Inhoud. Woord vooraf 11. Inleiding 15

Transcriptie

1 Inhoud Woord vooraf 11 Inleiding Klasbeheer? Situering, termen en begrippen 21 Van klashouden naar klasbeheer 21 Takenvelden: het werk van de leraar 22 Klasbeheer en didactiek 24 Taakgerichtheid De klas als leefmilieu 27 Kenmerken van de klas als leefmilieu 27 Graag naar school? Kenmerken van goed klasbeheer Klasbeheer: vrijheid of controle? 36 Corrigeren op systeemfouten 37 De naïeve student? 41 Vrijheid: in een positief klasklimaat Middelen voor doeltreffend klasbeheer Maatregelen en schikkingen rond controle Goed overzicht over de klasruimte Degelijke controle op het lesverloop 52 5

2 DOELTREFFEND KLASBEHEER Aangepaste klasopstelling Actieve preventie: toezicht en oogcontact 56 Het alziende oog van de meester 56 Oogcontact: functies 58 Oogcontact: bedreigingen 59 Toezicht 60 Een goede boekhouding 61 Gedelegeerd toezicht 61 Eenoog Gepast tussenkomen op het goede moment: stopgedrag 63 Hoe? Kenmerken van goed stopgedrag 63 Stoppen of helpen? 67 Wanneer? Weten waar de grenzen liggen 68 Speelruimte 69 Vormen van stopgedrag Bijzondere vormen van stopgedrag 79 Maatregelen in verband met ordehandhaving 79 Maatregelen in verband met gezagshandhaving Maatregelen en schikkingen rond tempo Voor intens leergedrag zorgen 88 Leerlingen betrekken 88 Valkuilen Individualisering inbouwen Op de beschikbaarheid en bereikbaarheid van de leermiddelen letten Voor vlotte overgangen zorgen Krachtige en vlot lopende procedures installeren Ongewenst gedrag soepel opvangen Kortom: voor een goede voorbereiding zorgen 98 Meer dan leerstof en didactiek 98 Voorbereiding achteraf Maatregelen en schikkingen rond motivatie Boeiend lesgeven Bevestigen 104 Aandacht geven 104 Werking en effect 105 6

3 INHOUD Gepast reageren op fouten en onvolkomen prestaties Technieken hanteren die de leerlingen onophoudelijk betrekken 109 Vragen stellen 109 Vragen beantwoorden 110 Non-verbaal feedback geven 111 Simultaangedrag continue signaalstroom Rekening houden met de mogelijkheden van de leerlingen Rekening houden met de omstandigheden... of er iets aan doen Rekening houden met de invloed van de zitplaats Maatregelen en schikkingen rond duidelijkheid Duidelijke opdrachten en instructies geven 122 Alleen succes bij een ontvankelijk publiek 123 Kort maar volledig 124 Geen te algemene of dubbelzinnige opdrachten 125 Nagaan of alles goed is begrepen Duidelijke afspraken maken: procedures 128 Regels en procedures 128 Procedures en routines 129 Procedures als leerinhoud Duidelijke afspraken maken: regels 132 Regels inzien 133 Duidelijkheid 134 Impliciete regels Een model zijn voor de leerlingen 136 Voorbeelden trekken 136 Als stagiair een model? 137 Beter weten Zich als leider manifesteren 139 Gezag en leeftijd 139 Weten wat men wil 141 Lichaamstaal 143 Kordaat begonnen, half gewonnen 145 Pesten: meestal testen 148 7

4 DOELTREFFEND KLASBEHEER Zorgen voor een goede waarneembaarheid van het klasgebeuren Duidelijk structuur geven aan les en leerinhoud Veelvuldig feedback geven/bevestigen (en dus regelmatig evalueren) 152 Bevestigen en feedback 152 Intern en extern 153 Evalueren 155 Epiloog Hoe realistisch zijn praktijkervaringen in de opleiding? 156 Oefeningen Creëren van een gunstig klasklimaat De sociaal-affectieve aanpak 166 Essentiële elementen 168 De zelfbepalingtheorie 167 Verinnerlijking van regels en waarden 171 Middelen Voor succeservaringen zorgen 177 Domeinen 177 Wanneer is sprake van succeservaring? Gepast bevestigen en evalueren 180 Bekwaamheid als criterium 181 Waardekader 182 Zingeving: leren voor de gebruiks- of voor de inruilwaarde Blijk geven van hoge verwachtingen 186 De selffulfilling prophecy 186 De kracht van het geloof van de leraar Begrip tonen voor het wel en wee van de leerlingen 191 Zich veilig en aanvaard voelen: bedreigingen en verweer 191 Actief luisteren 193 Aanpassingsproblemen 196 Een variant Werken aan een reversibel taalgebruik Uit de leerkrachtrol durven treden Waken over de zingeving van leerinhouden en schoolleven 200 Moeder, waarom leren wij? 200 8

5 INHOUD Waarde-volle regels De leerlingen verantwoordelijkheid geven: participatie 202 Kunnen kiezen 203 Participatie in het klasbestuur 203 Participatie in de regelgeving 204 Regels leren 205 Zelfwerkzaamheid als participatie 206 Kinderen de baas? Werken aan een autonomieondersteunende attitude 209 Ervaringsgericht en adaptief onderwijs De gedragstheoretische benadering Gedrag als functie van het effect 215 Leren-te-doen 215 Bekrachtiging 216 De wet van het effect Versterkers en hun effect 219 Soorten versterkers 219 De leerkracht als (rijke) bron van versterkers Factoren die het effect bepalen 226 De leeftijd 226 De groep 227 De leerkracht 228 De leerling als persoon Nuanceringen vanuit de zelfbepalingtheorie 230 Belonen als aanmoediging of als verleiding 230 Meer dan versterking: de i-motivatie in het gedrang Aanpak van het gedrag 235 Bekrachtigingspatronen 235 Beloningsstrategieën Stap-voor-stapversterking Bedreigingen voor het klasklimaat 243 Aandacht als versterker van ongewenst gedrag 243 Andere verborgen versterkers van ongewenst gedrag 245 Blindheid 247 De systeemtheorie Werken aan het klasklimaat 249 Oefeningen 255 9

6 DOELTREFFEND KLASBEHEER 4. Omgaan met probleemgedrag Gedragsmodificatie 260 Uitdoven door negeren 260 Controle én negeren? 261 Koelbloedigheid als vorm van negeren 263 Time-out 264 Oefeningen Straffen 267 Straffen en belonen 267 Modaliteiten 267 De natuurlijke straf als voorbeeld 271 Oefeningen Ik-boodschappen 275 Kritiek 275 Hoe het werkt 275 De jij-boodschap 277 De techniek 277 Toepassingsbereik 278 De minimale ik-boodschap 280 Oefeningen Het persoonlijk gesprek Aanstiplijst Bronnen Register