Hoe om te gaan met gedragsproblematiek.

Transcriptie

1 een goede school ben je niet maar moet je iedere dag opnieuw worden. Hoe om te gaan met gedragsproblematiek. Wat kan de leerkracht doen? Voor de aanpak van kinderen met gedragsproblemen is geen wetenschappelijk toverstokje voorhanden. Kwalitatief hoogstaand onderwijs - uitdagend, contextrijk, op maat van de doelgroep - is de belangrijkste en meest effectieve preventie. De preventie en aanpak van gedragsproblemen staat en valt met een positieve, actieve grondhouding, effectieve instructie en effectief klassenmanagement. Voor effectief klassenmanagement zijn onderstaande anticiperende maatregelen - die gericht zijn op het voorkomen van probleemgedrag - van belang: Alertheid, orkestratie en flexibiliteit Met alertheid en orkestratie wordt de vaardigheid bedoeld om je bewust te zijn van de verschillende zaken die tegelijkertijd in een groep spelen. De leerkracht is in staat te anticiperen, vooruit te lopen op dingen die zouden kunnen gebeuren en handelt snel wanneer dat nodig is. Een andere belangrijke vaardigheid van de leerkracht is om op een flexibele manier verschillende dingen tegelijk te doen. Ook moet de leerkracht weten hoe leerlingen het beste te motiveren zijn. Dit vergt zicht op hun onderwijsbehoeften. Plannen en faseren van leeractiviteiten Dit uit zich bijvoorbeeld in het goed kunnen plannen van het begin en het einde van een activiteit, de tijd die nodig is voor het opruimen en de overgang naar de volgende activiteit. Tijdens de les blijft de leerkracht de leerlingen richten op de bedoeling van de les zodat ze het spoor niet kwijtraken. Gebruik van tijd De manier waarop de beschikbare tijd gebruikt wordt in een groep is zeer belangrijk. Er is een sterk verband tussen actieve en effectieve leertijd van de leerling en de organisatievaardigheid van de leerkracht. Leerlingen moeten weten wat er van hen verwacht wordt en moeten zich niet gaan vervelen. Punctualiteit en goede routines Punctualiteit van de kant van de leerkracht, zoals op tijd beginnen, is een duidelijk signaal aan leerlingen. Punctueel zijn gaat samen met goede routines: heldere structuur gedurende de dag en de week en duidelijke markeringspunten zijn belangrijk.

2 Gebruik van ruimte en materiaal Leerlingen werken beter in een ordelijke ruimte, waarbij recent werk van kinderen zichtbaar is, zonder dat het te veel afleidt. Wisseling van onderwijsactiviteiten dient snel te gebeuren. Dit heeft onder andere consequenties voor de manier waarop tafels, de stoelen en het materiaal geplaatst zijn en het gebruik van materialen. Effectief klassenmanagement Effectiviteit van klassenmanagement wordt in de wetenschappelijke literatuur genoemd als preventieve methode voor gedragsproblemen. De volgende onderdelen van effectief klassenmanagement worden toegelicht: Het hanteren van duidelijke gedragsregels en grenzen, het aanleren van vaardigheden voor gewenst gedrag en het belonen van positief gedrag van individuele en groepen leerlingen; Het afstemmen van de situatie op de ontwikkelingskansen van leerlingen met uiteenlopende onderwijsbehoeften. Afstemming kan op verschillende manieren plaatsvinden, bijvoorbeeld door extra instructie te geven, door het aanbieden van herhalings- of verrijkingsstof, door aanpassen van de leertijd, door tempodifferentiatie, of door het bieden van individuele ondersteuning door een remedial teacher of Ambulant Begeleider uit het Speciaal Onderwijs; Effectieve instructiestrategieën, zoals: het opdelen van de instructie in kleine stappen, leerlingen meer mogelijkheden geven om te reageren op vragen, en het inbouwen van keuzemogelijkheden. Aandacht voor de eigen verantwoordelijkheid van leerlingen en de betrokkenheid van leerlingen bij de les. Strategieën bij hardnekkig probleemgedrag Ondanks preventieve maatregelen kan een leerkracht te maken hebben met leerlingen met hardnekkige gedragsproblemen. Een leerkracht zal voor deze aanhoudende problemen een doeltreffende aanpak moeten zien te vinden. Dit kan het beste gebeuren in samenwerking met anderen: collega-leerkrachten, directie, ouders, interne en externe deskundigen. Specifieke strategieën bij hardnekkig probleemgedrag.. Rustig, empathisch en geduldig blijven om spanning te verminderen; Humor gebruiken of een afleidende opmerking maken om spanning te verminderen; Door fysieke nabijheid, oogcontact, gebaren, stemgebruik het gedrag van de leerling nauwlettend volgen en bijsturen; Minimaal interveniëren door reacties even op te schorten of het gedrag eventjes te negeren;

