijdragen tot het verhogen van de muzische expertise van het hele team. Om die opdracht op een hedendaagse en toekomstgerichte manier te kunnen waarmaken, dienen deze vakmensen vanzelfsprekend ook te beschikken over de nodige infrastructuur en (leer)middelen. Daarbij moeten ze kunnen rekenen op steun vanuit de schoolleiding en de begeleiding. Pijler 2: Een geïntegreerd muzisch onderwijsaanbod Toch is de muzische vorming niet alleen het domein van de vakleraar. Bij de muzische vorming op school is uiteindelijk iedereen betrokken. Niet alleen omdat het leren van kinderen en jongeren sowieso gebaat is bij een muzische aanpak (instrumentele functie van muzische vorming), maar ook binnen andere leergebieden zijn er inhouden die sterke banden hebben met het muzische. Bovendien is men bij de concrete realisatie van leerdoelen dikwijls aangewezen op het gebruik van allerlei muzische werkvormen zoals het toepassen van een collagetechniek bij verslaggeving of de kunstbeschouwing binnen het levensbeschouwelijke leren. In die zin is het muzische hier tegelijk inhoud en middel van leren. Doordat bij een muzische benadering van het leren

13 Iedereen betrokken de leerstof via exploratie en experiment wordt aangebracht en daardoor intens wordt beleefd, kunnen we gerust stellen dat het muzische onmiskenbaar bijdraagt tot een beter en dieper beklijven van de leerstof. Bovendien zorgt het ook voor een beter welbevinden bij en een hogere betrokkenheid van de leerling. Elk goed leren is immers een creatief en actief proces waarbij wordt aangestuurd op een geïntegreerde toepassing van het geleerde in een vakoverstijgende, bredere context, het leven zeg maar. Dat geldt zeker ook voor de muzische vorming. Net daarom is het zo belangrijk om het hele team te betrekken bij de brede muzische vorming en om te investeren in de muzische vorming op maat van alle leerkrachten. Gezamenlijke projecten en langlopende samenwerking over de grenzen van de verschillende vakken en leergebieden kunnen daartoe bijdragen. Een muzisch klimaat Als we onder een muzische grondhouding het beschikken over creatieve scheppingskracht en een aangeboren nieuwsgierigheid naar het nieuwe en het onverwachte verstaan, mogen we dit dan niet verwachten van elke leerkracht? Met andere woorden, behoren deze kwaliteiten, rekening houdend met bepaalde persoonlijke talenten, niet tot de competenties van elke leraar? Pijler 3: Een muzisch schoolklimaat Goede muzische vorming voegt aan het leermilieu de scheppende warmte en de muzische creativiteit toe die het vaak mist, tenminste als ze nauw bij de spontane levensvorm van de betrokken leerlingen aansluit. Elementen die daartoe kunnen bijdragen zijn: - het voorzien van voldoende onderwijstijd voor specifieke muzische vorming; - een personeelsbeleid dat gericht is op het binnenhalen van complementaire muzische expertise; - een nascholings- en vormingsbeleid dat adequaat inspeelt op de noden van de (vak)leraren; - het voeren van een uitdagend en verrassend cultuurbeleid dat gericht is op kunstzinnige en artistieke initiatie van kinderen en jongeren; - het creëren van een aangename en kunstzinnige, multiculturele leef- en leeromgeving waar veel te beleven valt en die kansen biedt aan kinderen en

