Onderwerp: Programma Sterk Bestuur - reactie van het college op het advies van de commissie De Graaf

Transcriptie

1 STATENBRIEF Onderwerp: Programma Sterk Bestuur - reactie van het college op het advies van de commissie De Graaf Doel van deze brief: Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om: Te besluiten conform het ontwerpbesluit Over de inhoud van deze brief te overleggen De inhoud van deze brief voor kennisgeving aan te nemen (informatieplicht) HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH 1 Inhoud voorstel (beoogd resultaat/doel) In deze brief beschrijven we hoe we naar aanleiding van de aanbevelingen van de commissie Sterk bestuur de lokale en regionale bestuurskracht, samen met VNG Gelderland, willen versterken. 2 Aanleiding Gelderse gemeenten hebben te maken met grote uitdagingen, zoals de omvangrijke decentralisaties, de effecten van de financiële crisis, bestuurlijk-organisatorische vraagstukken en bevolkingskrimp. Omdat de kwaliteit van het openbaar bestuur ook onze zorg is (zie ook Kompas ), zijn wij in 2013 samen met VNG Gelderland het project 'Sterk bestuur in Gelderland' gestart. We hebben ons daarbij op de Gelderse gemeenten en regio s gericht, niet op de waterschappen. U bent hierover geïnformeerd middels Statenbrieven PS en PS Thans heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland - vanwege diens voorzitter ook wel Commissie De Graaf genoemd alle adviezen opgeleverd. Deze hebben betrekking op versterking van de bestuurskracht op het niveau van Gelderse gemeenten en WGR-regio s. Ten slotte is er een provinciaal eindadvies opgeleverd (PS ). Al deze adviezen zijn te vinden op Deze rapporten brengen we graag onder uw aandacht: per gemeente wordt uitgebreid ingegaan op de feiten en cijfers, alsmede de meningen van raadsleden, gemeentebestuurders en ambtenaren over zaken die voor bestuurskracht van belang zijn. Zo is ook per gemeente en regio een kansen- en ontwikkelanalyse gemaakt. In het coalitieakkoord Ruimte voor Gelderland hebben wij aangegeven hoe wij tegen de kerntaak Kwaliteit Openbaar Bestuur aankijken. Nu alle adviezen er liggen, beschrijven wij in deze brief ons beleid inzake een sterk en toekomstbestendig bestuur in Gelderland en beschrijven we hoe we deze taak willen invullen. 1 Inlichtingen bij: dhr. B. van de Meerendonk, telefoonnummer (026) adres: post@gelderland.nl

2 3 Bestaand beleid c.q. kader Kwalitatief goed lokaal bestuur is ook onze zorg en een kerntaak voor de provincie in Kompas2020. Waar het beleidsaccent in het verleden vooral lag op basis op orde op het niveau van de gemeente, wordt nu meer erkend dat de gemeente op elk niveau - strategisch, tactisch en operationeel - goed geëquipeerd moet zijn. Daartoe staat samenwerkend en grensoverschrijdend partnerschap met alle betrokkenen centraal. Onder 4 beschrijven we hoe we tot een Gelders kader voor sterk bestuur zijn gekomen, bestaande uit de volgende aandachtsgebieden: 1. Democratisch bestuur 2. Betrouwbaar bestuur 3. Responsief bestuur 4. Gunnend bestuur. 4 Argumenten/afwegingen/risico's Voor ons als provincie is de bestuurskracht van overheden in Gelderland een belangrijke zorg, waar we veel aandacht aan willen geven. In het coalitieakkoord Ruimte voor Gelderland geven we aan, dat daadwerkelijke initiatieven tot doorontwikkeling van bestuurskracht primair vanuit de gemeenten zelf moeten komen. We zijn daarom blij, dat het project Sterk Bestuur de bewustwording daaromtrent heeft vergroot. Er zijn vele gesprekken gevoerd met gemeentebesturen en -raden en er zijn op regionale schaal bijeenkomsten georganiseerd. Ook zijn gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers uit bedrijfsleven, maatschappelijke instellingen en het onderwijs. In het eindadvies aan de gemeenten en de provincie (PS ) maakt de Adviescommissie de balans op van alle bevindingen. De commissie baseert de aanbevelingen op wat ze belangrijk vindt aan sterk en toekomstbestendig bestuur. Volgens de commissie is dat een bestuur dat handelt op twee niveaus: (1) op het strategische niveau ofwel in de aanpak van gebiedsopgaven (sociaaleconomische opgaven en regionale structuurversterking), en (2) op het tactische en operationele niveau ofwel in de uitvoering van gemeentelijke taken (wettelijke taken, zorg voor voorzieningen en de eigen bedrijfsvoering). Rode