Effectieve besluitvorming in onderwijs en jeugdhulp: Basis voor integraal arrangeren

Transcriptie

1 Effectieve besluitvorming in onderwijs en jeugdhulp: Basis voor integraal arrangeren Handvatten voor samenwerkingsafspraken en inrichting van werkprocessen. Voor scholen, samenwerkingsverbanden, jeugdhulporganisaties en gemeenten De parallelle ontwikkelingen rondom passend onderwijs en de transitie van alle jeugdhulp naar gemeenten biedt kansen. Kansen om voor leerlingen die dat nodig hebben de (extra) ondersteuning vanuit onderwijs en jeugdhulp integraal vorm te geven, op basis van een integraal ondersteuningsplan. Belangrijke voorwaarde daarbij is dat zowel bij de herinrichting van de ondersteuningsstructuur in het onderwijs als binnen het nieuwe jeugdstelsel gebruik wordt gemaakt van de beschikbare wetenschappelijke kennis over effectieve besluitvorming 1. In het onderstaande formuleren we, op basis van deze kennis, vijf algemeen werkzame factoren die bepalend zijn voor een effectieve besluitvorming. Aansluitend geven we antwoord op de vraag wat de toepassing van deze kennis betekent voor de inrichting van processen binnen onderwijs en jeugdhulp. Vijf werkzame factoren bij besluitvorming over de inzet van (extra) ondersteuning of hulp: Effectieve besluitvorming vindt plaats: 1. in dialoog met ouders en kinderen 2. vanuit een integrale analyse en een integrale aanpak 3. in een doelgericht, systematisch en transparant besluitvormingsproces 4. in een cyclisch proces, als onderdeel van de jeugdhulp en/of onderwijsondersteuning 5. met goed toegeruste professionals: a. met adequate kennis b. met oog voor de veiligheid van de jeugdige c. met een goede afweging: wat kan op eigen kracht en met directe omgeving en waarvoor (extra) ondersteuning of professionele hulp nodig d. met actuele kennis over effectieve interventies: wat is werkzaam gegeven de aard en ernst van de problemen en de mogelijkheden/beperkingen 1 Zie ook rapport Beslissen over effectieve hulp: Wat werkt in indicatiestelling? (Bartelink, Ten Berge & Van Yperen, 2010); Meer specifiek over situaties waarin kindermishandeling speelt: Beslissen over effectieve hulp in onveilige opvoedingssituaties (Bartelink & Ten Berge, 2011) Effectieve besluitvorming in onderwijs en jeugdhulp: basis voor integraal arrangeren - versie 8 april

2 Wat betekent toepassing van deze kennis? In de huidige stelsels is beslissen over hulp (indiceren) losgeknipt van de ondersteuningsprocessen zelf. Leerlingen zijn echter volop in ontwikkeling, gezinnen volop in beweging. Beslissen over hulp hoort onderdeel uit te maken van ieder ondersteuningsproces, evenals het evalueren en tussentijds bijstellen ervan. De ene keer gaat de beslissing over de ondersteuning die de school of hulpverleners zelf in gaan zetten, de andere keer over het inschakelen van extra ondersteuning of specialistische expertise. 1. Beslissen in dialoog met ouders en kinderen Dit uitgangspunt betekent: praten met ouders en kinderen in plaats van over hen. Met hen meedenken over wat de kern van hun problemen is, wat zij het belangrijkste vinden om aan te werken, welke mogelijkheden/oplossingen zij zelf hebben of kunnen bedenken en laten meebeslissen over welke hulp het beste aansluit bij hun vraag en mogelijkheden. Deze kennis toepassen in de praktijk heeft grote gevolgen voor de inrichting van de ondersteuningsstructuur in onderwijs en de zorgprocessen binnen de jeugdhulp. Beslissen in dialoog met ouders en kinderen betekent dat er een samenwerkingsrelatie moet bestaan met deze ouders en kinderen. Binnen het onderwijs moet de samenwerking met ouders onderdeel zijn van het gewone handelen, ook als er geen ondersteuning nodig is. Deze relatie is de basis voor gezamenlijke besluitvorming als er wel ondersteuning nodig is. Ook binnen jeugdhulp moet tijd en ruimte zijn om tot zo n samenwerkingsrelatie te komen. Soms kan een kort gesprek voldoende zijn, andere keren is meer tijd en intensiever contact nodig voordat de echte vragen en problemen bespreekbaar zijn en ouders en kinderen/leerlingen open staan voor verandering. Dit pleit voor een flexibele inrichting van inzet van onderwijs en jeugdhulp. Zodat professionals kunnen doen wat nodig is, en in het tempo dat past gezamenlijk met ouders kunnen beslissen over wenselijke hulp. In dialoog samen met ouders beslissen vereist een cultuuromslag en systematische implementatie van andere vaardigheden én attitudes bij de betrokken organisaties. Beslissen in dialoog heeft ook gevolgen voor: De inrichting van de huidige zorgoverleggen. (Denk daarbij aan de huidige overleggen: casuïstiekbesprekingen, multidisciplinair overleg, consultatieteams, oudergesprekken, leerlingbespreking, interne zorgoverleg, ZAT s, commissies m.b.t. toelaatbaarheidsverklaringen etcetera. Daarbij is het belangrijk onderscheid te maken naar de verschillende doelstellingen die dit soort overleggen hebben; waar zijn ouders en jongeren wel/niet bij en in welke rol?) Casuscoördinatie welke rol hebben ouders bij de besluitvoming hierover Dossiereigenaarschap: Bijvoorbeeld: zijn ouders en leerlingen/jongeren eigenaar van hun dossiers? En wie is dan verantwoordelijk voor het beheer, de informatieuitwisseling en overdracht van dossiers? Voor integraal arrangeren betekent beslissen in dialoog dat onderwijs en jeugdhulp vorm moeten geven aan gezamenlijke overlegmomenten met ouders en leerlingen. Effectieve besluitvorming in onderwijs en jeugdhulp: basis voor integraal arrangeren - versie 8 april

