Inhoud. Woord vooraf 13

Transcriptie

1 Inhoud Woord vooraf 13 Inleiding Een pedagogisch-didactisch basisschema Componenten van een lesvoorbereiding Leerdoelen van een les(senreeks) bepalen De beginsituatie vaststellen Leerinhouden kiezen en ordenen Didactische werkvormen bepalen Groeperingsvormen kiezen Functioneren als opvoeder Media kiezen en bewerken Evaluatie voorbereiden en uitvoeren Fasen van een les Motivatiefase Leerfase Evaluatiefase Differentiatiefase 24 Hoofdstuk 1 Product- en procesgericht onderwijs Maatschappijgericht en persoonsgericht onderwijs Maatschappijgericht onderwijs Persoonsgericht onderwijs Schoolorganisatie in het product- en procesgerichte model De productgerichte school De procesgerichte school Leren en onderwijzen in de product- en procesvisie Leren en onderwijzen in het productmodel Leren en onderwijzen in het procesmodel Aanvullend karakter van de twee visies: pedagogische verantwoording 38

2 6 Leren en onderwijzen Hoofdstuk 2 Leerdoelen van een les(senreeks) bepalen Inleiding Verschillende niveaus van algemeenheid Algemene doelstellingen Hoofddoelstellingen (leerplandoelstellingen, competenties en eindtermen (ontwikkelingsdoelstellingen)) Leerdoelen Leerdoelen en persoonlijkheid Cognitieve en motorische leerdoelen formuleren Gesloten leerdoelen De handeling moet operationeel zijn De inhoud moet concreet zijn Condities worden bij voorkeur toegevoegd Minimumprestatie Open leerdoelen Open leerdoelen formuleren Gematigd open leerdoelen formuleren Het belang van (gematigd) open leerdoelen Affectieve leerdoelen formuleren Een complexe categorie Affectieve leerdoelen formuleren Waarde Attitude Besluit bij de formulering van leerdoelen Een classificatiesysteem van leerdoelen Een taxonomie als referentiekader Vereenvoudigde taxonomie van Romiszowski Kennis Vaardigheden 66 Hoofdstuk 3 De beginsituatie vaststellen Inleiding Leerlingkenmerken Voorkennis Cognitieve vaardigheden Affectieve vaardigheden Zelfbeeld Zelfvertrouwen Attributies Motivatie Metacognitieve vaardigheden 83

3 Inhoud 7 3. Onderwijskenmerken Kenmerken van de leraar Kenmerken van de klasgroep De samenstelling van de klasgroep Het klasklimaat Omgevingskenmerken 91 Hoofdstuk 4 Leerinhouden kiezen en ordenen Inleiding Keuze van de leerinhoud in een product- en procesvisie De context op het macro- en mesoniveau De schikking van de leerinhouden Vakken of thema s Cursorische of exemplarische ordening Cursorische ordening Exemplarische ordening De leerinhoud en de leerkracht De leerinhoud Digitale leerinhouden Criteria voor de keuze van een leerinhoud 107 Hoofdstuk 5 Didactische werkvormen bepalen Inleiding Wat werkt? Het evidence-based principe Overzicht van de didactische werkvormen Aanbiedende werkvormen Doceren Demonstratie Vertellen Gespreksvormen Onderwijsleergesprek Klasgesprek Leergesprek Groepsdiscussie Fasen van een groepsdiscussie Suggesties Varianten Samenwerkingsvormen Groepswerk Soorten groepswerk Suggesties 131

4 8 Leren en onderwijzen 4.2 Varianten van groepswerk Brainstorming Tweetallen Jigsawmethode Simulatiespel en rollenspel Simulatiespel Rollenspel Suggesties Besluit bij de samenwerkingsvormen Individualiserende werkvormen (Begeleid) zelfstandig leren Situering Labopracticum Zelfstudiepakket Begripsomschrijving Karakteristieken Suggesties Contractwerk Strategieën Beheersingsleren (mastery learning) Excursie Huiswerk Begripsomschrijving Soorten huiswerk Gebruikswaarde Praktijkleren Karakteristieken Suggesties Gebruikswaarde Probleemgestuurd leren Omschrijving Karakteristieken Soorten probleemtaken Suggesties Gevalsmethode (casestudie) Flipped classroom Co-teaching 164 Hoofdstuk 6 Functioneren als opvoeder Inleiding Verbreding in twee richtingen Waarom verbreding? 168

5 Inhoud 9 2. Welke waarden? Discussies Waardevorming in een procesvisie Een waardeproject Gradaties in affectief gedrag Methoden voor affectieve vorming Inleiding Relatie leerling-leraar Situering Wat is een goede leraar? Belang van het schoolklimaat Enkele bijzondere vormen van de relatie leerling-leerkracht Het helpend gesprek Het coachingsgesprek Onderwijsstijl Modeling Omschrijving Voorwaarden waaraan de modelpersoon moet voldoen Suggesties Bekrachtiging Gedragsmodificatie Straf Aanmoediging en succesbeleving Structuur aanbrengen Feedback Positieve groepskrachten inschakelen Situering Karakteristieken Suggesties Waardeverduidelijking Orde houden Omschrijving vanuit de gradaties in affectief gedrag Concrete aanpak Suggesties 210 Hoofdstuk 7 Media kiezen en bewerken Inleiding Functies van media Keuze en gebruik van media Factoren die de keuze en het gebruik van media beïnvloeden Leerdoelen en leerinhoud Leerling 217

6 10 Leren en onderwijzen 4.3 Leraar Beschikbaarheid Bruikbaarheid Tijd Randvoorwaarden Overzicht van enkele onderwijsmedia Schoolbord Een presentatie (aan de hand van een presentatieprogramma) Video/dvd/online beeldmateriaal ICT Cd-rom Game Internet en zijn toepassingen 227 Hoofdstuk 8 Evaluatie voorbereiden en uitvoeren Inleiding Functie van evaluatie in het onderwijs Ontwikkelingen in het denken over evaluatie De evaluatiepraktijk in Vlaanderen Formatieve en summatieve evaluatie Product- en procesevaluatie, permanente evaluatie Fasen van het evaluatieproces Fase 1: gegevens verzamelen Toetsen Kenmerken van een goede toets Overeenkomsten en verschillen tussen het formatief en summatief gebruik van een toets Vraagvormen kiezen Items schrijven De toets samenstellen, afnemen, corrigeren, scoren en verwerken Andere evaluatievormen Kenmerken van andere evaluatievormen Observeren Portfolio als evaluatie-instrument Fase 2: beoordelen Beoordelingscriteria Criteriumgerichte beoordeling Groepsnormgerichte beoordeling Zelfgerichte beoordeling Formatieve evaluatie en paarsgewijs beoordelen Omgaan met cijfers en beoordelingscategorieën Cijfers in het onderwijs 275

7 Inhoud Categorieën als alternatief Beoordelen met beoordelingsschalen Fase 3: beslissen Enkele vormen van onderscheid Beoordelen en beslissen Didactische beslissingen en eindbeslissingen Didactische beslissingen Twee didactische acties De begeleidende klassenraad Eindbeslissingen Functie van eindbeslissingen Beslissingsbevoegdheid: de delibererende klassenraad Beslissingsregels Fase 4: rapporteren Formatief rapporteren Feedback Drie types en vier niveaus van feedback Toepassingen van feedback Summatief rapporteren Terugblik als synthese Formatieve evaluatiefasen Summatieve evaluatiefasen 297 Bibliografie 299 Bijlage: Controlelijst bij de voorbereiding en uitvoering van een les 311 Oplossingen van de taken 319 Zaakregister 345