draad in de bevindingen is dat bestuurskracht ten diensten staat van de inhoudelijke opgaven en bevorderd wordt door (grens ontkennende) samenwerking van de gemeente met andere gemeenten of partijen. Het provinciale belang ligt met name bij de bestuurskracht op het strategische niveau. Op dat gebied is provinciale ondersteuning bij het zoeken naar samenwerkingskracht zeer wenselijk, aldus de commissie. Dit geldt met name voor de opgaven op het fysiek-ruimtelijke en economische domein. Op het tactische en operationele niveau ofwel de meer lokale opgaven in bijv. het sociale domein, de dienstverlening en de bedrijfsvoering - geeft de commissie De Graaf elke gemeente veel ruimte om zelf tot best passende samenwerkingsverbanden te komen, die bijv. goed passen bij identiteit en couleur lokale. Wij zien zelf een onlosmakelijke samenhang tussen die twee niveaus; het zijn geen gescheiden werelden. Alles wat bijdraagt aan versterking van de regionale kracht komt ook ten goede aan de lokale kracht en omgekeerd. 2

3 De commissie komt in het eindadvies tot 14 aanbevelingen, gericht aan de gemeenten, de samenwerkingsverbanden, de VNG Gelderland en de provincie: Algemene aanbevelingen: 1. Benadruk de relaties met andere regio s, bevorder daarmee het gevoel van gemeenschappelijkheid (dat afzonderlijke lokale belangen sterk met elkaar verknoopt zijn); 2. Erken verschillen tussen gemeenten en maak ze productief. Maak duidelijk welke bijzondere bijdrage iedere gemeente levert aan de realisatie van gemeenschappelijke regionale opgaven. 3. Verbind regionale vraagstukken met de leefbaarheid van dorpskernen, buurten en wijken. Gezamenlijke regionale structuurversterkingen zijn rechtstreeks van belang voor het behoud en de versterking van de leefbaarheid van dorpskernen. 4. Maak van de regio een politieke ruimte. Gemeenteraden moeten de colleges meer sturen bij regionale beleidskeuzes, in plaats van dat colleges gemeenteraden informeren over de ontwikkelingen die regionaal spelen. Dat kan via frequente regionale bijeenkomsten, brainstormsessies en werkconferenties voor raadsleden. 5. Investeer in persoonlijke verhoudingen: samenwerken is mensenwerk. 6. Provincie: geef actieve ondersteuning aan regionale ontwikkelingen. Bijv. via personeelsbeleid, (benoeming waarnemend burgemeesters), (financiële) procesondersteuning bij strategieontwikkeling en projectmanagement, of bedrijven en instellingen meer actief betrekken bij regionale gebiedsontwikkelingen. Aanbevelingen t.a.v. regionale ontwikkeling: 7. Stel de provinciale omgevingsagenda centraal. 8. Benut de trekkracht van steden, die zich dan ook meer als regionaal ambassadeur moeten opstellen 9. Laat de huidige regio-indeling op termijn los. 10. Ontwikkel krachtige strategische uitvoeringsprogramma s. Aanbevelingen t.a.v. lokale bestuurskracht: 11. Voorkom te grote versnippering in de samenwerking. 12. Verzakelijk de verhouding tussen stad en regiogemeenten. 13. Ga met gemeenten het gesprek aan over hun bestuurlijke toekomst. Aanbevelingen t.a.v. voortgang: 14. Blijf de versterking van bestuurs- en samenwerkingskracht kritisch volgen. Monitor de adviezen en de voortgang ervan periodiek, en houd de klankbordgroep Sterk Bestuur in Gelderland in stand. Reactie op het eindadvies We hebben grote waardering voor het werk, de analyses en de aanbevelingen van de commissie. De aanbevelingen passen goed bij onze bestuursstijl en bij de insteek van ons ruimtelijke en economische beleid. Wij gaan hiermee actief aan de slag. We hopen dat ook de gemeenten hun voordeel kunnen doen met de rapporten en adviezen. Net als de commissie zien we de maatschappelijke thema s en opgaven als leidend en zijn we van mening dat daaromheen bestuurskracht van gemeenten en andere partners georganiseerd moet worden. Het vermogen tot samenwerking, met andere gemeenten maar ook met ondernemers en inwoners, is daartoe cruciaal. Daarmee raakt ook onze zorgplicht voor de kwaliteit van het openbaar bestuur steeds meer vervlochten met de inhoudelijke opgaven. Afwegingen over provinciale bijdragen aan versterking van de lokale bestuurskracht willen we dan ook niet meer geïsoleerd van de betekenis ervan voor de ruimtelijke en economische opgaven beschouwen. Omgekeerd kunnen provinciale bijdragen aan versterking van ruimtelijke en economische opgaven niet meer los worden bezien van een daarbij passende bestuurskracht. Aandacht voor c.q. gesprekken over de bestuurlijke toekomst willen we dan ook in dat licht bezien. 3