14 jongeren om zich op diverse muzische manieren te uiten en te tonen; - het stimuleren en organiseren van allerlei binnenen buitenschoolse activiteiten waar kinderen en jongeren kansen krijgen tot het exploreren van hun muzisch kunnen en beleven, bijvoorbeeld tijdens workshops, schooltoneel, museumbezoeken, optredens, schoolkoor of musical. - het goed informeren van ouders, leerlingen en leerkrachten over het belang van de muzische vorming; - het zorgen voor een ruim scala aan vormgevingsmiddelen en leermiddelen om de muzische vorming op een hedendaagse wijze te kunnen realiseren; - oog hebben voor een consequente en gecoördineerde aanpak van de muzische vorming doorheen de hele school; - een muzische benadering van het algemene leren op school; (Deze lijst is exemplarisch bedoeld.) Rol van de schoolleiding Een doorlopende leerlijn over de onderwijsniveaus Bij dit meersporenbeleid gaat het niet om een of of., maar wel om en en waarbij een kwaliteitsvolle invulling van elk van de drie bovengenoemde pijlers noodzakelijk is. Dit vraagt, los van de vakoverschrijdende of vakspecifieke context, steeds om een gedeelde, kwaliteitsbekommerde visie van het hele schoolteam. In de uitvoering van dit beleid speelt de schoolleiding een belangrijke rol. Zij is namelijk verantwoordelijk voor de volledige uitvoering van het opvoedingsproject van de school. Het belang van de muzische vorming mag daarbij niet miskend worden. 3.2 Muzische vorming als continuüm doorheen de schoolloopbaan De (her)waardering van de muzische vorming dient ook te blijken uit de continuïteit waarmee dit leergebied doorheen de verschillende onderwijsniveaus aan bod komt. De muzische ontwikkeling van kinderen en jongeren stopt immers niet bij de overgang van het ene niveau naar het andere, laat staan dat ze als afgerond zou worden beschouwd op een bepaalde leeftijd. Een doorlopende leerlijn doorheen de volledige schoolloopbaan is van groot belang. Een uitgangspunt daarbij is dat een mens wat betreft zijn muzische ontwikkeling nooit af is. Het is belangrijk om de

15 Evaluatie leerlingen en leerkrachten daarvan bewust te maken. 4. DE EVALUATIE VAN DE MUZISCHE ONTWIKKELING Persoongsgericht Procesgericht Verzamelen, beoordelen en terugkoppelen Valide evalueren binnen muzische vorming houdt ook in dat men bij de evaluatie oog heeft voor álle doelen van de muzische vorming. Met andere woorden: zowel de cognitieve, de dynamisch- affectieve, de psychomotorische als attitudinale doelen. Dat veronderstelt het inzetten van gevarieerde strategieën en instrumenten bij het verzamelen en beoordelen van evaluatiegegevens. We willen hierbij pleiten voor een persoons- en procesgerichte evaluatie waarbij de leerlingen door regelmatige reflectie en rekening houdend met hun mogelijkheden zelf sturing kunnen geven aan hun muzische ontwikkeling. Zelfevaluatie is namelijk een belangrijk middel tot het ontwikkelen van een positief en realistisch zelfbeeld. Goede evaluatie houdt ook niet op bij de beoordeling. Uit de evaluatie valt namelijk veel te leren voor zowel leraar als leerling. Voor een school die gehecht is aan het principe van brede zorg, is de zorgvuldige terugkoppeling naar het leerproces in ieder geval van groot belang. In elk geval moet de evaluatie van kinderen en jongeren van die aard zijn dat ze het muzische geen geweld aandoet en dat ze de leerlingen de zin tot muzisch bezig zijn niet ontneemt. Het doel van de evaluatie is de muzische groei van de leerling als individu. De evaluatie gebeurt dan ook vanuit een niet-sanctionerende invalshoek, met het oog op het geven van positieve feedback. In zijn muzische ontwikkeling is een mens nooit helemaal af. De evaluatiegegevens die de leerlingen samen met hun leerkracht verzamelen betreffende hun muzisch kunnen, kennen en zijn dienen wel gezien te worden als belangrijke en waardevolle informatie bij de algemene beoordeling van hun leerprestaties en bij eventuele oriëntering naar het vervolg van de studieloopbaan. Ook bij de rapportering dien je daarmee rekening te houden. Muzisch-creatieve vakvergadering per scholengemeenschap De vakvergaderingen per scholengemeenschap krijgen een verder vervolg. De scholengemeenschappen die hieronder vermeld staan, komen dit schooljaar opnieuw samen. De scholengemeenschappen die nu niet vermeld staan, komen volgend schooljaar samen.