3 Doelbewust negeren van ongewenst gedrag met het oog op het uitdoven ervan; Time-out-aanpak hanteren, waardoor de leerling kan kalmeren en niet meer de gelegenheid krijgt om het gedrag te vertonen en er, door de aandacht van anderen, voor beloond te worden; Time-out-aanpak hanteren om zowel de leerling als de leerkracht de gelegenheid te bieden hun rol bij de probleemsituatie te heroverwegen en er in gezamenlijk overleg conclusies uit trekken; De leerling laten ondersteunen door de groep, een deel van de groep of maatje bij de aanpak van het probleem; Hanteren van gedragscontracten op individueel en/of groepsniveau, waarin het gewenste gedrag, wederzijdse afspraken en beloningen (beloningssysteem) bij verbeterd gedrag zijn vastgelegd; Bij gedragscorrectie individueel met de leerling praten, de groep niet laten 'meegenieten'; Ervoor zorgen dat de rest van de groep niet lijdt onder het probleemgedrag; Een speciale taak geven om spanning te verminderen of om gezichtsverlies te besparen; Werken met voordoen en nadoen van gedragingen, goede en foute voorbeelden, gewenst gedrag gericht oefenen (bijv. in de vorm van een rollenspel); De leerling leren om mislukkingen of teleurstellingen niet als een catastrofe te zien, leren relativeren; Actief luisteren, geven van ik-boodschappen of onderhandelen over oplossingen; De leerling helpen om het probleemgedrag te herkennen, verantwoordelijkheid ervoor te nemen en zich te committeren aan een verbeterplan; Zich informeren via artikelen, boeken en andere bronnen over de achtergronden van gedragsproblemen en de aanpak ervan in de klas, de school en de jeugdzorg en de Jeugd GGZ. Constructief samenwerken met ouders Scholen kunnen op een constructieve manier samenwerken met ouders door samen een analyse van het probleem te maken, concrete doelen te bepalen, onderwijsbehoeften te formuleren, en van elkaars oplossingen te profiteren. Ook is het van belang dat scholen aan de ouders aangeven welke bijdrage er van hen en hun opvoeding verwacht wordt, zodat hun kind goed kan functioneren op school. Indien de leerkracht handelingsverlegen is kan de leerling ingebracht worden in het interne of externe zorg- en adviesteam.

4 Visie document en Stappenplan time-out Visie op Time-out De Weide is een school waar respect voor elkaar, open communicatie en betrokkenheid belangrijke waarden zijn. In een positief, veilig klimaat werken leerkrachten, kinderen en ouders samen, luisteren ze naar elkaar en leren ze van elkaar. Wij vinden het belangrijk dat kinderen zich thuis voelen op school. School moet voor ieder kind een veilige omgeving zijn. Daarom is er veel aandacht voor de sociale en emotionele ontwikkeling. We werken aan een school waar het verantwoordelijkheidsgevoel van kinderen toeneemt, waar sprake is van betrokkenheid op elkaar en waarin kinderen leren conflicten op te lossen. Elke groep maakt zijn eigen groepsafspraken ten aanzien van het omgaan met elkaar en het werken in de klas. Leerkrachten hebben een Kanjertraining gehad en passen de lessen toe in hun groep. Ondanks deze preventieve interventies kan het voorkomen dat leerlingen herhaaldelijk ongewenst gedrag vertonen. In dat geval kan overgegaan worden tot een time-out. We zien time-out als een positieve techniek, een maatregel waarbij de leerling kan worden verwijderd van een negatieve versterker van het gedrag en waarbij de leerling de kans krijgt om ongewenst gedrag te beëindigen waardoor ruimte is voor gewenst gedrag. Het doel van de time-out is om de leerling te laten afkoelen en te helpen in het verbeteren van zijn gedrag. Daarnaast kan het voor rust zorgen in de eigen klas en kan de leerkracht doorgaan met zijn les. Echter: we achten het van belang dat time-out pas wordt ingezet als andere interventies zijn geprobeerd. Voordat tot time-out over wordt gegaan, vraagt de leerkracht zich eerst af of zijn verwachtingen wel zijn afgestemd op de mogelijkheden van de leerling.