4 Hieronder gaan we op de aan ons gerichte aanbevelingen in: Ad 1. Benadruk de relaties met andere regio s. Dit punt steunen wij. Grenzen zijn er alleen bestuurlijk. Ruimtelijke en sociaaleconomische opgaven dienen daarom ook regio-overstijgend te worden aangepakt. De opgave bepaalt daarmee de vorm of structuur van samenwerking, niet andersom. Opgaven kunnen regio-, provincie- of landsgrensoverschrijdend zijn; de grenzen mogen niet belemmeren. Ook wij willen daarom meer gaan samenwerken met buurprovincies. Ad 5. Investeer in persoonlijke verhoudingen. Wij steunen deze aanbeveling. Door te bevorderen dat contacten over en weer gelegd kunnen worden - zowel politiek, bestuurlijk als op managementniveau - ontstaat er meer begrip voor elkaars bijzonderheden en meer gedeelde urgentie ten aanzien van de opgaven waar overheden in onderling verband voor staan. Ad 6. Provincie: geef actieve ondersteuning aan regionale ontwikkelingen. Wij willen mede investeren in regionale ontwikkeling. Wij willen hierin als partner optreden. Gelukkig merken we vaak dat gemeenten bereid zijn over de eigen grenzen heen te denken. Toch constateert de adviescommissie dat diverse gemeenten moeite hebben om aan regionale belangen bij te dragen. We spreken de voorkeur uit om actieve ondersteuning op het gebied van bestuurskracht via de opgaven vorm te geven. Daarbij is financiële en inhoudelijke procesondersteuning bij strategieontwikkeling en projectmanagement mogelijk, bijv. door een percentage van de provinciale investeringen te benutten voor bestuurlijke organisatiekosten. In een voorkomend geval en als dit gedragen wordt door de gemeenteraad, dan zou ook de benoeming van een waarnemend burgemeester kunnen helpen, bijv. om tot meer bewustwording over het belang van regionale ontwikkeling voor de eigen gemeente te komen. Ad 7. Stel de provinciale omgevingsagenda centraal. Ten aanzien van de regionale gebiedsopgaven steunen we uiteraard dit voorstel. De gebiedsopgaven uit de omgevingsagenda zijn in cocreatie opgesteld en deze regionale gebiedsopgaven vormen als het ware de inhoudelijke stippen op de horizon. In de nieuwe Omgevingsagenda (PS ) zijn zes gebiedsopgaven voor de komende jaren gedefinieerd: Voor Arnhem/Nijmegen: fors versterken van de economische kracht, o.a. door verbindingskracht te ontwikkelen en via vliegwielprojecten; Voor Ede-Wageningen/FoodValley: het concept FoodValley nog beter laten renderen via een vernieuwde strategische triple helix agenda; Voor de Stedendriehoek: samen koersen op een Cleantech Regio via een gezamenlijke omgevingsagenda; Voor de Veluwe: de balans vinden tussen èn een impuls geven aan natuurlijke kwaliteit en economie; Voor Krimp/Achterhoek: de vitale economie en kwaliteit van de leefomgeving borgen via nieuwe coalities; Voor de Gelderse corridor: meerwaarde creëren door ambities voor logistiek, waterveiligheid en natuur te bundelen. Naast de gebiedsopgaven zijn thematische opgaven geformuleerd: aanpak van leegstand, duurzame veehouderij, energietransitie, uitvoeren OV-visie, ondergrondbeleid en toepassen van de ladder voor duurzaam ruimtegebruik. 4

5 Ad 8. Benut de trekkracht van steden resp. ad 9. Laat op termijn de huidige regio-indeling los. Wij zijn het eens met de commissie De Graaf dat grote en middelgrote steden vaak beter toegerust zijn dan kleine gemeenten om bij te dragen aan de taken en opgaven. In diverse regio s werkt het al zo dat grotere gemeenten op contractbasis taken uitvoeren voor kleinere gemeenten op het gebied van beleidsontwikkeling, strategie en/of bedrijfsvoering. Ook zijn er in Gelderland voorbeelden van WGR-regio s die goed functioneren op strategisch gebied. Succesfactor is daarbij de focus van de samenwerkingsagenda. Hoe beperkter die is, hoe krachtiger vaak de regionale samenwerking. Nadeel van een samenwerking in WGR-verband kan zijn, dat de bestuurlijke grenzen de inhoud gaan domineren c.q. beperken. Om die reden kan het voor bepaalde opgaven een goed advies zijn om de huidige regio-indeling los te laten c.q. de grenzen te heroverwegen. Belangrijkste vinden wij, dat structuurdiscussies dienstbaar moeten zijn aan de inhoudelijke opgaven. Dus niet zonder