16 SG Gastschool Datum Vakken Jozef de Pelichy Sint-Jozefscollege Izegem donderdag 8 oktober 2009 MO+PO+LO+ Mode Sint-Donaas + Sint-Maarten DPB d Abdij donderdag 15 oktober 2009 MO+PO+LO+ Mode+esthetica Oostkust Sint-Pieterscollege donderdag MO+PO+LO Blankenberge 22 oktober 2009 Sint-Michiel Barnum Roeselare donderdag 12 november 2009 MO+PO+LO+ Mode+esthetica Sint-Niklaas Hotelschool Ter Duinen Koksijde donderdag 19 november 2009 MO+PO+LO+ Mode Houtland Sint- Martinusinstituut Koekelare donderdag 26 november 2009 MO+PO+LO+ Mode De vakvergaderingen vinden telkens plaats van uur tot uur. Collega s die tot uur les hebben, vragen best aan de directie of het mogelijk is om voor deze gelegenheid de les wat vroeger te beëindigen. Om deze vergaderingen zo goed mogelijk voor te bereiden, is het belangrijk dat er vooraf ingeschreven wordt. De scholen ontvangen een inschrijvingsformulier bij het begin van het schooljaar. Besluit Wie kinderen en jongeren op een harmonische wijze wil vormen, dient werk te maken van kwalitatieve en procesgerichte muzische vorming. Scholen worden dan ook verondersteld deze vorming te verzekeren doorheen de volledige schoolloopbaan van de leerlingen en dat met oog voor een doorlopende leerlijn over de verschillende onderwijsniveaus heen. Dat vraagt om een drievoudig onderwijsaanbod vanuit drie pijlers: - een specifiek muzisch onderwijsaanbod met deskundige begeleiding; - een geïntegreerd muzisch aanbod vanuit de verschillende andere leergebieden waarbij alle leraren van de school betrokken zijn en - een uitnodigend muzisch klimaat op school dat aansluit bij de leefwereld van de kinderen en de jongeren. De realisatie van kwalitatieve muzische vorming vormt een essentieel onderdeel van het schoolbeleid. Het is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de schoolleiding, de verantwoordelijken voor de muzische vorming en de andere teamleden om te zorgen voor een uitdagend muzisch vormingsaanbod voor alle leerlingen. Het streefdoel van de school moet ambitieus zijn. In die zin dat ze ernaar streeft om de haar toevertrouwde leerlingen, elk op hun niveau te doen uitgroeien tot geïntegreerde persoonlijkheden die kunnen participeren aan de wereld van kunst en cultuur.

17 Bronnen BAMFORD, A., Kwaliteit en consistentie. Kunst- en cultuureducatie in Vlaanderen. Brussel, Ond. Vlaanderen, BJORKVOLD, J.R., De Muzische Mens, Amsterdam, Ad. Donker bv, DE RUYSSCHER, K. Pleidooi voor scholen waar men nog gelooft dat er kleine blauwe paardjes bestaan. Pedagogische Mededelingen VVKBaO, jg. 38 (2004) nr. 7, pp DE RUYSSCHER, K. Waarom een kind zo gebaat is bij goede muzische opvoeding. Pedagogische Mededelingen VVKBaO, jg. 39 (2005) nr. 6, pp DE RUYSSCHER, K. Tips voor een muzisch klimaat op school. Pedagogische Mededelingen VVKBaO, jg. 40 (2006) nr.12, pp REYBROUCK, M. Muzische vorming in het secundair onderwijs: een analyse en een visie voor de toekomst. Nova et Vetera, jg. LXX ( ) nr. 3, pp REYBROUCK, M. Voorbij de grenzen van het vakkenonderricht. Nova et Vetera, jg. 73 (1996) nr. 5, pp REYBROUCK, M. De esthetische dimensie in een technologisch wereldbeeld. De esthetische ervaring tussen pure zintuiglijkheid en ICT-gebruik. Nova et Vetera, jg. 81 (2004) nr. 3, pp ROLLE, CH., Musikalisch-ästhetische Bildung. Über die Bedeutung ästhetischer Erfahrung für musikalische Bildungsprozesse. Kassel, Bosse Verlag, SAVEYN, J. (red.), Leerlingen evalueren in de basisschool, Mechelen, Wolters Plantyn, VERZELE, G., Geen school zonder Muze. Tielt, Uitgeverij Lannoo nv, VVKBaO, Leerplan Muzische Opvoeding, Algemeen deel, Brussel, VVKBaO, VVKBaO, Praktijkboek bij het Leerplan Muzische Opvoeding, Brussel, VVKBaO, We wensen jullie een boeiend en creatief nieuw schooljaar! Ann Casier en Johan Vankeersbilck

18 Dag van esthetica Doelgroep: leraren esthetica en leraren plastische opvoeding Docent: Marianne Knop Datum en uur: donderdag 10 december 2009 (volledige dag) Plaats: Musée Magritte Museum, Koningsplein1, 1000 Brussel Inschrijfprijs: 50 (inclusief middagmaal) Cursuscode: S10/018/A