5 Waar nodig kan de leraar zijn verwachtingen eerst aanpassen aan wat haalbaar is voor het kind. Beoordeling van de situatie lijkt de eerste stap. We hanteren de volgende voorwaarden bij het uitvoeren van een time-out: - de leerkracht brengt zelf de leerling weg naar de afgesproken plek; ( bij een collega ) - de leerkracht haalt de leerling zelf op; - de plekken zijn per klas bekend en ingericht met een tafel, stoel, potlood en time-out formulier - de time-out duurt niet langer dan 15 minuten; - de tijd wordt aangegeven met een time-timer; - leerlingen vanaf groep 5 vullen een time-out formulier in t.b.v. de zelfreflectie; - na de time-out vindt een gesprek plaats tussen eigen leerkracht en de leerling (over de aanleiding, het gewenste gedrag, tevens wordt de verwachting uitgesproken dat het gaat lukken); - het werk dat niet kon worden uitgevoerd wordt na schooltijd door de leerling ingehaald; - mocht de leerling na de time-out nog niet zijn afgekoeld dan beslist de eigen leerkracht voor verlenging van de time-out; - de leerkracht maakt een notitie in het leerling administratiesysteem - de leerkracht informeert de ouders - tijdens de stappen communiceert de leerkracht kort, zakelijk en duidelijk. De leerkracht blijft de hele tijd respectvol en kalm. - de procedure van de time-out is voorspelbaar en dus bekend bij leerkrachten, ouders én leerlingen en wordt af en toe herhaald en is gepubliceerd - er zijn richtlijnen voor als een leerling niet meewerkt. - de leerkracht en de leerling beginnen na de time-out samen opnieuw! N.B. Bij kleuters is de time-out in de meeste gevallen echt de allerlaatste stap die we nemen. Kleuters kunnen soms nog onvoldoende rekening houden met hun omgeving. Ze doen graag gelijk wat ze denken en hebben nog niet het inzicht om het even uit te stellen. Ze reageren vaak met hetzelfde gedrag en zijn nog niet in staat om alternatieven te gebruiken.

6 Stappenplan time-out bij ongewenst gedrag Fase 1 Preventieve maatregelen Stap 1 De leerkracht beoordeelt de situatie en vraagt zich eerst af of zijn verwachtingen wel zijn afgestemd op de mogelijkheden van de leerling. Waar nodig kan de leraar zijn verwachtingen eerst aanpassen aan wat haalbaar is voor het kind. Stap 2 Leerkracht gaat door met de les en richt zich op leerlingen die het gewenste gedrag vertonen. Stap 3 Mocht de leerling zijn gedrag niet hebben aangepast dan wordt hij door de leerkracht aangesproken op een respectvolle, maar duidelijke toon. Het gewenste gedrag wordt duidelijk benoemd. Stap 4 Mocht de leerling nog niet het gewenste gedrag vertonen, dan herhaalt de leerkracht zijn korte uitleg als in stap 3 en legt vervolgens de verantwoordelijkheid bij de leerling: Zorg dat het goed komt. De leerkracht maakt minimaal contact en vermijdt de strijd. Fase 2 De time-in (in de klas) Stap 5 Naar eigen inzicht van de leerkracht wordt de leerling: - afgeschermd van factoren die het probleem gedrag oproepen en versterken; - op een andere plek in het lokaal gezet en mag hij niet meer actief deelnemen; Daarbij wordt heel kort, neutraal en zakelijk uitgelegd wat de reden is van de time-in.