meer de huidige regio-indeling toepassen voor aanpak van de opgaven. Ad 13. Ga met gemeenten het gesprek aan over hun bestuurlijke toekomst resp. ad 14. Blijf de versterking van bestuurs- en samenwerkingskracht kritisch volgen. De gemeenten hebben dankzij de commissie De Graaf veel informatie gekregen over hun bestuurskracht, zowel in de gemeentelijke bestuur scans als in de regiorapporten. Ook de interventies van de adviescommissie hebben tot bewustwording geleid over de regionale opgaven en de uitvoering van gemeentelijke taken. Wij willen graag met de gemeenten en de regio s in gesprek gaan over de vraag welke stappen nu te nemen zijn, en we willen hen daarbij helpen. Middels het in stand houden van een breed samengestelde, externe klankbordgroep kan op onafhankelijke wijze invulling gegeven worden aan de aanbeveling de bestuurskrachtontwikkeling te blijven volgen. Hoewel niet aan ons geadresseerd, noemen we ook: Ad 10. Ontwikkel krachtige strategische uitvoeringsprogramma s. Hieraan willen we via onze uitvoeringsprogramma s rond de thematische en gebiedsopgaven graag bijdragen; Ad 11. Voorkom te grote versnippering in de samenwerking. Congruentie in samenwerkingsverbanden is geen eis en past soms niet bij de filosofie van de inhoudelijke opgave centraal. Wel vinden we het belangrijk om de samenwerking niet op te kleine schaal te organiseren. Als provincie zijn we soms als (gelijkwaardige) partner bij diverse samenwerkingsverbanden betrokken, zoals bijv. de omgevingsdiensten en projecten zoals Park Lingezegen en Bommelerwaard. We kunnen deze aanbeveling meenemen in de volgend jaar samen met VNO/NCW - uit te voeren evaluatie van het Gelders stelsel van omgevingsdiensten. Reacties op de adviezen voor de regio s Omdat in het eindadvies van de commissie ook wordt verwezen naar de regio-rapporten, gaan we hierna kort op de belangrijkste, aldaar vermelde regionale bevindingen in. Regio Rijk van Nijmegen Wij zijn blij met het draagvlak voor de Modulaire Gemeenschappelijke Regeling en steunen de aanbeveling deze tot wasdom te laten komen. We zijn het met de adviescommissie eens, dat de strategische samenwerking zich moet uitstrekken naar de regio Arnhem en naar partners in triple helixverband. We delen de opvatting dat de regiogemeenten aan Nijmegen het voortouw zouden moeten gunnen in deze samenwerking. We delen de aanbeveling voor versterkte strategische samenwerking van harte. Ook de Triple Helix kan beter functioneren en daaraan werken we graag mee. 5

6 Regio Arnhem Wij delen de aanbeveling voor versterkte strategische samenwerking, die zich naar Nijmegen moet uitstrekken en naar partners in triple helixverband. We delen de opvatting dat de regiogemeenten aan Arnhem het voortouw zouden moeten gunnen in deze samenwerking. We onderschrijven de urgentie om een zware inzet te plegen om tot oplossing te komen voor bestuurskrachtproblematiek in dit gebied. Op korte termijn willen wij samen met deze gemeenten verkennen welke stappen nu verstandig en haalbaar zijn. Als meest optimale oplossing zien wij daarbij de vorming van één Liemerse gemeente. Regio FoodValley Wat betreft het advies van de inhoudelijke verbreding denken wij, dat deze een feit wordt nu bedrijfsleven en onderwijs - waaronder ROC A12 en Christelijke Hogeschool Ede - een strategische agenda hebben opgesteld. We zijn blij dat in FoodValley triple helixstructuren werken. We hebben er vertrouwen in, dat de relatie tussen kennis en productie in deze regio meer vorm krijgt, zoals de adviescommissie aanbeveelt. Ook wij zien kansrijke verbindingen vanuit FoodValley naar Utrecht (Utrecht Science Park), Arnhem (ArtEz, HAN) en Nijmegen (Radboud, NovioTech Campus). Regio Noord-Veluwe We delen de analyse dat de samenwerking in deze regio op strategisch gebied beter moet, met name wat betreft de toeristische ontwikkeling (Veluwe, attracties, watersport e.d.). Zo gaan de Veluwe-opgaven overigens verder dan de huidige regiogrenzen; Een trekkende rol hierin moet aan een partij gegund worden. Daarnaast vinden we het belangrijk dat triple helixpartners worden aangesloten. Stappen omtrent samenwerking of samengaan laten we aan de gemeenten over; wanneer die ons vragen te faciliteren zijn we daartoe bereid. Regio Achterhoek We steunen de aanbeveling voor meer regionale samenwerking ter uitvoering van de