3 2. Beslissen op basis van integrale analyse met als doel een integrale aanpak Als moeder depressief is, de schulden torenhoog en vader uit beeld en de leerling voor broertje/zusje moet zorgen dan is er weinig ruimte om bijv extra tijd in een huiswerklas door te brengen of moeder nieuwe opvoedingsvaardigheden te leren. In dergelijke situaties is een afgestemde aanpak voorwaarde voor succes. Beslissen vanuit een integrale blik betekent dat kindfactoren, gezinsfactoren, schoolfactoren en omgevingsfactoren mee wegen in de besluitvorming. Voor integraal arrangeren betekent dit dat de inzet van onderwijsondersteuning / het ontwikkelingsperspectiefplan en het gezinsplan op elkaar afgestemd en met elkaar verbonden moeten zijn. 3. Beslissen in een doelgericht, systematisch en transparant besluitvormingsproces 2 Zonder doel geen bestemming, sturing en evaluatie. De met ouders en leerlingen geformuleerde doelen vormen het vertrekpunt van het besluitvormingproces: welke vragen moeten beantwoord, welke beslissingen kunnen we al nemen en waar hebben we aanvullende informatie voor nodig? Dit proces van doelen formuleren, informatie verzamelen en beslissingen nemen dient zorgvuldig, consistent en inzichtelijk te verlopen: voor ouders, leerlingen en collega s. Systematisch en gestructureerd werken verhoogd de kwaliteit van de besluitvorming en beschermt tegen valkuilen. Doelgericht en systematisch werken maakt ook transparantie en verantwoording mogelijk. Het is voor managers en financiers een belangrijke uitdaging om afspraken over transparantie en verantwoording op zodanige wijze te formuleren dat deze geen extra belasting vormen voor professionals, maar juist het doelgericht en gestructureerd werken versterken. Dit impliceert ook een keuze voor verantwoording achteraf in plaats van toetsing vooraf; bouwen vanuit vertrouwen in de professional. Voor integraal arrangeren betekent dit dat gezamenlijke processen (overlegmomenten, afspraken, integrale plannen) handelingsgericht, gestructureerd en transparant moeten zijn. 4. Beslissen in een cyclisch proces, als onderdeel van jeugdhulp en/of onderwijsondersteuning Dit pleit voor een flexibele inrichting van onderwijsondersteuning en jeugdhulp. Waarin de school, en hulpverleners doen wat nodig is, in het tempo dat past voor leerling school en ouders/gezin. Waarbij zowel onderwijs als hulpverlening anticiperen op belangrijke gebeurtenissen. Wanneer binnen scholen en jeugdhulp de besluitvorming cyclisch plaatsvindt, transparant wordt vastgelegd, de planvorming integraal is afgestemd en uitgevoerd dan ontstaat automatisch een leerling- en/of gezinsdossier. Dit dossier vormt de onderbouwing ingeval het toch noodzakelijk blijkt om specialistische jeugdhulp in te schakelen of een toelaatsbaarheidsverklaring te vragen voor extra onderwijsondersteuning. Voor integraal arrangeren betekent dit dat de gezamenlijke overlegmomenten met ouders ook cyclisch plaatsvinden: plannen maken, uitvoeren, evalueren en bijstellen. 5. Met goed toegeruste professionals 2 Zie ook Pameijer, N. en Draaisma, N. (2011) Handelingsgericht diagnostiek in de jeugdzorg en Pameijer, N., Beukering, T. van &Lange, S. de (2009) Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam. Effectieve besluitvorming in onderwijs en jeugdhulp: basis voor integraal arrangeren - versie 8 april