7 Fase 3 De Time-out (uit de klas) Stap 6 De leerkracht brengt de leerling naar de vaste time-outplek bij een collega. Deze collega houdt zich zoveel mogelijk afzijdig. De tijd van de time-out wordt aangegeven m.b.v. een time-timer. De tijd is minuten, afhankelijk van de situatie, de tijd moet vooraf duidelijk zijn. De leerling koelt af en maakt het time-out formulier (vanaf groep 5) Stap 7 De leerling wordt opgehaald door de leerkracht waarna (indien mogelijk, anders op een later tijdstip) een gesprek plaatsvindt waarin de aanleiding besproken wordt, hoe het gedrag voorkomen kan worden net als het gedrag dat verwacht wordt, tevens wordt de verwachting uitgesproken dat het gaat lukken. Mocht de leerling nog niet zijn afgekoeld dan wordt de time-out verlengd met 5 tot 15 minuten. Stap 8 De leerkracht maakt een notitie in het leerling administratieprogramma en licht de ouders in. De leerling haalt zijn werk altijd na schooltijd in. Bij welk gedrag zetten we direct de time-out in? Als de veiligheid van de leerling zelf, de medeleerlingen of de leerkracht in het geding is, wordt de time-out direct ingezet. De ouders worden direct gebeld. Richtlijnen als een leerling niet meewerkt Als de leerling niet vrijwillig meegaat, hanteren we het volgende protocol: Onderstaande werkwijze wordt vooraf besproken met de ouders van het betreffende kind. De ouder heeft het document in de bijlage ondertekend. Hierbij wordt toestemming verleend om het kind, wanneer het weigert om uit de groep te gaan, bij de pols vast te pakken en mee te nemen. Als ouders dit niet willen dan wordt de betreffende ouder gebeld om het kind zelf uit de klas te halen. 1. De leerkracht schakelt directeur of intern begeleider in 2. De leerkracht geeft de leerling de keuze: of zelfstandig meelopen of vastgepakt worden 3. Er wordt vooraf aan de leerling verteld hoe de leerling wordt vastpakt (polsgreep). 4. Ouders worden altijd op de hoogte gesteld. Verdeling time-out plekken Iedere leerkracht zorgt voor een time-out plek in de klas. (Tafel, stoel, time-timer, potlood en vanaf groep 5 time-outformulieren) Betreffende groep 1/2 A 1/2 B /8 A 7/8 B Gaat in eerste instantie naar groep Bij afwezigheid van die groep naar

8 Stappenplan voor leerling time-out bij ongewenst gedrag In dit stappenplan word je uitgelegd wat de leerkracht doet als je je niet aan de afspraken houdt. Stap 1 De leerkracht vertelt je kort welk gedrag hij/zij van je verwacht. Stap 2 De leerkracht vertelt je nog een keer welk gedrag zij/hij wil zien. De leerkracht geeft aanwijzingen en je denkt zelf mee hoe jij je gedrag gaat aanpassen. Je zorgt ervoor dat het goed komt. Stap 3 Is je gedrag niet aangepast dan krijg je een time-in. Stap 4 Lukt het je niet op de time-in plek je gedrag aan te passen dan krijg je een time-out. De leerkracht bepaalt hoe lang je in groep zit. Je wordt gebracht en gehaald door de leerkracht en je ouders worden ingelicht. Zonder stappen op de time-out: Breng je met jouw gedrag jezelf of een ander in gevaar dan word je direct op de time-out plek gezet. Je ouders worden dan direct gebeld met het verzoek om naar school te komen. Tijd inhalen Als je een time-out krijgt haal je altijd de verloren tijd na schooltijd in. Wat verstaan we onder gewenst gedrag: Onder gewenst gedrag verstaan we dat jij je houdt aan de regels en afspraken die we binnen de school en de groep hebben afgesproken.

9 een goede school ben je niet maar moet je iedere dag opnieuw worden. Time-out formulier leerling In te vullen door de groepsleerkracht.. Datum: Groep: Time out tijdens vakgebied: Gevraagd gewenst gedrag: Verloren effectieve leertijd in minuten: Mijn naam: 1. Wat gebeurde er? 2. Wat deed je toen? 3. Wat deed je goed? 4. Wat kon beter? 5. Ik heb hulp nodig van want Handtekening / naam leerling Handtekening juf / meester (dit formulier wordt bewaard in het leerling-dossier)

10 een goede school ben je niet maar moet je iedere dag opnieuw worden. Formulier ter ondertekening Als een leerling niet meewerkt Als de leerling bij een time-out niet vrijwillig meegaat, hanteren we het volgende protocol: Onderstaande werkwijze wordt vooraf besproken met de ouders van het betreffende kind. De ouder heeft dit document ondertekend. Hierbij wordt toestemming verleend om het kind, wanneer het weigert om uit de groep te gaan, bij de pols vast te pakken en mee te nemen. Als ouders dit niet willen dan wordt de betreffende ouder gebeld om het kind zelf uit de klas te halen. 1. De leerkracht schakelt directeur of intern begeleider in 2. De leerkracht geeft de leerling de keuze: of zelfstandig meelopen of vastgepakt worden 3. Er wordt vooraf aan de leerling verteld hoe de leerling wordt vastpakt (polsgreep) 4. Ouders worden altijd op de hoogte gesteld. Naam leerling: Groep: Datum: o o Ik geef toestemming om, als mijn kind weigert het lokaal te verlaten bij een time-out, mijn kind bij de pols te pakken en mee te nemen. Ik geef geen toestemming om, als mijn kind weigert het lokaal te verlaten bij een time-out, mijn kind bij de pols te pakken en mee te nemen. Ik wil gebeld worden zodat ik zelf mijn kind uit de klas kan halen. Ondertekening: Moeder vader school