strategische agenda We zien potenties voor economische ontwikkeling en willen daarover graag samenwerkingsafspraken maken. Stappen omtrent samenwerking of samengaan laten we aan die gemeenten over; wanneer die ons vragen te faciliteren zijn we daartoe bereid. Regio Stedendriehoek We steunen de aanbeveling meer resultaat te halen uit de strategische agenda van de Stedendriehoek. We willen hierin mede investeren en helpen de potenties van de regio te verzilveren. We delen het advies van de commissie omtrent Zutphen (nl. tactische en operationele schaalvergroting samen met Lochem) en zijn desgewenst bereid verdere stappen te faciliteren. Regio Rivierenland We steunen de aanbevelingen dat meer inzet op verzilvering van de strategische agenda van deze regio nodig is, ondanks dat de burgers in de regio naar buiten zijn georiënteerd. We wachten stappen van Geldermalsen, Neerijnen en Lingewaal in hun onderzoek naar samengaan af; wanneer die ons vragen te faciliteren zijn we daartoe bereid. Bij een mogelijke bestuurlijke fusie vinden we het belangrijk dat er geen muurbloempjes (gemeenten voor wie geen fusie- of samenwerkingspartner overblijft) ontstaan. 6

7 Gelders kader voor bestuurskracht We gaan graag met gemeenten in overleg om tot een sterk bestuur te komen. Maar wat is sterk bestuur? Het Kennisinstituut Nederlandse Gemeenten (KING) definieert bestuurskracht als het vermogen om de wettelijke en autonome taken én de ambities die het overheidsorgaan heeft, adequaat uit te voeren en hiervoor in de bestuurlijke en maatschappelijke context de juiste verbindingen aan te gaan. Van belang is, dat elke gemeente op elk niveau (strategisch, tactisch en operationeel) goed geequipeerd is. Partnerschap met alle betrokkenen staat in deze definitie centraal. Dat sluit aan bij onze visie: ook wij streven naar een goede samenwerking met alle partners gemeenten, bedrijven en maatschappelijke organisaties én alle partijen in Provinciale Staten. 2 Ten behoeve van de invulling van onze kerntaak Kwaliteit Openbaar Bestuur hebben we deze definitie nader uitgewerkt. We hebben daarin de definitie van het KING, het kader van de Commissie De Graaf, de Nederlandse Code voor Goed Openbaar Bestuur 3 en ontwikkelkaders zoals door andere provincies opgesteld 4 meegenomen. Ook hebben we hierbij ons Afwegingskader ondersteuning gemeenten (PS ) betrokken. Zodoende zijn wij tot een Gelders kader voor bestuurskracht gekomen bestaande uit de volgende elementen: 1. Democratisch bestuur 2. Betrouwbaar bestuur 3. Responsief bestuur 4. Gunnend bestuur. De eerste drie elementen zijn voor ons rand voorwaardelijk. We gaan ervan uit dat dit bij de gemeenten op orde is. Onze focus zit daarom voornamelijk op het gunnend bestuur. Democratisch bestuur Sterk bestuur kenmerkt zich doordat het: Gelegitimeerd is. Het bestuur beweegt zich binnen kaders die democratisch zijn vastgesteld. Kaders stelt en controleert. Bij de aanpak van maatschappelijke opgaven zijn voldoende voorzieningen voor democratische controle door de volksvertegenwoordigende organen. De raden moeten in het werk voldoende worden meegenomen, kaderstellend en controlerend. Nieuwe vormen van betrokkenheid erkent. Omdat opgaven steeds meer in de netwerksamenleving worden opgepakt, moet de representatieve democratie verrijkt worden met nieuwe vormen van betrokkenheid. Raden en Staten kunnen minder zelf beslissen, wanneer de zeggenschap over opgaven naar andere partijen aan de ronde tafel verschuift. Raden zouden zich meer kunnen focussen op procesregie en het bewaken van de democratische kwaliteit. Betrouwbaar bestuur Sterk bestuur kenmerkt zich doordat het: De basis op orde heeft, qua financiële weerbaarheid, (organisatorische) uitvoeringskracht (kwaliteit bij het bestuur en expertise/kwaliteit/ kwantiteit bij het ambtelijke apparaat), verbindingskracht, leiderschap en veranderkracht. 2 Ruimte voor Gelderland - Coalitieakkoord Gelderland Ontleend aan de beleidsdocumenten van de provincies Groningen, Friesland, Overijssel, Zuid-Holland, Brabant en Limburg. 7