4 Onderwijs ondersteuners die een rol spelen bij de inzet van (extra) ondersteuning moeten goed toegerust zijn op het gebied van de meest voorkomende onderwijs en ondersteuningsvragen en/of weten naar wie te verwijzen: a. adequate kennis en (signalerings)vaardighedenm.b.t. de uitgesplitste (onderwijs) ondersteuningsbehoefte van de school, de leerling en de ouders (vb schoolse vaardigheden, leeren opvoedingsproblemen). b. oog voor de veiligheid van de jeugdige c. met ouders en leerlingen een goede afweging kunnen maken: wat kan de leerling; de school; de ouders/het gezin nog op eigen kracht en met directe omgeving en waarvoor is (extra) onderwijsondersteuning of jeugdhulp nodig. Zicht op de mogelijkheden in het sociale netwerk en de sociale kaart, om integrale aanpak te kunnen bevorderen d. actuele kennis over effectieve interventies: wat is werkzaam gegeven de aard en ernst van de problematiek en de mogelijkheden/beperkingen van leerling/school/ouders. Toepassing in de jeugdhulp betekent dat professionals die zelf jeugdhulp verlenen en met ouders mogen beslissen over de inzet van specialistische jeugdhulp goed toegerust zijn: a. met adequate kennis op het gebied van de meest voorkomende opvoed- en opgroeivragen en hoe deze ontstaan. Of deze nou voortkomen uit gezinsomstandigheden of kindkenmerken (inclusief psychiatrische aandoeningen, verstandelijke of lichamelijke beperkingen). b. met oog voor de veiligheid van de jeugdige c. met ouders en jongeren een goede afweging kunnen maken: wat kan op eigen kracht en met directe omgeving en waarvoor (extra) ondersteuning of professionele hulp nodig. Het versterken van de eigen kracht van jeugdige, ouders en omgeving is daarbij cruciaal, evenals het benutten van de schoolcontext. Het tijdig inzetten van de juiste professionele interventie ook. Professionals moeten in staat zijn om samen met cliënten de juiste afweging kunnen maken. Ook met betrekking tot veiligheid van de jeugdige goed in oog kunnen houden wat de grenzen zijn van gezin en netwerk. Daarnaast vraagt het soms ook professionele middelen om een gezin te helpen het sociale netwerk in te schakelen en te versterken. d. met actuele kennis over effectieve interventies: wat is werkzaam gegeven de aard en ernst van de problemen en de mogelijkheden/beperkingen. En weten zij dit zelf toe te passen en wanneer zij daar anderen bij in moeten schakelen. Dit vraagt ook om kennis van de sociale kaart wat is in de nabijheid van het gezin beschikbaar of te organiseren? Voor integraal arrangeren betekent dit dat een flexibele organisatie cruciaal is: zodat onderwijsondersteuners en jeugdhulpverleners kunnen doen wat nodig is en elkaar (en zonodig specialistische expertise) laagdrempelig kunnen consulteren en inschakelen. Onderdeel zijn van elkaars professionele netwerk bevordert gezamenlijke planvorming en integrale analyse waardoor daadwerkelijk integraal arrangeren mogelijk wordt. Effectieve besluitvorming in onderwijs en jeugdhulp: basis voor integraal arrangeren - versie 8 april

5 Samengevat: 5 werkzame factoren bij beslissen over hulp Betekenen voor integraal arrangeren dat: 1. Dialoog Beslissen in dialoog dat onderwijs en jeugdhulp vorm moeten geven aan gezamenlijke overlegmomenten met ouders en leerlingen 2. Integrale analyse en aanpak het ontwikkelingsperspectiefplan en het gezinsplan op elkaar afgestemd en met elkaar verbonden moeten zijn 3. Handelingsgericht, gestructureerd, transparant gezamenlijke processen (overlegmomenten, afspraken, integrale plannen) handelingsgericht, gestructureerd en transparant moeten zijn. 4. Cyclisch proces de gezamenlijke overlegmomenten met ouders cyclisch plaatsvinden: plannen maken, uitvoeren, evalueren en bijstellen. 5. Goed toegeruste professionals een flexibele organisatie cruciaal is: zodat onderwijsondersteuners en jeugdhulpverleners kunnen doen wat nodig is en elkaar (en zonodig specialistische expertise) laagdrempelig kunnen consulteren en inschakelen (mandaat hebben). Onderdeel zijn van elkaars professionele netwerk bevordert gezamenlijke planvorming en integrale analyse waardoor daadwerkelijk integraal arrangeren mogelijk wordt. Effectieve besluitvorming in onderwijs en jeugdhulp: basis voor integraal arrangeren - versie 8 april