8 Burgers, instellingen en ondernemers moeten er op kunnen vertrouwen, dat de basistaken die aan de overheid zijn toevertrouwd ook naar behoren en op betrouwbare en robuuste wijze worden uitgevoerd. Legitiem is. De beslissingen en maatregelen van het overheidsorgaan dienen in overeenstemming te zijn met de geldende wet- en regelgeving. Efficiënt en effectief is. De prestaties van het overheidsorgaan moeten goed zijn, in termen van efficiency en effectiviteit. Schaalvoordelen dienen meegewogen te worden. Eenduidig is. Vertegenwoordigers van de overheid nemen in het overleg eenduidige standpunten in, ze komen afspraken na die niet later worden teruggedraaid. Duurzaam is. Samenwerkingsconstructies en netwerkrelaties rondom maatschappelijke opgaven moeten bij voorkeur duurzaam (en niet vluchtig) zijn. Responsief bestuur Sterk bestuur kenmerkt zich doordat het: Weet wat er speelt. Hedendaags bestuur is responsief. De gemeente weet wat er in de samenleving speelt en weet naar aanleiding daarvan te handelen; Urgentiebesef heeft. De gemeente is in staat te beoordelen hoe noodzakelijk c.q. urgent hun handelen met betrekking tot bepaalde opgaven is; De opgaven voorop stelt in haar handelingen. De inhoud is leidend, de (bestuurlijke) organisatie volgt. Het gaat om vraagdenken in plaats van aanboddenken en niet enkel uitgaan van het wettelijk opgedragen takenpakket; Grens ontkennend opereert. Een responsieve gemeente erkent, dat de opgave de schaal bepaalt. En is bereid opgaven, die gemeentegrensoverschrijdend zijn, ook gemeentegrensoverschrijdend aan te pakken. Verbindend partnerschap realiseert. Responsief wil ook zeggen: goed om kunnen gaan met samenwerkingspartners. Hen zo weten te verbinden, dat je gebruik weet te maken van de veerkracht die bij partners in de samenleving aanwezig is. Gunnend bestuur Met name op dit vlak ligt, gezien de aanbevelingen van de commissie Sterk Bestuur, de komende periode een uitdaging voor gemeenten. In dit aandachtsgebied kijken we naar de volgende aspecten: Over de grenzen heen denken. Omdat de opgave de schaal bepaalt, moeten gemeenten en regio s makkelijk buiten de grenzen durven denken en de andere spelers daarin kennen en kunnen adresseren; Verbinden en gunnen. Bij de erkenning dat anderen ook aan zet zijn, hoort dat gemeenten en regio s bereid zijn die anderen te verbinden aan de opgave en hen daarin een rol gunnen. Co-creatie. Om de opgaven effectief te kunnen aanpakken is een professionele houding van bestuurders vereist. Een houding als loyale, niet-concurrerende co-creator in het netwerk wordt gewenst. Brabant stelt: niemand in het openbaar bestuur is groter dan het doel, waarvoor hij of zij staat. Dat geldt in Gelderland evenzo. Balans. Een gunnende gemeente creëert een goede balans tussen wat hij zelf kan doen en wat in samenwerking gedaan kan worden, en tussen wat top-down moet en wat uit de regio zelf moet komen. In geval van gezamenlijke aanpak is van belang dat er geen (buur)gemeenten buiten de boot vallen. Focus. In het verlengde van het vorige is de gemeente c.q. de regio bereid zich op de belangrijkste onderwerpen te focussen. Focus helpt om de energie te richten en vergroot de kans op succes 8

9 Het implementatietraject: een programma Sterk Bestuur Hiervoor hebben we onze reacties op de adviezen van de commissie De Graaf gegeven en hebben we ons kader voor sterk bestuur geschetst. Omdat het ook onze zorg is, willen we aan versterking van de bestuurskracht in Gelderland via een programmatische aanpak gaan bijdragen. Omdat we het traject samen met VNG Gelderland zijn gestart, willen we dit programma ook samen met VNG Gelderland vormgeven. Onze acties vanuit dit programma zullen steeds maatwerkgericht zijn. Hieronder geven we aan hoe we dit zien. Voor ons is uitgangspunt dat gemeenten primair zelf verantwoordelijk zijn voor hun bestuurskracht. De provincie wil dat niet overnemen, maar kan wel helpen. Daarom is het belangrijk dat het gesprek hierover gaande blijft. Vanuit onze algemene verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het lokaal bestuur vervullen wij een modererende rol in de discussie over de bestuurskracht van gemeenten en kunnen deze ook in regionaal verband bezien 5. Samen met de VNG Gelderland willen wij energie houden op het proces van sterk bestuur en de doorontwikkeling daarvan. Daarom wordt bestuurskracht ook steeds meer een aandachtsveld in onze beleids- en investeringsprogramma s. Ons programma voor deze bestuursperiode bestaat uit de volgende activiteiten: bestuurskracht via de gebiedsopgaven: Vanuit onze bestuursstijl van partnerschap willen we actief meewerken en mee-investeren aan de strategische gebiedsopgaven. Deze opgaven worden samen met andere partners aangepakt en dat stelt eisen aan bestuurskracht, namelijk de bereidheid om bovenlokaal samen te werken. Dat willen we als voorwaarde koppelen aan onze facilitering met middelen. Over de invulling daarvan willen we per investeringscasus in gesprek, om tot maatwerk te komen. Ook willen wij helpen met regionale profilering en belangenbehartiging. specifieke bestuurskrachttrajecten: We kunnen onze instrumenten naar maat inzetten. Gemeenten die om ondersteuning vragen bij een traject voor duurzame bestuurskrachtversterking staan wij bij. Gemeenten waar energie zit en die initiatieven nemen faciliteren we zonder meer. Geen medewerking verlenen we wanneer gemeenten zelf geen stappen willen zetten, terwijl dit voor bestuurskrachtversterking wel nodig is. Daar waar stappen tussen meerdere gemeenten wenselijk zijn, maar één of meer willen niet meewerken, willen we via goede afspraken bij onze gebiedsopgaven deze laatstgenoemden over de streep trekken. Daarbij zetten we menskracht en middelen zodanig in, dat de oplossingen ook bijdragen aan de regionale, sociaaleconomische ontwikkelopgaven. Door daar aan bij te dragen kan capaciteit vrijkomen die de gemeente op de eigen, operationele en tactische taken kan inzetten. Concreet gaat het op dit moment 6 om de volgende gemeenten, die hulp hebben gevraagd: o Geldermalsen, Neerijnen en Lingewaal. Deze gemeenten werken al jaren samen op het gebied van veiligheid en brandweerzorg en zien mogelijkheden om de samenwerking verder uit te bouwen. De stip op de horizon bij de samenwerking tussen Geldermalsen, Neerijnen en Lingewaal is een bestuurlijke fusie. Dit is het gezamenlijke doel dat de gemeenten nastreven. Het tempo en het te lopen traject staan nog niet vast. De colleges van deze gemeenten hebben een gezamenlijk plan van aanpak opgeteld dat moet leiden tot de best passende route naar de stip op de horizon. In dit kader hebben zij ons verzocht om de uitvoering van een financiële herindelingsscan. Daarnaast hebben zij verzocht om een bestuurlijk overleg te plannen om met elkaar te verkennen op welke wijze de provincie het GNL-traject verder zou kunnen ondersteunen. Op verzoek van deze drie gemeenten voeren we op dit moment deze financiële herindelingsscan uit en binnenkort 5 Rijksbeleidskader gemeentelijke herindeling: 6 In de komende tijd kunnen zich uiteraard nog andere gemeenten aandienen 9

10 volgt het bestuurlijk overleg. Wij staan positief tegenover de stappen die deze gemeenten zetten. o Maasdriel en Zaltbommel. De gemeenten Maasdriel en Zaltbommel hebben de intentie uitgesproken om een nauwere samenwerking aangaan om te komen tot een betere en efficiëntere dienstverlening naar hun burgers en bedrijven. De gemeenten willen zowel strategisch, tactisch als operationeel intensiever met elkaar gaan samenwerken. Operationeel willen ze op het gebied van bedrijfsvoering taken gezamenlijk uitvoeren, te beginnen met financiën, personeelszaken, ICT en juridische zaken. Zij hebben ons verzocht om de support en financiële ondersteuning. Wij hebben hierover bestuurlijk overleg gevoerd en toegezegd een bijdrage te leveren in de kosten voor een in te huren projectleider. o Liemersgemeenten: Duiven, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar. In de Liemers loopt al jarenlang een (onafgeronde) discussie om de benodigde versterking van de gemeentelijke bestuurskracht vorm te geven. Op verzoek van deze vier gemeenten hebben wij in 2013 een financiële herindelingsscan uitgevoerd. We onderschrijven de door de commissie De Graaf geschetste urgentie om een zware inzet te plegen om tot oplossing te komen voor bestuurskrachtproblematiek, mede gezien het dringende beroep dat de gemeente Rijnwaarden op ons heeft gedaan. Wij zijn met de betrokken gemeenten in gesprek en willen op korte termijn samen met deze gemeenten verkennen welke stappen nu verstandig en haalbaar zijn. Als meest optimale oplossing zien wij daarbij de vorming van één Liemerse gemeente, in lijn met het advies van De Graaf. o Zutphen: ook bij deze gemeente willen we zwaardere inzet plegen om tot een oplossing te komen. Daartoe moeten ook omliggende gemeenten worden aangesproken op hun regionale verantwoordelijkheid. De middelgrote gemeenten Tiel, Harderwijk en Doetinchem willen we bovendien faciliteren om op (met name strategisch) bestuurskrachtgebied tot een meer trekkende rol in hun regio te kunnen komen. (a) nieuwe stappen inventariseren en (b) faciliteren. Nu alle adviezen van de commissie De Graaf zijn ontvangen, willen wij met de Gelderse gemeenten en regio s in gesprek. Vanaf november 2015 willen we van gedachten wisselen over hun bestuurskracht, de adviezen van de commissie De Graaf en of die aanleiding zijn geweest tot vervolgacties. Zoals bij het vorige punt vermeld, willen we daar waar energie zit graag faciliteren, wanneer dit duurzame oplossingen bevordert. Die duurzaamheid moet onder meer blijken uit gezonde meerjarenbegrotingen. Voor het faciliteren hebben we diverse instrumenten beschikbaar. Toepassing van deze instrumenten is steeds weer punt van overleg en maatwerk. Jaarlijks: bewustwordingsacties. Als opvolger van de adviescommissie en klankbordgroep Sterk bestuur willen wij een breed samengestelde, externe klankbordgroep in stand houden, om vanuit extern perspectief de bestuurskrachtontwikkeling kritisch te monitoren. In lijn met de triple helix krijgen onderwijs, ondernemers en instellingen een plek in die klankbordgroep. We willen met VNG Gelderland jaarlijks bijeenkomsten in de regio s organiseren voor alle colleges en raden, tezamen met onderwijs, ondernemers en instellingen, om de voortgang op de strategische agenda, de regionale gebiedsopgaven en de bestuurskrachtontwikkeling in samenhang te bespreken. We hebben inmiddels met VNG Gelderland afgesproken dat een eerste bijeenkomst in het najaar plaatsvindt. Via onze integrale bestuurlijke toezichttaken houden wij ook voeding met de ontwikkeling van de lokale en bovenlokale bestuurskracht. Jaarlijks lichten we de gemeentelijke en regiobegrotingen door en deze gegevens maken we openbaar. Ook dat kan helpen bij de bewustwording. Omdat de overheidsinzet rondom maatschappelijke opgaven snel verandert en steeds complexer wordt, onder meer vanwege rollen die partners uit de drie o s bekleden, willen we ook kennisontwikkeling en kennisdeling stimuleren. Deze bewustwordingsacties kunnen tot nieuwe initiatieven leiden bij gemeenten, om stappen te zetten tot verdergaande samenwerking. 10

11 5 Financiële consequenties Voor dit programma willen wij in de periode een budget van 10 mln. inzetten. We onderbouwen dat als volgt: Gemeentelijke stappen desgevraagd faciliteren: hiervoor is een werkbudget van in totaal 1 mln. realistisch. Bewustwordingsacties: voor het platform en de jaarlijkse regionale avonden: ,-. Voor kennisontwikkeling en kennisdeling rondom bestuurskrachtontwikkeling: ca. 0,5 1,0 mln. Totaal 1,5 mln. Specifieke bestuurskrachttrajecten: bij een aantal van de genoemde gemeenten gaat het om verzwaarde inzet. Daartoe kan het ook nodig zijn financieel zwaarder bij te dragen. Dit kunnen we doen onder de voorwaarde dat onze investeringen ook bijdragen aan de regionale, sociaaleconomische ontwikkelopgaven. Hiervoor willen we het merendeel van het budget reserveren ( 7,5 mln.). Verder willen we voor inzet via de gebiedsopgaven voorstellen dat een percentage van de programma investeringen voor bestuurskrachtversterking worden aangewend. Het benodigde budget van 10 mln. kan als volgt worden gedekt. In 2013 hebben uw Staten middelen ( 25 mln.) bestemd voor uitvoering van de beleidslijn steunverlening bij een verslechterde financiële positie van gemeenten (PS , Robuuste Investeringsimpuls). Via de reguliere P&C-cyclus zullen wij u voorstellen om dat, wat thans resteert van deze middelen ( 10 mln.), deze coalitieperiode in te zetten op de activiteiten in dit programma om de kwaliteit van het lokale en regionale bestuur te versterken. Met ons programma kunnen we de bestuurskracht en de samenwerking tussen gemeenten bevorderen en in lijn met de grondslag voor het budget - voorkomen dat nog meer gemeenten uiteindelijk onder preventief toezicht komen. Ook kunnen we daarmee onze eigen doelstellingen tijdig en met effect behalen. 6 Proces en evaluatie Zie bij 4. Arnhem, 26 mei zaaknummer Gedeputeerde Staten van Gelderland C.G.A. Cornielje - Commissaris van de Koning drs. P.P.L. van Kalmthout - secretaris Bijlagen: Ontwerpbesluit Begrotingswijziging Bijlage bij statenbrief: Gelderse instrumenten voor versterking bestuurskracht Tekst 11